«Մասնակից:Արեւիկ Դովլաթբեկյան/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Այս տեսության մեջ կարևոր ներդրում են դլունեցել [[Արիստոտել|Արիստոտելը]], [[Ջոն Լոք|Ջոն Լոքը]], [[Դեվիդ Յումը]], [[Շառլ Լուի Մոնտեսքյո|Շարլ Լուի դե Մոնտեսքյոն]], [[Ժան-Ժակ Ռուսո|Ժան-Ժակ Ռուսսոն]], [[Միլլը|Ջոն Ստյուարդ Միլլը]], [[Ջոն ԴյուինԴյու|Ջոն Դյուի]]<nowiki/>ն, Յուրգեն Հաբերմասը, Ջոն Րոլզը, [[Հանա Արենդտ|Հաննա Արենդտը]] և այլ մտածողները։

ԺողովրդավարությունըԺողովրդավարությունն իրենից ոչ միայն ժողովրդաանժողովրդական առավարումկառավարում է ներկայացնում, այլ նաև մարդու իրավունքների համակարգ։ Այդ իրավունքների խախտումը կասկածի տակ է դնում կառավարման ժողովրդավարությունը։ Ժողովրդավարությունը պահանջում է կայուն պետության առկայություն որպես լեգիտիմ ուժի օգտագործման միակ աղբյուր։

Համեմատական քաղաքականության շրջանակներում գոյություն ունեն նախագծեր, որոնք գգտումձգտում են աշխարհում չափել ժողովրդավարության մակարդակը՝ «<nowiki/>[[Freedom House]]<nowiki/>», «Cross-National Time-Series Data Archive», «Polity IV», «The Economist», «Democracy Barometer» ամսագրերի ժողովրդավարության ինդեքսը։։

* այն օգնում է կանխարգելել դեսպոտիզմը /բռնատիրությունը/;

* օգնում է մարդկանց պաշտպանել իրենց իրավունքները;

* օգնում է րճատելկրճատել հեռավորությունը մարդկանմարդկանց և իշխանության միջև;

* այն քաղաքական ղեկավարոթյաննղեկավարությանն օգնում է ստանալ ավլեիավելի ընդգրկուն տեղեկատվություն;

* հնարավորություն է տալիս մարդկանց ապրել իրենց անձնական օրենքներով;

* երաշխավորում էմարդուէ մարդու իրավունքների և անձնաանանձնական ազատությունների լայն մտհորիզոնմտահորիզոնը;

* մարդկանց իրենց քաղաքական որոշումների համար ընձեռում է բարոյական պատասխանատվություն;

* հնարավորություն է տալիս բոլոր իրավահավասար քաղաքացիներին, անկախ ռասայից, հենդերային հատկանիշներից, ծագումից, հասարակության մեջ առկա դիրքից և համոզմունքներից մասնակից լինել քաղաքական որոշումների կայացման գործընթացին։գործընթացին;

* այն նպաստում է հնարավորությունների հավասարությանը, սոցիալական շարժունակությանը, ինչպես նաև սոցիալական անհավասարության նվազմանը:;

* Ժողովրդավարական քաղաքներըքաղաքներն ունեն ավելիւ հարուստ լինելու միտում և ի տարբերություն ոչ ժողովրդավարական պետությունների ունեն մարդկային զարգացման առավել բարցր մակարդակ:;

* այն արդյունավեր չէ տնտեսության առումովառումով։

Վ. Ռայկերը<ref>{{книга|автор=Riker W.H.|заглавие=Liberalism against Populism: A Confrontation Between the Theory of Democracy and the Theory of Social Choice|оригинал=|ссылка=|автор издания=|издание=|тип=|место=|издательство=Prospect Heights: Waveland Press|год=1988|выпуск=|том=|номер=|страницы=|isbn=}}</ref> քննադատում էր այն ինչնինչը նա անվանում էր «ժողովրդավարության պոպուլիստական տեսությաուն», որի ակունքններըակունքններն ըստ նրա դեռ Ժ. Ժ. Ռուսսոի ժամանակաժրջանումժամանակաշրջանում էին նկատելի դառնում, վերջինս հիմնված էր այն գաղափարի վրա, որ առկա է ժողովրդի կամք, որը հիմնված է ժողովրդի որոշակի վերացական երևույթի վրա և ժողովրդավարությունն այդ կամքի որոշման լավագույն գործիքն է: Վերջինիս կարծիքով ընտրական բոլոր համակարգերը կրում են շահադրդական բնույթ և դրդում են մարդկանց լինել ոչ ազնիվ: Քանի որ հնարավոր չէ բացահայտել ընտրողների ոչ ազնիվ լինելը և այն թե ինչ մակարդակներում է դրսևորվել այդ վարքագիծն ընտրությունների ժամանակ, ապա հնարավոր չէ ստեղծել այնպիսի ժողովրդավարական ինստիտուտներ, որոնք կկարողանային արտացոլել բոլոր քաղաքացիների նախասիրությունները<ref>{{книга|автор=Барбашин М.Ю.|заглавие=Институциональная демократия и социальные дилеммы: опыт постсоветских трансформаций|оригинал=|ссылка=http://www.isras.ru/files/File/publ/Barbashin_Institutsionalnaya_demokratiya.pdf|автор издания=|издание=|тип=|место=Saarbrucken, Germany|издательство=LAP Lambert Academic Publishing|год=2011|выпуск=|том=|номер=|страницы=168|isbn=978-3-8433-0978-3}}</ref>:

Եթե նույնիսկ կայացված որոշումը հաշվի է առնում քաղաքացիների մեծամասնության նախասիրությունները, այն իրավունքի և բարոյականության տեսակետից կարող է հասարակության մի մասի համար ունենալ անընդունելի հետևանքեր: Մի շարք տեսություններում նմանատիպ որոշումները համարվում են ոչ լեգիտիմ: Համընդհանուր ընտրական իրավունքի իրականացումը և համամասնական ընտրական համակարգը նպաստում են շահերի առավել հստակ պատկերացմանը, սակայն այն չի նպաստում խնդրի լուծմանը: Եվ ելքի հիմքում նմանատիպ դեպքերում անհրաժեշտություն է առաջանում ստեղծել հակակշռի և զսպվածության այնպիսի համակարգեր, որոնք կպաշտպանեն փոքրամասնությանը մեծամասնության կողմից իրականացվող անօրինակությունից՝ չհակազդելով ժողովրդավարությանըժողովրդավարության սկզբունքներին:

Ենթադրվում էին հետևյալ մոտեցումները<ref name="Fishkin">''Fishkin J. S.'' Democratic Theory // International Encyclopedia of the Social & Behavioral Sciences / Ed. N. J. Smelser, P. B. Baltes. Oxford: Elsevier, 2001. ISBN 0-08-043076-7</ref>.

* Անկախ դատավորի կողմից որոշումների չեղարկման հնարավորություն , եթե այն չի խախտում [[Սահմանադրական իրավունք|սահմանադրական իրավունքը]] և ազատությունը;

* Զանգվածների նխասիրություններինախասիրությունների զտումզտում։

Պետության կայունության համար անհրաժեշտ է որպեսզի քաղաքացիները կատարեն իշխանության կողմից այն բոլոր որոշումները, որոնք նույնիսկ անընդունելի են հենց իրենց կողմից: Այն նշանակում է, որ փոքրամասնությունը ենթարկվում է մեծամասնությանը, իշխանության փոփոխությունը հանգիստ է ընթանում, իսկ ընդիմությունըընդդիմությունն իրավասու է արտահայտել իր անհամաձայնությունը,սակայն միայն օրենքի շրջանակում: Հետևաբար կայուն ժողովրդավարության համար կարևորագույն պայմանը քաղաքացիների մոտ ժողովրդավարական լեգիտիմության առկայությունն է: Այս պարագայում կարևոր է հիմնարար արժեքների առկայությունը, ինչը հնարավոր է դարձնում քաղաքական վարքագծի սկզբունքային դրսևորումների վերաբերյալ համաձայնության հաստատմանը<ref name="Plattner-983" /><ref name="Higley">''Higley J., Burton M.'' Elite Foundations of Liberal Democracy. New York: Rowman & Littlefield, 2006. ISBN 978-0-7425-5361-3</ref>: Այն նպաստում է քաղաքացիների շրջանակներում վստահության հաստատմանը և արդարացնում է այդ իրավունքների պաշտպանության համար ուժի կիրառումը<ref name="Lipset">''[[Липсет, Сеймур Мартин|Липсет С. М.]]'' [https://web.archive.org/web/20071010010937/http://www.journal-apologia.ru/rnews.html?id=331&id_issue=81 Размышления о легитимности] // Апология. 2005. № 5.</ref>:

== ԲռնապետությունԱվտորիտարիզմ և ժողովրդավարություն ==

[[Ավտորիտարիզմ|ԲռնատիրականԱվտորիտար]] պետությունում իշխանությունը կենտրոնացված է կառավարող խմբի ձեռքերում, որը իր գործողություններում չունի որևէ սահմանափակում, պամանավորված պատասխանատվության բացակայությամբբացակայությամբ՝ իրենց կողմից ղեկավարվողների հանդեպ<ref name="Auth (EB)">{{Из|Британника|http://www.britannica.com/EBchecked/topic/44640/authoritarianism|заглавие=Authoritarianism}}</ref>. Այսպիսով ավտորիտար ռեժիմը այժմյա ներկայացուցչական ժողովրդավարությունից տարբերվում է մի շարք չափորոշիչներով<ref name="Levitsky-02">''Levitsky S., Way L. A.'' [http://scholar.harvard.edu/files/levitsky/files/SL_elections.pdf The rise of competitive authoritarianism]{{ref-en}} // Journal of Democracy. 2002. Vol. 13, No. 2. P. 51.</ref>.

* իշխանական մարմիններում տեղի չեն ունեցել ընտրություններ կամ եղել են այլընտրանքային բնութի կամ էլ ընդդիմության ֆորմալ/ձևական/ հաղթանակի պայմաններում տեղի չի ունեցել իշխանափոխություն:;

* ընտրվողների իշխանությունը հաճախ սահմանափակվել է չընտրվող և ուժեղ կազմակերպությունների կողմից /բանակ, եկեղեցի, կուսակցություն/;

* ընդդիմությունը ենթարկվել էհետապնդումներիէ հետապնդումների;

Միաժամանակ քաղաքագետները նշում են, որ 1990-ական թվականներիդ աճել է հրբրիդային ռեժիմների թիվը, որոնք իրենց մեջ կրում են ինչպես ավտորիտարիզմի, այնպես էլ ժողովրդավարության հատկանիշները: Նման դեպքերում հաճախակի են կազմակերպվում ընտրություններ և առկա են քաղաքական մրցակցության տարրեր և ընդդիմություըընդդիմությունը կարող է ինչպես մարտահրավեր նետել իշխանական ուժերին, այնպես էլ վերջինիս գործադիր մարմիններում, դատարանում կամ ԶԼՄ-ներում դարձնել ավելի թույլ<ref name="Merkel" /><ref name="Levitsky-022" />: Սակայն վարչարարական ռեսուրսների օգտագործման պայմաններում իշխանության և ընդդիմության ուժերն անհավասար են դառնում<ref name="Gandhi-07">''Gandhi J., Przeworski A.'' [http://politics.as.nyu.edu/docs/IO/2800/cps_2007.pdf Authoritarian institutions and the survival of autocrats]{{ref-en}} // Comparative Political Studies. 2007. Vol. 40, No. 11. P. 1279. {{DOI|10.1177/0010414007305817}}</ref>: Որպես կարևորագույն ցուցանիշ հանդես է գալիս իրավաական պետության զարգացվածության մակարդակը: Համաձայն Ադամ Պշեվորսկու ժողովրդավարությունն իրենից ներկայացնում է անորոշ արդյունքների պայմանում գործողությունների որոշակիություն<ref name="Lukin">''Лукин А.'' [http://www.vedomosti.ru/newspaper/article/2007/11/12/135841 Россия и Китай: Ищем новое слово] // Ведомости. 2007-11-12. № 213 (1987).</ref>:

Նմանատիպ մոդելը սկզբունքորեն տարբերվում է այն համակարգից, որտեղ իշխանությունն ինքն է հաստատում սուբյեկտների /դերակատարների/ փոխհամագործակցությունը՝ միաժամանակ ձևավորելով այդ ամենի համար անհրաժեշտ կառավարման մեխանիզմերըմեխանիզմեր<ref name="Мелянченко">''[[Мелянченко, Николай Борисович|Мелянченко Н.]]'' Общие методологические подходы к стратегии развития здравоохранения РФ (на период 2008—2017 гг.). [http://www.medlinks.ru/sections.php?op=viewarticle&artid=1730 Приложение 4. Развитие системы врачебного самоуправления — необходимое условие построения цивилизованной страховой модели] М., 2002.</ref>: Ոչ իրավական պետություններում իշխանության առանձին մամինները կարող են չեղարկել կամ շրջանցել օրենքները, որոնք կարգավորում են այդ մարմինների լիազորությունները<ref name="ODonnell">''[[О’Доннелл, Гильермо|О’Доннелл Г.]]'' Делегативная демократия / Пер. с англ. (Journal of Democracy. 1994. Vol. 5, No. 1. P. 55.)</ref>: Այս ամենը հնաարվորությունհնարարվորություն է ընձեռնում ԶԼՄ-Ների և դատական մարմինների շահադրդման /մոնիպուլյացիայի/ համար, հիմնականում ընդիմադիր ուժերին պատժելու նկատառումներից ելնելով<ref name="UD">[http://www.underminingdemocracy.org/files/UnderminingDemocracy_Full.pdf Undermining Democracy. 21st Century Authoritarians.]{{ref-en}} Freedom House, 2009.</ref>:

[[Freedom House|Freedom House-ի]] и [[Радио «Свобода»]]-ի քաղաքագետների կարծիքով, ժամանակակից ավտորիտար ռեժիմները ևս սղացնում են ժամանակակից ժողովրդավարության իմաստը, այն ներկայացնելով որպես Արևմուտքի կողմից օտար արժեքների պարտադրանքպարտադրանք՝ խոչընդոտելով այնպիսի միջազգային կազմակերպությունների գործունեությանը, ինչպիսիք են ՄԱԿ-ը, ՀԱՊԿ-ը և ԵՏՄ-ն, երիտասարդությանը դաստիարակելով ժողովրդավարության հանդեպ թշնամական տրամադրություններով:

Որոշակի քաղաքագետների կողմից առանձնացվում է նաև դելեգատիվ ժողովրդավարություն, որտեղ օրենսդիր իշխանությունըիշխանությունն իրեն է ենթարկում գործադիրին և ընտրողների կամքը նմանատիպ դեպքերում սկսում է կրել երկրորդական բնույթ, սակայն իշխանափոխությունն իրական է դառնում, իսկ քաղաքացիական իրավունքները՝ պաշպանված<ref name="ODonnell" />:

Ժողովրդավարության պատմական հիշողության մեջ առկա են 2 մոդել: Ուղիղ ժողովրդավարության պայմաններում լիրավ քաղաքացիներն ընտրությունների միջոցով ընդունում են քաղաքական որոշումներ, երբ հետագայում փոքրամասնությունը սկսում է ենթարկվել մեծամասնության կամքին: Ներկայացուցչական ժողովրդավարության պայմաններում տեղի է ունենում դելեգիրացման գործընթացըգործընթաց և ընտրվողներընընտրվողներն ընտրողների առջև պատասխան են տալիս իրենց գործողությունների համար<ref name="Фененко">[http://urss.ru/cgi-bin/db.pl?cp=&page=Book&id=48931&lang=en&blang=ru&list=14 Концепции и определения демократии] / Фененко А. В. — М.: КомКнига, 2006. — ISBN 5-484-00878-6</ref>:

Օլիգարխիկ ժողովրդավարությունը հնարավորություն է տալիս խոշոր սեփականատերերին անմիջական մասնակցուցուն ունենալ պետական կառավարման գործընթացում: Ընտրական իրավունքը ենթարկվում է սեփականության սահմանափակմանը: Նունյն հնարավոր է ասել նաև [[պլուտոկրատիայի]] վերաբերյալ, որտեղ ղեկավարող խավի կողմից իրականացվող քաղաքականության հիմքում ընկած է խոշոր կապիտալի շահը:

[[էգալիտար]] ժողովրդավարության հիմքում ընկած է քաղաքանքաղաքական հավասարության հաստատման գաղափարը։ Այն ենթադրում է քաղաքական գործընթացում հավասար մասնակցություն, հավասար ներկայացուցչություն, իրավունքի և ազատության հավասար պաշտպանություն և քաղաքական նշանավոր ռեսուրսների նկատմամբ հավասար հասանելիություն։ Նման մոտեցման կողմնակիցները հիմնականում կոչ են անում իրականացնել այնպիսի քաղաքականություն, որտեղ առաջնայինը կլինի հենց ազգային շահը, այն վեր համարելով փոքրամասնությունների կամ առանձին քաղաքացիների շահից։ Նման մոտեցման պայմաններում ազգն ընկալվում է էթնիկական իմաստով, այլ ոչ թե քաղաքական, որտեղ իրավունքի կրողներ էին դառնում միայն որոշակի ազգության ներկայացուցիչները։

* հասարակության համաձայնության և մեծամասնության կամքի արտահայտմամբ իրականացվող կառավարում,;

* պարբերաբար իրականացվող ընտրությունների ճանապարհով խաղաղ իշխանափոխություն,;

* հասարակական փոխզիջում և կոմպրոմիսի հաստատում;

* քաղաքական որոշումներիորոշում ների կայացման գործընթացումգործընթացի վրա տեղեկատվականքաղաքացիների գաղտնիությանազդեցության առկայությունհնարավորություն;

Իմիտացիոն ժողովրդավարությունը ևս ենթադրում է ժողովրդի իշխանություն, սակայն բավականին քիչ է մարդկանց ազդեցությունը որոշումների կայացման գործընթացի վրա, քանի որ մարդկանց մի մասը կարող է զրկված լինել ընտրական իրավունքից կամ ընտրված ներկայացուցիչները չեն սահմանում կառավարության ամբողջ քաղաքականությունը, կամ օրենսդիր իշխանությունն իրեն է ենթարկում գործադիր կամ դատական իշխանությունը, կամ դատական համարկարգը ի վիճակի չի լինում ապահովել սահմանադրության մեջ ամրագրված սկզբունքներսկզբունքները<ref name="Merkel2">''Merkel W.'' Embedded and Defective Democracies // Democratization. 2004. Vol. 11, No. 5. P. 33. {{DOI|10.1080/13510340412331304598}}</ref>։ Այդ մոդելի բազմազանությունը հանդիսանում է գերիշխող կուսակցության համակարգով։

Մեծամասնական հայեցակարգըհայեցակարգն իր մեջ ներառում է ընտրապայքարի պահանջները,պահանջները՝ հաշվի առնելով մեծամասնության կամքը, որի համար էլ քաղաքական ինստիտուտները պետք է նպաստեն իշխանության համակենտրոնացմանը, այլ ոչ թե վերջինիս ապակենտրոնացմանը։

Մինիմալիստական հայեցակարգը ընկալում է ժողովրդավարությունը որպես կառավարման համակարգ, որտեղ քաղաքացիներն օրինկանացնում են իրենց այն իրավունքները, որոնց հիմքում ընկած է ընտրությունների միջոցով իշխանության իրականացման գործընթացը, այն պատճառով, որ որ վերջիննեիցվերջիննեի մոտ բացակայում է անհրաժեշտ ժամնակի և գիտելիքների պաշարը։ Նմանատիպ պայմաններում առաջնային է դառնում ընտրվողի պայքարը՝ ընտրողների ձայների համար<ref name="Schumpeter2" />։

=== Հասարակական շարժումները։ ===

Քրիստոնեական եկեղեցին, իր առաջացման պահից հիմնվել է կրևորագույն ժողովրդավարական սկզբունքների վրա՝ եկեղեցական հիերարխիայի գաղտնի ընտրություն, որտեղ բարջրագույնբարձրագույն պաշտոնները կարող էին զբաղեցնել միայն եկեղեցականները՝ անկախ իրենց ազգային և դասային պատկանելիությունից<ref name="Церковь">''Казаков М. М.'' [http://mmkaz.narod.ru/publ/church.htm Становление церковной организации в христианизирующейся Римской империи в IV в.] // Научно-практическая конференция «Вторые Авраамиевские чтения». Смоленск, СГУ, 27-28 октября 2004 г.</ref>։ [[Իսլամ|Իսլամը]] նույնպես հիմնվում է որոշակի ժողովրդավարական սկզբունքների վրա, համաձայն շարիաթի իշխանափոխության ամենաճիշտ միջոցը ընտրություն է և բարձրագույն հոգևոր հեղինակություն կարող է դառնալ յուրաքանչյուր մուսուլման՝ անկախ իր ծագումից<ref name="Islam">''[[Фаткуллин, Гаяз Талгатович|Фаткуллин Г.]]'' [http://newslab.ru/article/482610 Равенство всех перед Богом и законом неоспоримо] // Newslab.ru. 16 ноября 2012</ref>։

Սակայն մյուս կողմից էլ [[Բողոքականություն|բողոքականությունը]] սովորեցնում է, որ բոլոր մարտիկ հավասար են Ասծո առջև, ուրեմն վերջիններս հավասար են նաև իշխանության առջև, Աստված կոչ է արել մարդկանց լինել քահանաներ և թագավորներ, ինչն իր հերթին ենթադրում է ինքնակառավարում, Աստված շնորհել է կյանք և հավատք, ուրեմն և իրավունք և ազատություն<ref name="EP">{{Google books|4tbFBQAAQBAJ|Democracy. Encyclopedia of Protestantism. Vol. 2.|авторство=Witte J., Jr.|страница=1065}}</ref><ref name="Luther">''[[Лютер, Мартин|Лютер М.]]'' [http://missioners.narod.ru/bib/book/luter/svohr/02.htm Свобода христианина]. 1520.</ref>։

[[Կաթոլիկություն|Կաթոլիկությունը]] պնդում է, որ հասարակությունը և պետությունը գոյատևում են պայմաններ ստեղծելու համար, որոնք անհրաժեշտ է անձի ինքնադրսևորման համար, և իշխանությունը պետք է լինի մոտ քաղաքացիներին։ Ուղափառության մեջ պնդվում է, որ իշխանությունը բաժանված է մարդկանց միջև, որը կարող է հստատել իր կառավարման համակարգը<ref name="Foma">[http://www.foma.ru/article/index.php?news=2702 Должен ли православный человек быть монархистом?] // [[Фома (журнал)|Фома]]. Март, 2008. № 3/59</ref>։