«Մին դինաստիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

| Նշումներ=

}}

'''Մին դինաստիա''', [[Չինաստան]]ի կառավարող դինաստիան [[1368]]-[[1644]] թթ` Յուան դինաստիայից հետո։ [[Էդվին Ռայշաուեր]]<nowiki/>ը, [[Ջոն Ֆեյրբենկ]]<nowiki/>ը և [[Ալբերտ Քրեյգ]]<nowiki/>ը նկարագրել են Մին դինաստիայի կառավարման տարիները որպես «մարդկության պատմության ընթացքում կանոնակարգված կառավարության և սոցիալական կայունության ամենալավ ժամանակներից մեկը»<ref>Edwin Oldfather Reischauer, John King Fairbank, Albert M. Craig (1960) ''A history of East Asian civilization, Volume 1. East Asia: The Great Tradition'', George Allen & Unwin Ltd., quoted in C. Simon Fan (2016) ''Culture, Institution, and Development in China: The Economics of National Character'', Routledge, [https://books.google.com/books?id=cwq4CwAAQBAJ&pg=PA97 p. 97] {{ISBN|978-1-138-18571-5}}</ref> : Մին դինաստիան վերջին էթնիկ [[Հան դինաստիա|Հան չինական դինաստիան]] էր։ Չնայած նրան, որ Մին դինաստիայի մայրաքաղաք [[Պեկին]]ը գրավվեց [[1644]] թ-ին ապստամբության արդյունքում, որն առաջնորդում էր [[Լի Ցզիչեն]]<nowiki/>ը, երկրի հարավը մնաց դինաստիայի իշխանության տակ մինչև 1683 թ.<ref name="zhangwen" />

 

Հոնգվու կայսրը (1368–98 թթ.) փորձում էր ստեղծել հասարակություն, որում ծայրամասային համայնքները կանոնակարգված կլինեին խիստ և կայուն մի համակարգով, որի շնորհիվ նրա արքայատոհմը կունենար զինվորների մշտական դաս<ref name="zhangwen2" />: Կայսրության օրոք գործում էր մշտական նավատորմ և բանակ, որի թիվը հասնում էր մինչև 1 միլիոնի<ref name="ebrey east asia 271">Ebrey (2006), p. 271.</ref>։ [[Նանկին]] քաղաքի նավաշինարանը աշխարհում ամենամեծն էր{{sfnp|Ebrey|Walthall|Palais|2006|p=271}}: Կայսրը նաև փորձում էր սահմանափակել պալատական ներքինիների և խոշոր գործարարների ուժը: Նա ուղարկում էր իր որդիներից շատերին Չինաստանի տարբեր ծայրեր՝ որպես ավատատուներ՝ փորձելով այդ արքայազններին ուղղորդել ըստ [[Հուանգ Մին Ծու Սուն]]<nowiki/>ի (Հոնգվու կայսրի թողած խորհուրդների գիրք):

==== Ապստամբություններ ====

[[Յուան դինաստիա]]<nowiki/>ն (1271–1368), որի առաջնորդները մոնղոլներ էին, կառավարել է մինչև Մին դինաստիան: Յուան արքայատոհմի անկումը բացատրվում է հան չինացիների դեմ ազգային խտրականություններով, որոնք հանգեցրին ապստամբությունների, գնաճի պայմաններում որոշ շրջաններում բարձր հարկերի գանձումով, ինչպես նաև ոռոգման բազմաթիվ նախագծերը անուշադրության մատնելու հետևանքով [[Հուանհե]] գետի ափերց դուրս գալով{{sfnp|Gascoigne|2003|p=150}}: Քանի որ տնտեսության և գյուղատնտեսության մեջ քաոս էր տիրում, բազմաթիվ գյուղացիներ, ում ստիպում էին վերակառուցել Հուանհե գետի ամբարտակները, ապստամբություն բարձրացրին: Մի շարք Հան չինացիներ, այդ թվում 1351 թվականին [[Կարմրահոների ապստամբություն|կարմրահոները]] ապստամբեցին: Կարմրահոները միավորվել էին [[Սպիտակ լոտոս (աղանդ)|Սպիտակ Լոտոս]]<nowiki/>ի հետ, որը բուդդայական գաղտնի հասարակություն էր: [[Հոնգվու կայսր|Չժու Յուանչժեն]]<nowiki/>ը աղքատ գյուղացի և բուդդայական վանական էր, ով 1352 թվականին միացել էր կարմրահոների ապստամբությանը: Նա ապստամբ առաջնորդի խորթ դստեր հետ ամուսնությունւց հետո հայտնի դարձավ{{sfnp|Ebrey|1999|pp=190–191}}: 1356 թվականին Չժուի ապստամբ ուժերը գրավեցին [[Նանկին]] քաղաքը{{sfnp|Gascoigne|2003|p=151}}, որը նա հետագայում դարձրել է Մին դինաստիայի մայրաքաղաք:

 

Յուան դինաստիայի անկման ժամանակ, ապստամբների մրցակից տարբեր խմբեր սկսեցին պայքար մղել երկրի կառավարման, հետևաբար նաև նոր արքայատոհմ հիմնելու իրավունքի համար: 1363 թվականին Չժու Յուանչժենը պայքարից դուրս թողեց իր ոխերիմ թշնամի և Հան խմբակցության առաջնորդ [[Չեն Յուուլիան]]<nowiki/>ին [[Պոյա Նհու]] լճի ճակատամարտում, որը պատմության ընթացքում ամենամեծ ռազմածովային ճակատամարտն է եղել: Չժուի բանակը, որը հայտնի էր իր հրկիզանավերով և իր կազմում ուներ 200.000 Մին նավաստիներ, ի վիճակի եղավ հաղթել Հան ապստամբներին, որոնց թիվը երեք անգամ գերազանցում էր Չժուի բանակին: Այդ հաղթությամբ վերջ դրվեց ապստամբություններին, իսկ Չժու Յուանչժենը մնաց [[Յանցզի]] գետի հովտի առաջնորդ: 1367 թվականին կարմրահոների առաջնորդի կասկածելի մահից հետո, որը տեղի է ունեցել այն ժամանակ, երբ նրան հյուրընկալել էր Չժուն, ոչ ոք չմնաց, ով կարող էր պայքարել գահի համար: 1368 թվականին Չժուն իր զորքն ուղարկեց Յուան դինաստիայի մայրաքաղաք Դադու կամ Հանբալըկ{{sfnp|Ebrey|1999|p=191}}, այդպիսով պարզ դարձնելով իր մտադրությունները: Վերջին Յուան կայսրը փախավ հյուսիս՝ վերին մայրաքաղաք Շանդու, իսկ Չժուն, Դադուի արքունական պալատները հիմնահատակ ավերելուց հետո, հայտարարեց Մին դինաստիայի հիմնադրումը{{sfnp|Ebrey|1999|p=191}}: Նույն տարում քաղաքը վերանվանվեց Պեկին<ref>{{cite book|title=Peking: Temples and City Life, 1400–1900|last=Naquin|first=Susan|publisher=University of California press|year=2000|isbn=0-520-21991-0|location=Berkeley|page=xxxiii}}</ref>: Չժու Յուանչժանը հայտնի դարձավ որպես Հոնգվու կայսր:

==== Հոնգվու կայսեր կառավարումը ====

Հոնգվու կայսրը միանգամից փորձեց վերակառուցել պետական ենթակառուցվածքները: Նա Նանկին քաղաքի շուրջ կառուցեց 48 կմ երկարությամբ պատ , ինչպես նաև պալատներ և կառավարական սրահներ{{sfnp|Ebrey|1999|p=191}}: ''[[Մին դինաստիայի պատմություն]]'' աշխատության համաձայն, դեռևս 1364 թվականին Չժու Յուանչժանը սկսել էր նախագծել [[Կոնֆուցիականություն|Կոնֆուցիական]] նոր օրենսգիրք, որն արդեն 1397 թվականին ավարտին էր հասցված և կրկնում էր 653 թվականի [[Թան (դինաստիա)|Թան դինաստիա]]<nowiki/>յի օրենսգրքի որոշ կետեր{{sfnp|Andrew|Rapp|2000|p=25}}: Հոնգվուն կազմեց ռազմական մի համակարգ, որը հայտնի է ''Վեիսուո'' անունով: Այն նման էր Թան դինաստիայի (618–907) ''ֆուբին'' համակարգին (府兵制):

 

1380 թվականին Հոնգվուն մահապատժի ենթարկեց կանցլեր [[Հու Վեիյոնգ]]<nowiki/>ին ՝ իրեն գահընկեց անելու կասկածանքով: Դրանից հետո Հոնգվուն վերացրեց դեսպանատունը {{sfnp|Ebrey|1999|pp=192–193}}{{sfnp|Fairbank|Goldman|2006|p=130}}: Նա գնալով ավելի էր կասկածում իր ենթականերին և նախարարներին, այդ պատճառով նա հիմնեց [[Ցզինիվեյ]]<nowiki/>ը, որը նրա արքունական պահապաններից կազմված գաղտնի պահակազոր էր: Հոնգվու կայսեր կառավարման ժամանակաշրջանում մահապատժի է ենթարկվել մոտ 100.000 մարդ{{sfnp|Ebrey|1999|pp=192–193}}{{sfnp|Fairbank|Goldman|2006|pp=129–130}}:

 

 

Հոնգվու կայսրը արձակում էր բազմաթիվ հրովարտակներ, որոնցով արգելում էր մոնղոլների կենսագործունեությունը՝ ցանկանալով Չինաստանը ազատել բարբարոսների ազդեցությունից: Սակայն նա նաև փորձում էր օգտագործել Յուան արքայատոհմի ժառանգությունը՝ Չինաստանում և Յուան դինաստիայի կառավարության տակ գտնվող շրջաններում իր դիրքն օրինականացնելու համար: Նա ընդունել էր Յուան արքայատոհմի բազմաթիվ մարտական սովորությունները, հավաքագրում էր մոնղոլ զինվորների և շարունակում էր կորեացի ներքինիներ և հարճեր խնդրել{{sfnp|Robinson|2008|pp=367–368}}:

 

{| class="vertical-navbox {{#if: {{{transcluded|}}}|collapsible {{{state|}}}}}" style="margin:0.3em 0 0.6em 0.6em; border: 1px solid #777; background: #FFF; line-height:160%; font-size:90%; float:right; clear:right; border-collapse:collapse; {{#if: {{{transcluded|}}}|width: 210px}};"

! colspan="8" style="background:#FEC; border-bottom: 1px solid #777; {{#if: {{{transcluded|}}}|padding-left: 25px|padding:3px 3px 0px 3px; font-size: 110%}}" |{{#if: {{{transcluded|}}}||[[File:History of China.png|center|125px|alt=History of China]]}}[[Չինաստանի պատմություն]]

==== Հարավարևմտյան սահման ====

[[Ցինհայ]]<nowiki/>ում [[Սալարներ|Սալար]] մուսուլմանները կամավոր ենթարկվեցին Մին դինաստիայի կառավարմանը, իսկ նրանց տոհմերի առաջնորդները 1370 թվականին

անձնատուր եղան: [[Ույղուրներ|Ուղյուր]]<nowiki/>ական զորքերը՝ զորավար Հալա Բաշիի առաջնորդությամբ 1370-ականներին ճնշեցին [[Միաո ապստամբություններ]]<nowiki/>ը և հաստատվեցին Հունան նահանգի Չանդե քաղաքում<ref name="harmony">{{cite news|url=http://english.people.com.cn/english/200012/28/eng20001228_59085.html|title=Ethnic Uygurs in Hunan Live in Harmony with Han Chinese|author=|date=29 December 2000|newspaper=People's Daily}}</ref>: Հուեյ մուսուլմանական զորքերը նույնպես հաստատվեցին Չանդեում՝ բնիկ ժողովուրդների դեմ մղվող արշավանքների ժամանակ Մին դինաստիային ծառայելուց հետո<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=8ePxMW066j8C&pg=PA133|title=Negotiating ethnicity in China: citizenship as a response to the state|author=Zhiyu Shi|publisher=Psychology Press|year=2002|isbn=0-415-28372-8|edition=illustrated|volume=Volume 13 of Routledge studies – China in transition|page=133|accessdate=28 June 2010}}</ref>: 1381 թվականին Մին դինաստիան զավթեց հարավ-արևելքում գտնվող տարածքները, որոնք եղել էին Դալիի թագավորության մասը այն ժամանակ, երբ Մին Հուեյ մուսուլմանական զորքերը հաղթեցին Յուաններին հավատարիմ մոնղոլներին և Յունան նահանգում հաստատված Հուեյ մուսուլմաններին: Հուեյ զորքերը, զորավար Մու Յինի գլխավորությամբ, ով նշանակվել էր Յունանի կառավարիչ, վերաբնակվեցին այս տարածքում՝ գաղութացման նպատակով<ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=hUEswLE4SWUC&pg=PA34|title=China's Muslim Hui community: migration, settlement and sects|author=Michael Dillon|publisher=Curzon Press|year=1999|isbn=0-7007-1026-4|location=Richmond|page=34|accessdate=28 June 2010}}</ref>: Մինչև 14-րդ դարի վերջը, մոտ 200.000 զինվորական գաղութաբնակներ հաստատվեցին մոտ 140.000 հա տարածք զբաղեցնող շրջանում, որն այժմյան Յունանի և [[Գույչժոու]]<nowiki/>ի տարածքն է: Եվս կես միլիոն չինացիներ եկան բնակություն հաստատելու ավելի ուշ: Այս գաղթի արդյունքում շրջանում ազգագրական նկարագիրը մեծապես փոփոխվեց, քանի որ բնակչության կեսից ավելին չէին պատկանում Հան չինացիների էթնիկ խմբին: Այս կտրուկ փոփոխությունները բնակչության կազմում, ինչպես նաև կառավարությունում և քաղաքականության մեջ առաջ քաշեցին մեծ զայրույթ, որը հրարհրեց Միաոների և Յաոների նոր ապստամբություններ 1464-1466 թվականներին, որոնց հակահարված են տվել 30.000-անոց Մին զորքերը, որոնք միացել էին 160.000-անոց տեղական [[Գուանսի-Չժոունի ինքնավար շրջան|Գուանսի]] զորքերը: Գիտնական և փիլիսոփա Վան Յանմինը (1472–1529), այդ շրջանում մեկ այլ ապստամբություն ճնշելուց հետո, առաջադրեց չինացիների և տեղաբնակ էթնիկ ժողովուրդների մեկ միատարր կառավարում՝ տեղի ժողովուրդներին չինականացնելու նպատակով{{sfnp|Ebrey|1999|p=197}}:

 

== Ծանոթագրություններ ==