|
}}
'''Ինկերի կայսրություն''' ([[Կեչուա (լեզու)|կեչուա]]՝ ''Tawantinsuyu'', գրական՝ «Չորս շրջաններ»<ref name="The Incas: New Perspectives">McEwan, Gordon Francis. [https://books.google.am/books?id=J3WZuTINl2QC&lpg=PA56&dq=Inca+civilization&pg=PA221&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false The Incas: New Perspectives], p. 221. New York: W. W. Norton & Co., 2008. ISBN 978-0-393-33301-5.</ref>), տարածքով ու բնակչության թվով վաղ շրջանի [[Հնդկացիներ|հնդկացիական]] [[պետություն]] [[Հարավային Ամերիկա]]յում, որը գոյություն է ունեցել XI-XVI դարերում: Զբաղեցնում էր ներկայիս [[Կոլումբիա]]յի Պաստո քաղաքից մինչև [[Չիլի]]ում գտնվող Մաուլ գետգետը ընկած տարածքը: Կայսրությունը իր մեջ ամբողջությամբ ներառում էր [[Պերու]]ի, [[Բոլիվիա]]յի և [[Էկվադոր]]ի տարածքները (բացառությամբ արևելյան մի շարք տարածքների, որոնք պատված են անանցանելի անտառածածկով), մասամբ ընդգրկում է [[Չիլիի պատմություն|Չիլիի]], [[Արգենտինա]]յի և [[Կոլումբիա]]յի շրջանները: Առաջին եվրոպացին, ով ներխուժեց ինկերի կայսրություն 1525 թվականին պորտուգալացի [[Ալեժու Գարսիա]]ն էր: 1533 թվականին իսպանացի [[Կոնկիստադոր]]ները իրենց վերահսկողությունը հաստատեցին կայսրության մեծ մասի վրա, իսկ 1572 թվականին ինկերի կայսրությունը դադարեց գոյություն ունենալուց: Կա վարկած, որ ինկերի վերջին անկախ տարածքըհանգրվանը չգտնված քաղաքն էէ՝ (կամ երկիր) Պայտիտի[[Պայթիթի|Պայթիթին]] (XVIII դարի կեսին կամ վերջում)<ref>Хуан де Лисарасу. «Сообщения, сделанные Доном Хуаном де Лисарасу об открытии Мохос, 1636 год». www.kuprienko.info (6 декабря 2009). — Отрывки о легендарном Пайтити (пер. - В.В. Тюленева, 2008). Проверено 6 декабря 2009. Архивировано 24 августа 2011 года.</ref>:
Հնագիտական պեղումները ցույց են տալիս, որ ինկերի կողմից ձեռքբերումների մեծ մասը վերցված է եղել նախկին քաղաքակրթություններից, ինչպես նաև նրանց ենթականենթակա հարևան ժողովուրդներից: Հարավային Ամերիկայում ինկերի պատմության ասասպարեզ գալու ժամանակ այստեղ գոյություն ունեին մի շարք քաղաքակրթություններ՝ [[Մոչե]] (մոչիկների մշակույթը հայտնի է գունավոր կերամիկայով և սոռոգմանոռոգման համակարգով), [[Ուարի մշակույթ|Ուարի]] (այս պետությունը հանդիսանում էր ինկերի պետության նախատիպը , սակյանսակայն բնակչությունը ասում էր ենթադրաբար այլ լեզվով՝ [[այմարա]]), [[Չիմու մշակույթ|Չիմու]] ([[Չան Չան (հնավայր)|Չան Չան]] քաղաքի կենտրոնը, բնորոշ է ճարտարապետությունը և կերամիկան), [[Նասկայի գեոգլիֆներ|Նասկա]] (հայտնի է նրանով, որ ստեղծել են այսպես կոչված Նասկայի ճյուղերը, ինչպես նաև ստորգետնյա կոյուղու համակարգով, կերամիկայով), Պուկինա (Թիաունակաո քաղաքակրթություն մոտ 40 հազար բնակչությամբ, որը գտնվում է [[Տիտիկակա]] լճից արևելք), Չաչապոյաս «Ամպերի մարտիկներ» (հայտնի են իրենց հզոր ամրոց Կուելապով, որը նաև անվանում են հյուսիսի [[Մաչու Պիկչու]]):
1438-1533 թվականներին ինկերը կիրառել են բազմաթիվ մեթոդներ՝ նվաճումներից մինչև խաղաղ յուրացում՝ կայսրության տարածքումտարածքի մեջ ներառելովընդգրկելով Հարավային Ամերիկայի արևմտյան հատվածի մեծ մասը, որը կենտրոնացած էր [[Անդեր|Անդյան լեռներում]] և բացի [[Պերու|Պերուից]] ներառում էր ժամանակակից [[Էկվադոր]]ի, արևմտյան և հարավ֊կենտրոնական [[Բոլիվիա|Բոլիվիայի]] մեծ մասը, հյուսիս֊արևմտյան [[Արգենտինա|Արգենտինան]], հյուսիսային և կենտրոնական [[Չիլի|Չիլին]] և [[Կոլումբիա|Կոլումբիայի]] մի փոքր հատված։ Կայսրության պաշտոնական լեզուն [[Կեչուա (լեզու)|Կեչուա]]ն էր, որից բացի օգտագործվում էին նաև հարյուրավոր տեղական լեզուներ և Կեչուայի բարբառներ։ Կայսրության տարածքում գոյություն ունեին պաշտամունքի բազմաթիվ տեղական ձևեր, որոնց գերակշիռ մասը կապվում էր տեղական սրբավայրի՝ [[Վակա]]յի հետ, սակայն ինկերի առաջնորդները խրախուսում էին իրենց արևի Աստծո՝ [[Ինտի]]ի պաշտամունքը և համարում էին, որ նա ինքնիշխանությունիշխանություն ուներ մյուս պաշտամունքների նկատմամբ, ինչպիսին էր օրինակ [[Պաչամամա]]յի պաշտամունքը<ref>[http://www.allempires.com/article/index.php?q=inca The Inca։ The people and their Origins]․</ref>։ Ինկերն իրենց արքային՝ ''Sapa Inca֊ին'', համարում էին «արևի որդի»<ref>[http://web.archive.org/web/20091110041802/http://www.nflc.org/Reach/7ca/enCAInca.htm "The Inca."] The National Foreign Language Center at the University of Maryland. 29 May 2007.</ref>։
== Կայսրության անվանում ==
|
