|
== Պատմական ակնարկ ==
Հայկական թարգմանական գրականությունն ընդունված է բաժանել հետևյալ հինգ ժամանակաշրջանների{{sfn|Մկրտչյան|1986|с=130}}{{sfn|Տեր-Պետրոսյան|1984|с=7}}:
# դասական թարգմանություններ, 5-րդ դար,
# [[Հունաբան դպրոց]], 5-րդ դարի ավարտից մինչ 8-րդ դարի սկիզբ,
# [[Կիլիկիայի հայկական թագավորություն|կիլիկյան]] թարգմանություններ, 12-13-րդ դարեր,
# [[Արևելյան կաթոլիկ եկեղեցիներ|միատարր]]<ref name="unitories" group="Комм"/> գրականություն, 14-րդ դար,
# ուշ միջնադարյան թարգմանություններ, 17-18-րդ դարեր:
=== Նախահունաբանական շրջան: Թարգմանչական շարժման սկիզբ ===
Ըստ ժամանակագրության, հայ թարգմանական գրականության պատմության առաջին շրջանն ընդգրկում է հինգերորդ դարի առաջին կեսը{{sfn|Христианская Армения: Энциклопедия|2002|с=382}}, մասնավորապես, հայոց այբուբենի ստեղծման և 460-ականների միջև ընկած ժամանակահատվածը{{sfn|Муравьёв|2001|с=286—322}}{{sfn|Тер-Петросян|1984|с=12}}: «Նախահունաբանական» հասկացությունը{{sfn|Мурадян|2005|с=190}} առաջինը ներկայացրել են{{sfn|Paola Pontani|2010|p=130}} Լաֆոնտենն ու Կուլին [[Գրիգոր Նազիանզացի|Գրիգոր Նազիանզացու]]{{sfn|Valentina Calzolari, Michael E. Stone|2014|p=325}} քարոզների թարգմանության համար: [[Հայագիտություն|Հայագիտության]] մեջ տարածված է նաև «դասական թարգմանություններ» հասկացությունը{{sfn|Тер-Петросян|1984|с=8}}: Որոշ գիտնականներ դա այլ կերպ էին անվանում {{нп5|Акинян, Нерсес Акопович|Акинян|de|Nerses Akinian}}. «Արծաթե դարի թարգմանություններ», [[Հրաչյա Աճառյան|Աճառյանը]]` «Պոստ-մեսրոպական շրջան», [[Յոզեֆ Վայտենբերգ|Վայտենբերգը]]` վաղ հունաբանական տեքստեր{{sfn|Valentina Calzolari, Michael E. Stone|2014|p=325}}:
[[Պատկեր:Armenian - Letter of Eusebius to Carpianus - Walters W5383R - Open Obverse.jpg|thumb|left|220px|Եպիսկոպոս Կասպիանոյին ուղղված նամակը, 1193թ., ձեռագիր]]
Ընդհանուր առմամբ, 406 թվականի հայերեն գրերի ստեղծումից հետո թարգմանական գրականությունը չափազանց կարևոր դեր խաղաց հայերի մտահորիզոնի ընդլայնման և հայոց լեզուն հարստացնելու գործում, հենց այդ ժամանակ է Հայաստանում սկսվում թարգմանական շարժումը{{sfn|Peter France|2001|p=190}}: [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը, [[Սահակ Ա Պարթև|Սահակն]] ու նրանց աշակերտները թարգմանիչների նոր ձևավորված դպրոցից{{sfn|Encyclopædia Britannica}} արդեն առաջին տասնամյակների ընթացքում կատարեցին անտիկ գրականության տասնյակ կարևորագույն թարգմանություններ{{sfn|Аревшатян|1979|с=269}}, իրաործեցին բեղմնավոր գրական գործունեություն{{sfn|Налбандян|1984|с=286}}: Նախահունաբանական դարաշրջանի թարգմանությունները բաժանվում են հետևյալ խմբերի` եկեղեցական [[Հայրաբանություն|հայրաբանական]], [[Վկայաբանություն|վկայաբանական]] և [[Վարքագրություն|վարքագրական]], եկեղեցական կանոններ, պատմական աշխատանքները{{sfn|Христианская Армения: Энциклопедия|2002|с=382}}{{sfn|Аревшатян|1973|с=26}}: Դրանց նպատակն էր տրամադրել կրոնական կրթություն` ուղղված կողմնորոշելու ազգային եկեղեցու եկեղեցական և գաղափարական գործունեությունը{{sfn|Арутюнова-Фиданян|2014|с=10}}:
Առաջին հայերեն թարգմանած գործը եղավ [[Աստվածաշունչ]]ը{{sfn|Agop Jack Hacikyan, Gabriel Basmajian, Edward S. Franchuk, Nourhan Ouzounian|2000|p=96}}: 5-րդ դարի առաջին կեսին [[Հայեր|հայերը]] մասամբ կամ ամբողջությամբ{{sfn|Everett Ferguson|2013|p=118}} թարգմանեցին նաև перевели также труды [[Աթանաս Ալեքսանդրացի|Աթանաս Ալեքսանդրացու]], [[Բարսեղ Կեսարացի|Բարսեղ Կեսարացու]], [[Գրիգոր Նյուսացի|Գրիգոր Նյուսացու]], [[Հովհան Ոսկեբերան]]ի, [[Կյուրեղ Ալեքսանդրացի|Կյուրեղ Ալեքսանդրացու]], [[Եվսեբիոս Կեսարացի|Եվսեբիոս Կեսարացու]], [[Եպիփան Կիպրացի|Եպիփան Կիպրացու]], [[Եվագրիուս Պոնտացի|Եվագրիուս Պոնտացու]], [[Եպիփան Էմեսիացի|Եպիփան Էմեսիացու]], [[Արիստիդես Աթենացի|Արիստիդես Աթենացու]]<!--«Апология»-->, [[Եփրեմ Ասորի|Եփրեմ Ասորու]]<!--{{sfn|Christoph Luxenberg|2007|p=265}} -->, [[Մեֆոդի Օլիմպացի|Մեֆոդի Օլիմպացու]], [[Ակակի Մելիտինսկի|Ակակի Մելիտինսկու]], [[Գրիգոր Հրաշագործ]]ի, [[Հիերոնիմոս]]ի, [[Հիպպոլիտոս]]ի, [[Ափրահատ]]ի, [[Կյուրեղ Երուսաղեմացի|Կյուրեղ Երուսաղեմացու]], [[Եվստաֆիա Անտիոքացի|Եվստաֆիա Անտիոքացու]], Իպոլիտ Բոստրիյսկու, [[Պրոլդուլ (Կոստանդնուպոլսի արքեպիսկոպոս)|Պրոլդուլի]]{{sfn|Аревшатян|1973|с=26-28}}, [[Իգնատիոս Անտիոքացի|Իգնատիոս Անտիոքացու]]{{sfn|Everett Ferguson|2013|p=118}} և [[Մակարի I Երուսաղեմացի|Մակարի Երուսաղեմցու]]<!-- , в частности его «Послание к армянам»-->{{sfn|Terian|2008|p=27, 62}}: Կրոնական բնույթի որոշ գործեր մինչ այդ արդեն թարգմանվել էին բանավոր թարգմանության ավանդույթի շրջանում, քանի որ պատարագը IV դարում բանավոր թարգմանվել էր հայերեն: Այս դարի թարգմանությունները կատարվել են բացառապես երկու լեզուներից` [[Սիրիական լեզու|սիրիական լեզվից]] և հունարենից, ընդ որում, ամենավաղը սիրիական տեքստերն էին, չնայած ծավալով և լուսաբանման առումով, նրանք զիջում էին հունականից{{sfn|Тер-Петросян|1984|с=10}}: Այս ժամանակահատվածում հունական փոխառություններն ավելի քիչ են հանդիպում, քան հունաբանական դպրոցի հետագա թարգմանություններում{{sfn|Болоньези|1979|с=54}}, թարգմանության տեխնիկան ''ad senum''{{sfn|Weitenberg|1997|p=166}}:
Այնուամենայնիվ, 5-րդ դարի 60-ական թվականներից առաջ կատարված թարգմանությունները կարող էին բավարարել միայն հայ գործիչների ավագ սերնդին: Այդ աշխատանքները լիովին արտացոլեցին այդ դարաշրջանի ներքին և արտաքին հակառակորդների դեմ գաղափարական պայքարի էությունը: Միևնույն ժամանակ, ակնհայտ է, որ հինգերորդ դարի առաջին կեսին թարգմանված գրականությունը իր բովանդակությամբ և գաղափարախոսական ուղղությամբ միակողմանի էր: Այն չէր կարող ծառայել նոր սերնդի կարիքներին, որը բախվում էր նոր մարտահրավերներին{{sfn|Аревшатян|1984|с=513}}:
Թարգմանված գրականությունը նպաստեց սեփական ազգային գրության տարբեր ժանրերի ստեղծմանը` 5-րդ դարում ստեղծվել է [[Հայ գրականություն|Հայ գրականության]] ավելի քան տաս բնօրինակ ստեղծագործություն{{sfn|Аревшатян|1979|с=270}}:
=== Հունաբան դպրոց ===
|
