«Օդեսա»–ի խմբագրումների տարբերություն

== Վաղ պատմություն ==

Օդեսսան համարվում էր [[Հունաստան|Հունաստանի]]ի մի մասը ոչ ավելի ուշ քան մ.թ․ա․ 6-րդ դարի կեսերին<ref>{{cite web|url=http://www.odessaguide.net/sights_excavationsite.ru.html|title=Одесские достопримечательности — раскопки греческого поселения|first=Igor|last=Kalinin|date=|work=odessaguide.net}}</ref>:։ Որոշ գիտնականներ կարծում են, որ այն առևտրական բնակավայր էր հունական քաղաք Հիսրայում։ Հնագիտական փաստերը վկայում են, որ ամեն դեպքում Օդեսսայի տարածքը և [[Արևելյան Միջերկրական|Արևելյան Միջերկրականը]] ինչ-որ կերպ կապված էին միմյանց հետ<ref>"The Greek Colonisation of the Black Sea Area: Historical Interpretation of Archaeology," December 1998, Tsetskhladze, Gocha R. (ed.), ''Franz Steiner Verlag'', p. 41, n. 116.</ref>։

Միջին դարերում Օդեսսայի հաջողակ իշխաներն այնտեղ բնակեցրին բազմաթիվ քոչվոր ցեղերի։ [[Եդեսիա|Եդեսիայի]]յի [[Ղրիմի թաթարներ|ղրիմյան թաթարները]] 14-րդ դարում այնտեղ առևտրով էին զբաղվում։

[[Ղրիմի Հանրապետություն|Ղրիմի]]՝ Հաջի Գիրեյ խանի թագավորության ժամանակ, Խանատեն վտանգված էր [[Ոսկե հորդա|Ոսկե Հորդայի]] և թուրք օսմանների կողմից, ովքեր փնտրում էին դաշնակիցների, խանը համաձայնեց տարածքը հանձնել [[Լիտվա|Լիտվային]]։յին։ Ներկայիս Օդեսսա քաղաքի տարածքն այն ժամանակ ամրոց էր, որի անունն էր Խաջիբեյ՝ ի պատիվ Հաջի Գիրեյի։ Այն Դիքրա շրջանի մի մասն էր կազմում։ Այնուամենայնիվ, տարածքի մեծ մասը բնակեցված չԷրչէր այս շրջանում։

Խաջիբեյը 1529 թվականից հետո Օսմանյան կայսրության ղեկավարման տակ էր, որը կոչվում էր Յեդիսան և կառավարված էր Օսման Սիլիստրա նահանգում։ 18-րդ դարի կեսերին Օսմանները վերակառուցեցին Խաջիբեյ ամրոցը (նաև կոչվում էր Հոկաբեյ), որը կոչվում էր Յենի Դունյա (բառացիորեն «Նոր Աշխարհ»)։

Փոքրիկ ձկնորսական գյուղ Օդեսսան որոշակի փոփոխությունների ենթարկվեց, երբ [[Կիև|Կիևի]] ի հարուստ ձեռնարկատեր՝ Անտոնի Պրոտասի Պոտոցկին առևտրական ուղիներ բացեց լեհական Սև ծովի առևտրական կազմակերպության միջոցով և կառույց ստեղծեց 1780-ական թվականներին։ 1787-1792 թվականների ռուս-թուրքական պատերազմի ընթացում՝ 1789 թվականի սեպտեմբերի 25-ին ռուսական ուժերի զորախումբը, ներառելով [[Կազակություն|Զապորոժյան կազակության]] [[Ալեքսանդր Սուվորով|Ալեքսանդեր Սուվորովի]] հրամանատարության տակ, իսկ [[Իվան Գուդովիչ|Իվան Գուդովիչը]] գրավեց Խաջիբեյը և Յենի Դունյան և միացրեց Ռուսական կայսրությանը<ref>Łubieński, Tomasz Wentworth. (1886). ''Henryk Łubieński i jego bracia: wspomnenia rodzinne odnoszące się do historyi Królestwa Polskiego i Banku Polskiego''. Warsaw: Księg. G. Gebethner, p.41 (in Polish)</ref>։ Զորքերի մի մասը Ռուսաստանում ծառայող գեներալ (ծագումով իսպանացի)՝ Ժոզե Դի Ռիբասի (Ռուսաստանում հայտնի Օսիպ Միխայելովիչ Դերիբաս անունով) հրամանատարության տակ էր և Օդեսսայի ներկայիս ամենահայտնի փողոցը՝ Դերիբասիվսկա փողոցն իր անունով է կոչվել։ Ռուսաստանը 1792 թվականի Յասիյի պայմանագրով ստացավ տարածքը և այն դարձավ [[Նովոռոսիա|Նովոռոսիայի]] («Նոր Ռուսաստան») մի մասը։

Օդեսսա քաղաքը հիմնադրված ռուսական կայսրուհի՝ Եկատերինա Մեծի կողմից կենտրոնանում է թուրքական ամրոց՝ Խաջիբեյի վրա, որը գրավված էր ռուսական բանակի կողմից 1789 թվականին։ Դե Ռիբասը և Ֆրանց դե Վոլանը առաջարկեցին, որ Խաջիբեյի ամրոցը դառնա շրջանի հիմնական նավատորմը։ Այն ուներ ազատ սառցե նավահանգիստ և անհրաժեշտ էր ծովապատնեշներ կառուցել, նավամատույցը ապահով պահել, հնարավորություն տալ մատակարարելու մեծ նավամատույցները։ Նովոռոսիայի ընդհանուր կառավարիչ՝ Պլատոն Զուբովը հավանեց այս առաջարկը և 1794 թվականին Եկատերինան՝ հավանելով նոր նավատորմային քաղաք հիմնադրելու գաղափարը, առաջին դրամական աջակցությունը ցույց տվեց քաղաքի կառուցման համար։

Քաղաքը 19-րդ դարում դարձավ հրեական մեծ համայնքի հայրենիքը և 1897 թվականին մոտ հրեաները կազմում էին բնակչության 37 տոկոսը։ Նրանք ներէթնիկական կոնֆլիկտի պատճառով, որը տեղի է ունեցել 19-րդ դարի ընթացքում, հաճախակի հանդիպում էին հակահրեական դիմադրությունների։ Մի շարք ջարդեր տեղի ունեցան 1821, 1859, 1871, 1881 և 1905 թվականներին։ Շատ հրեաներ, որոնք բնակվում էին Օդեսսայում, 1882 թվականից հետո հեռացան այդտեղից հատկապես Օսմանյան շրջան, և քաղաքը մեծ աջակցություն է ցույց տվել [[Սիոնիզմ]] շարժմանը։