«Ազնվականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Մայր Հայաստանում, սելջուկյան նվաճումներից հետո՝ XI–XII դդ., իրենց գոյությունը պահպանել էին [[Լոռի|Լոռու]] և [[Սյունիք]]ի թագավորությունները, [[Արցախ]]ում՝ [[Խաչեն]]ի իշխանությունը, [[Սասուն]]ում՝ [[Թոռնիկյաններ]]ը, [[Ռշտունիք]]ում՝ [[Արծրունիներ]]ի մնացորդները ևն։ Հայ Ազնվականության մի զգալի մասը XII դ. տեղափոխվեց [[Վրաստան]]։ Վրաստանի [[Բագրատունյաց թագավորություն]]ում XII – XIV դդ. կարևոր դեր են խաղացել հայկական ազնվականական զորագնդերն ու զորահրամանատարները։ [[Սարգիս Զաքարյան]]ը 1186 թվականին նշանակվում է զորքերի [[ամիրսպասալար]], որի մահից հետո այդ պաշտոնն անցնում է որդուն՝ [[Զաքարե Բ Մեծ]]ին: Մյուս որդին՝ [[Իվանե]]ն, նշանակվում է արքունի վեզիր, ապա՝ [[աթաբեկ]]: Նրանց գլխավորությամբ հայ–վրացական բանակը XII դ. վերջին և XIII դ. սկզբին ազատագրում է Հայաստանի [[Գուգարք]], [[Տայք]], Սյունիք, [[Այրարատ]] նահանգները, [[Տուրուբերան]]ի հյուսիսային և [[Բարձր Հայք]]ի արևելյան շրջանները։ Ազատագրված հայկական հողերի կառավարումը [[Թամար թագուհի]]ն (իշխել է 1184–1213) հանձնում է [[Զաքարյաններ]]ին՝ նրանց դարձնելով լիիրավ տիրակալներ։տիրակալներ, սակայն Զաքարյան Երկայնաբազուկները՝ ովքեր սերում էին Բագրատունիներից, իրենք էին թելադրում Վիրքին քաղաքականության ուղղին։ Զաքարյան ԶաքարյաններիԵրկայնաբազուկների ինքնավար իշխանություններում ոչ միայն վերակենդանանում են հայ հին Ազնվականության մնացորդներըտոհմերը ([[Պահլավունիներ]] ևն), այլև գոյանում են նորերը ([[Վաչուտյաններ]], [[Օրբելյաններ]], [[Խաղբակյաններ]], [[Դոփյաններ]], Շահուռնյաններ, Մահնանյաններ և ուր.)։ 1236–45 թվականներին մոնղոլ–թաթարները, նվաճելով Հայաստանը, հայ ազնվականական ուժերին պարտադրում են մասնակցել իրենց արշավանքներին, վճարել բարձր հարկեր, եկվորներին զիջել լավագույն հողերը ևն։ XIV–XV դդ. հայ աշխարհիկ ազնվականությունըվերջնականապես դուրս է մղվում քաղաքական կյանքից։ XV դ. առանձին լեռնային շրջաններում (Արցախում, Սյունիքում, [[Համշեն]]ում, Սասունում, Զեյթունում ևն) հայ Ազնվականության հյուծված մնացորդները թեպետ պահպանում էին իրենց գոյությունը, բայց նրանք հեռու էին երկրի քաղաքական կյանքի վրա ներազդելուց։ Հայ հոգևոր ազնվականությունըհիշյալազնվականությունը հիշյալ շրջանում ունեցել է համեմատաբար զորեղ դիրքեր։ Օգտագործելով իր ունեցած արտոնությանը՝ նա ընդարձակ կալվածների տեր է դարձել։ Հոգևորականների արտոնյալ կացությունը աշխարհիկ Ազնվականությանը դրդում էր կամ իր կալվածները «հոգու փրկության» պատրվակի տակ «նվիրել» վանականությանը և Փրկել դրանք նվաճողներից, կամ էլ դառնալ հոգևորական՝ հոգևոր պաշտոնը դարձնելով իր տոհմի ժառանգական արտոնությունը ([[Օրբելյսւններ]]ը՝ [[Տաթև]]ում, Պահլավունիները՝ [[Հավուց Թառ]]ում, Երկայնաբազուկ–Զաքարյանները՝ [[Սանահին]]ում ևն)։ Ազնվականության որոշ մասն էլ «Բեյթ–ուլ–մալի» օրենքի հարկադրանքով [[իսլամ]] էր ընդունում և հզմալրում տիրող վերնախավի շարքերը։

XVII–XVIII դդ. Արցախում և Սյունիքում պահպանված աշխարհիկ Ազնվականության մնացորդները, որոնք կոչվում էին մելիքներ, որը կոչում էր և շնոհվում էր պարսից շահի կողմից, զգալի դեր խաղացին հայ ազգային–ազատագրական շարժման մեջ։ Արևմտյան Հայաստանում՝ Սասանում, Զեյթունում, [[Վան]]ում, Հեքյարում, Մուշում «իշխան», «[[մելիք]]», «քեհյա» կոչումով հայ ազնվականները էական դեր խաղացին XIX դ. 2-րդ կեսի հայ ազատագրական շարժումների ժամանակ։