Վիքիպեդիա

«Սերբական ֆոլկլոր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
[[Պատկեր:Kosovo Maiden, Uroš Predić, 1919.jpg|մինի|Ուրոշ Պրեդիչի կտավը «Կոսովցի աղջիկը»]]
 
Սերբական ֆոլկլոր – սերբական ժողովրդական ստեղծագործության (ֆոլկլորի) հավաքական անվանումն է, որը փոխանցվել է սերնդեսերունդ երգերի կամ հեքիաթների տեսքով։ Սերբական ֆոլկլորի հիմքում ընկած է ինչպես մինչքրիստոնեական ժամանակաշրջանի ավանդական [[սլավոնականՍլավոնական դիցաբանություն|սլավոնական դիցաբանությունը]]ը, այպես էլ ուղափառ քրիստոնեական մշակույթը (Սերիբիայի քրիստոնեություն ընդունելուց և [[Կյուրեղ և Մեթոդիոս|Կյուրեղի և Մեթոդիոսի]]ի սրբազան գրերը սլավոնական լեզուներով թարգմանելուց հետո)<ref>Calendar of Resurrection; Bašić 1913:55</ref>։ Սերբական ֆոլկլորը Եվրոպայի շատ գրողների և մշակույթի գործիչների ուշադրությունուշադրությանն է գրավել՝արժանացել՝ գրական ստեղծագործությունները թարգմանվել են տարբեր լեզուներով, որոնց հիման վրա ստեղծվել են շատ այլ ստեղծագործություններ անգլիական, գերմանական, ֆրանսիական, լեհական, ռուսական և այլ երկրների ու ազգությունների [[գրականությունԳրականություն|գրականության]] բնագավառում։
 
== Էպոս ==
 
== {{main|Սերբական էպիկական պոեզիա}} ==
 
==== Դասակարգում ըստ դարաշրջանների ====
 
Սերբական էպոսը ըստ դարաշրջանների կարող է դասակարգվել հետևյալ կերպ՝
* մինչկոսովյան փուլ՝ երգեր սերբ ազգի հնամենի փառքի և վեհությոնա մասին (օրինակ՝ «Դուշանի ամուսնությունը»)։ Գլխավոր հերոսները Նեմանիչների և Մրնյավչեվիչների արքայատոհմերի տիրակալներն են , ինչպես օրինակ Ստեֆան Նեմանյան, Ստեֆան Պերվովենչաննին, Ստեֆան Դուշան, <nowiki/>Վուկաշին Մրնյավչեվիչը։▼
* կոսովյան փուլ՝ Կոսովոյի դաշտի կռվի մասին երգեր, որոնք լցված էին սերբ ազգի հպարտությամբ և պետության ինքնավարությա նինքնավարության վախճանի ողբով։ Ամենից հաճ ախհաճախ հանդիպում են հարավսլավական էպոսի հերոս և թուրք ստրկարարների դեմ պայքարող Մարկո Կրալեվիչի մասին երգերը։ XVI – XVII դարերում հանդիում են անկախության համար պայքարող ընտանիքներընտանիքներ՝ Բրանկովիչների, Յաշկիչների, խորվաթական բաներբաներ՝ Զրինսկիի և Ֆրանկոպանի, հունգարացի Յանոշ Խունյադի մասին երգեր։▼
 
* հայդուկային և ուսկոկյան փուլեր՝ երգեր հայդուկների և ուսկոկների (սերբ և չերնոգերչերնոգոր ազգերի հերողներ)՝ թուք բռնակալների դեմ պայքարի մասին։ Այս երգերին բնորոշ են ռոմանտիկ երանգները։ Դրանց հերոսներ են հանդիսանում Ծերունի Նովակը, Իվո Սենյանին, Ստոյան Յանկովիչը, Գրուիցան և այլք։ Հայդուկների մասին երգերը ավելի են համապատասխանում պատմական փաստերին։▼
* ժամանակակից ֆոլկլոր՝ երգեր [[Հարավսլավիայի Ազգային–ազատագրական պայքարի]] ընթացքում 1941–1945 թթ.1941–1945թթ․ պարտիզանների և հերոսների քաջության մասին ([[Իոսիպ Տիտո|Իոսիպ Բրոզ Տիտո]], [[Սավա Կովաչեվիչ]], [[Չիչա Ռոմանիյսկիյ]] (Սլավիշա Վայներ) և այլք), ինչպես նաև գերմանաֆաշիստական բռնակալների դեմ պայքարող հայդուկների քաջագործությունների մասին, որոնք,ովքեր չնայած, պարտիզաններին իրենց հակառակորդ էին համարում ([[Դրագոլյուբ Միխայլովիչ]], [[Մոմչիլո Դժուիչ]] և այլնայլք)։ Երգերը լեցուն են գերմանացի օկուպանտենրի և նրանց աջակիցների դեմ պայքարի՝ հայրենասերների հաղթանակի նկատմամբ հավատով։▼
 
==== Ստեղծագործությունների տեսակները ====
Էպոսը մեծ դեր ունի սերբական դիցաբանության մեջ։ Այն առանձնանում է բովանդակության և կերպարների հարստությամբ, ստեղծագորկան բարձր կատարելությամբ և բանաստեղծական ոճով։ Էպոսի կարևորագույն մաս են կազմում դիցաբանական բովանդակությամբ յունակյան երգերը, դրանք ներկայացնում են պատմության և ազգային հերոսների քաջագործությունների մասին իրադարձությունները (օրինակ՝ «Օձ փեսան» և այլն)։ Որպես յունակյան երգերի կատարողներ էին հանդիսանում տավղահարները՝ երգերը կատարաելով տավիղի նվագակցությամբ։ Երգերի մեկ այլ տեսակ է հայդուկների մասին երգերը, որոնք տարբերվում են յունակյան երգերից նրանով, որ հայդուկները երգերում միշտ հանդես էին գալիս համայնքով, իսկ յունակները՝ միայն մենակ։
 
Սերբական էպոսում տարածված են ընտանեկանին կամ սիրայինին նման լիրկական վիպերգական երգերը, դրանք հատկանշական են տասվանկանի վիպերգական բանաստեղծականությամբ։ Լիրիկական երգերում տարածված են ութական վանկերով բանաստեղծությունները, սակայն լինում են նաև 5 և 14 վանկանիներ։ Առավել հայտնի են Օմերի և Մեյրիմի, Հասան–ագնինիցեի Լյուբովիչ բեկի ամուսոնության մասին երգերը։ Հետաքրքրություն են ներկայացնում նաև ողբերը, որոնք բաժանվում են հերոսական բովանդակության ողբերի (թուրքերի արշավանքների և հայդուկների պայքարի մասին), որոց հիմքում պայքարի ժամանակ ընկած հերոսն է, և ընտանեկան-կենցաղային ողբերի (ընտանեկան ողբերգությունների մասին), որոնք արտացոլում եմ հարազատ մարդու մահը։
 
Սերբիայի ծիսակատարողական պոեզիային դասին են պատկանում հարսանեկան, Ծննդյան և Նոր Տարվա ծիսական երգերը, զանազան երգերը տարվա եղանակների փառաբանման վերաբերյալ, ինչպես նաև Բարեկենդանի մասին երգերը, որոնք հանդիպում են Սերբիայի արևելյան և հարավային շրջաններում: Առավել տարածված սիրային երգեր են՝ Սերբիայի արևմուտքում և Սանջակում լայն տարածում գտած բոսնիական մուսուլմանական արևելյան կոլորիտով հայտնի «սեվդալինկաները»: Հանգավորված երկտողերը ժամանակակից ժողովրդական ստեղծագործության մեջ միավորվում են որպես ամբողջական ստեղծագործություն, որը երգում են կոլո պարի կատարմամբ, ևս մի նոր տեսակ է համարվում վրաբեցը (երգիծական երգերը):
 
Սերբական հեքիաթներում առավել հաճախ հանդիպում եմ հնարամիտ հերոսներով կենցաղային հեքիաթները, երգիծանքը հեքիաթներում ուղղված էր քահանաների, կրողական սպասավորների և թուրքական իշխանությունների դեմ: Հեքիաթ–կատակները փոխանցում են տեղական կոլորիտը, դրանք առանձնանում են իրենց կրճատությամբ և բովանդակության ազդեցիկությամբ: Ավելի քիչ են տարածված կենդանիների մասին հեքիաթները, բայց կան նաև կախարդական հեքիաթներ, որոնք փառաբանում են իրենց խելքով, ուժով, օժտվածությամբ և բարությամբ առանձնացող ժողովրդական հերոսներին («Աղջիկը խորամանկեց արքային», «Թագավորը և հովիվը», «Ամեն բան կարևոր է, սակայն ամենից կարևորը արհեստն է»): Ներկայումս հեքիաթները հիմնականում երեխաներին են պատմում:
 
Տարածված են նաև Մարկ Կրավեվիչի, Միլոշ Օբիլիչի, «անիծված Երինեի» (բռնակալ Յուրի Բրանկովիչ կինը) և տեղի գեղատեսիլ վայրերի մասին ավանդությունները:
 
=== Երաժշտություն ===
Սերբական ժողովրդական երգերը հիմնականում կատարվում եմ մեկ կամ երկու ձայնով, չնայած կան նաև երգչախմբային երգեր: Գոյություն ունեն գյուղական և քաղաքային ժողովրդական երգեր: Երաժշտական գործիքներն են՝ դափը և թուրքական թմբուկը, սրինգը, մանդոլինան և տավիղը: Ժողովրդական երգարվեստում սերբական ոճը ստեղծվել է այնպիսի կոմպոզիտորների կողմից, ինչպիսիք են Ի. Մարինկովիչը, Ս. Մոկրանյացը, Պ. Կոստիչը, Բ. Յոկսիմովիչը, Ս. Խրիստիչը, Պ. Կոնյովիչը և այլք: Տարածում են գտնում ջութակը, հարմոնիկան և այլ փողային գործիքներ, այնուամենայնիվ տարածում ունեն նաև պարկապզուկը, շվին և բլուլը:
 
=== Պարեր ===
Սերբիայում մեծ տարածում ունի կոլո շրջանաձև պարը, չնայած կան նաև բազմաթիվ մենապարեր և զուգապարեր: 1948 թվականին Սերբիայում հաշվարկվել էր 1668 տարբեր պարեր: Հանդիպում են ծիսակարգամոգական պարեր (դոդոլա, լազարիցա, կրսինիցա), դիմախաղով պարեր (պաուն, բիբերա), հին պարեր (տրոյանաց, ջուրջևկա, օսլիցա), մորավաց, վրատյանկա, ուշեստ և բազում այլ պարեր: Ազգային–ազատագրական պատերազմից հետո իհայտ եկան կոլոյի մի քանի նոր տարատեսակներ, որոնք հիմնված էին հին բոսնիական և չերնոգորական պարերի վրա, դրանք կատարվում էին պարտիզանական երգերի ուղեկցությամբ: Կոլոն պարում են կամ ակորդեոնի նվագակցությամբ, կամ ոտքերի ռիթմի կատարմամբ:
 
Ժողովրդական պարերի և երգերի փառատոնները զարգացում ապրեցին [[Հարավսլավիայի Սոցիալիստական Ֆեդերատիվ Հանրապետություն|ՀՍՀՖ]]–ի տարիներին՝ Հարավսլավիայում հատկապես մեծարում էին Բրանկո Կրսմանովիչի անվան ուսանողական միության և «Իվո Լոլա Ռիբարի» մշակութային միության ժողովրդական պարերի համույթները:
 
== =Ծանոթագրություններ ===▼
▲* մինչկոսովյան փուլ՝ երգեր սերբ ազգի հնամենի փառքի և վեհությոնա մասին (օրինակ՝ «Դուշանի ամուսնությունը»)։ Գլխավոր հերոսները Նեմանիչների և Մրնյավչեվիչների արքայատոհմերի տիրակալներն են , ինչպես օրինակ Ստեֆան Նեմանյան, Ստեֆան Պերվովենչաննին, Ստեֆան Դուշան, Վուկաշին Մրնյավչեվիչը։
▲* կոսովյան փուլ՝ Կոսովոյի դաշտի կռվի մասին երգեր, որոնք լցված էին սերբ ազգի հպարտությամբ և պետության ինքնավարությա ն վախճանի ողբով։ Ամենից հաճ ախ հանդիպում են հարավսլավական էպոսի հերոս և թուրք ստրկարարների դեմ պայքարող Մարկո Կրալեվիչի մասին երգերը։ XVI – XVII դարերում հանդիում են անկախության համար պայքարող ընտանիքներ Բրանկովիչների, Յաշկիչների, խորվաթական բաներ Զրինսկիի և Ֆրանկոպանի, հունգարացի Յանոշ Խունյադի մասին երգեր։
▲* հայդուկային և ուսկոկյան փուլեր՝ երգեր հայդուկների և ուսկոկների (սերբ և չերնոգեր ազգերի հերողներ)՝ թուք բռնակալների դեմ պայքարի մասին։ Այս երգերին բնորոշ են ռոմանտիկ երանգները։ Դրանց հերոսներ են հանդիսանում Ծերունի Նովակը, Իվո Սենյանին, Ստոյան Յանկովիչը, Գրուիցան և այլք։ Հայդուկների մասին երգերը ավելի են համապատասխանում պատմական փաստերին։
▲* ժամանակակից ֆոլկլոր՝ երգեր [[Հարավսլավիայի Ազգային–ազատագրական պայքարի]] ընթացքում 1941–1945 թթ. պարտիզանների և հերոսների քաջության մասին ([[Իոսիպ Տիտո]], [[Սավա Կովաչեվիչ]], [[Չիչա Ռոմանիյսկիյ]] (Սլավիշա Վայներ) և այլք), ինչպես նաև գերմանաֆաշիստական բռնակալների դեմ պայքարող հայդուկների քաջագործությունների մասին, որոնք, չնայած, պարտիզաններին իրենց հակառակորդ էին համարում ([[Դրագոլյուբ Միխայլովիչ]], [[Մոմչիլո Դժուիչ]] և այլն)։ Երգերը լեցուն են գերմանացի օկուպանտենրի և նրանց աջակիցների դեմ պայքարի՝ հայրենասերների հաղթանակի նկատմամբ հավատով։
 
=== Գրականություն ===
▲== Ծանոթագրություններ ==
* {{книга|заглавие=Листая страницы сербской истории|ответственный=Отв. ред. Е. Ю. Гуськова|место=М.|издательство=Индрик|год=2014|страниц=368|isbn=978-5-91674-301-2|ref=Листая страницы сербской истории}}վ
{{ծանցանկ}}
 
== Հղումներ ==
* [http://lib7.com/evropa/752-narodnoe-tvorchestvo-serbov.html Этнография - Народы Зарубежной Европы. Народное творчество сербов] {{ref-ru}}
* [http://hobbitaniya.ru/serbian/serbian.php Сербские народные сказки] {{ref-ru}}
<references />
[[Կատեգորիա:Սերբիայի մշակույթ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սերբական_ֆոլկլոր» էջից