Վիքիպեդիա

«Ցիանիդային թունավորում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 1.
'''Ցիանիդային թունավորում,''' — թունավորում, որն առաջանում է ցիանիդի տարբեր ձևերի հետ <ref name="Dor2011">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=mNACisYwbZoC&pg=PA1481|title=Dorland's Illustrated Medical Dictionary|date=2011|publisher=Elsevier Health Sciences|isbn=1455709859|edition=32|page=1481|language=en|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170908222016/https://books.google.com/books?id=mNACisYwbZoC&pg=PA1481|archivedate=8 September 2017|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>: Վաղ ախտանիշերից են [[գլխացավԳլխացավ|գլխացավը]]ը, գլխապտույտը, հաճախասրտությունը, հևոցը և փսխումը<ref name="EU2013" />։ Դրան կարող են հաջորդել ցնցումներ, հազվասրտություն, արյան ցածր ճնշում, գիտակցության կորուստ և [[սրտի կանգ]]<ref name="EU2013" />։ Ախտանիշերի սկսվում են սովորաբար թունավորումից րոպեներ անց<ref name="EU2013" /><ref name="Ham2011">{{cite journal|last1=Hamel|first1=J|date=February 2011|title=A review of acute cyanide poisoning with a treatment update.|journal=Critical care nurse|volume=31|issue=1|pages=72–81; quiz 82|doi=10.4037/ccn2011799|pmid=21285466}}</ref>։ Եթե մարդը մնում է կենդանի, ապա հնարավոր է երկարաժամկետ նյարդաբանական խնդիրների ի հայտ գալը<ref name="EU2013" />։<!-- Cause and mechanism -->
 
Տոքսիկ ցիանիդ պարունակող միացություններից են [[ջրածնի ցիանիդ]] գազը և մի շարք ցիանիդային [[աղեր]]<ref name="EU2013" />։ Հարաբերականորեն հաճախ հանդիպում է տնային հրդեհների ժամանակ ծխի ներշնչումից հետո զարգացած թունավորումը<ref name="EU2013" />։ Թունավորման այլ հնարավոր ճանապարհներից են աշխատավայրում մետաղների հղկումը, որոշ [[ինսեկտիցիդներ]] (միջատասպաններ), [[նիտրոպրուսիդ]] դեղամիջոցը և որոշ մրգերի, օրինակ՝ խնձորի կամ ծիրանի կորիզները<ref name="Ham2011" /><ref>{{cite news|url=https://www.nytimes.com/1993/03/26/nyregion/imported-bitter-apricot-pits-recalled-as-cyanide-hazard.html|title=Imported Bitter Apricot Pits Recalled as Cyanide Hazard|last1=Hevesi|first1=Dennis|date=26 March 1993|work=The New York Times|archiveurl=https://web.archive.org/web/20170818175203/http://www.nytimes.com/1993/03/26/nyregion/imported-bitter-apricot-pits-recalled-as-cyanide-hazard.html|archivedate=18 August 2017|deadurl=no|accessdate=2 June 2017|df=dmy-all}}</ref><ref name="AHFS2016">{{cite web|url=https://www.drugs.com/monograph/sodium-nitroprusside.html|title=Sodium Nitroprusside|publisher=The American Society of Health-System Pharmacists|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161221004712/https://www.drugs.com/monograph/sodium-nitroprusside.html|archivedate=21 December 2016|accessdate=8 December 2016|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>։ Ցիանիդի հեղուկ ձևերը կարոն են ներծծվել մաշկի միջոցով<ref name="NIH2015">{{cite web|url=https://chemm.nlm.nih.gov/cyanide_hospital_mmg.htm|title=Hydrogen Cyanide - Emergency Department/Hospital Management|date=14 January 2015|website=CHEMM|archiveurl=https://web.archive.org/web/20161114233430/https://chemm.nlm.nih.gov/cyanide_hospital_mmg.htm|archivedate=14 November 2016|accessdate=26 October 2016|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>։ Ցիանիդի [[իոններԻոններ|իոնները]]ը բերում են [[բջջայինԲջջային շնչառություն|բջջային շնչառության]] խանգարումների և հանգեցնում հյուսվածքների՝ [[թթվածին]] օգտագործելու կարողության կորստի<ref name="EU2013" />։ <!-- Diagnosis -->
 
Ախտորոշումը հաճախ դժվար է<ref name="EU2013" />։ Այն կարող է ենթադրվել, երբ տուժածի մոտ տնային հրդեհից հետո առկա է [[գիտակցությանԳիտակցության մակարդակ|գիտակցության մակարդակի]]ի նվազում,արյան ցածր ճնշում կամ արյան մեջ [[կաթնաթթուԿաթնաթթու|լակտատի]] (կաթնաթթվի) բարձր մակարդակ<ref name="EU2013" />։ Կարող է որոշվել արյան մեջ ցիանիդների մակարդակը, սակայն վերջինս պահանջում է ժամանակ<ref name="EU2013" />։ 0․5-1 մգ/լ-ը համարվում է թեթև աստիճանի թունավորում, 1-2 մգ/լ՝ չափավոր աստիճանի թունավորում, իսկ 2-3 մգ/լ՝ ծանր աստիճանի թունավորում, 3 մգ/լ-ից ավել քանակությունը հիմնականում հանգեցնում է մահվան<ref name="EU2013">{{cite journal|last1=Anseeuw|first1=K|last2=Delvau|first2=N|last3=Burillo-Putze|first3=G|last4=De Iaco|first4=F|last5=Geldner|first5=G|last6=Holmström|first6=P|last7=Lambert|first7=Y|last8=Sabbe|first8=M|date=February 2013|title=Cyanide poisoning by fire smoke inhalation: a European expert consensus.|journal=European Journal of Emergency Medicine|volume=20|issue=1|pages=2–9|doi=10.1097/mej.0b013e328357170b|pmid=22828651}}</ref>։<!-- Treatment and culture-->
 
Եթե ենթադրվում է ցիանիդի հետ շփումառնչություն, մարդուն անհրաժեշտ է դուրս բերել տվյալ վայրից և դեկոնտամինացնել (թունազերծել)<ref name="Ham2011" />։ Բուժումը ներառում է ապաքինող խնամք և 100 %-անոց թթվածին<ref name="EU2013" /><ref name="Ham2011" />։ Հիդրօքսոկոբալամինը (վիտամին B12<sub>a</sub>), որպես առաջին գծի միջոց և [[անտիդոտ]] (հակաթույն), ցուցաբերում է արդյունավետություն<ref name="Thom2012">{{cite journal|last1=Thompson|first1=JP|last2=Marrs|first2=TC|date=December 2012|title=Hydroxocobalamin in cyanide poisoning.|journal=Clinical Toxicology|volume=50|issue=10|pages=875–85|doi=10.3109/15563650.2012.742197|pmid=23163594}}</ref><ref name="EU2013" />։ [[Նատրիումի թիոսուլֆատ|Նատրիումի թիոսուլֆատը]]ը նույնպես կարող է կիրառվել<ref name="EU2013" />։ Պատմականորեն ցիանիդը կիրառվել է խմբակային [[ինքնասպանությունԻնքնասպանություն|ինքնասպանությունների]]նեի և նացիստների կողմից՝ [[ցեղասպանությունՑեղասպանություն|ցեղասպանության]] իրականացման նպատակով<ref name="Ham2011" />։
 
== Նշաններ և ախտանիշեր ==
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
=== Սուր թունավորում ===
[[Կատեգորիա:Թունաբանություն]]
Եթե թունավորումը տեղի է ունենում ինհալացիոն ճանապարհով, կարող է զարգանալ ցնցումներով ուղեկցվող [[կոմա]], [[ապնոէ]] և [[սրտի կանգ]], և վայրկյանների ընթացքում մահ։ Ցածր դեղաչափով թունավորման դեպքում գիտակցության կորստին կարող են նախորդել թուլություն, ցրվածություն, գլխացավեր,գլխապտույտ և խուճապ և դժվարացած շնչառության զգացողություն։ Գիտակցության բացակայության սկզբնական փուլերում շնչառությունը հաճախ բավարար է կամ անգամ արագացած, սակայն այս վիճակը հարաճում է մինչև խորը կոմա, հախախ զուգակցված [[Թոքերի այտուց|թոքերի այտուցով]] և վերջում՝ սրտի կանգ։ Երակային արյան հեմոգլոբինի թթվածնային հագեցվածության բարձրացման արդյունքում մաշկը ստանում է բալի գույն, որը փոխվում է ավելի մուգ երանգով։ Չնայած անունների նմանությանը, ցիանիդը ուղղակիորեն չի հանգեցնում [[Ցիանոզ|ցիանոզի]] (մաշկի կապտավուն երանգ)։ Մարդու համար նվազագույն մահացու դեղաչափ կարող է լինել 1․5մգ/կգ-ը<ref>{{cite web|url=http://www.hc-sc.gc.ca/ewh-semt/pubs/water-eau/cyanide-cyanure/index-eng.php|title=Cyanide [Technical document&nbsp;– Chemical/Physical Parameters]|publisher=Health Canada|archiveurl=https://web.archive.org/web/20090204194042/http://hc-sc.gc.ca/ewh-semt/pubs/water-eau/cyanide-cyanure/index-eng.php|archivedate=4 February 2009|deadurl=no|df=dmy-all}}</ref>։
 
=== Քրոնիկ թունավորում ===
Ցիանիդի երկարատև ցածր չափաքանակները (օրինակ՝ սխալ մշակում անցած մանիհոտի արմատների օգտագործումը տրոպիկական Աֆրիկայում) բերում են արյան մեջ ցիանիդի բարձրացած մակարդակի, որը կարող է բերել թուլություն և մի շարք այլ ախտանիշեր, ինչպիսիք են կայուն պարալիզը, նյարդային համակարգի ախտահարումներ<ref>{{cite journal|year=2002|title=Effects of long-term low-dose cyanide administration to rats|journal=Ecotoxicology and Environmental Safety|volume=53|issue=1|pages=37–41|doi=10.1006/eesa.2002.2189|pmid=12481854|vauthors=Soto-Blanco B, Maiorka PC, Gorniak SL}}</ref><ref name="Soto-Blanco B, Stegelmeier BL, Pfister JA, et al. 2008 356–63">{{cite journal|year=2008|title=Comparative effects of prolonged administration of cyanide, thiocyanate and chokecherry (Prunus virginiana) to goats|url=https://naldc.nal.usda.gov/naldc/download.xhtml?id=15073&content=PDF|journal=Journal of Applied Toxicology|volume=28|issue=3|pages=356–63|doi=10.1002/jat.1286|pmid=17631662|vauthors=Soto-Blanco B, Stegelmeier BL, Pfister JA, etal}}</ref><ref>{{cite journal|year=2002|title=Neuropathologic study of long term cyanide administration to goats|journal=[[Food and Chemical Toxicology]]|volume=40|issue=11|pages=1693–1698|doi=10.1016/S0278-6915(02)00151-5|pmid=12176095|vauthors=Soto-Blanco B, Maiorka PC, Gorniak SL}}</ref>, [[հիպոթիրոիդիզմ]]<ref name="Soto-Blanco B, Stegelmeier BL, Pfister JA, et al. 2008 356–63" /> , և ծննդաբերության [[Կրելախախտ|կրելախախտեր]]<ref>{{cite journal|year=2004|title=Prenatal toxicity of cyanide in goats—a model for teratological studies in ruminants|journal=Theriogenology|volume=62|issue=6|pages=1012–26|doi=10.1016/j.theriogenology.2003.12.023|pmid=15289044|vauthors=Soto-Blanco B, Gorniak SL}}</ref><ref>{{cite journal|author=Soto-Blanco B, Pereira, Verechia FT|display-authors=etal|year=2009|title=Fetal and maternal lesions of cyanide dosing to pregnant goats|journal=Small Ruminant Research|volume=87|issue=1–3|pages=76–80|doi=10.1016/j.smallrumres.2009.09.029}}</ref>. Այլ ազդեցություններից են լյարդի և երիկամների թեթև աստիճանի ախտահարումները<ref>{{cite journal|year=2002|title=Does prolonged oral exposure to cyanide promote hepatotoxicity and nephrotoxicity?|journal=Toxicology|volume=174|issue=2|pages=87–95|doi=10.1016/S0300-483X(02)00041-0|pmid=11985886|vauthors=Sousa AB, Soto-Blanco B, Guerra JL, Kimura ET, Gorniak SL}}</ref><ref>{{cite journal|year=2007|title=Effects of long-term cyanide ingestion by pigs|journal=Veterinary Research Communications|volume=31|issue=1|pages=93–104|doi=10.1007/s11259-006-3361-x|pmid=17180454|vauthors=Manzano H, de Sousa AB, Soto-Blanco B, etal}}</ref>։
 
== Պատճառներ ==
Ջրածնի ցիանիդից սուր թունավորում կարող է առաջանալ այնպիսի պոլիմերային նյութերի այրման դեպքում, որոնց արտադրության ժամանակ կիրառվել է նիտրիլ, օրինակ՝ պոլիուրեթան<ref>{{cite journal|last1=McKenna|first1=Sean Thomas|last2=Hull|first2=Terence Richard|date=21 April 2016|title=The fire toxicity of polyurethane foams|journal=Fire Science Reviews|volume=5|issue=1|doi=10.1186/s40038-016-0012-3}}</ref> կամ վինիլային խումբ<ref>{{cite book|title=Tintinalli's emergency medicine manual.|last=Physicians|first=[ed. by] David M. Cline [et al.] ; American College of Emergency|publisher=McGraw-Hill Medical|isbn=9780071781848|edition=7th|location=New York|page=604}}</ref>: Այն կարող է նաև առաջանալ նիտրոպրուսիդի քայքայման արդյունքում (գոյանում են ազոտի օքսիդ և ցիանիդ)<ref name="AHFS20162" />։ Նիտրոպրուսիդը կարող է կիրառվել գերճնշումային կրիզերի բուժման մեջ<ref name="AHFS20162" />։
 
Որպես [[պեստիցիդ]] (մոլախոտերի դեմ միջոց) և [[Ինսեկտիցիդներ|ինսեկտիցիդ]] (միջատասպան միջոց) կիրառվելուց բացի այն առկա է [[Ծխախոտ|ծխախոտի]] և այրվող շինությունների ծխի մեջ, շատ կտերի և կորիզների մեջ, օրինակ՝ [[Նուշ|նշի]], [[Ծիրան|ծիրանի]], [[Խնձոր|խնձորի]], [[Նարինջ|նարնջի]] կտերում և կորիզներում, մանիհոտ բույս պարունակող սննդում, ինչպես նաև բամբուկի ընձյուղներում։ [[Վիտամին B12]]-ի հիդրօքսիկոբալամին ձևը կարող է նվազեցնել քրոնիկ թունավորման ազդեցությունները, և դրա պակասը բերում է թունավորման բացասական հետևանքների<ref name="National Library of Medicine">{{cite journal|year=1979|title=Effects of low cobalamin diet and chronic cyanide toxicity in baboons|journal=Toxicology|publisher=National Library of Medicine|volume=12|issue=3|pages=221–34|doi=10.1016/0300-483X(79)90068-4|pmid=494304|vauthors=Crampton RF, Gaunt IF, Harris R, etal}}</ref>։
 
== Ազդեցության մեխանիզմ ==
Ցիանիդային թունավորումը հիստոտոքսիկ հիպօքսիայի (թթվածնաքաղցի) տարատեսակ է, քանի որ այս դեպքում [[Ցիտոքրոմ c օքսիդազ|ցիտոքրոմ c օքսիդազի]] ընկճման հետևանքով օրգանիզմի բջիջները կորցնում են ԱԵՖ (ադենոզին եռֆոսֆորական թթու) ստեղծելու ունակությունը։ Օրգանիզմի թունազերծման համար ցիանիդը արագորեն այն վեր է ածվում 2-ամինո-2-թիազոլին-4-կարբոքսիլաթթվի և թիոցիանատի, որի կիսատրոհման պարբերությունը 10-30 րոպե է։ Միանգամյա ընդունումից հետո, եթե չի զարգանում մահ, ապա մի քանի ժամ անց օրգանիզմում կարող է ցիանիդ չհայտնաբերվել, քանի որ այն ենթարկվում է նյութափոխանակության։ Օրգանիզմում ցիանիդի հայտնաբերումը դրա ընդունումից երկար ժամեր հետո նշանակում է ախտորոշման կեղծ դրական պատասխան։ Թիոցիանատի կիսատրոհման պարբերությունը 24 ժամից երկար է, այն օրգանիզմից դուրս է բերվում հիմնականում երիկամներով։ Վերջինիս տոքսիկությունը մոտ 100 անգամ փոքր է ցիանիդի տոքսիկությունից։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Ցիանիդային_թունավորում» էջից