Վիքիպեդիա

«Օզոնային շերտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ +անաղբյուր +վիքիականացում +կչ
No edit summary
Տող 1.
{{անաղբյուր}}
{{վիքիականացում}}
{{կչ}}
 
'''Օզոնային շերտըշերտ''', օզոնից կազմված շերտ, որ գտնվում է վերնոլորտում[[վերնոլորտ]]ում, մթնոլորտի[[մթնոլորտ]]ի 20–30 կմ (առավելագույն խտությունը՝ 22-25 կմ սահմաններում) բարձրություններում շերտ է,և որտեղ գտնվում է ամբողջ մթնոլորտային օզոնի[[օզոն]]ի մոտ 90%-ը:

==Հայտնաբերում==

Հայտնաբերվել է [[Ֆրանսիա|ֆրանսիացի]] գիտնականներ [[Շարլ Ֆաբրի]]ի և [[Անրի Բուիսսոն]]ի կողմից [[1913]] թ-ին:

==Ընդհանուր բնութագիր==

Գտնվում է [[վերնոլորտ]]ում, [[մթնոլորտ]]ի 20–30 կմ (առավելագույն խտությունը՝ 22-25 կմ սահմաններում) բարձրություններում:
Երկրի բևեռներում օզոնային շերտի ներքին սահմանն իջնում է մինչև 7–8 կմ, հասարակածում բարձրանում է մինչև 17–18 կմ: Վերնոլորտային օզոնը ներգործում է մթնոլորտի ջերմային ռեժիմի վրա, ակտիվացնում օքսիդացման շարժընթացները մթնոլորտում, և, ամենակարևորը, կլանում է Արեգակի վնասակար կարճալիք անդրամանուշակագույն ճառագայթների հիմնական մասը, որը վնասակար ազդեցություն է թողնում կենդանի օրգանիզմների վրա:
Վերնոլորտում օզոնը քայքայվում է Արեգակի[[Արեգակ]]ի անդրամանուշակագույն[[ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներիճառագայթներ]]ի և քայքայող այլ նյութերի ազդեցությամբ ընթացող լուսաքիմիական ռեակցիաների, նաև մարդահարույց այլ շարժընթացների հետևանքով: Վերնոլորտային օզոնի[[օզոն]]ի 1%-ով նվազումը 2%-ով բարձրացնում է Արեգակի անդրամանուշակագույն ճառագայթման սաստկությունը, ինչը հանգեցնում է բուսականության վերարտադրողականության նվազման և գենետիկական ձևափոխումների՝ մաշկաբորբերի, մաշկի քաղցկեղի, վարակիչ հիվանդությունների, աչքի ոսպնյակի մթագնման, իմունիտետի թուլացման, պլանկտոնի զանգվածի նվազման և այլն:
 
1985-ին Երկրի հարավային բևեռում հայտնաբերվել է օզոնային խոռոչ, որտեղ օզոնի քանակը կտրուկ (մինչև 50%) նվազում է: Օզոնային խոռոչի չափերը փոփոխական են. այն նկատելի է հոկտեմբերի կեսերին, անհետանում է նոյեմբերի կեսերին: Օզոնային խոռոչն առաջանում է մթնոլորտ արտանետված նյութերի (քլորֆտորածխածիններ, հիդրոքլորֆտորածխածիններ, մեթիլքլորոֆորմ, մեթիլբրոմիդ) և դրանց օգտագործմամբ արտադրված նյութերի քայքայող ազդեցությունից:▼
==Օզոնային շերտի խոռոչներ==
Օզոնը (O3) թթվածին քիմիական տարրի այլաձևությունն է: Այն սուր, թարմության կամ էլեկտրականության հոտով կապույտ գազ է: Թունավոր է և պայթյունավտանգ, քայքայում է էրիթրոցիտները, գրգռում աչքերն ու շնչառական ուղիները: Բնականոն պայմաններում օզոնը 1,62 անգամ ծանր է օդից: Ուժեղ օքսիդիչ է, հեշտությամբ քայքայվում է (O3= O2 + O), օքսիդացնում է գրեթե բոլոր մետաղները՝ բացառությամբ ոսկու, պլատինի և իրիդիումի, առաջացնում է օրգանական և անօրգանական օզոնիդներ: Օզոնն ունի սպիտակեցնող և ախտահանիչ հատկություններ: Բնության մեջ առաջանում է թթվածնից՝ ամպրոպային պարպման ժամանակ, կամ Արեգակի անդրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ: Մթնոլորտում օզոնի ընդհանուր զանգվածը կազմում է 4.109 տ: Ամռանն ու գարնանը օզոնի պարունակությունն օդում 3,5 անգամ ավելի շատ է, քան ձմռանն ու աշնանը:▼
 
* Օզոնը հայտնաբերել է հոլանդացի ֆիզիկոս Մ. վան Մարումը 1785 թ-ին՝ օդի միջով էլեկտրական կայծեր անցկացնելիս: 1840 թ-ին գերմանացի քիմիկոս Կ. Շյոնբեյնն ուսումնասիրել է այդ գազի հատկությունները և անվանել «օզոն», որը հունարենից թարգմանաբար նշանակում է հոտավետ:
▲[[1985]]-ին Երկրի հարավային բևեռում հայտնաբերվել է օզոնային խոռոչ, որտեղ օզոնի քանակը կտրուկ (մինչև 50%) նվազում է: Օզոնային խոռոչի չափերը փոփոխական են. այն նկատելի է հոկտեմբերի կեսերին, անհետանում է նոյեմբերի կեսերին: Օզոնային խոռոչն առաջանում է [[մթնոլորտ]] արտանետված նյութերի (քլորֆտորածխածիններ, հիդրոքլորֆտորածխածիններ, մեթիլքլորոֆորմ, մեթիլբրոմիդ) և դրանց օգտագործմամբ արտադրված նյութերի քայքայող ազդեցությունից:
* ՀՀ-ում օզոնային շերտի ուսումնասիրությունները կատարվել են 2000 թ-ին՝ Արագածի հարավային լանջին` 2070 մ բարձրության վրա գտնվող «Ամբերդ» օդերևութաբանական կայանում, որի դիտարկումների արդյունքները հաղորդվել են Օզոնային և անդրամանուշակագույն ճառագայթման տվյալների համաշխարհային կենտրոն:▼
▲Օզոնը[[Օզոն]]ը (O3O<sup>3</sup>) [[թթվածին]] քիմիական տարրի այլաձևությունն է: Այն սուր, թարմության կամ էլեկտրականության հոտով կապույտ գազ է: Թունավոր է և պայթյունավտանգ, քայքայում է էրիթրոցիտները[[էրիթրոցիտներ]]ը, գրգռում աչքերն ու շնչառական ուղիները: Բնականոն պայմաններում օզոնը 1,62 անգամ ծանր է օդից: Ուժեղ օքսիդիչ է, հեշտությամբ քայքայվում է (O3O<sup>3</sup>= O2O>sup>2</sup> + O), օքսիդացնում է գրեթե բոլոր մետաղները՝ բացառությամբ ոսկու, պլատինի և իրիդիումի, առաջացնում է օրգանական և անօրգանական օզոնիդներ: Օզոնն ունի սպիտակեցնող և ախտահանիչ հատկություններ: Բնության մեջ առաջանում է թթվածնից՝ ամպրոպային պարպման ժամանակ, կամ Արեգակի անդրամանուշակագույն ճառագայթների ազդեցությամբ: Մթնոլորտում օզոնի ընդհանուր զանգվածը կազմում է 4.109 տ: Ամռանն ու գարնանը օզոնի պարունակությունն օդում 3,5 անգամ ավելի շատ է, քան ձմռանն ու աշնանը:
* 1995 թ-ից սեպտեմբերի 16-ը հայտարարվել է Օզոնային շերտի պահպանության միջազգային օր:▼
 
* 1999 թ-ից ՀՀ-ն անդամակցում է «Օզոնային շերտի պահպանման մասին» Վիեննայի համաձայնագրին (1985), «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին» Մոնրեալի արձանագրությանը (1997) և ստանձնել է համապատասխան պարտավորություններ:▼
==Օզոնային շերտի պահպանությունը [[Հայաստան]]ում==
 
▲*[[Հայաստանի ՀՀ-Հանրապետություն]]ում օզոնային շերտի ուսումնասիրությունները կատարվել են [[2000]] թ-ին՝ Արագածի[[Արագած]]ի հարավային լանջին` 2070 մ բարձրության վրա գտնվող «Ամբերդ» օդերևութաբանական կայանում, որի դիտարկումների արդյունքները հաղորդվել են Օզոնային և անդրամանուշակագույն ճառագայթման տվյալների համաշխարհային կենտրոն:
▲* [[1999]] թ-ից ՀՀ-ն անդամակցում է «Օզոնային շերտի պահպանման մասին» Վիեննայի համաձայնագրին ([[1985]]), «Օզոնային շերտը քայքայող նյութերի մասին» Մոնրեալի արձանագրությանը ([[1997]]) և ստանձնել է համապատասխան պարտավորություններ:
 
==Հետաքրքիր տեղեկություններ==
 
▲* [[1995]] թ-ից [[սեպտեմբերի 16]]-ը հայտարարվել է Օզոնային շերտի պահպանության միջազգային օր:
 
==Արտաքին հղումներ==
 
{{Վիքպահեստ երկար|Ozone layer}}
 
[[Կատեգորիա:Մթնոլորտ]]
[[Կատեգորիա:Օզոն]]
 
[[af:Osoonlaag]]
[[am:የኦዞን ንጣፍ]]
[[ar:أوزونوسفير]]
[[ast:Capa d'ozonu]]
[[bg:Озонов слой]]
[[ca:Capa d'ozó]]
[[cs:Ozonová vrstva]]
[[cy:Haen osôn]]
[[da:Ozonlaget]]
[[de:Ozonschicht]]
[[en:Ozone layer]]
[[eo:Ozona tavolo]]
[[es:Capa de ozono]]
[[et:Osoonikiht]]
[[eu:Ozono geruza]]
[[fa:لایه اوزون]]
[[fi:Otsonikerros]]
[[fr:Couche d'ozone]]
[[gl:Ozonosfera]]
[[he:שכבת האוזון]]
[[hr:Ozonski omotač]]
[[ht:Kouch ozòn]]
[[hu:Ózonréteg]]
[[id:Lapisan ozon]]
[[it:Ozonosfera]]
[[ja:オゾン層]]
[[ka:ოზონის ფენა]]
[[kk:Озоносфера]]
[[ko:오존층]]
[[lt:Ozono sluoksnis]]
[[mk:Озонска обвивка]]
[[ml:ഓസോൺ പാളി]]
[[mn:Озоны давхарга]]
[[mr:ओझोनचा पट्टा]]
[[ms:Lapisan ozon]]
[[my:အိုဇုန်းလွှာ]]
[[ne:ओजोन तह]]
[[nl:Ozonlaag]]
[[nn:Ozonlaget]]
[[no:Ozonlaget]]
[[oc:Jaç d'ozòn]]
[[om:Ozone layer]]
[[pl:Ozonosfera]]
[[pt:Ozonosfera]]
[[qu:Achiksamaytu p'istu]]
[[ro:Stratul de ozon]]
[[si:ඕ‍සෝන් වියන]]
[[simple:Ozone layer]]
[[sl:Ozonski plašč]]
[[sr:Озонски омотач]]
[[sv:Ozonlagret]]
[[ta:ஓசோன் படலம்]]
[[th:ชั้นโอโซน]]
[[tr:Ozonosfer]]
[[uk:Озоносфера]]
[[vi:Lớp ôzôn]]
[[zh:臭氧层]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Օզոնային_շերտ» էջից