«Թառ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 2.
| պատկեր = Hasht-Behesht Palace tar.jpg
}}
'''Թառ''' ({{lang-fa|تار}} — «լար», «թել» բառերից), լարավոր-կնտնտոցային նվագարան։ Տարածված է [[Հայաստան]]ում, [[Անդրկովկաս]]ի երկրներում, [[Իրան]]ում, [[Թուրքիա]]յում, [[Աֆղանստան]]ում, [[Մերձավոր Արևելք]]ի երկրներում։ Երկգավաթ իրանը փորված է թթենու ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Երկարավուն կոթը ականջակիր գլխամասում պատրաստված է ընկուզենուց։ Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաններ են, լարերը՝ մետաղյա։
 
«Թառ» բառարմատն ընկած է նաև մի շարք այլ նվագարանների անվան հիմքում, ինչպես օրինակ «[[կիթառ]]», «սիթառ», «դութառ» (բառացի՝ երկու լար) և այլն:
 
Չնայած թառը վաղուց տարածաշրջանային նվագարան է, սակայն [[2012]] թվականի [[դեկտեմբերի 5]]-ին [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ն այն ճանաչեց ադրբեջանական ոչ նյութական մշակութային արժեք<ref>[http://www.unesco.org/new/ru/culture/themes/dynamic-content-single-view/news/four_new_items_inscribed_on_unescos_representative_list_of_the_intangible_cultural_heritage_of_humanity/ Четыре новых элемента внесены в Репрезентативный список нематериального культурного наследия человечества]</ref>:
 
== Պատմություն ==
Դժվար է հստակորեն ասել, թե թառը հատկապես որ երկրում է ստեղծվել, որ ժողովրդի ներկայացուցիչներն են առաջին անգամ այն նվագել, քանի որ այն, ուրիշ շատ նվագարանների նման, հին ժամանակներից տարածված է եղել նույն տարածաշրջանի տարբեր ժողովուրդների մոտ:
 
Թառը մեծ դերակատարություն է ունեցել Իրանի, Հայաստանի և կովկասյան երկրների դասական երաժշտության զարգացման գործում: Նվագարանն այսօր էլ, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ [[Իրան]]ում մեծ ժողովրդականություն է վայելում: Իրանում հատուկ կարևորություն է տրվում թառ նվագելու ուսուցման գործընթացին, քանի որ թառի նվագածությունը պարտադիր է Իրանի ժողովրդի ազգագրականազգային տոների ու հանդիսությունների արարողությունների ընթացքում:
 
== Կառուցվածք ==
Երկգավաթ իրանը փորված է թթենու ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Երկարավուն կոթը ականջակիր գլխամասում պատրաստված է ընկուզենուց։ Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաններ են, լարերը՝ մետաղյա։ Թառի երկգավաթ իրանը փորված է [[Թթենի|թթենու]] ամբողջական կտորից՝ ծածկված կենդանական թաղանթային մեմբրանով։ Ընդհանուր ձևը նմանություն ունի [[կիթառ]]ի հետ: Երկարավուն կոթը ականջակիր գլխամասում պատրաստված է [[Ընկուզենի|ընկուզենուց]]։ Կոթի վրա 22 աղիքե փարդաններ են (լադ), որոնց միջև եղած ինտերվալները միկրոխրոմատիկ են, այսինքն՝ կիսատոնից էլ ցածր: Լարերն այսօր մետաղյա են, իսկ հնում պատրաստվել են կենդանու աղիքից։ Նվագելիս թառը սեղմում են կրծքին և պահում հորիզոնական դիրքով։ Թառը հնչում է հարիչով՝ պահելով այն աջ ձեռքի բթի և ցուցամատի միջև, դաստակի բազմաձև շարժումներով։
 
=== Թառ պատրաստելու եղանակներ ===
Տող 13 ⟶ 20՝
 
=== Թառ պատրաստող հայ վարպետներ ===
[[Պատկեր:Gusan Sheram.jpg|thumb|250px|ձախից|[[Շերամ (գուսան)|Աշուղ Շերամը]]՝ թառը ձեռքին]]
Թառ պատրաստող վարպետների փորձը սերնդեսերունդ փոխանցվելու ավանդույթը շարունակվում է մինչև մեր օրերը։ Նրանցից են 1920-ականներին Երևանում գործած Վասիլը և Երվանդ Բարսեղյանը։ Նրանց պատրաստած նվագարանները դեռևս կարելի է հանդիպել հին երևանցիների բնակարաններում։
 
Տող 23 ⟶ 31՝
Հին ժամանակում թառն առավելապես մենակատար գործիք է եղել, սակայն միաժամանակ 18-19-րդ դարերի սազանդարական (նաև աշուղական) փոքր խմբերի մասն է կազմել։ Նվագացանկի գերակշռող մասը կազմել է արևելքի դասական բանավոր ավանդույթի ժանրերից '''մուղամաթն'''։
 
==Պատմություն==
[[Պատկեր:Gusan Sheram.jpg|thumb|250px|ձախից|[[Շերամ (գուսան)|Աշուղ Շերամը]]՝ թառը ձեռքին]]
Գալով հազարամյակների խորքերից՝ հայ ժողովուրդը, երաժշտական ավանդույթների հետ մեկտեղ, պահպանել է հնագույն նվագարանները և զարգացնելով հասցրել կատարելության: Մ․թ․ա. 6-րդ դարից հայերը, տարածվելով Հայկական լեռնաշխարհից դուրս, բնակություն են հաստատում նաև Հյուսիսային [[Միջագետք]]ի և [[Անատոլիա|Անատոլիայի]] տարածքում և նշանակալի հետք թողնում մի շարք նվագարանների ստեղծման և պահպանման գործում: Այսօր դժվար է հստակորեն ասել, թե թառը հատկապես որ երկրում է ստեղծվել, որ ժողովրդի ներկայացուցիչներն են առաջին անգամ այն նվագել, քանի որ այն, ուրիշ շատ նվագարանների նման, հին ժամանակներից տարածված է եղել նույն տարածաշրջանի տարբեր ժողովուրդների մոտ:
 
Թառը մեծ դերակատարություն է ունեցել Իրանի, Հայաստանի և կովկասյան երկրների դասական երաժշտության զարգացման գործում: Նվագարանն այսօր էլ, ինչպես Հայաստանում, այնպես էլ [[Իրան]]ում մեծ ժողովրդականություն է վայելում: Իրանում հատուկ կարևորություն է տրվում թառ նվագելու ուսուցման գործընթացին, քանի որ թառի նվագածությունը պարտադիր է Իրանի ժողովրդի ազգագրական տոների ու հանդիսությունների արարողությունների ընթացքում:
 
Չնայած նրան, որ թառը վաղուց տարածաշրջանային նվագարան է, սակայն Ադրբեջանը 2012 թվականին հասավ նրան, որ [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ն այն ճանաչեց ադրբեջանական ոչ նյութական մշակութային արժեք:
 
==Թառը Հայաստանում==
[[Պատկեր:Bunii hamuyt.jpg|thumb|250px|ձախից|[[Վարդան Բունի]]ի (Բունիաթյանց) ստեղծած արևելյան հնագույն նվագարանների (աշուղական) համույթը: Ձախից աջ` մենակատար Լ. Կարախան (քամանչա), Գրիգորյան (թավ-քամանչա-բամբիռ), Վ. Բունի (թառը ձեռքին), Բազյան, Եսայան:]]
 
Գալով հազարամյակների խորքերից՝ հայ ժողովուրդը, երաժշտական ավանդույթների հետ մեկտեղ, պահպանել է հնագույն նվագարանները և զարգացնելով հասցրել կատարելության: Մ․թ․ա. 6-րդ դարից հայերը, տարածվելով Հայկական լեռնաշխարհից դուրս, բնակություն են հաստատումհաստատել նաև Հյուսիսային [[Միջագետք]]ի և [[Անատոլիա|Անատոլիայի]] տարածքում և նշանակալի հետք թողնումթողել մի շարք նվագարանների ստեղծման և պահպանման գործում: Այսօր դժվար է հստակորեն ասել, թե թառը հատկապես որ երկրում է ստեղծվել, որ ժողովրդի ներկայացուցիչներն են առաջին անգամ այն նվագել, քանի որ այն, ուրիշ շատ նվագարանների նման, հին ժամանակներից տարածված է եղել նույն տարածաշրջանի տարբեր ժողովուրդների մոտ:
 
Հայաստանում թառի պատկերներ պահպանվել են հին տապանաքարերի վրա կատարված հարթաքանդակներում, որտեղ նվագարանը ներկայացված է երաժշտի ձեռքին: Բացի տապանաքարերից, թառի պատկերներ հանդիպում են նաև [[հայկական մանրանկարչություն|հայկական մանրանկարներում]]՝ սկսած 13-րդ դարից: Դրանցում թառահարները ներկայացված են թե՛ որպես մենակատարներ, թե՛ որպես համույթի անդամներից մեկը՝ լարային-կսմիթային, աղեղնավոր, փողային և հարվածային գործիքներ նվագող երաժիշտների շարքում: Ըստ հայկական մանրանկարների՝ թառ նվագել են ինչպես տղամարդիկ, այնպես էլ կանայք, ընդ որում՝ տարբեր դասի ներկայացուցիչներ՝ հովվից մինչև ազնվականներ: Սակայն ավելի շատ տարածված է եղել քաղաքային աշուղական երաժշտական միջավայրում: Թառահարների հիմնական նվագացանկը եղել է [[Մերձավոր Արևելք]]ի ժողովուրդների շրջանում տարածված մուղամը, որը տարածաշրջանային երաժշտական ժանր է, ոչ թե ադրբեջանական, ինչպես ներկայացնում են կովկասյան թաթարները:
 
Տող 80 ⟶ 84՝
* Betty Blair. «Sing Tar, Sing. Like Father, Like Son? Passing on the Tradition», AI, Winter 1999 (7.4), pp. 74-76
 
{{Հայկական երաժշտական գործիքներ}}
[[Կատեգորիա:Լարային երաժշտական գործիքներ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Թառ» էջից