«Պորտուգալիա»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
վիքիֆիկացում, ոճական ուղղումներ
վիքիֆիկացում, ոճական ուղղումներ
Տող 84.
Պորտուգալիան զարգացած երկիր է՝ եկամտաբեր տնտեսությամբ և բնակչության բարձր կենսամակարդակով։ Այն աշխարհի երրորդ ամենախաղաղապահ երկիրն է, որն ունի [[կիսանախագահական կառավարման համակարգ]]։ Պետության գլուխը [[նախագահ]]ն է, որն ընտրվում է քառամյա ժամկետով։ Ըստ [[2017]] թվականի տվյալների՝ երկրի բնակչությունը կազմում է 10 294 289 մարդ։ Ի տարբերություն [[Եվրոպա]]յի մյուս պետությունների՝ Պորտուգալիայի աշխարհի ամենամիատարր բնակչություն ունեցող պետություններից է։ [[Պորտուգալացիներ]]ը կազմում են երկրի բնակչության 99,7 %-ը<ref>{{Cite web|url=http://www.encyclopedia.am/pages.php?bId=2&hId=670|title=Պորտուգալիա // Հայկական Հանրագիտարան|last=|first=|date=|website=www.encyclopedia.am|publisher=|language=en-US|accessdate=2017-11-20}}</ref>։ Պաշտոնական լեզուն [[պորտուգալերեն]]ն է, կրոնը՝ [[Կաթոլիկություն|կաթոլիկ քրիստոնեությունը]]։ Որպես արժույթի միավոր օգտագործվում է [[եվրո]]ն։ Պորտուգալիայի մայրաքաղաքը [[Լիսաբոն]]ն է, որը նաև երկրի [[Քաղաքականություն|քաղաքական]], [[Մշակույթ|մշակութային]], [[Կրթություն|կրթական]], [[Առողջապահություն|առողջապահական]] և [[Տնտեսական համակարգ|տնտեսական]] կենտրոնն է։ Երկրի անվանումն առաջացել է [[Պորտու|Պարտու նավահանգստային քաղաքի]] անունից։
 
Ներկայումս Պորտուգալիան [[ՆԱՏՕ|Հյուսիսատլանտյան դաշինքի]], [[Միավորված ազգերի կազմակերպություն|Միավորված ազգերի կազմակերպության]], [[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միության]], [[Եվրագոտի|Եվրագոտու]], [[Շենգենյան համաձայնություն|Շենգենյան համաձայնագրի]] և մի շարք այլ համաեվրոպական կառույցների անդամ է։ [[1996]] թվականին Պորտուգալիայի նախաձեռնությամբ ստեղծվում է [[Պորտուգալալեզու երկրների համագործակցություն]]ը, որին անդամակցում են մի շարք պետություններ։
 
== Պատմություն ==
Տող 90.
=== Նախապատմական և հռոմեական ժամանակաշրջան ===
{{Հիմնական|Նախապատմական Իբերիա|Լուսիտանիա {{!}} Լուսիտանիայի հռոմեական պրովինցիա}}[[image:IMG_Toros_de_Guisando.JPG|thumb|248px|աջից|[[Բարրաու]]ն (կամ [[իսպաներեն]]՝ վերրակո) գրանիտե մագալիտիկ հուշարձանների համալիր է, որը հայտնաբերվել է [[նախապատմական Իբերիա]]յի տարածքում՝ [[Իսպանիա]]յում և Պորտուգալիայում]]
Ժամանակակից Պորտուգալիայի տարածքը բնակեցված է եղել տակավին [[Հին քարի դար|հինքարեդարյան ժամանակաշրջանում]]։ [[Հարավային Եվրոպա|Եվրոպայի հարավարևմտյան հատվածում]] գտնվող [[Պիրենեյան թերակղզի|Իբերական թերակղզում]] պահպանվել են [[Պալեոլիթ|պալեոլիթի ժամանակաշրջանի]] մարդկանց հետքեր, որոնք վկայում են այն մասին, որ Պորտուգալիան [[Մարդկային քաղաքակրթություն|մարդկային քաղաքակրթության]] հնագույն օրրաններից մեկն է։ Շատ ապացույցներ վկայում են, որ այստեղ ի սկզբանե հաստատվել [[նեանդերթալյան մարդ]]ը, իսկ [[Մարդ բանական|ժամանակակից հումանոիդը]] սկսել է բնակվել թերակղզում [[Միջին քարի դար|միջին]] և [[նոր քարի դար]]երից ի վեր։ Պորտուգալիայի հնագույն քարանձավների հետազոտությունների արդյունքում գտնվել են [[Որսորդություն|որսորդական շատ գործիքներ]], որոնցով տեղաբնիկները մորթել են [[կենդանիներ]]ի կամ այլ հումանոիդների։ Այստեղից հայտնաբերվել նաև են [[կրակ]]ի հետքեր, որով ամենայն հավանականությամբ վերջիններս եփել են միսը։ [[Բրոնզի դար]]ում Պորտուգալիայի հյուսիսում սկսում է զարգացանալ է [[Մետաղագործություն|մետաղամշակությունը]]։ [[Հնագիտություն|Մերօրյա հնագիտությունը]] ցույց է տալիս, որ [[պորտուգալացիներ]]ի նախնինները եղեն են [[կելտեր]]ը, սակայն վերջիններս ժամանակի ընթացքում ենթարկվելով [[Ռոմանականացում|ռոմանականացման]] մասնակիորեն փոխել են իրենց [[Էթնոգենեզ]]ը։ [[Մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակ]]ի երկրորդ կեսին Պորտուգալիայի տարածքում բնակություն են հաստատում կելտերը, իսկ [[Մ.թ.ա. 4–րդ դար|մ․թ․ա․ 4]]-[[Մ.թ.ա. 3–րդ դար]]երում՝ [[Անասնապահություն|քոչվոր անասնապահությամբ]] զբաղվող [[Լուսիտանիա|լուզիտանները]]։ Գաղութացման գործընթացից հետո Պորտուգալիայի տարածք են խուժում [[փյունիկեցիներ]]ը, [[Հին Հունաստան|հին հույները]] և [[կարթագեն]]ացիները։ Գաղութարար կարթագենացիները երկրի հարավում հիմնադրում են [[Տավիրա]] բնակավայրը, որը հետագայում դառնում է [[Ալգարվի|Ալգարվի երկրամասի]] առևտրային կենտրոնը։ [[Մ.թ.ա. 2-րդ դար]]ում լուզիտանները համառ պայքար են մղում երկիր ներխուժած [[Հռոմեական բանակ|հռոմեացի զավթիչների]] դեմ։ Երկարատև դիմադրությունից հետո միայն [[մ․թ․ա․ 1-ին դար]]ի վերջին, հռոմեական անպարտելի բանակին հաջողվում է կոտրել լուզիտանների դիմադրությունը և նրանց տարածքը դարձնել [[Հռոմեական Հանրապետություն|Հռոմեական Հանրապետության]] [[պրովինցիա]]։ [[image:Evora-RomanTemple edit.jpg|thumb|248px|աջից|Էվորայի տաճարը ամենալավ պահպանված հռոմեական շինություններից մեկն է Պորտուգալիայի տարածքում։ Այն հիմնադրվել է [[1-ին դար|մեր թվարկության առաջին դարում]] և նվիրված է եղել [[Որսորդություն|որսորդության]] և [[Լուսին|լուսնի]] աստվածուհի [[Դիանա (դիցաբանություն)|Դիանային]]]] Իբերիա թերակղզին հռոմեական առաջին ներխուժմանը ենթարկվել է [[Մ.թ.ա. 219]] թվականին։ Այդ տարի [[Պունիկյան պատերազմներ]]ում հաղթանակած հռոմեացիները կարողացան կարթագենացիներին դուրս մղել Պորտուգալիայի ափամերձ գաղութներից։ [[Հուլիոս Կեսար]]ի կառավարման վերջին տարիներին մերօրյա [[Պիրենեյան թերակղզի]]ն գրեթե ամբողջությամբ կցվեց [[Հռոմեական Հանրապետություն|Հռոմական Հանրապետությանը]]։ Հռոմեական տիրապետությունը, որը Պորտուգալիայի հնագույն պատմության անբաժանելի մասն է կազմում, այս տարածաշրջանում շարունակվում է շուրջ երկու հարյուր տարի։ Այդ ընթացքում տեղաբնիկ ցեղերը ենթարկվում են ստրկության և վաճառվում կայսրության տարբեր ծայրերում։ [[Մ.թ.ա. 150]] թվականին Պորտուգալիայի հյուսիսում [[Վիրիատուս]]ի գլխավորությամբ լուզիտանները և այլ տեղաբնիկ ցեղեր բարձրացնում են ապստամբություն։ Կարճ ժամանակահատվածում նրանց հաջողվում է վերահսկողություն սահմանել Իբերիայի ամբողջ արևմտյան հատվածում։ Խուճապահար Հռոմը ստիպված է լինում ապստամբության ճնշման նպատակով երկրի արևմտյան դարպաս ուղարկել իր լավագույն [[Հռոմեական լեգեոն|լեգեոններին]] ու գեներալներին, սակայն լուզիտաններն անկոտրում էին և շարունակում էին վերանվաճել թերակղզու տարածքը։ Հռոմեական սենատը որոշում է փոխել երկրի [[ռազմավարություն]]ը՝ կաշառելով Վիրիատուսի թիկնազորում ծառայող մի քանի դավաճանների։ [[Մ.թ.ա. 139]] թվականին Վիրատուսը սպանվում է, իսկ ապստամբության առաջնորդ դառնում է Թութալուսը, ով թույլ գտնվելով կարճ ժամանակ անց անձնատուր է լինում։ Հռոմը Լուսիտանիայում վերստին հաստատում է իր գաղութային վարչակարգը։ [[Մ.թ.ա. 27]] թվականին Լուսիտանիան ստանում է [[Պրովինցիա|հռոմեական պրովինցիայի]] կարգավիճակ (վարչատարածքային միավոր [[Հռոմեական կայսրություն]]ում)։ Այն իր մեջ ներառում էր ներկայիս Պորտուգալիայի ամբողջ տարածքը, [[Իսպանիա]]յի [[Էստրեմադուրա|Էկստրեմադուրա ինքնավար համայնքը]] և [[Սալամանկա (պրովինցիա)|Սալամանկայի]] մի փոքր հատվածը։ Ավելի ուշ ստեղծվում է Լուսիտանիայի հյուսիսային պրովինցիան, որն առավել հայտնի էր Գալլիցիա անվանումով։ Պրովինցիայի մայրաքաղաքը եղել է ''Բրակարա Աուգուստա'' (մերօրյա [[Բրագա]]) քաղաքը։ Հռոմեական տիրապետությունը մեծ ազդեցություն է ունեցել [[Պորտուգալիայի պատմություն|Պորտուգալիայի պատմության]] և քաղաքակրթության կերտման գործում։ Մինչ օրս էլ երկրի տարբեր հատվածներում պահպանվել են հռոմեական դարաշրջանում կառուցված ճարտարապետական հուշարձաններ՝ բաղնիքներ, տաճարներ, կամուրջներ, ճանապարհներ, կրկեսներ, թատրոններ և բնակատեղիներ: Գտնվել են նաև հռոմեական կայսրերի դիմապատկերներով մետաղադրամներ և կերամիկական կտորներ։ Պորտուգալիայի այս շրջանի պատմությունը մեզ է հասել [[Պաուլուս Օրոսիուս]]ի աշխատություններից։ [[Օգոստինոս Երանելի|Օգոստինոս Երանելու]] առաջարկով [[416]]-[[417]] թվականներին Պաուլուսը գրում է յոթ գրքից բաղկացած ''«Պատմություն հեթանոսների դեմ»'' պատմագիտական երկը, որտեղ ներկայացնում է համաշխարհային պատմությունը հնագույն ժամանակներից մինչև [[Արևմտյան Հռոմեական կայսրության անկում|գոթերի կողմից Հռոմի գրավումը]]։
 
=== Գերմանների թագավորությունները Պորտուգալիայում ===
Տող 99.
=== Արաբա-իսպանական տիրապետություն և Ռեկոնկիստա ===
{{Հիմնական|Պիրենեյան թերակղզու արաբական նվաճումներ|Կորդովայի խալիֆայություն|Ռեկոնկիստա}}
Մերօրյա մայրցամաքային Պորտուգալիան՝ [[Իսպանիա]]յի մեծ մասի հետ միասին, [[711]]-ից [[1249]] թվականներին միավորվում է [[Ալ-Անդալուս|ալ-Անդալուսի թագավորության]] մեջ։ Անդալուսի գերակայությունը պորտուգալական և իսպանական տիրույթների վրա ավարտվում է [[Պիրենեյան թերակղզու արաբական նվաճումներ|Օմայյանների նվաճումներից]] հետո։ Ընդհանուր հաշվով՝ մուսուլմանական տիրապետությունը Պորտուգալիայում տևում է ավելի քան հինգ դար։ [[Եմեն]]ական ծագում ունեցող զորավար [[Մուսա իբն Նուայր]]ը [[711]] թվականին անցնում է [[Աֆրիկա]]ն [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզուց]] բաժանող [[Ջիբրալթարի նեղուց]]ը ([[Արաբերեն|արաբ․]]՝ جبل طارق‎‎` Ջաբալ Տարիկ՝ զորավար Տարիկի անունով) և 5 տարում նվաճում գրեթե ողջ [[Պիրենեյան թերակղզի]]ն։ [[Բերբերներ]]ը կրոնափոխվել էին իսլամի գրեթե մեկ դար դրանից առաջ և համարվում էին «երկրորդ կարգի» արաբներ։ Իսպանիայի և Պորտուգալիայի նվաճման գործում մեծ դերակատարում ունեցան նաև սիրիացի վարձկան ձիավորները, ովքեր նույնպես արաբներին հավասար չէին դասվում։ [[714]] թվականին Նազիր իբն Մուսան նվաճում է թերակղում պորտուգալա-իսպանական բանակի վեջին հենակետը՝ [[Աստուրիա]]յի լեռները։ Աստուրիացիների առաջնորդ Պելագիուսը [[Կովադոնգա]]յում հաղթում է արաբներին ու ազատագրում լեռնային երկիրը՝ դառնալով [[Աստուրիայի թագավորություն|Աստուրիայի արքա]]։ Այսպիսով՝ Պիրենեյան թերակղզու հյուսիսային մի հատվածում դեռևս պահպանվում է քրիստոնեական պետականությունը։
 
[[պատկեր:Painting_of_Santiago_Matamoros.jpg|thumb|ձախից|292x292px|[[Հակոբոս առաքյալ|Սուրբ Հակոբոս առաքյալ Զեբեդյան]] Սանտիագո Մատամարոսի պատկերով]]
Վերջնականապես տարածաշրջանից դուրս մղելով [[վեստգոթեր]]ին՝ օմայյանները շարունակում են իրենց նվաճումները Պիրենեյան թերակղզում՝ հասնելով [[Ֆրանսիա]]յի հարավային սահմանին։ Սակայն [[Ֆրանկական պետություն|ֆրանկների]] առաջնորդ [[Կառլոս Մարտել]]ը [[Պուատիեի ճակատամարտ|Պուատիեի դաշտում]] պարտության է մատնում արաբական հեծելազորին՝ կասեցնելով արաբների հետագա առաջխաղացումը [[Եվրոպա]]յում։ Խալիֆայությունն իր հզորության գագաթնակետին է հասնում Վալիդ I-ի օրոք, որից հետո էլ սկսում է նրա աստիճանական թուլացումն ու ճգնաժամը։ Այդ ճգնաժամը կրում էր համակարգային բնույթ և ներառում էր բոլոր ոլորտները՝ տնտեսական, քաղաքական, կառավարման, ռազմական և այլն։ Այս ամենի տրամաբանական վախճանը հանդիսացավ Օմայյանների ստեղծած կայսրության անկումը։ [[750]] թվականին [[Դամասկոս]]ում Օմայանները գահընկեց են արվում, և [[Արաբական խալիֆայություն|Արաբական խալիֆայության]] ղեկավարումն անցնում է [[Աբբասյաններ]]ի արքայատոհմին։ Սակայն այս իրադարձությունը շրջադարձային է լինում [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզու]] քրիստոնյա պորտուգալացիների և իսպանացիների համար։
 
Սիրիայում Օմայանների բոլոր ներկայացուցիչները՝ բացի Աբդ ալ-Ռահմանից, սպանվում են։ Նրան հաջողվում է փախչել Եգիպտոս, ապա՝ Հյուսիսային Աֆրիկա ([[Մաղրիբ]])։ Այս տարածքներում, սակայն, նա չի կարողանում հաստատվել, և [[755]] թվականին հեռանում է ալ-Անդալուս։ Իշխանը գրավում է [[Կորդովա (Իսպանիա)|Կորդովան]] և իրեն ամիրա հռչակում։ Սկզբնական շրջանում նա ձևականորեն ընդունում էր Աբբասյանների գերիշխանությունը, սակայն Աբու ալ-Աբբասին ([[750]]-[[754]]) հաջորդած երկրորդ խալիֆի՝ [[Աբու Ջաֆար ալ-Մանսուր]]ի ժամանակ՝ [[765]] թվականին, ալ-Անդալուսն ապստամբում է կենտրոնական իշխանության դեմ և դառնում ինքնուրույն։ Այն կարողանում է հաստատել իր իշխանությունը հաստատել [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզու]] տարածքում և շրջակա կղզիների վրա։
 
Այսպիսով՝ Պորտուգալիայի հարավային հատվածը հայտնվում է մի արաբահպատակ Կորդովայի ամիրայության տիրապետության տակ, իսկ հյուսիսային հողերը միավորվում են քրիստոնյա [[Լեոնի թագավորություն|Լեոնի թագավորության]] կազմի մեջ։ Լեոնի թագավորությունը Պիրենեյների միակ քրիստոնյա երկրի՝ Աստուրիայի թագավորության մասն էր, որը հիմնադրվել էր [[Օմայյան խալիֆայություն|Օմայյան խալիֆայության]] կողմից [[Վեստգոթական թագավորություն|Վեստգոթական թագավորության]] նվաճումից հետո։ Այն կարևոր դերակատարում է ունեցել [[Ռեկոնկիստա]]յի՝ Պիրենեյան թերակղզու քրիստոնյա բնակչության երկարդարյա պայքարում։ [[929]] թվականին [[Կորդովայի ամիրայություն|Կորդովայի ամիրայությանը]] փոխարինում է [[Կորդովայի խալիֆայություն]]ը։
Տող 182.
 
=== Պորտուգալիան՝ սահմանադրական միապետություն ===
[[Մարիա II (Պորտուգալիայի թագուհի)|Մարիա II թագուհու]] և [[Ֆերդինանդ II (Պորտուգալիայի թագավոր)|Ֆերդինանդ II-ի]] որդին՝ [[Պեդրու V|Պեդրու V-ը]], գահակալել է շատ կարճ ժամանակահատված ([[1853]]-[[1861]])։ Նրա կառավարման տարիներին Պորտուգալիայում կառուցվում են բազմաթիվ ճանապարհներ և երկաթուղիներ, բարելավվում է [[Առողջապահություն|առողջապահական համակարգը]]։ Պեդրուի օրոք Պորտուգալիայում տարածվում է [[Խոլերա|խոլերայի համաճարակըխոլերա]]։յի համաճարակը։ Նորընտիր թագավորը այդ տարիներին այցելում է տարբեր հիվանդանոցներ, նվիրաբերություններ կատարում և մխիթարում հիվանդներին, որից հետո նա սկսում է մեծ ժողովրդականություն վայելել ժողովրդի շրջանում։ [[1861|1861]] թվականին]] խոլերայի զոհ է դառնում նաև հենց ինքը՝ Պեդրուն և երկրի գահը որոշ ժամանակ մնում է թափուր։ Դա գլխավորապես պայմանավորված էր այն հանգամանքով, որ մահկանացուն կնքած արքայի երկու եղբայրները ևս մահացել էին համաճարակից։ Քաղաքական նման խառնակ պայմաններում Պորտուգալիայի ղեկն անցնում է Պեդրուի այրի կնոջը՝ [[Ստեֆանիա ՀոհենցոլլերնՀոհենցոլեռն-ԶիգմարինգենինԶիգմարինգեն]]։ ին։ [[image:Regic%C3%ADdio_de_Lisboa.jpg|[[Լիսաբոն]]ում տեղի ունեցած արքայասպանությունը ներկայացնող պաստառ|250px|մինի|ձախից]]
Նրանք իրենց համատեղ կյանքի ընթացքում չէի ունեցել երեխաներ և դա է պատճառը, որ Պորտուգալիայի հաջորդ արքան եղավ Պեդրուի կրտսեր եղբայրը՝ [[Լուիշ I|Լուիշ I-ը]]։-ը։ Ճգնաժամային իրադրության մեջ գտնվող Պորտուգալիան [[19-րդ դար|19-րդ դարում]]ում արդեն կորցրել էր իր նախկին ազդեցիկ դերը գաղութատեր երկրների շարքում։ [[Ամերիկայի գաղութացում|Ամերիկայի իր գաղութների]] մեծ մասն անկախացել էի դեռևս դարասկզբին։ Այնուամենայնիվ, [[Պորտուգալիայի գաղութային վարչակարգ|Պորտուգալիայի գաղութային վարչակարգը]]ը տարածվում էէր [[Ասիա|Ասիայի]]յի և [[Աֆրիկա|Աֆրիկայի]]յի մի շարք տարածքների վրա։ [[Լուանդա]], [[Բենգելա]], [[Բիսաու]], [[Մապուտու]] և [[Պորտու Ամբոիմ]] նավահանգիստները դեռևս շարունակում էին ծառայել պորտուգալացիների շահերին։ [[1884 թվական|1884]] թվականի]] [[Բեռլինի վեհաժողով (1884)|Բեռլինի վեհաժողովը]], որին մասնակցում էին 14 պետություններ ([[Ավստրո-Հունգարական կայսրություն|Ավստրո-Հունգարիա]], [[Ֆրանսիա]], [[Գերմանական կայսրություն]], [[Ռուսական կայսրություն]], [[Օսմանյան Թուրքիա]], [[Պորտուգալիայի թագավորություն]], [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիա]] և այլն), ամբողջովին ընթացավ Մեծ Բրիտանիայի կառավարության մշակած սցենարով։ [[Մոզամբիկ|Մոզամբիկն]]ն ու [[Անգոլա|Անգոլան]]ն (ներառյալ՝ մերօրյա [[Զիմբաբվե|Զիմբաբվեն]]ն և [[Զամբիա|Զամբիան]]ն), որն ըստ Պորտուգալիայի ներկայացրած պահանջի պետք է ներառվեր «վարդագույն քարտեզի» մեջ, համընկնեց բրիտանական հավակնությունների հետ, իսկ պորտուգալական ներկայացուցչությունը՝ [[Մարիու Սուարիշ|Մարիու Սուարիշի]]ի գլխավորությամբ, բախվեց վեհաժողովի կազմակերպիչ [[Օտտո ֆոն Բիսմարկ|Օտտո ֆոն Բիսմարկի]]ի անզիջում կեցվածքին։ Նախկինում Պորտուգալիայի մաս կազմող երկու աֆրիկյան գաղութները բռնակցվեցին [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրությանը]]՝ ձևավորելով ''«Կապի գաղութից մինչև <nowiki/>Կահիրե»'' առանցքը։
 
Աֆրիկայում Պորտուգալիային մնացին միայն [[Կաբո Վերդե|Կաբո Վերդեն]]ն, [[Սան Տոմե և Պրինսիպի|Սան Տոմե և Պրինսիպին]] ևն, [[Պորտուգալական Գվինեա|Պորտուգալական Գվինեան]]։ն։ Բացի այդ, պորտուգալացիները դեռևս վերահսկում էին [[Հնդկաստան|Հնդկաստանի]]ի, [[Թիմոր|Թիմորի]]ի և [[Մակաո|Մակաոյի]]յի ասիական տարածքներին։ [[1908|1908 թվականի]] թվականի [[Փետրվարի 1|փետրվարի 1]]-ին]] [[Լիսաբոն|Լիսաբոնում]]ում սպանվում են Պորտուգալիայի թագավոր [[Կառլուշ I (Պորտուգալիայի թագավոր)|Կառլուշ I-ը]] և վերջինիս իրավահաջորդ արքայազն Լուիշ Ֆելիպեն։ Նույն օրը [[Մանուել II (Պորտուգալիայի թագավոր)|Մանուել II-ը]] դառնում է երկրի նոր գահակալը, սակայն [[1910|1910 թվականի]] թվականի [[Հոկտեմբերի 5|հոկտեմբերի 5]]]] հեղափոխությունը տապալում է վերջինիս իշխանությունը և Պորտուգալիան հռչակվում է [[հանրապետություն]]։
 
===Աշխարհամարտեր և հետպատերազմյան շրջան ===
[[Պատկեր:Lisboa_2014_(4).JPG|աջից|մինի|277x277փքս|[[Առաջին համաշխարհային պատերազմ|Առաջին համաշխարհային պատերազմի]] զոհերին նվիրված հուշակոթող Պորտուգալիայի մայրաքաղաք [[Լիսաբոն|Լիսաբոնում]]]]
Պորտուգալիան [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ին մասնակցում է [[Անտանտ]]ի կողմում՝ [[1916|1916]] թվականին]] պատերազմ հայտարարելով [[Գերմանիա]]յին։ Այդ ժամանակահատվածում Պորտուգալիայում ուժեղանում է [[Հեղափոխական դեմոկրատներ|հեղափոխական]] ու [[Դեմոկրատական սոցիալիզմ|դեմոկրատական շարժումը]]։ Տնտեսական և քաղաքական ճգնաժամի աճի պայմաններում [[1926|1926]] թվականին]] երկրում հաստատվում է գեներալ [[Նոր պետություն (Պորտուգալիա)|Կարմոնայի բռնատիրական վարչակարգը։վարչակարգը]]։ [[1932|1932 թվականին]] թվականին կառավարության ղեկն անցնում է [[Օլիվեյրա Սալազար|Օլիվեյրա Սալազարը]]ին, ով հենվելով կալվածատերերի, ֆինանսիական օլիգարխիայի և եկեղեցական վերնախավի վրա ֆաշիստականացնում է երկիրը՝ արգելվելով բոլոր կուսակցությունների գործունեությունը։ [[Իսպանիայի հեղափոխական պատերազմ|Իսպանիայի հեղափոխական պատերազմի]]ի ժամանակ Պորտուգալիան աջակցում էր իսպանացի ֆաշիստներին և իտալա-գերմանական ինտերվենտներին։
 
[[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]]ի սկզբնափուլում Պորտուգալիան ձևականորեն [[Չեզոքություն|չեզոք]] դիրք էր գրավում։ [[1940|1940-ական թվականների]] վերջին Պորտուգալիան սատարում է [[Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներ|Միացյալ Նահանգներին]]։ Այդ ճանապարհին պորտուգալացիների առաջին քայլը լինում է այն, որ երկիրը սկսում է անդամակցել [[ՆԱՏՕ|ՆԱՏՕ-ի ռազմաքաղաքական դաշինքին]]՝ [[1950 թվական|1950 թվականին]]ին ստորագրելով ''«անվտանգության փոխապահովման»'' երկկողմ համաձայնագիր։ [[1950|1950-ական թվականներին]] պորտուգալական գաղութներում ([[1951|1951 թվականիցթվական]]՝ից՝ «անդրծովյան նահանգներ») ստեղծվեցին քաղաքական կուսակցություններ, որոնք գլխավորեցին ազգային-ազատագրական շարժումն [[Անգոլա]]յում և [[Գվինեա Բիսաու]]ում։ [[1973|1973 թվականինթվական]]ին անկախ է հռչակվում առաջին պորտուգալական գաղութը՝ [[Գվինեա Բիսաու|Գվինեա Բիսաուն]]ն, որտեղ հաստատվում է հանրապետական կառավարման համակարգ։ Դեռևս [[1961|1961 թվականին]] թվականին պորտուգալական տիրապետությունից ազատագրվել էին Գոան[[Գոա]]ն, [[Դաման և ԴիունԴիու]]ն և վերամիավորվել [[Հնդկաստան]]ին։ Գաղութային պատերազմը հյուծում էր [[Պորտուգալիայի տնտեսությունը]], դժգոհություն առաջ բերում բնակչության մեջ և բանակում։ [[1974|1974]] թվականի]] [[ապրիլի 25]]-ին ապստամբ զորքերը մտնում են քաղաքամայր [[Լիսաբոն]]։ Կաետանուի կառավարությունը տապալվում է, իսկ գեներալ դի Սպինոլան հռչակվում է [[Նախագահ|հանրապետության նախագահ]]։ Ներքաղաքական սուր պայքարը, Զինված ուժերի շարժման ներսում եղած հակասություններն ու կոնֆլիկտները, ձախերի շարքերում միասնության բացակայությունը, տնտեսական դժվարությունները և արևմտյան երկրների քաղաքական և տնտեսական ճնշումը [[1975|1975]] թվականի]] վերջին լրջորեն բարդացրին իրավիճակը Պորտուգալիայում։ Չնայած դրան, ազգայնացվեցին արդյունաբերության հիմնական ճյուղերն ու բանկերը։
 
[[1975|1975 թվականի]] թվականի [[ապրիլ]]ին տեղի է ունենում սահմանադիր ժողովի ընտրություններ, որոնք ավարտվում են կառավարական կոալիցիայի հաղթանակով։ [[1976|1976]] թվականի]] [[ապրիլ]]ին ընդունվում է [[Պորտուգալիայի սահմանադրություն|հանրապետության սահմանադրությունը]], որը երաշխավորում էր պորտուգալացիների քաղաքացիական իրավունքներն ու դեմոկրատական ազատությունները։
 
===ԿակաչներիՄեխակների հեղափոխություն և Պորտուգալիայի Եվրաինտեգրմանեվրաինտեգրման գործընթաց ===
[[Պատկեր:25_Abril_1983_Porto_by_Henrique_Matos_01.jpg|մինի|283x283փքս|Դրված [[Կակաչների հեղափոխություն|կակաչներիմեխակների հեղափոխությունից]], [[ապրիլի 25]], [[1983]], [[Պորտու]]]]
Պորտուգալիան շարունակում է ղեկավարվել ազգային խորհրդի կողմից մինչև [[1976 թվական|1976]] թվականի]] օրենսդրական ընտրությունները։ Այդ ընտրություններում հաղթանակ է տանում [[Պորտուգալիայի սոցիալիստական կուսակցություն|սոցիալիստական կուսակցությունը]], որի առաջնորդ [[Մարիու Սուարեշ|Մարիու Սուարեշը]]ը [[Հուլիսի 23|հուլիսի 23]]-ին]] դառնում է սահմանադրական կառավարության ղեկավար (վարչապետ): Մարիու Սուարեշը պաշտոնավարում է մինչև [[1978 թվական|1978]] թվականը]], սակայն [[1983]] թվականին կրկին վերընտրվում է այդ պաշտոնում (այս անգամ կառավարում է մինչև [[1985 թվական|1985]] թվականը]]): Սուարեշը փորձում է վերականգնել փլուզված տնտեսությունը՝ զարկ տալով արդյունաբերության ճյուղերի զարգացմանը։ Նրա օրոք Պորտուգալիայում տեղի է ունենում արմատական հեղափոխություն, որը փոխում է պորտուգալացիների սոցիալ-տնտեսական վիճակը։ 1977 թվականին սկսում են բանակցությունները Պորտուգալիայի և [[Եվրոպական տնտեսական համագործակցություն|Եվրոպական տնտեսական համագործակցության]] (ԵՏՀ) միջև։ Այս ժամանակաշրջանի [[Պորտուգալիայի արտաքին քաղաքականություն|Պորտուգալիայի արտաքին քաղաքականությունը]]ը ձևավորվում է [[Նեոլիբերալիզմ|նեոլիբերալիզմինեոլիբերալիզմ]]ի և [[Սոցիալիզմ|սոցիալիզմիսոցիալիզմ]]ի հավասարակշռության պայմաններում։
 
Նորընտիր կառավարությունն իրականացնում է հողային բարեփոխումներ և ազգայնացնում է երկրի մայր օրենքների ժողովածուն։ [[1982]] և [[1989]] թվականներին տեղի են ունենում հերթական սահմանադրական փոփոխությունները։ [[1986|1986 թվականին]] թվականին Պորտուգալիան միանում է [[Եվրոպական տնտեսական համագործակցություն|Եվրոպական տնտեսական համագործակցությանը]], որը հետագայում դառնում է [[Եվրոպական Միություն]] (ԵՄ): Պորտուգալիայի եվրաինտեգրման գործընթացի ավարտը լավ է անդրադառնում [[Պորտուգալիայի տնտեսությտնտեսություն|Պորտուգալիայի տնտեսության]] վրա։ Երկիրը սկսում է միանալ [[Արժույթի միջազգային հիմնադրամ|Արժույթի միջազգային հիմնադրամի]]ի տնտեսական բարենորոգումների ծրագրերին։ Պորտուգալիայի վերջին անդրծովյան տարածքը՝ [[Մակաո|Մակաոն]]ն, [[1999 թվական|1999]] թվականին]] խաղաղ կերպով հանձնվում է [[Չինաստանի Ժողովրդական ՀանրապետությունՉինաստան|Չինաստանի Ժողովրդական Հանրապետությանը]]։ Նախքան այդ՝ [[1987 թվական|1987]] թվականին]], Պորտուգալիան և Չինաստանը ստորագրել էին Մակաոյի խնամակալության վերաբերյալ փաստաթուղթ, որը ժամկետներ էր սահմանում այդ տարածքի վերահսկողության համար։ [[2002|2002 թվականին]] թվականին Պորտուգալիան ճանաչում է պորտուգալախոս [[Արևելյան Թիմորի Ժողովրդավարական Հանրապետություն|Արևելյան Թիմորի]] անկախությունն [[Ինդոնեզիա|Ինդոնեզիայից]]։յից։
 
[[1995 թվական|1995 թվականի]] թվականի [[Մարտի 26|մարտի 26]]-ին]] Պորտուգալիան դառնում է [[Շենգենյան համաձայնություն|Շենգենյան համաձայնության]] անդամ՝ վերացնելով [[Վիզա|մուտքի վիզային համակարգն]] անդամ մյուս պետությունների հետ։ [[1996 թվական|1996 թվականին]] թվականին [[Լիսաբոն|Լիսաբոնում]]ում ստեղծվում է [[Պորտուգալալեզու երկրների համագործակցություն|Պորտուգալալեզու երկրների համագործակցությունը]]ը, որին սկսում են անդամակցել [[Բրազիլիա|Բրազիլիան]]ն, [[Անգոլա|Անգոլան]]ն, [[Արևելյան Թիմոր|Արևելյան Թիմորը]]ը և պորտուգալախոս մյուս պետությունները։ [[2004|2004 թվականի]] թվականի [[Հուլիսի 5|հուլիսի 5]]-ին]] Պորտուգալիայի վարչապետ [[Ժոզե Մանուել Բարրոզու|Ժոզե Մանուել Բարրոզուն]]ն դառնում է Եվրոպական հանձնաժողովի նախագահ։<nowiki/> [[2007| <nowiki/>2007]] թվականի]] [[Դեկտեմբերի 13|դեկտեմբերի 13]]-ին]] Լիսաբոնում ստորագրվում է  <nowiki/>[[Եվրոպական Միություն|Եվրոպական Միության]] սահմանադրության հիմք հանդիսացող երկրորդ համաձայնագիրը։ [[Իռլանդիա|Իռլանդիան]]ն ԵՄ անդամ միակ երկիրն է, որ չի վավերացրել [[Լիսաբոնի պայմանագիր|Լիսաբոնի պայմանագիրը]]։ը։
 
==Աշխարհագրություն ==