|
'''Ունիվերսալիզմը''' աստվածաբանական ու փիլիսոփայական հասկացություն է, որտեղ որոշ գաղափարներ ունեն համընդհանուր կիրառություն ու կիրառելիություն: Համայնքը, որն իրեն կոչում է ''ունիվերսալիստ'', ուշադրության կենտրոնում է առնում ամենատարածված կրոնների համընդհանուր սկզբունքերը, իսկ մյուսներին համարում հիմնականներից ածանցյալներ: Այն կայանում է մարդկայինի ու աստվածայինի համընդհանուր հաշտեցման հավատի մեջ: Օրինակ, որոշ [[աբրահամականԱբրահամական կրոններկրոն|աբրահամական կրոնկրոններ]]<nowiki/>ներ պնդում են իրենց ուսմունքի և բարոյական սկզբունքների ունիվերսալ նշանակությունը և “զգում«զգում են ներարողականություն”:ներարողականություն»<ref name="Schaff-Herzog" />: [[Քրիստոնեական ունիվերսալիզմ|Քրիստոնեական ունիվերսալիզմը]] կենտրոնացած է համընդհանուր հաշտեցման շուրջ:, Հայտնիորը հայտնի նաև որպես համընդհանուր փրկություն՝փրկություն անունով. դա մի ուսմունք է՝ ըստ որի յուրաքնաչյուր մարդկային հոգի ի վերջո հաշտություն կգտնի Աստծո հետ՝ շնորհիվ աստվածային սիրո ու ողորմածության<ref>Otis Ainsworth Skinner (1807-1861), ''A Series of Sermons in Defense of the Doctrine of Universal Salvation'', Page 209, It is not part of mainline Christian doctrine either Catholic or Protestant. "Repentance is a means by which all men are brought into the enjoyment of religion, and we do expect any man will be saved while he continues in sin. However, Unitarian Universalism holds a universal salvation, because is, "we expect all men will repent."</ref>: Հիմնարար ճշմարտության հանդեպ հավատը հանդիսանում է ունիվերսալիզմի մեկկարևոր այլ կարևորսկզբունքներից սկզբունքմեկը: Ապրելու ճշմարտությունը դիտարկվում է որպես ավելի անհասանելի քան ազգային, մշակությաին կամ կրոնական սահմաններն ու մեկնաբանությունները այդ մեկ ճշմարտության: Ըստ [[Ռիգվեդա|Ռիգ Վեդայի]] պնդմամբ՝՝ «Ճշմարտությունը մեկն է. իմաստունները դրանք կոչում են տարբեր անուններով»:<ref>[https://vedanta.org/what-is-vedanta/harmony-of-religions/ Vedanta Society of Southern California ''Harmony of Religions'']</ref>: Ունիվերսալիզմը ազդեցություն է ունեցել ժամանակակից [[Հինդուիզմ|հինդուիզմի]] վրա, իր հերթին ազդեցություն ունենալով արևմտյան ժամանակակից հոգևոր մտածողության վրա:{{sfn|King|2002|p=}}: [[Ունիտարյան ունիվերսալիզմ|Ունիտարյան ունիվերսալիզմը]] շեշտում է այն, որ կրոնը համընդհնաուրունիվերսալ մարդկային որակ է, և այն հիմնվում է ամենատարածված կրոնների համընդհանուր սկզբունքների վրա: ԱյնԱյս ուղղությունը բոլոր կրոնները ընդունում է համընդհանուր կերպով:
=== Ունիվերսալություն ===
{{Main|Ունիվերսալություն }}Փիլիսոփայության մեջ, ունիվերսալությունը հասկացություն է այն մասին, որ, երևան հանելով համընդհանուր փաստերը, դրանք կարող եմ բացատրվել որպես [[Հարաբերականապաշտություն|ռելատիվիզմի]] հակադրություն:<ref>Bonnett, A. (2005). ''Anti-Racism''. Routledge.</ref>: Որոշ կրոններում, ունիվերսալիզմը հատկություն է, որը տրվում է նրանց, որոնց գոյությունը հարատև է ամբողջ տիեզերքում:
=== Բարոյական ունիվերսալիզմ ===
{{Main|MoralԲարոյական universalismունիվերսալիզմ|MoralԲարոյական particularismսեպարատիզմ}}Բարոյական ունիվերսալիզմը (հայտնի նաև՝ ''բարոյական օբյեկտիվիզմ'' ու հ''ամընդհանուրունիվերսալ բարոյականություն'') մետաէթնիկական դիրքորոշում է այն մասին, որ [[Էթիկա|էթիկայի]] որոշակի համակարգեր օգտագործվում են համընդհանրայնորեն: Այդ համակարգը բոլոր անհատների համար ընդհանրական է՝է<ref name="PhilPages3">{{cite web|url=http://www.philosophypages.com/dy/u.htm#unvby|title=A Dictionary of Philosophical Terms and Names|last=Kemerling|first=Garth|date=November 12, 2011|work=Philosophy Pages|quote=According to [http://www.philosophypages.com/ph/kant.htm Immanuel Kant] and [http://www.philosophypages.com/dy/h.htm#hare Richard Mervyn Hare]...moral imperatives must be regarded as equally binding on everyone.}}</ref>՝ անկախ [[Մշակույթ|մշակույթից]], [[Ազգություն|ազգությունից]], [[Սեռ|սեռից]], [[Կրոն|կրոնից]], [[Ռասա|ռասայից]], [[Սեռական կողմնորոշում|սեռական կողմնորոշումից]] և այլ տարբերակիչ առանձնահատկություններից:<ref name="Gowans3">{{cite web|url=http://plato.stanford.edu/archives/spr2012/entries/moral-relativism/|title=Moral Relativism|last=Gowans|first=Chris|date=Dec 9, 2008|work=The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Spring 2012 Edition)|quote=Let us say that moral objectivism maintains that moral judgments are ordinarily true or false in an absolute or universal sense, that some of them are true, and that people sometimes are justified in accepting true moral judgments (and rejecting false ones) on the basis of evidence available to any reasonable and well-informed person.|editor=Edward N. Zalta, ed}}</ref>: Բարոյական ունիվերսալիզմը հակադրվում է [[Բարոյական նիհիլիզմ|բարոյական նիհիլիզմին]] և [[Բարոյական ռելատիվիզմ|բարոյական ռելատիվիզմին]]: Սակայն բարոյական ունիվերսալիզմի ոչ բոլոր ձևերն են [[Աբսոլուտիստ|աբսոլուտիստական]], և ոչ էլ նրանք արժևորում են [[Մոնիզմ|մոնիզմը]]: Ունիվերսալիզմի շատ ձևեր, ինչպես օրինակ [[Ուտիլիտարիանիզմ|ուտիլիտարիանիզմը]], ոչ-աբսոլուտիստականոչաբսոլուտիստական են: Այլ ձևեր, ինչպես օրինակ այպիսինները, որոնք տեսականացված են [[Իսայա Բերլին|Իսայա Բերլինի]] կողմից, կարող են արժևորել [[Պլուրալիստական իդեալ|պլուրալիստական իդեալներ]]:
== Կրոն ==
=== Բահաիի հավատ ===
{{Main|Բահաիի հավատ ու մարդկության միասնականություն|Բահաիի հավատ ու կրոնի միասնականություն}}Ըստ Բահաիի հավատի՝ եզակի մի աստված է ուղարկել աշխարհի կրոնների բոլոր պատմական հիմնադիրներին: Արդյունքում՝ աշխարհի հիմնական կրոնները համարվում են իրենց ծագմամբ աստվածային և իրենց նպատակներով շարունակական: Այս առումով աշխարհի ամենատարածված կրոնների հիմնադիրների միջև կա ընդհանրություն, բայց յուրաքանչյուրի հայտնությունըգոյությունը բերումբերել է ավելի առաջադեմառաջադիմական ուսումնասիրություն մարդկայինմարդկության պատմության մեջ, և դրանցից ոչ մեկը չի համարվում մյուսը :<ref>{{cite book|title=Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Bahá'í Faith|last=Buck|first=Christopher|publisher=State University of New York Press|year=1999|location=Albany|page=292}}</ref> :▼
{{Main|Bahá'í Faith and the unity of humanity|Bahá'í Faith and the unity of religion}}In Bahá'í belief, a single God has sent all the historic founders of the world religions in a process of [[Progressive revelation (Bahá'í)|progressive revelation]]. As a result, the major world religions are seen as divine in origin and are continuous in their purpose. In this view, there is unity among the founders of world religions, but each revelation brings a more advanced set of teachings in human history and none are syncretic.
Համամարդկային տեսակետիցտեսակետից՝ մարդկության միասնությունը Բահաիի հավատի կենտրոնական դասերից մեկն է :<ref name="Stockman2">{{cite book|title=Sourcebook of the World's Religions|last=Stockman|first=Robert|publisher=New World Library|year=2000|isbn=1-57731-121-3|editor-last=Beversluis|editor-first=Joel|page=7|chapter=The Baha'i Faith}}</ref> : [[Բահաիի ուսմունք|Բահաիի ուսմունքը]] պնդում է, որ քանի որ բոլոր մարդիկ ստեղծվել են Աստծո կերպարանքով, Աստված տարբերություն չի դնում ոչ մի մարդու միջև՝ անկախ ռասայական, մաշկի գույնի ու կրոնի տարբերությունների:տարբերություններից<ref name="Smith1382">{{cite book|title=An Introduction to the Baha'i Faith|last=Smith|first=Peter|publisher=Cambridge University Press|year=2008|isbn=0-521-86251-5|place=Cambridge|page=138}}</ref> : Այսպիսով՝ բոլոր մարդիկ ստեղծվել են հավասար, բոլոր մարդկանց հասնում են հավասար հնարավորություններ ու վերաբերմունք:<ref name="Stockman2" /> Այդ իսկ պատճառով , Բահաիի կրոնը նպաստում է մարդկության միասնությանը, և ըստ դրա՝ մարդկության տեսլականը պետք է լինի աշխարհընդգրկող և մարդիկ պետք է սիրեն ոչ միայն իրենց սեփական ժողովրդին, այլ նաև ամբողջ աշխարհը :<ref name="Smith1382" /> :▼Within this universal view, the unity of humanity is one of the central teachings of the Bahá'í Faith. The [[Bahá'í teachings]] state that since all humans have been created in the image of God, God does not make any distinction between people with regard to race, colour or religion. Thus, because all humans have been created equal, they all require equal opportunities and treatment. Hence the Bahá'í view promotes the unity of humanity, and that people's vision should be world-embracing and that people should love the whole world rather than just their nation.
Այս ուսմունքը, սակայն, չի նույնացնում միսանությունը միասնությունը միակերպության հետ. փոխարենը՝ Բահաիի գրվածքները պաշտպանում են միասնականության սկզբունքը բազմազանության մեջ, որտեղ մարդկային ցեղի բազմազանությունը արժևերվումարժևորվում է :<ref name="Smith1392">{{cite book|title=An Introduction to the Baha'i Faith|last=Smith|first=Peter|publisher=Cambridge University Press|year=2008|isbn=0-521-86251-5|place=Cambridge|page=139}}</ref> : Գործելով ամբողջ աշխարհում՝ մոլորակի մարդկանց և ժողովուրդներիմարդկության այս համատեղ տեսլականը կհանգեցնի ժողովուրդների միջև ևու ամբողջ աշխարհում խաղաղության հաստատման տեսլականին :<ref name="Smith-peace2">{{cite encyclopedia|last=Smith|first=Peter|encyclopedia=A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith|title=peace|year=2000|publisher=Oneworld Publications|location=Oxford|isbn=1-85168-184-1|pages=266–267}}</ref> :▼The teaching, however, does not equate unity with uniformity; instead the Bahá'í writings advocate the principle of ''unity in diversity'' where the variety in the human race is valued. Operating on a worldwide basis this cooperative view of the peoples and nations of the planet culminates in a vision of the practicality of the progression in world affairs towards, and the inevitability of, [[world peace]].
▲Ըստ Բահաիի հավատի՝ եզակի մի աստված է ուղարկել աշխարհի կրոնների բոլոր պատմական հիմնադիրներին: Արդյունքում՝ աշխարհի հիմնական կրոնները համարվում են իրենց ծագմամբ աստվածային և իրենց նպատակներով շարունակական: Այս առումով աշխարհի ամենատարածված կրոնների հիմնադիրների միջև կա ընդհանրություն, բայց յուրաքանչյուրի հայտնությունը բերում է ավելի առաջադեմ ուսումնասիրություն մարդկային պատմության մեջ, և դրանցից ոչ մեկը չի համարվում մյուսը:<ref>{{cite book|title=Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Bahá'í Faith|last=Buck|first=Christopher|publisher=State University of New York Press|year=1999|location=Albany|page=292}}</ref>
▲Համամարդկային տեսակետից մարդկության միասնությունը Բահաիի հավատի կենտրոնական դասերից մեկն է:<ref name="Stockman2">{{cite book|title=Sourcebook of the World's Religions|last=Stockman|first=Robert|publisher=New World Library|year=2000|isbn=1-57731-121-3|editor-last=Beversluis|editor-first=Joel|page=7|chapter=The Baha'i Faith}}</ref> [[Բահաիի ուսմունք|Բահաիի ուսմունքը]] պնդում է, որ քանի որ բոլոր մարդիկ ստեղծվել են Աստծո կերպարանքով, Աստված տարբերություն չի դնում ոչ մի մարդու միջև՝ անկախ ռասայական, մաշկի գույնի ու կրոնի տարբերությունների:<ref name="Smith1382">{{cite book|title=An Introduction to the Baha'i Faith|last=Smith|first=Peter|publisher=Cambridge University Press|year=2008|isbn=0-521-86251-5|place=Cambridge|page=138}}</ref> Այսպիսով՝ բոլոր մարդիկ ստեղծվել են հավասար, բոլոր մարդկանց հասնում են հավասար հնարավորություններ ու վերաբերմունք:<ref name="Stockman2" /> Այդ իսկ պատճառով, Բահաիի կրոնը նպաստում է մարդկության միասնությանը, և ըստ դրա՝ մարդկության տեսլականը պետք է լինի աշխարհընդգրկող և մարդիկ պետք է սիրեն ոչ միայն իրենց սեփական ժողովրդին, այլ նաև ամբողջ աշխարհը:<ref name="Smith1382" />
▲Այս ուսմունքը, սակայն, չի նույնացնում միսանությունը միակերպության հետ. փոխարենը՝ Բահաիի գրվածքները պաշտպանում են միասնականության սկզբունքը բազմազանության մեջ, որտեղ մարդկային ցեղի բազմազանությունը արժևերվում է:<ref name="Smith1392">{{cite book|title=An Introduction to the Baha'i Faith|last=Smith|first=Peter|publisher=Cambridge University Press|year=2008|isbn=0-521-86251-5|place=Cambridge|page=139}}</ref> Գործելով ամբողջ աշխարհում՝ մոլորակի մարդկանց և ժողովուրդների այս համատեղ տեսլականը կհանգեցնի ժողովուրդների միջև և ամբողջ աշխարհում խաղաղության հաստատման տեսլականին:<ref name="Smith-peace2">{{cite encyclopedia|last=Smith|first=Peter|encyclopedia=A concise encyclopedia of the Bahá'í Faith|title=peace|year=2000|publisher=Oneworld Publications|location=Oxford|isbn=1-85168-184-1|pages=266–267}}</ref>
=== Քրիստոնեություն ===
{{Main|ChristianՔրիստոնեական Universalismունիվերսալիզմ}}Քրիստոնեական ունիվերսալիզմի հիմնարար գաղափարը ունիվերսալ հաշտեցման մեջ է. այն, որ բոլոր մարդիկ ի վերջո փրկության են արժանանում: Նրանք աստիճանաբար մուտք են գործում Աստծո դրախտային արքայություն տերՏեր [[Հիսուս|Հիսուս Քրիստոսի]] ջանքերի շնորհիվ:<ref>{{cite web|url=http://www.auburn.edu/~allenkc/chr-univ.html|title=What Is Christian Universalism?|date=|publisher=Auburn.edu|accessdate=2017-12-17}}</ref>: Նրանք մատնացույց են անում պատմական վկայություններին՝ ըստ որոնց վաղ շրջանի որոշ եկեղեցական հայրեր ունիվերսալիստներ էին, իսկ [[Դժոխք|դժոխքի]] հավերժական գաղափարը վերագրում են սխալօներիգործած սխալների համար մշտական փոխատուցմանը:<ref name="christianuniversalist.org">[http://christianuniversalist.org/resources/articles/salvation-conspiracy/ The Salvation Conspiracy: How Hell Became Eternal]</ref>:
Ունիվերսալիստները մեջբերում են բազմաթիվ աստվածաշնչյան հատվածներ, որոնք վկայակոչում են բոլոր արարածներիմարդկանց փրկությունը:փրկության մասին<ref>{{cite web|url=http://www.tentmaker.org/tracts/TheFateOfTheWicked.html|title=The Fate of the Wicked|date=|publisher=Tentmaker.org|accessdate=2017-12-17|author=Gary Amirault}}</ref>: Ի լրումն՝լրումն այս ամենի՝ նրանք պնդում են, որ հավերժական դժոխքը միաժամանակ անարդարացի է ու դեմ հոգատար Աստծո բնույթին ու հատկություններին դեմ է:կերպարին<ref>Guild, E.E. 'Arguments in Favour of Universalism'. http://www.tentmaker.org/books/InFavorCh20.html http://godfire.net/eby/saviour_of_the_world.html http://www.godfire.net/Hellidx.html</ref>:
Քրստոնեական Ունիվերսալիզմի մնացած հավատները ընդհանուր առմամբ համատեղելի են քրիստոնեությանքիստոնեության հիմնարար սկզբունքների հետ:.
* Աստված բոլոր մարդկանց ու ժողովուրդների հոգատար ծնողն է:
* Հիսուս Քրիստոսը մարմնավորում է Աստծո բնույթն ու կերպարը, և նա մարդկության հոգևոր առաջնորդն է։
* Մարդկությունը ստեղծվել է անմահ հոգով, որին կենսաբանական մահը չի կարող վերջ դնել, կամ մահացող հոգով, որը հարություն կառնիէ առնում ու կպահպանվիպահպանվում Աստծո կողմից: Հոգի, որի կյանքին Աստված չի կարող ամբողջապես վերջ դնել:<ref>[http://www.tentmaker.org/books/TheBibleHell.html ''The Bible Hell'']. TentMaker.org. "The immortal soul is not meant, but the life. As though Jesus had said: "Fear Not those who can only kill the body, but rather him, who ''if he chose could'' destroy the soul"</ref>:
* Մեղքը բացասական ազդեցություններ է ունենում մեղք գործողի վրա կա՛մ իր կյանքի ընթացքում, կա՛մ դրանից հետո: Աստծո բոլոր պատիժները ուսուցողական բնույթ ունեն: Պատիժներից ոչ մեկը հարատև չէ և չի հանգեցնում հոգու մշտական կործանմանը: Որոշ քրիստոնեական ունիվերսալիստներ հավատում են մեղքերը քավող դժողքի գաղափարին կամ մաքրման ժամանակավոր տեղի առկայությանը, որին որոշները ենթարկվում են, նախքան դրախտ մտնելը:<ref name="Scott2015">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=N1EnBgAAQBAJ&pg=PA240|title=The Encyclopedia of Hell: A Comprehensive Survey of the Underworld|author=Miriam Van Scott|date=10 February 2015|publisher=St. Martin's Press|isbn=978-1-4668-9119-7|page=240|chapter=Purgatorial Hell}}</ref>:
1899 թվականին Ունիվերսալիստների Ընդհանուր Կոնվենցիան, որը հետագայում կոչվեց [[Ամերիկայի Ունիվերսալիստական Եկեղեցի]], ընդունեց ''Հինգ սկզբունքները''. հավատը աստծոԱստծո հանդեպ, Հիսուս Քրիստոս, մարդկային հոգու անմահություն, մեղքի գոյություն ու [[համընդհանուր հաշտեցում]]:<ref>{{cite web|url=http://www.auburn.edu/~allenkc/prof.html|title=See section entitled "Five Principles of Faith"|date=|publisher=Auburn.edu|accessdate=2011-11-09}}</ref>:
==== Պատմություն ====
{{See also|Ունիվերսալ հաշտեցման պատմություն|l1=}}
{{See also|Universal reconciliation#History|l1=History of Universal Reconciliation}}
Ունիվերսալիստական գրողներ, ինչպես օրինակ [[Ջորջ Նայթ|Ջորջ Նայթը]], պնդում էին, որ ունիվերսալիզմը աստվածաբանների ուշադրության կենտրոնում էր դեռևս վաղ քրիստոնեության շրջանում :<ref name="Schaff-Herzog2">[http://www.ccel.org/ccel/schaff/encyc12/Page_96.html][[George T. Knight (Universalist)|George T. Knight]]<span> The Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, 1953, vol. 12, p. 96; retrieved 30/04/09</span></ref> : Ցուցակում են այնպիսի հայտնի ու կարևոր դեպքեր, ինչպիսիք են ալեքսանդրիացի գիտնական Օրիգենը, քրստոնյա աստվածաբան Կլեմանտը Ալեքսանդրիայից: Ե՛վ [[Օրիգենիզմ|Օրիգենը,]] և՛ [[Կլեմանտ|Կլեմանտը]] իրենց ուսմունքներում ընդգրկել են որ հավերժական դժոխքի գաղափարը: Դժոխքը բուժիչ-վերականգնողական նշանակություն ունի ,. մի վայր, որտեղ մարդը մուտք է գործում՝ մաքրվելու իր մեղքերից նախքան դրախտ մտնելը :<ref>{{cite web|url=http://stanrock.net/2015/05/20/purgatorial-hell-faq/|title=Purgatorial Hell FAQ|date=|publisher=StanRock.net|accessdate=2016-01-19}}</ref> :▼Universalist writers such as [[George T. Knight (Universalist)|George T. Knight]] have claimed that Universalism was a widely held view among theologians in [[Early Christianity]]. These included such important figures such as Alexandrian scholar [[Origen]] as well as [[Clement of Alexandria]], a Christian theologian. Origen and Clement both included the existence of a non-eternal Hell in their teachings. Hell was remedial, in that it was a place one went to purge one's sins before entering into Heaven.
Քրիստոնյա ունիվերսալիստների գաղափարների առաջին անվիճելի փաստաթղթերըփաստաթղթերին հանդիպեցինհանդիպել են 17-րդ դարի Անգլիայում և 18-րդ դարի Եվրոպայում, ինչպես նաև գաղութային Ամերիկայում: 1946-1697 թվականներին անգլիացի ակտիվիստ [[Գերարդ Վինստանլի|Գերարդ Վինստանլին]], գրող [[Ռիչարդ Կոպին|Ռիչարդ Կոպինը]] և աղանդավոր [[Ջեյն Լիդ|Ջեյն Լիդը]] պնդում էին, որ Աստված բոլոր մարդ արարածներին փրկություն կշնորհի: Նույն սկզբունքները Ջորջ դը Բենեվիլի կողմից այնուհետև տարածվեցին ամբողջ 18-րդ դարի Ֆրանսիայով և Ամերիկայով: Մարդիկ, ովքեր ուսուցանում էին այս ուսումունքը Ամերիկայում, հետագայում հայտնի տարձան որպես [[Ամերիկայի Ունիվերսալիստական եկեղեցի|Ամերիկայի Ունիվերսալիստական եկեղեցու]] անդամներ :<ref>{{cite journal|last1=Wyatt|first1=Neal|last2=Dwyer|first2=Tierney V|last3=Dwyer|first3=Tierney V|year=2008|title=Unitarian Universalism: A Research Guide|url=|journal=Reference & User Services Quarterly|volume=47|issue=3|pages=210–214|doi=10.5860/rusq.47n3.210}}</ref> : ▼The first undisputed documentations of Christian Universalist ideas occurred in 17th-century England and 18th-century Europe as well as in colonial America. Between 1648-1697 English activist [[Gerrard Winstanley]], writer [[Richard Coppin]], and dissenter [[Jane Leade]], each taught that God would grant all human beings salvation. The same teachings were later spread throughout 18th-century France and America by [[George de Benneville]]. People who taught this doctrine in America would later become known as the [[Universalist Church of America]].
Հունական ''ապոկատաստաս'' տերմինը ինչ-որ չափով կապվածկապ է հանդիսանումունի [[Քրիստոնեական ունիվերսալիզմ|քրիստոնեական ունիվերսալիզմի]] հավատներինհավատների հետ, բայց ուսմունքում ամենակարևորը բոլոր մեղսակիր անհատների վերականգնումն է և Աստծո օրհնության ստացումը: Վաղ շրջանի [[Հայրաբանություն|պատրիստիկայում]] (հայրաբանություն) այս տերմինի կիրառությունը որոշակի է: ▼The Greek term ''[[Apocatastasis|apocatastas]]'' came to be related by some to the beliefs of [[Christian Universalism]], but central to the doctrine was the restitution, or restoration of all sinful beings to God, and to His state of blessedness. In early [[Patristics]], usage of the term is distinct.
▲Ունիվերսալիստական գրողներ, ինչպես օրինակ [[Ջորջ Նայթ|Ջորջ Նայթը]], պնդում էին, որ ունիվերսալիզմը աստվածաբանների ուշադրության կենտրոնում էր վաղ քրիստոնեության շրջանում:<ref name="Schaff-Herzog2">[http://www.ccel.org/ccel/schaff/encyc12/Page_96.html][[George T. Knight (Universalist)|George T. Knight]]<span> The Schaff-Herzog Encyclopedia of Religious Knowledge, 1953, vol. 12, p. 96; retrieved 30/04/09</span></ref> Ցուցակում են այնպիսի հայտնի ու կարևոր դեպքեր, ինչպիսիք են ալեքսանդրիացի գիտնական Օրիգենը, քրստոնյա աստվածաբան Կլեմանտը Ալեքսանդրիայից: Ե՛վ [[Օրիգենիզմ|Օրիգենը,]] և՛ [[Կլեմանտ|Կլեմանտը]] իրենց ուսմունքներում ընդգրկել են որ հավերժական դժոխքի գաղափարը: Դժոխքը բուժիչ-վերականգնողական նշանակություն ունի, մի վայր, որտեղ մարդը մուտք է գործում՝ մաքրվելու իր մեղքերից նախքան դրախտ մտնելը:<ref>{{cite web|url=http://stanrock.net/2015/05/20/purgatorial-hell-faq/|title=Purgatorial Hell FAQ|date=|publisher=StanRock.net|accessdate=2016-01-19}}</ref>
▲Քրիստոնյա ունիվերսալիստների գաղափարների առաջին անվիճելի փաստաթղթերը հանդիպեցին 17-րդ դարի Անգլիայում և 18-րդ դարի Եվրոպայում, ինչպես նաև գաղութային Ամերիկայում: 1946-1697 թվականներին անգլիացի ակտիվիստ [[Գերարդ Վինստանլի|Գերարդ Վինստանլին]], գրող [[Ռիչարդ Կոպին|Ռիչարդ Կոպինը]] և աղանդավոր [[Ջեյն Լիդ|Ջեյն Լիդը]] պնդում էին, որ Աստված բոլոր մարդ արարածներին փրկություն կշնորհի: Նույն սկզբունքները Ջորջ դը Բենեվիլի կողմից այնուհետև տարածվեցին ամբողջ 18-րդ դարի Ֆրանսիայով և Ամերիկայով:Մարդիկ, ովքեր ուսուցանում էին այս ուսումունքը Ամերիկայում, հետագայում հայտնի տարձան որպես [[Ամերիկայի Ունիվերսալիստական եկեղեցի|Ամերիկայի Ունիվերսալիստական եկեղեցու]] անդամներ:<ref>{{cite journal|last1=Wyatt|first1=Neal|last2=Dwyer|first2=Tierney V|last3=Dwyer|first3=Tierney V|year=2008|title=Unitarian Universalism: A Research Guide|url=|journal=Reference & User Services Quarterly|volume=47|issue=3|pages=210–214|doi=10.5860/rusq.47n3.210}}</ref>
▲Հունական ''ապոկատաստաս'' տերմինը ինչ-որ չափով կապված է հանդիսանում [[Քրիստոնեական ունիվերսալիզմ|քրիստոնեական ունիվերսալիզմի]] հավատներին, բայց ուսմունքում ամենակարևորը բոլոր մեղսակիր անհատների վերականգնումն է և Աստծո օրհնության ստացումը: Վաղ շրջանի [[Հայրաբանություն|պատրիստիկայում]] (հայրաբանություն) այս տերմինի կիրառությունը որոշակի է:
==== Ունիվերսալիստական աստվածաբանություն ====
{{Main|ChristianՔրիստոնեական Universalismունիվերսալիզմ}}{{religious text primary|section|date=February 2012}} Ունիվերսալիստական աստվածաբանությունը հիմնավորված է պատմության, սուրբ գրքերի և Աստծո բնույթի մասին ենթադրությունների մեջ: [[Թոմաս Վիթերմոր|Թոմաս Վիթերմորը]], ով հեղինակն է «100 սուրբգրքյան ապացույցներ, որ Հիսուս Քրիստոսը կփրկի մարդկությունը»<ref>{{cite web|url=http://www.tentmaker.org/books/ScripturalProofs.html|title=100 Scriptural Proofs That Jesus Christ Will Save All Mankind|date=|publisher=Tentmaker.org|accessdate=2017-12-17}}</ref>, այնտեղ մեջբերում է Հին և Նոր Կտակարաններից ոտանավորներ, որոնք աջակցումսատարում են ունիվերսալիստնեիունիվերսալիստների տեսակետներին:
Աստվածաշնչյան որոշ ոտանավորներ, որոնք նա մեջբերում է կամ որոնք մեջբերված են ուրիշ քրիստոնյա ունիվերսալիստների կողմից, նեռկայացվածներկայացված են ստորև.
# 1 Կորինթիանս 15:22<ref name="Tent">{{cite web|url=http://www.tentmaker.org/tracts/TheFateOfTheWicked.html|title=The Fate of the Wicked|work=tentmaker.org|publisher=Tentmaker|accessdate=29 June 2012|author=Tentmaker}}</ref>
#* «Քանի որ '''Ադամի''' ժամանակներում բոլորը մահանում էին, '''Քրիստոսի''' ժամանակներում բոլորը պետք է ստեղծվեն կենդանի»:
#* "For as in Adam '''ALL''' die, so also in Christ shall '''ALL''' be made alive." ([[English Standard Version|ESV]]; emphasis added)
# 2 Պետեր 3:9
#* «Տերը չի դանդաղում՝ կատարելուդանդաղում իր խոստումը կատարելում, թեպետ որոշները հաշվում են նրա դանդաղությունը, բայց նա հոգատար է ձերմարդկանց հանդեպ՝ '''չցանկանալով, որ ինչ–որ մեկը տանջվի, ալայլ հակառակը՝ այն, որ յուրաքանչյուրը ստանա ապաշխարհություն'''։ »:
# 1 Թիմոթհի 2:3–6<ref name="Tent" />
#* «Սա լավ է, և գոհ լինենք Աստծուն՝ մեր փրկչին՝ նա, ով ցանկանում է, որ '''բոլոր մարդիկ փրկության արժանանան''' և հասնեն ճշմարտության գիտելիքին։ Քանի որ կա մեկ Աստված ու մեկ միջնորդ Աստծո ու մարդկանց միջև, Հիսուս Քրիստոսը, ով իրեն զոհեց '''բոլոր''' մարդկանց համար։համար»:
# 1 Ջոն 2:2
#* «Նա մեր մեղքերի քավողն է, և ոչ միայն մեր մեղքերի ու ոչ միայն մեզ համար, բայց նաև ամբողջ աշխարհի մեղքերի։մեղքերի» :
# 1 Թիմոթի 4:10<ref name="Tent" />
#* «Այս վերջաբանի համար մենք ձգտել ու պայքարել ենք, որովհետև, որովհետև մենք հույս ենք կապել ԱստխոԱստծո հետ, ով բոլոր մարդկանց փրկիչն է և հատկապես նրանց, ովքեր հավատում են։»
# Ռոմաններ 11:32<ref name="Tent" />
#* «Աստված բոլոր մարդկանց օժտել է անհնազանդությամբ, որպեսզի կարողանա ողորմալ նրանց բոլորին։»
==== Սխալ թարգմանություններ ====
Քրիստոնեական ունիվերսալիսները նշում են հունական αιών բառի (արտասանությունը՝ այոն) սխալ թարգմանությունը՝ ծնունդ տալով հավերժական տիեզերքի գաղափարին և այն մտքին, թե որոշ մարդկանց համար փրկություն չկա:.<ref name="christianuniversalist.org2" /><ref name="tentmaker1">[http://www.tentmaker.org/articles/EternalPunishmentNotTrueToGreek.html "Eternal" Punishment (Matthew 25:46) Is NOT Found In The Greek New Testament.]</ref><ref>[https://carm.org/look-word-aionion A look at the word "aionion"]</ref>:
Այս հունական բառը հիմք է հանդիսանում ժամանակակից անգլերենի [[Æon|aeon]] բառի համար, որը նշանակում է ժամանակաշրջան կամ դարաշրջան:
19-րդ դարի աստվածաբան [[Մարվին Վինսենթ|Մարվին Վինսենթը]] հիշատակել է ''aion'' բառը ենթադրյալ «հավերժական» կամ «աշխարհիկ» իմաստներով:<blockquote>Aion բառը՝ տառադարձված որպես aeon, ժամանակի կարճ կամ երկար շրջան է, որն ունի սկիզբ ու վերջ և ինքն իրենով ավարտուն է: Ո՛չ գոյականը, և ո՛չ էլ ածականը իրենց մեջ չեն կրում ''անվերջի'' կամ ''հարատևի'' իմաստը:</blockquote>Բժիշկ Կեն Վինսենթ գրում է, որ «Երբ այն (aion) թարգվանվել է վուլգեյթ լատիներենի, «aion»-ը դարձել է «aeternam», որը նշանակում է «հավերժական»»<ref name=":0">{{cite web|url=http://www.auburn.edu/~allenkc/vincent.html|title=Note on Olethron Aionion (eternal destruction)|last=Vincent|first=Marvin|work=Word Studies in the New Testament|accessdate=18 June 2012}}</ref>:
Aion բառը՝տառադարձված որպես aeon, ժամանակի կարճ կամ երկար շրջան է, որն ունի սկիզբ և վերջ և ինքն իրենով ավարտուն է:
{{Main| NewՆոր ThoughtՄիտք}}Միասնության եկեղեցին, Կրոնական գիտությունը և Աստվածային գիտությունը ուղղություններ են ''Նոր Միտք '' շարժման մեջ: Յուրաքանչյունը ուսուցանում է, որ բոլոր կրոնների կենտրոնում ճշմարտության մի ընդհանուր գիծ կա: Նոր Միտքը երբևէ տարածված այն հավատալիքային համակարգն է, որը կմարմնավորեր ''Ճշմարտությունը'', որտեղ էլ որ այն լիներ, որտեղից էլ ահա Նոր Միտք անվանումը: ''Ամենը Աստված է, իսկ Աստված ամենից վեր է'': ▼Ո՛չ գոյականը, և ո՛չ էլ ածականը իրենց մեջ չեն կրում անվերջի կամ հարատևի իմաստը:
Բժիշկ Կեն Վինսենթ գրում է, որ «Երբ այն(aion) թարգվանվել է վուլգեյթ լատիներենի,«aion»-ը դրաձել է «aeternam», որը նշանակում է «հավերժական»»:<ref name=":0">{{cite web|url=http://www.auburn.edu/~allenkc/vincent.html|title=Note on Olethron Aionion (eternal destruction)|last=Vincent|first=Marvin|work=Word Studies in the New Testament|accessdate=18 June 2012}}</ref>
==== ՈւնիտարիականՈւնիտարական ունիվերսալիզմ ==== ▼The 19th century theologian [[Marvin Vincent]] wrote about the word ''aion'', and the supposed connotations of "eternal" or "temporal":<blockquote>Aion բառը՝տառադարձված որպես aeon, ժամանակի կարճ կամ երկար շրջան է, որն ունի սկիզբ և վերջ և ինքն իրենով ավարտուն է:
{{Main| UnitarianՈւնիտարական Universalismունիվերսալիզմ}} ՈւնիտարիականՈւնիտարական ունիվերսալիզմը աստվածաբանորեն ազատական կրոն է, որը բնութագրվում է «ճշմարտության ու նշանակության ազատ ու խելամիտ փնտրտուքով»<ref>(The 4th principle of Unitarian Universalism)[http://www.uua.org/visitors/6798.shtml UUA.org Seven principles]</ref> ։ ՈւնիտարիականՈւնիտարական ունիվերսալիստները դավանանք չեն կիսումկրում. նրանք պարզապես նրանք միավորված են հոգևոր հասունացման միասնական փնտրտուքով և այն պատկերացումներով, որ անհատի աստվածաբանությունը արդյունք է այդ փնտրտուքի և ոչ թե ավտորիտար պահանջմունքների հնազանդության: Ունիտարյան ունիվերսալիստները սերում են աշխարհի բոլոր խոշոր կրոններից<ref>{{cite web|url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Rastafarianism|title=Major Religions Ranked by Size|date=|publisher=Adherents.com|accessdate=April 19, 2013}}</ref> ու շատուշատ աստվածաբանական աղբյուրներից , և նրանք ունեն մեծաքանակ հավատալիքներ ու պրակտիկաներ: ▼Ո՛չ գոյականը, և ո՛չ էլ ածականը իրենց մեջ չեն կրում անվերջի կամ հարատևի իմաստը:</blockquote>Բժիշկ Կեն Վինսենթ գրում է, որ «Երբ այն(aion) թարգվանվել է վուլգեյթ լատիներենի,«aion»-ը դրաձել է «aeternam», որը նշանակում է «հավերժական»»:<ref name=":0" />
Ծագած լինելով քրիստոնեությունից՝ ունիտարական ունիվերսալիզմը այլևս չի պատկանում քրիստոնեական եկեղեցուն: 2006 թվականի տվյալներով՝ ունիտարական ունիվերսալիստների ավելի քիչ , քան 20 տոկոսն է իրեն առանձնացրել որպես քրիստոնյա :<ref>{{cite book|title=Zen Master Who?|last=Ford|first=James Ishmael|publisher=[[Wisdom Publications]]|year=2006|isbn=0-86171-509-8|page=187}}</ref> : Ժամանակակից ունիտարական ունիվերսալիզմը որդեգրում է բազմակիության մոտեցումը կրոնական հավատքների նկատմամբ. ահա թե ինչու դրա հետևորդները կարող են իրենց նկարագրել որպես [[հումանիստ]], [[ագնոստիկ]], [[դեիստ]], [[աթեսիտ]], [[հեթանոս]], [[քրիստոնյա]], [[մոնոթեիստ]], [[պատթեիստ]], [[պոլիթեիստ]], կամ էլ ընդհանրապես իրենք իրենց չտարբերակել: ▼▲{{Main|New Thought}}Միասնության եկեղեցին, Կրոնական գիտությունը և Աստվածային գիտությունը ուղղություններ են Նոր Միտք շարժման մեջ: Յուրաքանչյունը ուսուցանում է, որ բոլոր կրոնների կենտրոնում ճշմարտության մի ընդհանուր գիծ կա: Նոր Միտքը երբևէ տարածված այն հավատալիքային համակարգն է, որը կմարմնավորեր ''Ճշմարտությունը'', որտեղ էլ որ այն լիներ, որտեղից էլ ահա Նոր Միտք անվանումը: ''Ամենը Աստված է, իսկ Աստված ամենից վեր է'':
[[Ունիտարական Ունիվերսալիստական Ասոցացիա|Ունիտարական Ունիվերսալիստական Ասոցացիան]] ձևավորվել է 1961 թվականին, [[Ամերիկյան Ունիտարական Ասոցացիա|Ամերիկյան Ունիտարական Ասոցացիան]] հիմնադրվել է 1825 թվականին, իսկ Ամերիկայի Ունիվերսալիստական եկեղեցին՝<ref name="harvard1">Harvard Divinity School: [http://div.hds.harvard.edu/library/bms/merger_timeline_1900s.html Timeline of Significant Events in the Merger of the Unitarian and Universalist Churches During the 1900s]</ref>1866 թվականին: Գլխավոր գրասենյակը գտնվում է [[Բոստոն|Բոստոնում]] , և հիմականումհիմնականում սպասարկում է Միացյալ Նահանգների եկեղեցիներին: [[Կանադական Ունիտարական Խորհուրդ|Կանադական Ունիտարական Խորհուրդը]] անկախ մարմին է դարձել 2002 թվականին :<ref>CUC-UUA Tradition. Canadian Unitarian Council [http://cuc.ca/who_we_are/cuc-uua_transition.htm Growing Vital Religious Communities In Canada]</ref> :▼▲==== Ունիտարիական ունիվերսալիզմ ====
▲{{Main|Unitarian Universalism}}Ունիտարիական ունիվերսալիզմը աստվածաբանորեն ազատական կրոն է, որը բնութագրվում է «ճշմարտության ու նշանակության ազատ ու խելամիտ փնտրտուքով»<ref>(The 4th principle of Unitarian Universalism)[http://www.uua.org/visitors/6798.shtml UUA.org Seven principles]</ref> ։ Ունիտարիական ունիվերսալիստները դավանանք չեն կիսում. պարզապես նրանք միավորված են հոգևոր հասունացման միասնական փնտրտուքով և այն պատկերացումներով, որ անհատի աստվածաբանությունը արդյունք է այդ փնտրտուքի և ոչ թե ավտորիտար պահանջմունքների հնազանդության: Ունիտարյան ունիվերսալիստները սերում են աշխարհի բոլոր խոշոր կրոններից<ref>{{cite web|url=http://www.adherents.com/Religions_By_Adherents.html#Rastafarianism|title=Major Religions Ranked by Size|date=|publisher=Adherents.com|accessdate=April 19, 2013}}</ref> ու շատուշատ աստվածաբանական աղբյուրներից և նրանք ունեն մեծաքանակ հավատալիքներ ու պրակտիկաներ:
===== Ոչ-կրոնական ունիվերսալիզմ =====▼
▲Ծագած լինելով քրիստոնեությունից՝ ունիտարական ունիվերսալիզմը այլևս չի պատկանում քրիստոնեական եկեղեցուն: 2006 թվականի տվյալներով՝ ունիտարական ունիվերսալիստների ավելի քիչ քան 20 տոկոսն է իրեն առանձնացրել որպես քրիստոնյա:<ref>{{cite book|title=Zen Master Who?|last=Ford|first=James Ishmael|publisher=[[Wisdom Publications]]|year=2006|isbn=0-86171-509-8|page=187}}</ref> Ժամանակակից ունիտարական ունիվերսալիզմը որդեգրում է բազմակիության մոտեցումը կրոնական հավատքների նկատմամբ. ահա թե ինչու դրա հետևորդները կարող են իրենց նկարագրել որպես [[հումանիստ]], [[ագնոստիկ]], [[դեիստ]], [[աթեսիտ]], [[հեթանոս]], [[քրիստոնյա]], [[մոնոթեիստ]], [[պատթեիստ]], [[պոլիթեիստ]], կամ էլ ընդհանրապես իրենք իրենց չտարբերակել:
Ունիվերսալիզմը ոչ միայն արժեհամակարգ է, այլ նաև աշխարհայացք, որին կորող է հետևել յուրաքանչյուրը, ով նկատում և հավատում է մարդկության փորձի համընդհանրությանը, այն է՝ ամբողջ զգացական աշխարհը, սկզբունքերին հետևելու բոլոր ճիգերը, էթիկան և բոլոր այն գործողությունները, որոնք պահպանում են այս հիմնարար երևույթները <ref>{{cite web|url=http://www.bbc.co.uk/religion/religions/atheism/types/unitarianuniversalism.shtml|title=Unitarian Universalism|publisher=BBC|accessdate=4 May 2012}}</ref>: ▼
Իսկապես, համընդանուր կերպով սկզբունքների կիրառելիության տրամաբանությունը կորողկարող է գրավել ունիվերսալիստներին ավելի շատ, քան ցանկացած կրոն կամ դավանանք: Մարդկության միասնությունը, համերաշխությունը և գիտակցական կարիքը կայուն ու սոցիալապես գիտակցված համաշխարհային կարգի հանդեպ ոչ կրոնական ունիվերսալիստական մտքի տենդենցներից է <ref>{{cite web|url=http://www.religioustolerance.org/u-u.htm|title=Unitarian Universalism|accessdate=4 May 2012}}</ref>: ▼▲[[Ունիտարական Ունիվերսալիստական Ասոցացիա|Ունիտարական Ունիվերսալիստական Ասոցացիան]] ձևավորվել է 1961 թվականին, [[Ամերիկյան Ունիտարական Ասոցացիա|Ամերիկյան Ունիտարական Ասոցացիան]] հիմնադրվել է 1825 թվականին, իսկ Ամերիկայի Ունիվերսալիստական եկեղեցին՝<ref name="harvard1">Harvard Divinity School: [http://div.hds.harvard.edu/library/bms/merger_timeline_1900s.html Timeline of Significant Events in the Merger of the Unitarian and Universalist Churches During the 1900s]</ref>1866 թվականին: Գլխավոր գրասենյակը գտնվում է [[Բոստոն|Բոստոնում]], և հիմականում սպասարկում է Միացյալ Նահանգների եկեղեցիներին: [[Կանադական Ունիտարական Խորհուրդ|Կանադական Ունիտարական Խորհուրդը]] անկախ մարմին է դարձել 2002 թվականին:<ref>CUC-UUA Tradition. Canadian Unitarian Council [http://cuc.ca/who_we_are/cuc-uua_transition.htm Growing Vital Religious Communities In Canada]</ref>
▲Ոչ-կրոնական ունիվերսալիզմ
Հեղինակ Դեյվիդ Ֆրաուլին ասում է, որ հինդուիզմը իր հիմքում ունի ունիվերսալիզմի տարրեր<ref>[https://www.hafsite.org/hinduism-101/hinduism-basics Hindu American Foundation "Hinduism Basics"]</ref>, իսկ դրա ուսմունքները պարունակում են ունիվերսալ համապատասխանություն<ref>[http://www.haindavakeralam.com/pluralism-and-universalism-within-hinduism-david-frawley-hk5500 ''Pluralism and Universalism Within Hinduism''] "Hindu teachings were also denigrated accordingly and the deeper philosophies of Hinduism were often ignored, especially their universal relevance. For conversion purposes it was easier to define Hinduism in a limited way as a local phenomenon only. Yet the universality of Hindu teachings continued, though few outside of India understood this until recent years. This background universalism of Sanatana Dharma affords Hinduism a synthetic tendency, an ability to incorporate within itself a diversity of views and approaches, including at times those from groups outside of Hinduism or even opposed to Hinduism. Because of this syncretic view, sometimes Hinduism is equated with a blind universalism that accepts without discrimination anything that calls itself religious or spiritual, as if differences of spiritual teachings did not matter in any way. While this may be true of some Hindus, the Hindu tradition also contains a lively tradition of free debate on all aspects of theology, philosophy and metaphysics, showing differences as well as similarities, and not simply equating all teachings as they are. A good example of this is the debates between the dualistic and non-dualistic schools of Vedantic philosophy, but many other examples exist as well. The different sects within Hinduism have always been free to disagree, though each sect has its particular guidelines and there is an overall respect for Dharma."</ref>: [[Հինդուիզմ|Հինդուիզմը]] նույնպես կրոնական առումով պլուրալիստական է: Մի տարածված [[Ռիգվեդա|ռիգվեդական]] հիմն ասում է. «Ճշմարտությունը մեկն է, չնայած իմաստունների մոտ դրանք բազմազան են»<ref>Rig Veda 1.164.46</ref>: Նույն ձևով [[Բհագավադ Գիտա|''Բհագավադ Գիտայում'']] (4:11) Աստված, հանդես գալով որպես մարմնավորում, պնդում է. «Երբ մարդիկ մոտիկանում են ինձ, ես ընդունում եմ նրանց: Մոլոր ճանապարհները բերում են դեպի ինձ»<ref>[https://books.google.com/books?id=56UM3BIvbHYC&printsec=frontcover&dq=easwaran+1586380273&lr=&cd=1#v=onepage&q=as%20people%20approach%20me&f=false Page 194] in [[Eknath Easwaran]] (2008). ''[[God Makes the Rivers to Flow|Timeless wisdom: Passages for meditation from the world's saints & sages]]'' (see [[God Makes the Rivers to Flow|article]]). Tomales, CA: Nilgiri Press. {{ISBN|1-58638-027-3}}. Similar to [[Eknath Easwaran]] (2007). ''[https://books.google.com/books?id=a-Oh_-rK5SQC&printsec=frontcover&dq=easwaran+1586380192&lr=&cd=1#v=onepage&q=approach%20me&f=false The Bhagavad Gita]'', 2nd ed. Tomales, CA: Nilgiri Press, p. 117. <nowiki>ISBN 1586380192</nowiki> (which substitutes "they" for "people"). Transliteration from Winthrop Sargeant (1984). ''The Bhagavad Gita''. Albany: State University of New York Press, p. 211. {{ISBN|0-87395-831-4}}, which translates the same passage as "They who, in whatever way, take refuge in Me, them I reward."</ref>: Հինդուիստական կրոնը չունի ոչ մի աստվածաբանական դժվարություն՝ ընդունելու այլ կրոններում առկա ճշմարտության մակարդակները: Հինդուիզմը շեշտում է այն, որ բոլորը, ըստ էության, երկրպագում են միևնույն Աստծուն՝ անկախ նրանից գիտակցում են այդ, թե ոչ<ref>See Swami Bhaskarananda, ''Essentials of Hinduism'' (Viveka Press 2002) {{ISBN|1-884852-04-1}}</ref>:
▲Ունիվերսալիզմը ոչ միայն արժեհամակարգ է, այլ նաև աշխարհայացք, որին կորող է հետևել յուրաքանչյուրը, ով նկատում և հավատում է մարդկության փորձի համընդհանրությանը, այն է՝ ամբողջ զգացական աշխարհը, սկզբունքերին հետևելու բոլոր ճիգերը, էթիկան և բոլոր այն գործողությունները, որոնք պահպանում են այս հիմնարար երևույթները:
▲Իսկապես, համընդանուր կերպով սկզբունքների կիրառելիության տրամաբանությունը կորող է գրավել ունիվերսալիստներին ավելի շատ, քան ցանկացած կրոն կամ դավանանք: Մարդկության միասնությունը, համերաշխությունը և գիտակցական կարիքը կայուն ու սոցիալապես գիտակցված համաշխարհային կարգի հանդեպ ոչ կրոնական ունիվերսալիստական մտքի տենդենցներից է:
Չնայած հինդուիզմը բաց ու հանդուրժող է ուրիշ կրոնների հանդեպ, բայց այն նաև իր ներսում ունի մեծ բազմազանություն <ref>[https://www.hafsite.org/hinduism-101/hinduism-basics Hindu American Foundation ''Hinduism Basics'' "It is a richly diverse family of philosophies, traditions, and practices that have been followed primarily throughout Asia for thousands of years."]</ref>: Փիլիսոփայության/ աստվածաբանության մեջ հաշվարկվվում են վեց հինդու օրթոդոքս եկեղեցիներ <ref>[http://veden-akademie.de/index.php?article_id=154&clang=1 "Shat-darshana: The Philosophical Schools of Sanatana Dharma"]</ref>, ինչպես նաև բազմաթիվ ոչ - օրթոդոքս կամ հետրոդոքս սովորույթներ, որոնք կոչվում են [[Դարշանա|դարշանաներ ]]<ref>[http://www.clearias.com/indian-philosophy-schools/ ''Indian Philosophy: Orthodox and Heterodox Schools'']</ref>: ▼Հեղինակ Դեյվիդ Ֆրաուլին ասում է, որ հինդուիզմը իր հիմքում ունի ունիվերսալիզմի տարրեր, իսկ դրա ուսմունքները պարունակում են համընդհանուր համապատասխանություն: Հինդուիզմը նույնպես կրոնական առումով պլուրալիստական է: Մի տարածված ռիգվեդական հիմն ասում է. «Ճշմարտությունը մեկն է, չնայած իմաստունների մոտ դրանք բազմազան են»: Նույն ձևով, Բհագավադ Գիտայում(4:11) Աստված, հանդես գալով որպես մարմնավորում, պնդում է. «Երբ մարդիկ մոտիկանում են ինձ, ես ընդունում եմ նրանց: Մոլոր ճանապարհները ներում են դեպի ինձ»: Հինդուիստական կրոնը չունի ոչ մի աստվածաբանական դժվարություն ընդունելու այլ կրոններում առկա ճշմարտության մակարդակները: Հինդուիզմը շեշտում է այն, որ բոլորը, ըստ էության, երկրպագում են միևնույն Աստծուն՝ անկախ նրանից գիրակցում են այդ, թե ոչ:
▲Չնայած հինդուիզմը բաց ու հանդուրժող է ուրիշ կրոնների հանդեպ, բայց այն նաև իր ներսում ունի մեծ բազմազանություն: Փիլիսոփայության/ աստվածաբանության մեջ հաշվարկվվում են վեց հինդու օրթոդոքս եկեղեցիներ, ինչպես նաև բազմաթիվ ոչ-օրթոդոքս կամ հետրոդոքս սովորույթներ, որոնք կոչվում են դարշանաներ:
==== Հինդու ունիվերսալիզմ ====
{{Main|NeoՆեո-VedantaՎեդանտա|HinduՀինդու reformբարեփոխումների movementsշարժում}}''Հինդու ունիվերսալիզմը'', որը այլ կերպ կոչվում է նաև ''Նոե Նեո-Վեդանտա''<ref>[http://bharatabharati.wordpress.com/2012/02/15/neo-vedanta-the-problem-with-hindu-universalism-frank-gaetano-morales/ Frank Morales, ''Neo-Vedanta: The problem with Hindu Universalism'']</ref> andկամ ''neoՆեո-HinduismՀինդուիզմ'',{{sfn|King|2002|p=93}}, հինդուիզմի ժամանակակից մեկնաբանություններիցմեկնություններից է, որը զարգացել էէ՝ ի պատասխան արևմտյան գաղութատիրությանը և [[օրիենտալիզմին]].: Այն արտահայտում է այն գաղափարախոսությունը, թե բոլոր կրոնները ճշմարիտ են և ուստի արժանի են հանդուրժողականության ու հարգանքի: <ref>{{cite book|title=What Is Hinduism?: Modern Adventures Into a Profound Global Faith|author=Editors of Hinduism Today|publisher=Himalayan Academy Publications|year=2007|isbn=1934145009|page=416}}</ref>:
ԺմանակակիցՀինդուիզմի ժամանակակից մի մեկնաբանությունմեկնություն հինդուիզմըայն ներկայացնում է որպես «հինդուիզմի հոմոգենացված իդեալ»՝ Ադվաիտա Վեդանտայով, որը համարվում է դրա կենտրոնական սկզբունքը:{{sfn|King|2002|p=135}}: Օրինակի համարՕրինակ, ըստ դրա՝{{quote|...մտացածին anմի imaginedամբողջական "integral unity"միավոր, thatորը wasոչ probablyայլ littleինչ moreէ, thanքան anկրանական "imagined"կյանքի viewմտացածին ofպատկեր theև religiousորը lifeպատկանում thatէ pertainedմշակությանի onlyէլիտային toև aիրականության culturalշատ eliteքիչ andտարրեր thatէ empiricallyպարունակում speakingիր had very little reality "on the groundհիմքում," asինչպես itև were,եղել throughoutէ theհարավասիական centuriesտարածաշրջանի ofմշակութային culturalզարգացման developmentդարերի in the South Asian region.ընթացքում{{sfn|Larson|2012|p=313}}:}}
Հինդուիզմը ընդունում է ունիվերսալիզմը՝ ամբողջ աշխարհը համարելով մի ընտանիք, որը դավանում է միայն մեկ ճշմարտություն, և ուստի ընդունում է բոլոր տեսակի հավատներն ու վանում է առանձին կրոնների պիտակները, որը կարող է ենթադրել ինքնության բազմազանություն:<ref>(Rigveda 1:164:46) "Ekam sat vipra bahudha vadanti" - ճշմարտությունը մեկն է; իմաստունները դա կոչում են տարբեր անուններով</ref><ref>(Maha Upanishad: Chapter 6, Verse 72) "[[Vasudhaiva Kutumbakam]]" - Ամբողջ աշխարհը մի մեծ ընտանիք է</ref><ref>{{Cite book|url=https://books.google.com/?id=8NrQhyxH-GgC|title=Hinduism: Path of the Ancient Wisdom|last=Badlani|first=Hiro|publisher=[[iUniverse]]|year=2008|isbn=978-0-595-70183-4|page=303}}</ref>{{Self-published inline|certain=yes|date=December 2017}}
Այս մոդեռնիզացված մեկնաբանությունը տարածված է դարձել հնդկական մշակույթում{{sfn|King|2002|p=135}}{{sfn|Sinari|2000}}՝ ընդարձակվելով դեպի [[Դաշանամի Սամպրադայա]], Ադվաիտա Վեդանտա Սամպրադայա, որի հիմնադիրը [[Ադի Շանկարա|Ադի Շանկարան]]. է: Հինդու ունիվերսալիզմի վաղ շրջանի ներկայացուցիչնեից մեկը [[Ռամ Մոհան Ռոյն]] էր, ով հանդիսանում է [[Բրահմո Սամաջի]] հիմնադիրը.{{sfn|Ghazi|2010}}: Հինդու ունիվերսալիզմը դարձավ տարածված դարձավ 20-րդ դարում և՛ Հնդկաստանում, և՛ Արևմուտքում [[Վիվեկանանդայի]]{{sfn|Michaelson|2009|p=79-81}}{{sfn|King|2002|p=135}} ու [[Սարվապալի Ռեդհակրիշնանի]] կողմից:{{sfn|King|2002|p=135}}: Մնացած բոլոր կրոնների հանդեպ ակնածանքին հանդիպում ենք [[Մոհանդաս ԿարամչանդՄահաթմա Գանդի|Գանդիի|Gandhi]] մոտ:{{quote|Երկարատև ուսումնասիրությունից ու փորձից հետո, ես եկել եմ այն եզրակացությանը, որ [1] բոլոր կրոնները ճշմարիտ են; [2] բոլոր կրեններըկրոնները սխալներ ունեն իրենց ներսում; [3] բոլոր կրոնները գրեթե նույն չափով հարազատ են ինձ, ինչպես իմ սեփական հինդուիզմը, և բոլոր մարդիկ պետք է միմյանց հետ լինեն այնքան հարազատ, ինչքան իրենց մոտիկ բարեկամների հետ: Ուրիշ հավատների հանդեպ իմ ակնածանքը հավասար է իմ սեփական հավատի հանդեպ ակնածանքին; ուստի ոչ մի ավելորդ միտք կամ հակադրություն հնարավոր չէ:<ref>M. K. Gandhi, ''Բոլոր տղամարդիկ եղբայրներ են. Մահաթմա Գանդիի կյանքն ու մտքերը իր սեփական բառերով'', Փարիզ, ՅՈՒՆԵՍԿՕ 1958, էջ 60.</ref>:}}
Արևմտյան օրիենտալիստները մեծ դեր են խաղացել դրա հանրաճանաչության գործում՝ Վեդանտան համարելով հինդուիզմի կենտրոնական աստվածաբանությունը: Օրիենտալ դպրոցը հինդուիզմը նկարագրում էր որպես աշխարհի եզակի կրոն,{{sfn|King|2002|p=135}} andև denigratedհերքու theհինդու heterogeneousityհավատալիքների ofև Hinduգործելակերպի beliefsանուղղելիությունը, andորպես practicesՎեդանտայի asհիմնական 'distortions'ուսմունքների of the basic teachings of Vedanta.«խեղաթյուրումներ»{{sfn|King|1999|p=135}}{{Citation not found}}:
=== Իսլամ ===
Իսլամը որոշ չափով ընդունում է [[աբրահամական կրոնների]], [[ Ղուրան|Ղուրանի]] ճշմարտացիությունը՝ հրեաներին, քրիստոնյաներին ու սեբյաններին նույնականացնելով «Գրքի մարդկանց» հետ (''ahl al-kitab''). Հետագայում իսլամիստ աստվածաբանները ընդարձակեցրին այս սահմանումը՝ ընդգրկելով նաև [[զորոաստրիաններին]], իսկ հետագայումավելի ուշ նաև հինդուներին, որպես թե վաղ շրջանի իսլամական կայսրությունը համախմբել է այս կրոնների մեջ մասնագիտացած շատուշատ մարդկանց իր հարկի տակ, սակայն Ղուրանը տարբերակում է միայն հրեաներին, քրիստոնյաներին և սեբիաններին՝ որպես Գրքի մարդկանց :<ref>{{cite book|title=God's Rule: Government and Islam: Six Centuries of Medieval Islamic Political Thought|last=Crone|first=Patricia|publisher=Columbia University Press|year=2005|isbn=978-0-231-13291-6|page=472}}</ref> {{Request quotation|date=November 2015}}<sup>, </sup><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=kFJNBAAAQBAJ&dq=A+History+of+Islamic+Societies|title=Ira M. Lapidus|last1=Lapidus|first1=Ira M.|date=2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521514309|page=1000}}</ref> {{failed verification|date=November 2015}}<sup>, </sup><ref name="Karsh 2007 304">{{cite book|url=http://www.ahandfulofleaves.org/documents/Islamic%20Imperialism_A%20History_2nd%20Ed_Karsh.pdf|title=Islamic Imperialism: A History|last1=Karsh|first1=Efraim|date=2007|publisher=Yale University Press|isbn=9780300122633|page=304}}</ref> {{failed verification|date=November 2015}} : Իսլամի ու ունիվերսալիզմի միջև կապը խիստ կարևորություն ունի [[Քաղաքական իսլամիիսլամ|քաղաքական իսլամիկամիսլամի]] [[կամ իսլամիզմի ]] համատեքստում, մասնավորապես [[Սայիդ Քուդբի]] վարաբերությամբվերաբերությամբ, ով համարվում է [[Մուսուլմանական Եղբայրություն]] շարժման առաջադեմ անդամներից մեկը և իսլամի ժամանակակից նշանավոր փիլիսոփաներից մեկը :<ref>{{Cite journal|last=Mura|first=Andrea|date=2014|title=The Inclusive Dynamics of Islamic Universalism: From the Vantage Point of Sayyid Qutb's Critical Philosophy|url=https://www.academia.edu/5611020/The_Inclusive_Dynamics_of_Islamic_Universalism_From_the_Vantage_Point_of_Sayyid_Qutb_s_Critical_Philosophy|journal=Comparative Philosophy|access-date=2015-05-12}}</ref> :▼{{Further|Ումմահ|Աշխարհի բաժանումները իսլամում|Գրքի մարդիկ|Դհիմի|Դավահ|}}
Իսլամում ունիվերսալիզմի վերաբերությամբ կան բազմաթիվ տեսակետներ: Ըստ ամենատարածվածամենահայտնի ուսմունքների, որոնք տարածված են [[լիբերալ մուսուլմանական շարժման]] մեջ, Գրքի բոլոր մոնոթեիստ կրոնները կամ մարդիկ փրկության հանարավորությունհնարավորություն ունեն: Օրինակի համար, Սուրահ 2:62,256-ը պնդում է . :<ref>1. S. A. Rahman, Punishment of Apostasy in Islam, Institute of Islamic Culture, Lahore, 1972</ref> .{{ unreliable source?quote| date=OctoberՃշմարիտ 2017}}{{page needed|date=October 2017}}{{quote|Verily!է: Նրանք, ովքեր հավատում են կամ նրանք , ովքեր հրեաներ ու քրիստանյաներ, կամ սեբիաններ են, նրանք, ովքեր հավատում են Ալլահին և Վերջին օրվան ու անում են բարի գործեր, իրենց պարգևը կստանան Տիրոջից, նրանց վրա չի լինի ոչ մի վախ և նրանք չեն տառապի... թո՛ղ, որ ոչ մի հարկադրանք չլինի կրոնում:}} ▼{{Original Research|date=June 2018}}
Սակայն ամենասահմանափակ ուսմունքները հակադրվում են: Օրինակի համար, [[Սալաֆին]] վկայակոչում է Սուրահ 9:5,29- ինը. {{citation needed|date=November 2015}}{{quote|Այնուհետև, երբ սրբազան ամիսները կանցնեն, կոտորել կռապաշտներին [ ''մուշրիկուն ''] , որտեղ էլ որ կգտնեք նրանց, և առևանգել նրանց, և շրջափակել նրանց և պատրաստ սպասել ցանկացած տեսակի առճակատման: Բայց եթե նրանք ապաշխարեն ու սկսեն երկրպագել և վճարեն ''Զակատ ', այդ ժամանակ, ուրեմն, ազատ թողնել նրանց: Լո՛: Ալլահը ներում է բոլորին. նա գթասիրտ է [...] Պայքարել նրանց դեմ, ովքեր ձեռքի տակ ունեն Սուրբ գիրքը [օրինակ՝ Գրքի մարդիկ], բայց չեն հավատում ո՛չ Ալլահին և ո՛չ էլ Վերջին օրվան, ովքեր չեն արգելում այն ամենը, ինչ Ալահն է արգելել իր աշակերտի միջոցով, ովքեր չեն հավատում Ճշմարտության կրոնին, մինչև որ չեն վճարում ''Ջիզյա '' պատրաստակամորեն, օրենքի պարտադրանքով:}} ▼Այս բոլոր հատվածների մեկնաբանությունըմեկնությունները բուռն կերպով համեմատվում ու հակադրվում են մտածողության տարբեր դպրոցների միջև՝հետ՝ լինի ավանդապաշտ-պահպանողական , թե հեղափոխական-ազատական , կամ թե իսլամի տարբեր ճյուղեր, [[Ղուրանիզմը]] և [[Ահմադիյան]] վերափոխելով ուլտրա-ավանդապաշտական [[Սալաֆիի]]՝ որպես ոչնչացման ուսմունք (''[[Նասխ (տավսիր)|նասխ]]''), որն օգտագործվում է՝ որոշելու համար, թե որ ոտանավորին նախապատվություն տալ՝ հիմնվելով վերակառուցված ժամանակագրության և հին շրջանի ոտանավորները ավելի նորով փոխարինելու վրա: Ավանդական ժամանակագրությունը Սուրահ 9-ը տեղադրում է որպես վերջին կամ նախավերջին մեզ հասած սուրահ, այսպիսով՝ ավանդական գրվածքներում այն ձեռք է բերում փոփոխությունների նոր ուժ. 9:5,29,73 ոտանավորները վերափոխվել են 2:256-ի<ref name="Ibn Kathir 2000 6608">{{cite book|title=Tafsir al-Qur'an al-Aziz (Tafsir Ibn Kathir)|last=Ibn Kathir|first=Ismail (1301-1373)|publisher=Maktaba Darussalam|year=2000|isbn=978-1-59144-020-8|editor=Sheikh Safiur-Rahman Al-Mubarakpuri|edition=English Abridged|location=Riyadh, Saudi Arabia|page=6608|language=English, Arabic}}</ref> : ՀադիթհըՀադիթը նույնպես մեծ դեր է խաղում այս ամենում, և մտքի տարբեր դպրոցներ ունեն տարբեր չափանիշներ տարբեր The ahadithհադիթների alsoնկատմամբ. play aՍուննի majorմտքի roleչորս inդպրոցներ this,ընդունում andեն different''Վեց schoolsիրական ofհավաքածուները՝'' thought assignՄուաթթա differentԻմամ weightingsՄալիկի andհետ rulingsմիասին: ofՈրոշակի authenticityավանդույթների toընդունելության differentբացասման hadith,մակարդակից withկախված՝ theՂուրանի fourմեկնաբանությունը schoolsկարող ofէ Sunniփոխվել thoughtմեծ acceptingչափերով՝ theՂուրանի Sixկողմակիցներից Authenticու Collectionsահմադիյաներից, generallyովքեր alongմերժում withեն the [[Muwatta Imam Malik]]. Depending on the level of acceptance of rejection of certain traditionsհադիթը, theմինչև interpretationսալաֆի ofկամ the Koran can be changed immensely, from the Qur' anists and Ahmadiyya who reject the ahadith, to the Salafi, or ' 'ahlահլ alալ- hadithհադիթ,'' , whoովքեր holdմեծ theհարգանքով entiretyէին ofպահպանում theավանդական traditionalհավաքածուների collectionsամբողջականությունը: in great reverence.▼
Ավանդական իսլամը<ref name="Ibn Kathir 2000 6608" /><ref name="khalil">{{cite web|url=http://english.islamway.com/bindex.php?section=article&id=211|title=Dar Al-Islam And Dar Al-Harb: Its Definition and Significance|last=Khalil|first=Ahmed|date=2002-05-27|publisher=IslamWay (English)|accessdate=2015-05-12}}</ref> աշխարհը համարում է երկկողմանի, որը բաղկացած է ''Իսլամի տնից ''. դա այն տեղն է, որտեղ մարդիկ ապրում են [[իսլամական օրենքի]] տակ ;<ref name="khalil" /> ; և ''Պատերազմի տունը՝տունը''՝ տեղ, որտեղ մարդիկ չեն ապրում իսլամական օրենքի տակ, որը պետք է փոխակերպվի<ref name="khalil" /><ref>{{cite book|title=The Dhimmi: Jews and Christians Under Islam|last=Ye'or|first=Bat|publisher=Farleign Dickinson University Press|year=1985|isbn=978-0838632628|page=444}}</ref><ref>{{cite book|title=The Decline of Eastern Christianity Under Islam: From Jihad to Dhimmitude: 7th–20th Centuries|last=Ye'or|first=Bat|publisher=Farleigh Dickinson University Press|isbn=978-0-8386-3688-6|page=522}}</ref> ՝ usingօգտագործելով whateverցանակացած resourcesհասանելի available,ռեսուր՝ ներառյալ includingբռնությունը, inորը someտարածված traditionalistէ andորոշ conservativeավանդապաշտական interpretations,ու պահպանողական մեկնություններում<ref name="ReferenceA">Ibn Kathir's Tafsir al-Qur'an al-Aziz</ref> the use of violence, asորպես holyդեպի struggleԱստված inտանող theճանապարհին pathսուրբ of God,պայքար<ref name="Karsh 2007 304" /><ref name="ReferenceA" /><ref>Sayyid Qutb ''Milestones''</ref> , toբնակիչներին eitherկա՛մ convert its inhabitants to Islamկրոնափոխելու, orիսլամ to rule them under the Shariah (cf.կա՛մ [[ dhimmiՇարիաթ|Շարիաթի]] ). տակ առնելու<ref>{{cite book|title=The Third Choice: Islam, Dhimmitude and Freedom|last=Durie|first=Mark|publisher=Deror Books|year=2010|isbn=978-0-9807223-1-4|page=288}}</ref><ref>{{cite book|title=Islam and Dhimmitude: Where Civilizations Collide|last=Ye'or|first=Bat|publisher=Farleigh Dickinson University Press|year=2001|isbn=978-0-8386-3942-9|page=528}}</ref> :▼▲Իսլամը որոշ չափով ընդունում է [[աբրահամական կրոնների]], [[Ղուրանի]] ճշմարտացիությունը՝ հրեաներին, քրիստոնյաներին ու սեբյաններին նույնականացնելով «Գրքի մարդկանց» հետ(''ahl al-kitab''). Հետագայում իսլամիստ աստվածաբանները ընդարձակեցրին այս սահմանումը՝ ընդգրկելով նաև [[զորոաստրիաններին]], իսկ հետագայում նաև հինդուներին, որպես թե վաղ շրջանի իսլամական կայսրությունը համախմբել է այս կրոնների մեջ մասնագիտացած շատուշատ մարդկանց իր հարկի տակ, սակայն Ղուրանը տարբերակում է միայն հրեաներին, քրիստոնյաներին և սեբիաններին՝ որպես Գրքի մարդկանց:<ref>{{cite book|title=God's Rule: Government and Islam: Six Centuries of Medieval Islamic Political Thought|last=Crone|first=Patricia|publisher=Columbia University Press|year=2005|isbn=978-0-231-13291-6|page=472}}</ref>{{Request quotation|date=November 2015}}<sup>, </sup><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/?id=kFJNBAAAQBAJ&dq=A+History+of+Islamic+Societies|title=Ira M. Lapidus|last1=Lapidus|first1=Ira M.|date=2014|publisher=Cambridge University Press|isbn=9780521514309|page=1000}}</ref>{{failed verification|date=November 2015}}<sup>, </sup><ref name="Karsh 2007 304">{{cite book|url=http://www.ahandfulofleaves.org/documents/Islamic%20Imperialism_A%20History_2nd%20Ed_Karsh.pdf|title=Islamic Imperialism: A History|last1=Karsh|first1=Efraim|date=2007|publisher=Yale University Press|isbn=9780300122633|page=304}}</ref>{{failed verification|date=November 2015}} Իսլամի ու ունիվերսալիզմի միջև կապը խիստ կարևորություն ունի [[Քաղաքական իսլամի|քաղաքական իսլամիկամ]] [[իսլամիզմի]] համատեքստում, մասնավորապես [[Սայիդ Քուդբի]] վարաբերությամբ, ով համարվում է [[Մուսուլմանական Եղբայրություն]] շարժման առաջադեմ անդամներից մեկը և իսլամի ժամանակակից նշանավոր փիլիսոփաներից մեկը:<ref>{{Cite journal|last=Mura|first=Andrea|date=2014|title=The Inclusive Dynamics of Islamic Universalism: From the Vantage Point of Sayyid Qutb's Critical Philosophy|url=https://www.academia.edu/5611020/The_Inclusive_Dynamics_of_Islamic_Universalism_From_the_Vantage_Point_of_Sayyid_Qutb_s_Critical_Philosophy|journal=Comparative Philosophy|access-date=2015-05-12}}</ref>
▲Իսլամում ունիվերսալիզմի վերաբերությամբ կան բազմաթիվ տեսակետներ: Ըստ ամենատարածված ուսմունքների, որոնք տարածված են [[լիբերալ մուսուլմանական շարժման]] մեջ, Գրքի բոլոր մոնոթեիստ կրոնները կամ մարդիկ փրկության հանարավորություն ունեն: Օրինակի համար, Սուրահ 2:62,256-ը պնդում է. :<ref>1. S. A. Rahman, Punishment of Apostasy in Islam, Institute of Islamic Culture, Lahore, 1972</ref>{{unreliable source?|date=October 2017}}{{page needed|date=October 2017}}{{quote|Verily! Նրանք, ովքեր հավատում են կամ նրանք ովքեր հրեաներ ու քրիստանյաներ, կամ սեբիաններ են, նրանք, ովքեր հավատում են Ալլահին և Վերջին օրվան ու անում են բարի գործեր, իրենց պարգևը կստանան Տիրոջից, նրանց վրա չի լինի ոչ մի վախ և նրանք չեն տառապի... թո՛ղ, որ ոչ մի հարկադրանք չլինի կրոնում:}}
▲Սակայն ամենասահմանափակ ուսմունքները հակադրվում են: Օրինակի համար, [[Սալաֆին]] վկայակոչում է Սուրահ 9:5,29-ին.{{citation needed|date=November 2015}}{{quote|Այնուհետև, երբ սրբազան ամիսները կանցնեն, կոտորել կռապաշտներին [''մուշրիկուն''] որտեղ էլ որ կգտնեք նրանց, և առևանգել նրանց, և շրջափակել նրանց և պատրաստ սպասել ցանկացած տեսակի առճակատման: Բայց եթե նրանք ապաշխարեն ու սկսեն երկրպագել և վճարեն ''Զակատ', այդ ժամանակ, ուրեմն, ազատ թողնել նրանց: Լո՛: Ալլահը ներում է բոլորին. նա գթասիրտ է [...] Պայքարել նրանց դեմ, ովքեր ձեռքի տակ ունեն Սուրբ գիրքը [օրինակ՝ Գրքի մարդիկ], բայց չեն հավատում ո՛չ Ալլահին և ո՛չ էլ Վերջին օրվան, ովքեր չեն արգելում այն ամենը, ինչ Ալահն է արգելել իր աշակերտի միջոցով, ովքեր չեն հավատում Ճշմարտության կրոնին, մինչև որ չեն վճարում ''Ջիզյա'' պատրաստակամորեն, օրենքի պարտադրանքով:}}
▲Այս բոլոր հատվածների մեկնաբանությունը բուռն կերպով համեմատվում ու հակադրվում են մտածողության տարբեր դպրոցների միջև՝ լինի ավանդապաշտ-պահպանողական , թե հեղափոխական-ազատական, կամ թե իսլամի տարբեր ճյուղեր, [[Ղուրանիզմը]] և [[Ահմադիյան]] վերափոխելով ուլտրա-ավանդապաշտական [[Սալաֆիի]]՝ որպես ոչնչացման ուսմունք (''[[Նասխ (տավսիր)|նասխ]]''), որն օգտագործվում է՝ որոշելու համար, թե որ ոտանավորին նախապատվություն տալ՝ հիմնվելով վերակառուցված ժամանակագրության և հին շրջանի ոտանավորները ավելի նորով փոխարինելու վրա: Ավանդական ժամանակագրությունը Սուրահ 9-ը տեղադրում է որպես վերջին կամ նախավերջին մեզ հասած սուրահ, այսպիսով՝ ավանդական գրվածքներում այն ձեռք է բերում փոփոխությունների նոր ուժ. 9:5,29,73 ոտանավորները վերափոխվել են 2:256-ի<ref name="Ibn Kathir 2000 6608">{{cite book|title=Tafsir al-Qur'an al-Aziz (Tafsir Ibn Kathir)|last=Ibn Kathir|first=Ismail (1301-1373)|publisher=Maktaba Darussalam|year=2000|isbn=978-1-59144-020-8|editor=Sheikh Safiur-Rahman Al-Mubarakpuri|edition=English Abridged|location=Riyadh, Saudi Arabia|page=6608|language=English, Arabic}}</ref> Հադիթհը նույնպես մեծ դեր է խաղում այս ամենում, և մտքի տարբեր դպրոցներ ունեն տարբեր չափանիշներ The ahadith also play a major role in this, and different schools of thought assign different weightings and rulings of authenticity to different hadith, with the four schools of Sunni thought accepting the Six Authentic Collections, generally along with the [[Muwatta Imam Malik]]. Depending on the level of acceptance of rejection of certain traditions, the interpretation of the Koran can be changed immensely, from the Qur'anists and Ahmadiyya who reject the ahadith, to the Salafi, or ''ahl al-hadith'', who hold the entirety of the traditional collections in great reverence.
▲Ավանդական իսլամը<ref name="Ibn Kathir 2000 6608" /><ref name="khalil">{{cite web|url=http://english.islamway.com/bindex.php?section=article&id=211|title=Dar Al-Islam And Dar Al-Harb: Its Definition and Significance|last=Khalil|first=Ahmed|date=2002-05-27|publisher=IslamWay (English)|accessdate=2015-05-12}}</ref> աշխարհը համարում է երկկողմանի, որը բաղկացած է Իսլամի տնից. դա այն տեղն է, որտեղ մարդիկ ապրում են [[իսլամական օրենքի]] տակ;<ref name="khalil" /> և Պատերազմի տունը՝ տեղ, որտեղ մարդիկ չեն ապրում իսլամական օրենքի տակ, որը պետք է փոխակերպվի<ref name="khalil" /><ref>{{cite book|title=The Dhimmi: Jews and Christians Under Islam|last=Ye'or|first=Bat|publisher=Farleign Dickinson University Press|year=1985|isbn=978-0838632628|page=444}}</ref><ref>{{cite book|title=The Decline of Eastern Christianity Under Islam: From Jihad to Dhimmitude: 7th–20th Centuries|last=Ye'or|first=Bat|publisher=Farleigh Dickinson University Press|isbn=978-0-8386-3688-6|page=522}}</ref> using whatever resources available, including, in some traditionalist and conservative interpretations,<ref name="ReferenceA">Ibn Kathir's Tafsir al-Qur'an al-Aziz</ref> the use of violence, as holy struggle in the path of God,<ref name="Karsh 2007 304" /><ref name="ReferenceA" /><ref>Sayyid Qutb ''Milestones''</ref> to either convert its inhabitants to Islam, or to rule them under the Shariah (cf. [[dhimmi]]).<ref>{{cite book|title=The Third Choice: Islam, Dhimmitude and Freedom|last=Durie|first=Mark|publisher=Deror Books|year=2010|isbn=978-0-9807223-1-4|page=288}}</ref><ref>{{cite book|title=Islam and Dhimmitude: Where Civilizations Collide|last=Ye'or|first=Bat|publisher=Farleigh Dickinson University Press|year=2001|isbn=978-0-8386-3942-9|page=528}}</ref>
=== Ջուդաիզմ ===
{{Main|Ջուդայական տեսակետներ կրոնական պլուրալիզմի մասին}}Ջուդաիզմը ուսուցանում է այն, որ Աստված ընտրեցընտրել է հրեաներին, որ յուրահատուկ դաշնակցության մեջ լինի նրանց հետ, և նրանց հավատներից մեկը այն էր, որ հրեա ժողովուրդը [[Թորա (գիրք)|Թորաից]] ուներ մի հատուկ առաքելություն՝ ազգերի մեջ լույս հանդիսանալու ու օրինակ դառնալու այլ ժողովուրդների հետ աստծոԱստծո դաշնակցության համար: Այս տեսակետը չի խանգարում այն հավատին, որ Աստված կապի մեջ է նաև այլ ժողովուրդների հետ. դեռ ավելին՝ ջուդաիզմը պնդում է, որ ԱստվախԱստված ամբողջ մարդկության հետ է դաշնակցության մեջ մտել, ինչպես նոաքիդեները, ու որ թե՛ հրեաները և թե՛ ոչ - հրեաները կապի մեջ են Աստծո հետ՝ պնդելով այն գաղափարը, որ Աստված պատկանում է ամբողջ մարդկությանը :<ref>{{cite journal|last1=Polish|first1=David|year=1985|title=Covenant-Jewish Universalism and Particularism|journal=Judaism|volume=34|issue=3|page=284}}</ref> :▼
{{Main|Jewish views on religious pluralism}}{{See also|Noahidism}}
Ինտերնետային մի կազմակերպություն, որը հայտնի է Հրեական Հոգևոր Առաջնորդների Ինստիտուտ անունով և հիմնադրվել ու ղեկավարվում է [[Սթիվեն Բլեյն|Սթիվեն Բլեյնի ]] կողմից, ով իրեն կոչում է Ամերիկյան հրեա ունիվերսալիստ րաբբի, հավատում է հրեական ունիվերսալիզմի ներառունողական բնույթին՝ պնդելով, որ Աստված հավասարապես ընտրել է բոլոր ժողովուրդներին՝ աշխարհում լույս հանդիսանալու, և մենք մեկս մյուսից սովորելու ու մեկս մյուսին սովորեցնելու շատ բաներբան ունենք: Մենք միայն կարող ենք իրականացնել Տիկկուն Օլամ՝ մեկս մյուսի խաղաղ ուսմունքները անվերապահորեն ընդունելով <ref>{{cite web|url=http://www.jsli.net/jewish-universalism|title=Jewish Universalism|work=Jewish Spiritual Leaders Institute|publisher=Google Inc|accessdate=29 June 2012|author=Staff}}</ref>: ▼▲Ջուդաիզմը ուսուցանում է, որ Աստված ընտրեց հրեաներին, որ յուրահատուկ դաշնակցության մեջ լինի նրանց հետ, և նրանց հավատներից մեկը այն էր, որ հրեա ժողովուրդը [[Թորա (գիրք)|Թորաից]] ուներ մի հատուկ առաքելություն՝ ազգերի մեջ լույս հանդիսանալու ու օրինակ դառնալու այլ ժողովուրդների հետ աստծո դաշնակցության համար: Այս տեսակետը չի խանգարում այն հավատին, որ Աստված կապի մեջ է նաև այլ ժողովուրդների հետ. դեռ ավելին՝ ջուդաիզմը պնդում է, որ Աստվախ ամբողջ մարդկության հետ է դաշնակցության մեջ մտել, ինչպես նոաքիդեները, ու որ թե՛ հրեաները և թե՛ ոչ-հրեաները կապի մեջ են Աստծո հետ՝ պնդելով այն գաղափարը, որ Աստված պատկանում է ամբողջ մարդկությանը:<ref>{{cite journal|last1=Polish|first1=David|year=1985|title=Covenant-Jewish Universalism and Particularism|journal=Judaism|volume=34|issue=3|page=284}}</ref>
▲Ինտերնետային մի կազմակերպություն, որը հայտնի է Հրեական Հոգևոր Առաջնորդների Ինստիտուտ և հիմնադրվել ու ղեկավարվում է Սթիվեն Բլեյնի կողմից, ով իրեն կոչում է Ամերիկյան հրեա ունիվերսալիստ րաբբի, հավատում է հրեական ունիվերսալիզմի ներառունողական բնույթին՝ պնդելով, որ Աստված հավասարապես ընտրել է բոլոր ժողովուրդներին՝ աշխարհում լույս հանդիսանալու, և մենք մեկս մյուսից սովորելու ու մեկս մյուսին սովորեցնելու շատ բաներ ունենք: Մենք միայն կարող ենք իրականացնել Տիկկուն Օլամ՝ մեկս մյուսի խաղաղ ուսմունքները անվերապահորեն ընդունելով:
An on-line organization, the Jewish Spiritual Leaders Institute founded and led by [[Steven Blane]], who calls himself an "American Jewish Universalist Rabbi", believes in a more inclusive version of Jewish Universalism, stating that "God equally chose all nations to be lights unto the world, and we have much to learn and share with each other. We can only accomplish [[Tikkun Olam]] by our unconditional acceptance of each other's peaceful doctrines."<ref>{{cite web|url=http://www.jsli.net/jewish-universalism|title=Jewish Universalism|work=Jewish Spiritual Leaders Institute|publisher=Google Inc|accessdate=29 June 2012|author=Staff}}</ref>
=== Մանիքեիզմ ===
{{main|ManichaeismՄանիքեիզմ}}Մանիքեիզմը քրիստոնեական գնոստիցիզմի ու զուրվանիզմի նման ժառանգականորեն ունիվերսալիզտական է:<ref>{{cite journal|author=Manfred Hutter|date=January 1993|title=Manichaeism in the Early Sasanian Empire|publisher=BRILL|volume=40|jstor=3270395}}</ref>{{page needed|date=November 2015}}:
=== Սիխիզմ ===
Սիխիզմում աշխարհի բոլոր կրոնները համեմատվում են մեկ օվկիանոսի մեջ թափվող գետերի հետ: Չնայած սիխ գուրուները իրենց ժամանակներում չէին ընդունում այնպիսի ծիսակարգեր, ինչպիսիք են գինարբուքը, կռապաշտությունը և ուխտագնավությունը, սակայն նրանք ընդունում էին, որ բոլոր կրոններին պետք էր հանդուրժել ու համարել հավասար հիմքերի վրա: Սիխ գիրքը՝ Գուրու Գրանթ Սահիբը, պարունակում է ոչ միայն հենց սիխ գուրուների, այլ նաև բազմաթիվ հինդու ու մուսուլման սրբերի մասին գրվածքներ, որոնք հայտնի են ''[[Բհագաց]]'' անունով: Չնայած սիխիզմը չի ուսուցանում, թե մարդիկ ստեղծվել են Աստծո կերպարով, սակայն այն պնդում է, որ այդ Մեկի գոյությունը պետք է բացահայտվի իր ամբողջ արարման ընթացքում:
{{multiple issues|{{refimprove section|date=February 2012}}
{{expand section|date=February 2012}}|section=yes}} Սիխիզմում աշխարհի բոլոր կրոնները համեմատվում են մեկ օվկիանոսի մեջ թափվող գետերի հետ: Չնայած սիխ գուրուները իրենց ժամանակներում չէին ընդունում այնպիսի ծիսակարգեր, ինչպիսիք են գինարբուքը, կռապաշտությունը և պիլգրիմեյջը, սակայն նրանք ընդունում էին, որ բոլոր կրոններին պետք էր հանդուրժել ու համարել հավասար հիմքերի վրա: Սիխ գիրքը՝ Գուրու Գրանթ Սահիբը, պարունակում է ոչ միայն հենց սիխ գուրուների, այլ նաև բազմաաթիբ հինդու ու մուսուլման սրբերի մասին գրվածքներ, որոնք հայտնի են որպես ''[[Բհագաց|Բհագաց:]]'' Չնայած սիխիզմը չի ուսուցանում, թե մարդիկ ստեղծվել ես Աստծո կերպարով, սակայն այն պնդում է, որ այդ Մեկի գոյությունը պետք է բացահայտվի իր ամբողջարարման ընթացքում:{{citation needed|date=November 2015}} Ինչպես ասում է յոգիստ Բհաջանը՝ մարդ, ում պարտական են սիխիզմը Արևմուտք բերելու համար.<blockquote> "«Եթե դու չես կարողանում Աստծուն տեսնել բոլորի մեջ, դու չես կարող նրան տեսնել ընդհանարապես "»: (Սրի Սինղ Սահիբ, Յոգիստ Բհաջան)<ref>{{cite web|url=https://www.sikhdharma.org/about-the-siri-singh-sahib-yogi-bhajan/|title=About the Siri Singh Sahib – Sikh Dharma International|website=www.sikhdharma.org|access-date=2017-11-02}}</ref></blockquote>Առաջին Սիխ գուրուն՝ Գուրու Նանակը, ասում էր.<blockquote> "«Չկա ոչ մի հինդու, չկա ոչ մի իսլամ՛՛.իսլամ»:<ref>{{cite web|url=http://www.sikhiwiki.org/index.php/There_is_no_Hindu_and_no_Musalman|title=There is no Hindu and no Musalman - SikhiWiki, free Sikh encyclopedia.|website=www.sikhiwiki.org|access-date=2016-11-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.sikhs.org/guru1.htm|title=Sikhism Religion of the Sikh People|website=www.sikhs.org|access-date=2016-11-19}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.gurmat.info/sms/smspublications/gurunanakforchildren/chapter4/#No%20Hindu,%20and%20no%20Muslim|title=Guru Nanak (for Children) - No Hindu, and no Muslim|last=Munde|first=Amarpreet Singh|website=www.gurmat.info|access-date=2016-11-19}}</ref></blockquote>Սրանով գուրու Նանակը նկատի ուներ, որ Աստծո աչքերով ոչ մի տարբերություն չկա կրոնների միջև՝ լինի դա պոլիթեիստ, մոնոթեիստ, պանթեիստ կամ նույնիսկ աթեիստ. այն, ինչի կարիքը ունեն դրանցից յուրաքանչյուրը փրկություն ստանալու համար, սրտի մաքրություննմաքրությունը, բոլոր արարածների հանդուրժողականությունը, կարեկցանքն ու բարությունըբարությունն է: Ի հակադրություն աշխարհի ամենատարածված կրոնների՝ սիխիզմը չունի առաքյալներ, փոխարենը այն հավատում է, որ մարդիկ ունեն այդ ազատությունը՝ գտնելու փրկության իրենսիրենց սեփական ճանապարհը:
=== Զորոաստրիանիզմ ===
{{main|ZoroastrianismԶորոաստրիանիզմ}}Զորոաստրիանիզմի շատ տեսակներ (ինչպես՝ [[Զուրվանիզմ|զուրվանիզմը]]) ունիվերսալիստական են՝ ի կրառությունկիրառություն բոլոր ազգերի, սակայն ոչ այնքնաայնքան ունիվերսալիստական համընդհանուր փրկություն գտնելու առումով:.<ref>Jonathan Porter Berkey ''The formation of Islam: religion and society in the Near East'' 2003 p28 "This is not to say that there was no universalist dimension to Zoroastrian religious life; but what universalism there was derived directly, and to a greater degree than in the case of Rome and Christianity, from the explicit connection between religion and the state."</ref>{{failed verification|date=November 2015}}:
== Քննադատություններ ==
Ավստալիացի փիլիսոփա [[Ջ. Լ. Մեքի|Ջ. Լ. Մեքին]] իր ''«Թեիզմի հրաշքը. Աստծո գոյության դեմ կամ կողմ փաստարկներ''» գրքում նշել է, որ անցյալում Հիսուսով կերպավորված մի հրեշտակ քրիստոնեացիների համար ապացույց է հանդիսացել, որ նա միակ ճշմարիտ Աստվածն է և որ մեկ այլ կրոնի աստված-հրեշտակ ծառայել էր որպես հակառակ ապացույց իր սեփական հետևորդների համար: Ունիվերսալիստական մոտեցումը հանգեցրել է ցանկացած այսպիսի հրեշտակի գոյությանը՝ որպես բոլոր կրոնների վավերացում. մի իրավիճակ, որ նա բնութագրել է այս տողերով. «Աշխարհի հրեշտակներ, միավորվե՛ք»:<ref name="Mackie2">{{cite book|title=The Miracle of Theism: Arguments for and against the Existence of God|author-last1=Mackie|author-first1=J. L.|date=November 1982|publisher=[[Oxford University Press]]|isbn=978-0198246824|page=15|quote="It is no longer 'The heathen in his blindness…', but rather 'We worship the same god, but under different names and in different ways’. Carried far enough, this modern tendency would allow Christian miracles to support, not undermine, belief in the supernatural achievements of stone-age witch doctors and medicine men, and vice versa. It is as if someone had coined the slogan, Miracle-workers of the world, unite!"}}</ref>:
== Տե՛ս նաև ==<!-- PLEASE RESPECT ALPHABETICAL ORDER -->
| 