Վիքիպեդիա

«Մասնակից:Anne Arushanyan/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{about||the desire to accumulate material goods|Economic materialism|the Marxist and other meanings}}Մատերիալիզմը [[Մոնիզմ|փիլիսոփայական մոնիզմի]] ձև է, որի համաձայն՝ նյութըբնության հիմնարար նյութը մատերիան է, դեռ ավելին՝ մտավոր ասպեկտներն ու [[Գիտակցություն|գիտակցությունը]] արդյունք են մատերիալիստական փոխազգեցությունների։
 
[[Իդեալիզմ|Իդեալիզմում]] միտքը և գիտակցությունը առաջին կարգի, որին մատերիան ենթակա է, և երկրորդ կարգի իրականություններ են։ Փիլիսոփայական մատերիալիզմում հակառակն է ճշմարիտ։ Այտեղ միտքը և գիտակցությունը սերում են առարկաներից կամ նյութական գործընթացների էպիֆենոմենաներ են (օրինակ՝ մարդու ուղեղի ու ներվային համակարգի բիոքիմիան), առանց որենց նրանք գոյություն ունենալ չեն կարող։ Ըստ այս ուսմունքի՝ տատերիան ստեղծում և ուղղորդում է գիտակցությունը, և ոչ հակառակը։ Մատերիալիզմը պնդում է, որ Նյութը և ֆիզիկական օրենքները, որոնք կառավարում են այն, սահմանում են մտքի ու գիտակցության բնույթի ամենահուսալի ուղեցույցը։
is a form of [[Monism|philosophical monism]] which holds that [[matter]] is the fundamental [[Substance theory|substance]] in [[nature]], and that all things, including [[Mind|mental aspects]] and [[consciousness]], are results of material interactions.
 
Մատերիալիստական տեսությունները հիմնականում բաժանվում են երեք խմբերի։ Պարզ մատերիալիզմը բնութագրում է նյութական աշխարհը հատուկ տարրերով (օրնակ՝ բնության չորս հիմնարար տարրեր՝ կրակ, օդ, ջուր, հող, ստորաբաժանված նախասոկրատեսյան ժամանակաշրջանի փիլիսոփա [[Էմպեդոկլես|Էմպեդոկլեսի]] կողմից)։ Մետաֆիզիկական մատերիալիզմը քննում է աշխարհի առանձին հատվածներ կայուն, մեկուսացված միջավայրում ։ [[Դիալեկտիկական մատերիալիզմ|Դիալեկտիկական մատերիալիզմը]] մատերիալիզմի համար որդեգրում է Հեգելյան դիալեկտիզմը՝ ուսումնասիրելով աշխարհի տարբեր հատվածներ դինամիկ միջավայրում ու կապի մեջ դնելով մինյանց հետ։
In [[Idealism]], [[mind]] and [[consciousness]] are first-order realities to which matter is subject and secondary. In philosophical materialism the converse is true. Here mind and consciousness are [[By-product|by-products]] or [[Epiphenominalism|epiphenomena]] of material processes (the [[biochemistry]] of the human brain and nervous system, for example) without which they cannot exist. According to this doctrine the material creates and determines consciousness, not vice versa. Materialists believe that Matter and the physical laws that govern it constitute the most reliable guide to the nature of mind and consciousness.
 
Մատերիալիզմը սերտորեն կապված է [[Ֆիզիկականություն|ֆիզիկականության]] հետ․ տեսակետ՝ ըստ որի գոյություն ունեցող ամեն ինչ բացարձակապես ֆիզիկական է։ Փիլիսոփայական ֆիզիկականությունը առաջացել է մատերիալիզմից ֆիզիկական գիտությունների հայտնագործությունների հետ՝ մարմնավորելո ֆիզիկականության ավելի խորհրդավոր հասկացություններ, քան սոսկ սովորական նյութը, ինչպես օրինակ՝ [[Տարածություն|տարածությունն]] ու [[Ժամանակ|ժամանակը]], ֆիզիկական էներգիաները և ուժերը, [[Սև նյութ|սև նյութը]] և այլն։ Այսպիսով՝ «ֆիզիկակակնություն» տերմինը ավելի նախընտրելի է «մատերիալիզմի» համեմատությամբ որոշների կողմից, մինչդեռ մնացածները օգտագործում են այդ տերմինները որպես հոմանիշներ։
Materialist theories are mainly divided into three groups. Naive materialism identifies the material world with specific elements (e.g. the scheme of the four elements—fire, air, water and earth—devised by the [[Pre-Socratic philosopher]] [[Empedocles]]). Metaphysical materialism examines separated parts of the world in a static, isolated environment. [[Dialectical materialism]] adapts the Hegelian dialectic for materialism, examining parts of the world in relation to each other within a dynamic environment.
 
Մատերիալիզմին կամ ֆիզիկականությանը դեմ փիլիսոփայական ուղղությունների շարքում են [[Իդեալիզմ|իդեալիզմը]], [[Պլուրալիզմ|պլուրալիզմը]], [[Դուալիզմ|դուալիզմը]] և [[Մոնիզմ|մոնիզմի]] այլ տեսակներ։
Materialism is closely related to [[physicalism]], the view that all that exists is ultimately physical. Philosophical physicalism has evolved from materialism with the discoveries of the physical sciences to incorporate more sophisticated notions of physicality than mere ordinary matter, such as: [[spacetime]], [[Energy|physical energies]] and [[Force|forces]], [[dark matter]], and so on. Thus the term "physicalism" is preferred over "materialism" by some, while others use the terms as if they are [[Synonym|synonymous]].
 
== Ընդհանուր պատկերացում ==
Philosophies contradictory to materialism or physicalism include [[idealism]], [[Pluralism (philosophy)|pluralism]], [[Dualism (philosophy of mind)|dualism]], and other forms of [[monism]].
[[Պատկեր:La_Mettrie,_L'homme_machine,_1748_Wellcome_L0015753.jpg|մինի|In 1748, French doctor and philosopher [[La Mettrie]] exposes the first materialistic definition of the human soul in [[L'Homme Machine]]]]
Մատերիալիզմը պատկանում է մոնիստական գոյաբանության դասին։ Որպես այսպիսին՝ այն տարբերվում է գոյաբանական տեսություններից, որոնք հիմնված են դուալիզմի կամ պլուրալիզմի վրա։ Երևույթային իրականության մասին եզակի բացատրությունների համար մատերիալիզմը կարող էր հակադրվել [[Իդեալիզմ|իդեալիզմին]], [[Մոնիզմ|չեզոք մոնիզմին]] ու [[Սպիրիտուալիզմ|սպիրիտուալիզմին]]։
 
Չնայած փիլիսոփայական դպրոցների մեծ թվին ու դրանցից շատերի միջև առկա նրբություններից<ref name="Edwards1972">{{citation|title=The Encyclopedia of Philosophy|date=1972|postscript=(Originally published 1967 in 8 volumes)|origyear=1967|volume=Vols.1-4|editor-last=Edwards|editor-first=Paul|editor-link=Paul Edwards (philosopher)|isbn=0-02-894950-1}} Alternative {{ISBN|978-0-02-894950-5}}</ref><ref name="Priest1991">{{citation|last=Priest|first=Stephen|title=Theories of the Mind|year=1991|place=London|publisher=[[Penguin Books]]|isbn=0-14-013069-1}} Alternative {{ISBN|978-0-14-013069-0}}</ref><ref name="Novack1979">{{citation|last=Novack|first=George|title=The Origins of Materialism|year=1979|authorlink=George Novack|place=New York|publisher=Pathfinder Press|isbn=0-87348-022-8}}</ref>՝ փիլիսոփայական բոլոր ուղղությունները պատկանում են երկու կարևոր կատեգորիաներից մեկին, որոնք հակադրվում են միմյանց․ դրանք են իդեալիզմը ու մատերիալիզմը{{ref label|a|a|none}}։ Այս երկու կատեգորիաների համոզիչ հիմնավորումը առնչվում է իրականության բնույթին, իսկ դրանց մինչև հիմնական տարբերությունը կայանում է նրանում, թե ինչպես են նրանք պատասխանում հիմնարար երկու հարցերին՝ «ինչի՞ց է բաղկացած իրականությունը» և «ինչպե՞ս է այն առաջանում»։Ըստ իդեալիստների՝ հոգին կամ միտքը և կամ մտքի (գաղափարների) առարկաները առաջնային են, իսկ նյութը կամ մատերիան երկրորդային։ Մատերիալիստների կարծիքով, նյութը առաջնային է, իսկ միտքը կամ հոգին և կամ գաղափարները երկրորդային․ նյութի առարկայությունը գերադասված է նյութից<ref name="Novack1979" />։
 
Մատերիալիստների աշխարհայացքը ավելի դյուրընբռնելի է դառնում պատմականորեն մտքի վերաբերությամբ կիրառված ոչառարկայական իրակությունների մասին ուսմունքների հետ հակադրության միջոցով, որի կարկառուն ներկայացուցիչներից է [[Ռենե Դեկարտ|Ռենե Դեկարտը]]։ Սակայն, ինքը՝ մատերիալիզմը, ոչինչ չի ասում այն մասին, թե ինչպես պիտի նյութական առարկաները բնութագրվեն։ Գործնականում այն շատ հաճախ դասվում է ֆիզիկալիզմի այս կամ այն տեսակի մեջ։
 
Մատերիալիզմը հաճախ է ասոցացվում [[Ռեդուկցիոնիզմ|ռեդուկցիոնիզմի]] հետ, որի համաձայն առարկաները կամ երևույթները, որոնք տարբերակվում են նկարագրության որևէ մի մակարդակում և օրիգինալ են, պետք է բացատրվեն նկարագրության մեկ ուրիշ մակարդակի առարկիաների կամ երևույթների միջոցով սովորաբար ավելի ստորին մակարդակում։ '''Ոչռեդուկտիվ մատերիալիզմը'''<!--boldface per WP:R#PLA--> ակնհայտորեն մերժում է այս սահմանումը՝ բոլոր մասնավոր առարկաների նյութական կառուցվածքը, սակայն, համարելով հաստատուն իրական առարկաների, հատկությունների կամ երևույթների հետ, որոնք բացատրելի չեն կանոնապես օգտագործվող հիմնական նյութայան բբաղադրիչների առումով։ Ջերի Ֆոդորը ազդեցիկորեն պնդում է այս տեսակետը՝ ըստ որի էմպիրիկ օրենքները և բացատրությունները այսնպիսի հատուկ գիտություններում, ինչպիսիք են հոգեբոնությունը կամ երկրաբանությունը հիմնարար ֆիզիկայի տեսանկյունից անտեսանելի են։ Շատ մեծ ու ծաղկուն գրականություն է ստեղծվել այս երկու տեսակետների կապի շուրջ։
 
Ժամանակակից փիլիսոփայական մատերիալիստները ընդլայնում են գիտականորեն դիտարկելի այնպիսի երըույթների սահմանումները, ինչպիսիք են [[Էներգիա|էներգիան]], ուժերը, [[Տիեզերքի թեքություն|տիեզերքի թեքությունը]]։ Սակայն, որոշ փիլիսոփաներ, ինչպիսին է օրինակ Մերի Միդգլին, առաջարկում են, որ «նյութի» գաղափարը վատ սահմանված ու ինչ-որ տեղ բացատրելիության առումով անհասանելի է<ref>[[Mary Midgley]] ''The Myths We Live By''.</ref>։
 
Մատերիալիզմը հիմնականում հակադրվում է [[Դուալիզմ|դուալիզմին]], [[Ֆենոմենալիզմ|ֆենոմենալիզմին]], [[Իդեալիզմ|իդեալիզմին]], [[Վիտալիզմ|վիտալիզմին]] ու [[Մոնիզմ|դուալասպեկտ մոնիզմին]]։ Դրա մատերիալականությունը որոշ ձևերով կարող է կապված լինել դետերմինիզմի գաղափարին, ինչպես որ ընդունված է [[Լուսավորականություն|Լուսավորականության]] մտածողների մոտ։
 
19-չդ դարում [[Կարլ Մարքս|Կառլ Մարքսը]] և [[Ֆրիդրիխ Էնգելս|Ֆրիդրիխ Էնգելսը]] ընդլայնեցին մատերիալիզմի գաղափարը՝ մշակելու ''պատմության մատերիալիստական ընկալումը,'' որը կենտրոնացած էր մարդու գործունեության(պրակտիկա, ներառյալ աշխատանքային) և այդ գործունեության արդյունքում ստեղծված, վերաստեղծված կամ ոչնչացված հաստատությունների էմպիրիկ աշխարհի վրա։ Ավելի ուշ մարքսիստները, ինչպես օրինակ Վլադիմիր Լենինը և Լեո Տռոցկին, զարգացրին դիալեկտիկական մատերիալիզմի գաղափարը, որը այնուհետև բնութագրում էր [[Մարքսիզմ|մարքսիստական փիլիսոփայությունն]] ու մեթոդները։
 
== Ծատմություն ==
 
=== Առանցքային ժամանակաշրջան ===
Materialism developed, possibly independently, in several geographically separated regions of [[Eurasia]] during what [[Karl Jaspers]] termed the [[Axial Age]] ({{Circa}} 800–200 BC).
 
In [[History of India|ancient Indian]] [[Indian philosophy|philosophy]], materialism developed around 600 BC with the works of [[Ajita Kesakambali]], [[Payasi]], [[Kanada (philosopher)|Kanada]], and the proponents of the [[Cārvāka]] school of philosophy. Kanada became one of the early proponents of [[atomism]]. The [[Nyaya]]–[[Vaisesika]] school ({{Circa}} 600 BC – 100 BC) developed one of the earliest forms of atomism, though their proofs of God and their positing that consciousness was not material precludes labelling them as materialists. [[Buddhist atomism]] and the [[Jainism|Jaina]] school continued the atomic tradition.
 
[[Xun Kuang|Xunzi]] (ca. 312–230 BC) developed a [[Confucian]] doctrine centered on realism and materialism in Ancient China.{{citation needed|date=January 2014}}
 
Ancient [[Greek philosophy|Greek philosophers]] like [[Thales]], [[Anaxagoras]] ({{Circa}} 500 BC – 428 BC), [[Epicurus]] and [[Democritus]] prefigure later materialists. The Latin poem ''[[De Rerum Natura]]'' by [[Lucretius]] (ca. 99 BC – ca. 55 BC) reflects the [[Mechanism (philosophy)|mechanistic]] philosophy of Democritus and Epicurus. According to this view, all that exists is matter and void, and all phenomena result from different motions and conglomerations of base material particles called "atoms" (literally: "indivisibles"). ''De Rerum Natura'' provides mechanistic explanations for phenomena such as erosion, evaporation, wind, and sound. Famous principles like "nothing can touch body but body" first appeared in the works of Lucretius. Democritus and Epicurus however did not hold to a monist ontology since they held to the ontological separation of matter and space i.e. space being "another kind" of being, indicating that the definition of "materialism" is wider than given scope for in this article.
 
*[[Մասնակից: Anne Arushanyan/Սևագրություն 1|Սևագրություն 1]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Մասնակից:Anne_Arushanyan/Ավազարկղ» էջից