Վիքիպեդիա

«Սև ծով»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
No edit summary
Տող 81.
 
Մեթանի պաշարները, որ գազային հիդրատների տեսքով հանդիպում են Սև ծովի խորջրյա պաշարներում, առաջին անգամ հայտնաբերվել են Газпром ВНИИГАЗ-ի աշխատակիցներ Ա․ Եֆրեմովայի և Բ․ Ժիժչենկոյի կողմից 1972 թվականին (գիտահետազոտական նավարկություն «[[Մոսկվայի համալսարան]]»<ref>[http://www.soviet-trawler.narod.ru/pages_r/ussr/moskovskiy-univer_r.html Научно-исследовательское судно «Московский Университет»]</ref>), որոնց ծավալները ժամանակակից տվյալներով կարող են հասնել 25-49 տրիլիոն խորանարդ մետրի<ref>Перлова Е. В. [http://neftegas.info/territoriya-neftegaz/3294-kommercheski-znachimye-netradicionnye-istochniki-gaza-mirovoy-opyt-osvoeniya-i-perspektivy-dlya-rossii.html Коммерчески значимые нетрадиционные источники газа — мировой опыт освоения и перспективы для России]</ref>:
 
== Ջրաբանություն և ջրաքիմիա ==
 
Սև ծովի ջրայի հաշվեկշիռը կազմում մտնում են հետևյալ բաղադրիչները<ref name="БСЭ"/>՝
* Մթնոլորտային տեղումներ (տարին +230 կմ³)
* Մայրցամաքային հոսանք (տարին +310 կմ³)
* [[Ազովի ծով]]ից մուտք գործող ջրերը (տարին +30 կմ³)
* Ջրի մակերևույթից գոլոշիացող ջրերը (տարին −360 կմ³)
* Ջրի դուրս մղումը [[Բոսֆորի նեղուց]]ով (տարին −210 կմ³)
[[Պատկեր:Blacksea-bg-beach-dinev.jpg|մինի|Ալեբախություն Սև ծովի Բուլղարիական ափերին]]
Տեղումների մեծ քանակը, Ազովի ծովից և գետային հոսքերից մուտք գործող ջրերի քանակը՝ գերազանցում է մակերևույթից գոլոշիացող ջրի քանակին, որի հետևանքով Սև ծովի մակարդակը 20-ից 30 սմ-ով բարձր է [[Մարմարա ծով|Մարմարա ծովի]] մակարդակից։ Դրա հետևանքով ձևավորվում է վերին հոսանք, որը ուղղված է Սև ծովից Բոսֆորի նեղուցով։ Ներքին հոսանքը, որը դիտվում է ջրի ստորին շերտերում ավելի քիչ և ուղղված է Բոսֆորի նեղուցով հակառակ ուղղությամբ («ստորջրյա գետ» Սև ծովի հատակում)։ Այս հոսանքների համագործակցությունը լրացուցիչ պահպանում է ծովի ուղղահայաց շերտավորությունը, ինչպես նաև օգտագործվում է ձկների կողմից ծովերի միջև տեղափոխությունների համար։
 
Պետք է նշել այն փաստը, որ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ի հետ դժվարեցված ջրափոխանակության և հենց Սև ծովի համեմատաբար փոքր չափսերի հետևանքով ծովում մակընթացությունների մեծությունը փոքր է և դիտվում է միայն սարքերի օգնությամբ<ref name="water"/>։ Դրա հետ մեկտեղ ուժեղ ձմեռային քամիների հետյանքով շատ լավ արտահայտված են առափնյա ալեկոծությունները, որոնք ավազանի հյուսիսարևմտյան հատվածում հասնում են մինչև 2 մետր բարձրության<ref name="гои_2012"/>։ Ձմեռային փոթորիկների ազդեցության տակ կարող են առաջանալ 6-ից 8 մետր բարձրության ալիքներ։ Ծովախորշերում պարբերաբար տեղ են գտնում կանգնած ալիքները՝ ջրի մակարդակի տեղում տատանումները, 40-ից 50 սմ ամպլիտուդայով և մի քանի րոպեից մինչև մի քանի ժամ տատանման տևողությամբ<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://oceanography.ru/index.php/ru/component/jdownloads/finish/23/176|title=Ежегодник состояния морей России по гидрохимическим показателям. 2008 год. Чёрное море. (Со ссылкой на: Суховей В.Ф. Моря Мирового океана. - Л., Гидрометеоиздат, 1986, 288 с., Mee L., Jeftic L. AoA Region: Black Sea. - UNEP, 2009, 9 p.|publisher=// oceanography.ru|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfY4eVn|archivedate=2012-03-01}}</ref>։
 
Սև ծովում գրեթե բացակայում է ջրի տարբեր շերտերի միջև շրջապույտը, և այդ գործոնով նա համարվում է աշխարհի խոշորագույն ջրային ավազանը։ Սև ծովի երկու ջրային շերտերը՝ մակերևույթային քաղցրահամ, որը հարուստ է թթվածնով և ջեմաստիճանով ավելի մոտ օդին ու խորքային ավելի աղի և խիտ, մշտական ջերմաստիճանով, անթթվածին (անաերոբ գոտի), բաժանված ջրի սահմանամերձ գոտիով, որը տեղակայված է 30-ից 100 մետր խորության վրա (այսպես կոչված սառը միջին շերտ, կամ ՍՄՇ)։ Նրա ջերաստիճանը միշտ ցածր է խորքային ջրերից, քանի որ ձմռանը սառչելով նա չի հասցնում տաքանալ ամռանը։ Ջրի շերտը որտեղ կտրուկ փոխվում է ջերմաստիճանը կոչվում է թերմոկլին, աղության արագ փոփոխության շերտը գալոկլին, ջրի խտության (կախված է աղիությունից և ջերմաստիճանից) պիկնոկլին։ Սև ծովի ջրի հատկությունների այդ բոլոր կտրուկ ուղղահայաց փոփոխությունները կենտրոնացված են ՍՄՇ շրջանում։ Ջրի աղիության, ջերմաստիճանի և խտության այդպիսի շերտավոր ուղղահայաց կառուցվածքը խոչնդոտում է ծովի ուղղահայաց տեղափոխությանը և ծովի ավազանի ծծմբաջրածնային շերտերին թթվածննով հարստացմանը<ref>[http://www.lacuevalimon.com/2011/01/gidro-fiz/ Гидрофизические характеристики]</ref><ref>[http://tapemark.narod.ru/more/07.html Моря СССР]</ref>։ Սև ծովում 150-ից 200 մետր խորությունների վրա գտնվում է քիմոկլինը, այսինքն հիդրոքիմիական պարամետրների կտրու փոփոխության շերտը (առաջին հերթին, դա թթվածնային և ծծմբաջրածնային գոտիներում է)։
 
Սև ծովում գտնվող [[Ծծմբաջրածին|ծծմբաջրածն]]ի առաջացման համընդհանուր ընդունման արժանացած կարծիքը բացակայում է։ Կա կարծիք, որ այդ միացությունը Սև ծովում առաջանում է գլխավորապես [[Ծծումբ|ծծումբ]] առաջացնող [[բակտերիա]]ների շնորհիվ, որը կտրուկ արտահայտված է ջրի շերտավորության և ջրի թույլ ուղղահայաց փոխանակության հետևանքով։ Ծծմբաջրածնի կենտրոնացումը աճում է 150 մետրն խորությունից կազմելով 0,19 մլգ 1 լ ծովի ջրում, մինչև 2000 մետր խորություններում, որտեղ հասնում է առավելագույն կենտրոնացմանը այն կազմում է 9,6 մլգ/լ ջրում{{nobr|воды.<ref name="photo-sochi">[http://photo-sochi.com/article/artps.php?id=53 Сероводород], ''Статьи о Сочи''</ref>}}։ Այդ իսկ պատճառով միջին կոնցետրացիան կազմում է 5,73 մլգ/լ 1240 մետր խորությունում։ Սև ծովում ծծմբաջրածնի մոտավոր քանակը կազմում է 3,1 միլիարդ տոննա<ref name="photo-sochi"/><ref>[http://www.ntpo.com/secrets_ocean/secrets%20ocean/1.shtml ВЗРЫВ ЧЁРНОГО МОРЯ. РЕАЛЬНО ЛИ ЭТО?], ''НЕЗАВИСИМЫЙ НАУЧНО-ТЕХНИЧЕСКИЙ ПОРТАЛ''</ref>։ Սև ծովի վերջին տարիներում կատարած որոշ հետազոտություններ թույլ են տալիս ասել, որ այն հսկայական պահեստ է ոչ միայ ծծմբաջրածնի համար այլ նաև [[մեթան]]ի, որը ամենայն հավանականությամբ նույնպես առաջացել է [[միկրոօրգանիզմ]]նների ներգործության ներքո, ինչպես նաև երկրի ընդերքից<ref name="vivovoco">[http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/NATURE/02_05/02051926.PDF А. Ю. Леин, М. В. Иванов. Крупнейший на земле метановый водоем. «Природа», № 2, 2005]</ref>։
 
Ջրի շրջապտույտը հիմնականում կատարվում է ջրի վերին շերտում։ Ջրի այդ շերտի աղիությունը կազմում է մոտավոր 18 պրոմիլ ([[Միջերկրական ծով|Միջերկրական]]ում 37 պրոմիլ) և հարուստ է թթվածնով և այլ տարերով, որոնք անհրաժեշտ են կենդանի օրգանիզմների կենսագործունեության համար։ Այդ շերտը Սև ծովում ենթարկված է ցիկլոնային ուղղությամբ շրջանաձև շրջանառության՝ ավազանի ամբողջ մակերեսով։ Միաժամանակ ծովի առափնյա հատվածներում միշտ դիտվում է ջրի տեղական շրջանառություն անտիցիկլոնային ուղղության։ Ջրի վերին շերտերի ջերմաստիճանը, տարվա ժամանակից կախված , բաց ծովում տատանվում է միջինը 6-ից 25°C -ի սահմաններում<ref>http://www.randewy.ru/gml/shev10.html</ref><ref name="ShirshovBlack2000">Институт океанологии Российской Академии Наук. Атлас «Чёрное море 2000»</ref>, երբեմն ամռանը ծանծաղուտներում ծովի ափին հասնելով 30°C-ի և ձմռանը սառճելով առափում։
 
Ստորին շերտը, ծծմբաջրածնի խտության հետևանքով չի պարունակում կենդանի օրգանիզմներ, բացառությամբ մի շարք անաերոբաբային ծծմբային բակտերիաների (նրանց կենսագործունեության աղբյուրը հենց ծծմբաջրածինն է)։ Աղիությունը այստեղ աճում է 22-ից 22,5 պրոմիլի, միջին ջերմաստիճանը կազմում է ~8,5 °C, ջերմաստիճանը առավելագույն խորություններում կազմում է 9,0-ից 9,1 °C<ref name="ShirshovBlack2000"/>։
 
=== Սև ծովի հոսանքները ===
 
Սև ծովի հոսանքների սխեմայի մեջ առանձնանում են երկու խոշոր փակ շրջապտույտներ, որի ալիքի երկարությունը հասնում է 350-ից 400 կմ։ Օվկիանոսագետ Նիկոլայ Կնիպովիչի պատվին, որը առաջինն է նկարագրել այդ սխեմաները, այն անվանել են «Կնիպովիչի ակնոցներ»<ref name="Knipovich">См. [http://esimo.oceanography.ru/esp2/index/index/esp_id/10/section_id/6/menu_id/1194 esimo.oceanography.ru — Чёрное море / Гидрология / Гидрологический режим / Соленость воды ], [http://www.nkj.ru/archive/articles/4019/ Сюрпризы Природы // Наука и Жизнь, № 2, 2006 год]</ref>։
 
== Կլիմա ==
 
Սև ծովի կլիման նրա միջմայրցամաքային դիրքի հետևանքով, հիմնականում մայրցամաքային է<ref name="гои_2012">{{cite web|author=|datepublished=|url=http://oceanography.ru/index.php/ru/component/jdownloads/finish/23/176|title=Ежегодник состояния морей России по гидрохимическим показателям. 2008 год. Чёрное море|publisher=// oceanography.ru|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfY4eVn|archivedate=2012-03-01}}</ref>։ Կովկասի սևծովյան ափը և Ղրիմի հարավային ափերը պաշտպանված են լեռներով սառը հյուսիսային քամիներից և դրա հետևանքով ունեն մեղմ [[միջերկրածովյան կլիմա]], իսկ [[Տուապսե]]ից հարավարևելք խոնավ [[մերձարևադարձային կլիմա]]։
[[Պատկեր:Sunny Beach first meter.jpg|մինի|Ծովափ Բուլղարիայում]]
Սև ծովի [[եղանակ]]ի վրա զգալիորեն մեծ ազդեցություն է թողնում [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ը, որի վրա առաջանում է ցիկլոնների մեծ մասը, որոնք բերում են ծով վատ եղանակ և փոթորիկներ։ Ծովի հյուսիսարևելյան ափերում, հատկապես Նովոռոսիսկի շրջանում, ոչ բարձր լեռները խոչընդոտ չեն հանդիսանում հյուսիսային սառը օդային զանգվածների համար, որոնք անցնում են նրանց միջով, կազմում են ուժեղ սառը քամի ([[բոր]]), տեղի բնակիչները այն անվանում են «նորդ ոստ»<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://meteoweb.ru/phen060.php|title=Новороссийская бора и байкальская сарма|publisher=// meteoweb.ru|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfYixmm|archivedate=2012-03-01}}</ref>: Հարավարևմտյան քամիների միջոցով սովորաբար սևծեվյան շրջան է բերվում տաք և բավականին խոնավ միջերկրաջովյան օդային զանգվածները։ Ամառվա ընթացքում ծովի վրա գտնվում է Ազովյան անտիցիկլոնի լեռնաճյուղը։ Արդյունքում ծովի մեծ հատվածի համար բնորոշ է տաք խոնավ ձմեռներ և չոր ամառ<ref name="БСЭ"/>։
[[Պատկեր:Black Sea Vityazevo.jpg|մինի|Ծովափ Վիտյազեվում՝ Անապա, Ռուսաստան]]
Սև ծովի հյուսիսային մասի հունվարյան միջին ջերմաստիճանը մոտավորապես կազմում է −1ից -3 °C (Օդեսայի հատվածում), բայց առանձին տարիներում կարող է իջնել մինչև -10°C և ավելի ցածր։ Այն հատվածները որոնք ընկած են [[Ղրիմ]]ի հարավային ափում և Կովկասի առափնյա հատվածնեում, ձմեռը զգալիորեն մեղմ է՝ ջերմաստիճանը հազվադեպ է իջնում +5°C-ից։ Ձյունը այնուամենայնիվ պարբերաբար տեղում է ծովի հյուսիսային ափերին։ Ծովի հյուսիսում հուլիսյան միջին ջերմաստիճանը կազմում է +23-ից +25°C։ Առավելագույն ջերմաստիճանը այդքանել մեծ չէ, ի շնորհիվ ջրամբարի մեղմող ներգործունեության և սովորաբար չի գերազանցում 37 °C-ը։ Սև ծովի ափի ամենատաք տեղը դա [[Կովկաս]]ի ափամերձ հատվածն է, հատկապես [[Գագրա]] քաղաքը՝ ժամանակակաից [[Աբխազիա]]յի տարածքում (միջին ջերմաստիճանը +17 °C)։
 
Սև ծովի հարավային մասի կլիմայի վրա ազդեցություն են ունենում [[Պոնտական լեռներ]]ը, որոնք արգելք են հանդիսանում հարավից տաք օդային զանգվածների ներթափանցման համար և միևնույն ժամանակ հյուսիսց եկող սառը օդային զանգվածները հասցնում են տաքանան և խոնավանան։ Այդ իսկ պատճառով Սև ծովի հարավային ափում կլիման մոտ է մերձարևադարձային [[Ծովային կլիմա|ծովային]] կլիմային։ Նա ավելի մեղմ է քան նրա հյուսիսային մասինը, միևնույն ժամանակ քիչ խոնավ, քան Կովկասի սևծովյան ափը։ Փետրվարի միջին ջերմաստիճանը մոտավորապես կազմում է +7°C, օգոստոսինը +23°C (ամենացուրտ և ամենատաք ամիսները)։ Դրա հետ մեկտեղ ամռանը ջերաստիճանը հազվադեպ է գերազանցում +30°C-ը, իսկ ձմռանը միայն մեկ երկու անգամ հնարավոր է թույլ ցրտահարություն։ Ձյունը նույնպես հնարավոր։ Դրա հետ մեկտեղ հյուսիսային հատվածներին միջերկրածովյան կլիմյին բնորոշ Սև ծովի հարավային հատվածի կլիման նման ջերմաստիճանային ռեժիմում տարբերվում է տեղումների համաչափությամբ՝ ամռանը նրանք նույնպես հնարավոր են։
 
Սևծովյան շրջանում ամենից շատ տեղումներ դիտվում են Կովկասի ափին (մինչև 1500 մմ տարին), ամենաքիչը ծովի հյուսիս արևմտյան հատվածում (մոտավորապես 300 մմ տարին)։ Ամպամածությունը տարվա ընթացքում միջին հաշվարկով կազմում է 60% առավելագույնը ձմռաը և նվազագույնը ամռանը։
 
Սև ծովի ջրերը, որպես կանոն չեն սառչում։ Սակայն շատ ցուրտ և երկարատև ձմեռ լինելու դեպքում ծովի հյուսիսային մասում կարող է առաջանալ ծովային ափամերձ անշարժ սառցաշերտ, բայց դա լինում է ոչ հաճախ՝ մի քանի տասնյակ տարին մեկ։ Ծովի ջրի միջին ջերմաստիճանը չի իջնում +7-ից +8°C-ից<ref name="БСЭ"/>։ 2011-2012 թվականի ձմռանը մակերևույթի ջերմաստիճանը իջել է 6°C-ից։
 
{| class="wikitable" width="80%" align="center"
|+Հորիզոնի ուղղությամբ միջին ջերմաստիճանը °C <br>(дՆշված կորդինատներով կետերի համար 43,5° Հյս․ լյն․ 32,5° Արլ․ երկ՝ տվյալները 1890-ից 2005 թվականներին):<ref>{{cite web|author=|date=|url=http://data.oceaninfo.info/atlas/Black/3_watertemp_stats_table_9817732TWMR.html|title=ЕСИМО|publisher=|accessdate=|archiveurl=https://www.webcitation.org/617M4Mqyf|archivedate=2011-08-22}}</ref>
|-
|width="10%"|'''Հորիզոն''' м ||width="7.5%"|'''Հունվար''' ||width="7.5%"|'''Փետրվար''' ||width="7.5%"|'''Մարտ''' ||width="7.5%"|'''Ապրիլ''' ||width="7.5%"|'''Մայիս''' ||width="7.5%"|'''Հունիս''' ||width="7.5%"|'''Հուլիս''' ||width="7.5%"|'''Օգոստոս''' ||width="7.5%"|'''Սեպտեմբեր''' ||width="7.5%"|'''Հոկտեմբեր''' ||width="7.5%"|'''Նոյեմբեր''' ||width="7.5%"|'''Դեկտեմբեր'''
|-
|'''0'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|6,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|14}}"|14,1
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|20}}"|19,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|23}}"|22,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|24}}"|23,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|21}}"|20,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|19}}"|18,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|12}}"|11,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|10}}"|9,5
|-
|'''10'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,1
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|6,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|13}}"|12,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|18}}"|18,5
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|22}}"|21,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|24}}"|23,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|21}}"|20,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|19}}"|18,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|12}}"|11,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|10}}"|9,6
|-
|'''20'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|6,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|10}}"|10,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|12}}"|11,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|12}}"|12,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|14}}"|13,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|19}}"|19,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|18}}"|17,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|12}}"|11,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|10}}"|9,6
|-
|'''30'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|6,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,8
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,5
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,1
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|12}}"|12,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|10}}"|10,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,2
|-
|'''50'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|7}}"|7,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,6
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|7,8
|-
|'''100'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,4
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,2
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|8}}"|8,3
|-
|'''200'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,7
|-
|'''500'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|-
|'''1000'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|8,9
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|-
|'''1500'''
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,1
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|style="text-align:center;{{Ավազանի ջերմաստիճան/տող|9}}"|9,0
|}
 
== Բուսական և կենդանական աշխարհ ==
 
Ծովի բուսական աշխարհը իր մեջ ներառում է 270 տեսակի բազմաբջջավոր կանաչ, մուգ դարչնագույն, կարմիր հատակին նստող ջրիմուռներ ([[ցիստոզիրա]], [[ֆիլոֆորա]], [[զոստերա]], [[կլադոֆորա]], [[Էնտերոմորֆա|էնտերոմորֆա]], [[ուլվա]] և այլն)։ Սև ծովի ֆիտոպլանկտոնի կազմի մեջ ավելի քան 6000 տեսակ է։ Նրանց մեջ են մտրակավորները, այդ թվում դինոֆլագետլատները, տարբեր դիատոնային ջրիմուռներ, կոկոլիտոֆորիդներ և այլն։
[[Պատկեր:Black Sea Aqua MODIS 6000.jpg|մինի|ձախից|Գունավոր ֆիտոպլանկտտոն, հուլիս 2012 թվական]]
[[Պատկեր:Pleuronectes platessa.jpg|մինի|ձախից|Գետային կամբալա]]
[[Պատկեր:Bottlenose Dolphin KSC04pd0178.jpg|մինի|ձախից|Դելֆին]]
Սև ծովի կենդանական աշխարհը համեմատաբար ավելի աղքատիկ է, քան Միջերկրական ծովինը։ Այստեղ բացակայում է [[ծովային աստղ]], [[ծովոզնիներ|ծովոզնի]], ծովային լիլյա, [[Ութոտանիներ|ութոտանի]], սիպել, կաղամարմին, [[կորալ]]։ Սև ծովում ապրում են 2500 տեսակ կենդանիներ (նրանցից 500 տեսակը միաբջիջ, 160 տեսակ ողնաշարավորներ, 200 տեսակ կակղամորթներ, մնացածը տարբեր տեսակի անողնաշարավորներ), համեմատության համար, միջերկրական ծովում այն մոտավորապես 9000 տեսակ։ Ծովի կենդանական աշխարհի սակավության հիմնական պատճառներից են համարվում՝
 
* Ծովի քիչ աղիության
* 150 մետր խորություններում ծծմբաջրածնի մշտական ներկայությունը
{{Հատված
| Վերնագիր =
| Վերնագիրը ներքևից =
| Բովանդակություն = * Պլանկտոնային ջրիմուռների մեջ, որոնք բնակվում են Սև ծովում, կա այսպիսի հետաքրքիր տիպ, ինչպիսին է ծովային մոմերը՝ գիշատիչ ջրիմուռներ, որոնք սնվում են պատրաստի օրգանական նյութերով և դրանից բացի ունենալով ֆոսֆորափայլման հնարավորություն (հենց այդ ջրիմուռների շնորհիվ օգոստոսին երբեմն դիտվում է ծովի լուսավորում)<ref>{{статья|автор=В. Е. Заика |заглавие=Экология ноктилюки Noctiluca scintillans (Macartney) в Чёрном море|ссылка=http://repository.ibss.org.ua/dspace/bitstream/99011/244/2/Zaika.pdf|издание=Морський екологічний журнал|год=2005|том=IV|выпуск=№ 4}}</ref>։
* Գիշատիչ կակղամորթեր երակային ռապանան եկել են Սև ծով (առաջին անգամ հայտնաբերվել են 1947 թվականին) հեռու արևմտյան բալաստային ծովերից և ներկ ժամանակում կերել է գրեթե բոլոր ոստրեներին, միդիաներին և ծովային սանրիկներին։ Այդպես արագ բազմանալ ռապանան կարողացավ նրա հետևանքով, որ ջրի մեծ աղիության պատճառով այստեղ բացակայում են նրա հիմնական թշնամիները՝ ծովային աստղերը<ref>{{статья|автор=Ю.И. Кантор|заглавие=Биологические и исторические тайны рапаны|ссылка=http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/NATURE/05_03/RAPANA.HTM|издание=Природа|год=2003|выпуск=№ 3}}</ref>։ Այդպիսի իրավիճակ ստեղծվել է զոպլանկտոնի հետ սանրակիր մնեոպսիս գիշատիչների պատճառով, որոնք Սև ծովում առաջին անգամ հայտվել են 1982 թվականին։ Նրա ակտիվ բազմացումը էկոլոգիական շղթայով հանգեց մի շարք տեսակների՝ պլանկտոնից մինչև ձկներ և դելֆիններ։ Իրավիճակը կարգավորվեց ծովում ուրիշ սանրակիրի հայտվելուն պես, «Beroe ovata», որը որսում էր մնեոպսիսին <ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.rgo.ru/2010/11/den-chyornogo-morya-problemy-ekosistemy/| title=День Чёрного моря: проблемы экосистемы| publisher=// rgo.ru| accessdate=2012-6-15|archiveurl=https://web.archive.org/web/20131017211958/http://www.rgo.ru/2010/11/den-chyornogo-morya-problemy-ekosistemy/|archivedate=2013-10-17}}</ref><ref>[http://plankt.oxfordjournals.org/content/25/5/539.full Population dynamics, ingestion, growth and reproduction rates of the invader Beroe ovata and its impact on plankton community in Sevastopol Bay, the Black Sea] // J. Plankton Res. (2003) 25 (5): 539-549.
[[doi:10.1093/plankt/25.5.539]]</ref>.
* Միակ շնաձուկը, որը համատարած բնակվում է Սև ծովում, դա [[փշոտ շնաձուկ]]ն է, այն ոչ հաճաղ աճում է մինչև 1,5 մետր երկարության, վախենում է մարդկանցից և գրեթե չի մոտենում ծովափին, գտնվելով սառը ջրային շերտերում՝ խորքում։ Դրա հետ մեկտեղ փշոտ շնաձուկը համարվում է շատ թանկարժեք ձկնորսական պարգև (համարվում է որ նրա երիկամի յուղը պարունակում է բուժիչ հատկություններ) և կարող է վտանգ ներկայացնել ձկնորսի համար՝ շնաձկան մեջքի լողաթևը բաղկացած է խոշոր փշերից։ <ref name="opasn">{{cite web| author=| datepublished=| url=http://blacksea-education.ru/3.shtml| title=Опасные животные Черного моря| publisher=// blacksea-education.ru| accessdate=2012-6-15|archiveurl=https://www.webcitation.org/68bgx82L4|archivedate=2012-06-22}}</ref>.
| Նկարագրություն =
| Հավասարեցում = right
| Լայնություն = 350px
| Բարձրություն =
| Տառատեսակի չափ =
| Ֆոն =
| Առանց ընդհատումների =
}}
 
Դրա պատճառով Սև ծովը հարմար է բնակության համար գլխավորապես փոքր ջրային և առափնյա կենտանիների տեսակներին։
 
Սև ծովի հատակում բնակվում են միդիաները, ոստրեները, Flexopecten glaber ponticus սանրիկները, ինչպես նաև գիշատիչ մալյուսկա երակային ռապանաները, որոնք բերվել են նավերի միջոցով հեռու արևելքից՝ հիմնական թշնամինրի բացակայության պայմաններում (ծովային աստղերի և այլ գիշատիչների, որոնք սնվում են ռաանաներով), բազմացավ միայնակ ոչնչացնելով ու վերացման վտանգի տակ դնելով միյուսներին (ոստրեներին և սևծովյան սանրիկներին) մալյուսկիներին<ref name="blacksea-education_mollusks">{{cite web
| url = http://blacksea-education.ru/molluski.shtml
| title = Моллюски Черного моря и их ракушки
| author = Александр Вершинин
| work = Живое Черное Море
| publisher = [http://blacksea-education.ru blacksea-education.ru]
| accessdate = 2012-10-25
| archiveurl = https://www.webcitation.org/6Bto4au1J
| archivedate = 2012-11-03
}}</ref>։ Առափնկա նեղ կիրճերի ժայռերի և քարերի մոտ ապրում են բազմաթիվ [[Խաչափառներ]], կան մանր ծովախեցգետիններ, հանդիպում են [[մեդուզա]]ների տարբեր տեսակներ (առավել տարածված է արմատաբերաններ և աուրելիա) [[ակտինիաներ]] և [[սպունգներ]]։
 
Ձկների մեջ, որոնք բնակվում են Սև ծովում՝ տարբեր տեսակի [[ցլիկաձկներ]], [[ազովյան խամսա]], [[սևծովյան խամսա]], [[փշոտ շնաձուկ]], [[գետային տափակաձուկ]], [[վահանաձև տափակաձուկ]], հինգ տեսակի [[երկայնաձուկ]], [[կապտաձուկ]], [[եվրոպական խեկ]], [[ծովային պերկես]], [[մորավաձուկ]] (սովորական [[սուլթանաձուկ]]), [[պիկշա]], [[սկումբրիա]], [[ստավրիդա]], [[սևծովազովյան ծովատառեխ]], [[սևծովազովյան կլիկ]], [[ծովասեղ]], [[ծովաձի]] և այլ տեսակներ։ Հանդիպում են [[թառափ]]ներ<ref name="БСЭ"/> ([[բելուգա]], [[զութխի]], սևծովազովյան և անտարկտիկական թառափներ) և սևծովյան [[սաղմոն]]։
 
Սև ծովի վտանգավոր ձկների շարքում են ծովային վիշապիկը (առավել վտանգավոր է մեջքի լողաթևի և խռիկաների կափարչների ծակող փշերը), սևծովյան և նկատվող [[կարիճ]]շները, [[կատվաձկներ]]ի մի տեսակ՝ [[ծովակատու]]ն պոչին թունավոր փշերով<ref name="opasn"/>։ Միյուս կատվածուկը՝ [[ծովաղվես]]ը թունավոր չէ, բայց ծածկված է փշերով իսկ պոչին ծակող փշերով, պաշտպանվելուց նա կարող է հասցնել մեծ թվով քեռծվածքներ և ծակծկել։
 
Թռչյուններից տարածված են [[որորներ]], [[մրրկահավեր]], [[սուզաբադեր]], [[ձկնկուլներ]] և մի շարք այլ տեսակներ։ Կաթնասուներից Սև ծովում ներկայացված են երկու տեսակ [[դելֆիններ]]ով ([[սպիտակակող դելֆին]] և [[աֆալինա]]), ազովասեվծովյան սովորական [[ծովախոզուկներ]] (երբեմն անվանում են ազովյան դելֆին), ինչպես նաև սպիտակափոր [[փոկեր|փոկ]]<ref name="БСЭ"/>։
 
Կենդանիների որոշ տեսակներ, որոնք մշտական չեն բնակվում Սև ծովում, հիմնականում բերվում են այնտեղ [[Բոսֆորի նեղուց|Բոսֆորի]] և [[Դարդանելի նեղուց|Դարդանելի]] նեղուցով հոսանքի շնորհիվ, կամ լողում են ինքնուրույն։
 
== Հետազոտման պատմություն ==
 
Սև ծովի հետազոտությունները սկսվել են անտիկ ժամանակաշրջանից, հույների նավարկությունների հետ մեկտեղ, որոնք ծովի ափերին ստեղծել էին իրենց բնակավայրերը։ Արդեն մ․թ․ա․ IV դարում հին հունական գրականությունմ կային աշխատանքները ծովերի և ծովագնացությունների մասին՝ հին նավավարության ձեռնարկները։ Հունական և հռոմեական հեղինակաները, հատկապես Պլինեի Ավագը, շատ հավաստի ներկայացրել է ծովի երկրաչափական չափսերը, նրա խորությունը, շեշտել խիստ կլիման{{sfn|Виноградов|1958|с=6,7}։ Ներկայացնելով գետերը, որոնք թափվում են ծով, անտիկ հեղինակաները նշում էին նրանց անալիացման գործոնը, որը ձևավորելով ջրավազանի աղության նվազեցմումը{{sfn|Виноградов|1958|с=8}}։ Հունական և հռոմեական աշխարհագետները տեղեկացնում էին ձկների սեզոնային միգրացիաների մասին ՝ դեպի Մարմարա և Էգեյան ծովեր և հակառակը, ինչպես նաև ծովի մեջ ներքին միգրացիան{{sfn|Виноградов|1958|с=9}}։
 
Սև ծովում հարավային սլովենացիներ առաջին նավարկությունների մասին տեղեկություներ կային դեռևս [[VI դար|VI]]-ից [[VII դար|VII]] դարերում։ Կիևյան [[Ռուսիա]]յի առաջացման հետ սլովենացիօների ծովային հետազոտությունները ակտիվացան ռուսական նավերը, տափականավ մեկ անգամ չէ որ շրջապատել էին Կոստանդնուպոլիսը։ Օլեգի (907 թվական) դեպի Կոստանդնուպոլիս արշավի ժամանակ, Սվյատոսլավ Իգորովեչի (968-ից 971 թվականներ) բուլխարական արշավը, համաձային տարեգրությունների, մասնակցել են հարյուրավոր, եթե ոչ հազար նավեր{{sfn|Виноградов|1958|с=11}}։ Սևծովյան հատված մոնղոլների գալով և այնտեղ թուրքերի հաստատումով ռուսների ակտվությունը Սև ծովում զգալիորեն նվազեց, բայց չդադարեց։ Աղբյուրները նշում են ծովով տեղափոխությունը Տրապեզոնդից ([[Տրապիզոն]]) դեպի Կաֆֆա ([[Թեոդոսիա]]), որը տեղի է ունեցել [[1472]] թվականին Աֆանասի Նիկիտինի կողմից, ով վերադառնում էր «Քայլել երեք ծովերով» արշավից։ [[XVI դար|XVI]]-ից [[XVII դար|XVII]] դարերում ծովի ջրերը ակտիվորեն ուսումնասիրում են Դոնյան և Զապորոժյան կազակները, որոնք բազմիցս հայտնվել են Տրապեզոնդի, Սինոպա, [[Կոստանդնուպոլիս]]{{sfn|Виноградов|1958|с=12}}։
 
Ռուսական ջրագրական աշխատանքները Սև ծովում սկսվել են միայն [[Պետրոս Մեծ]]ի իշխանության օրոք։ Սև ծովի ուսումնասիրման գործում կարևոր գործոն դարձավ [[1696]] թվականին «Ամրոց» նավի նավարկությունը [[Ազովի ծով]]ից դեպի Կոստանդնուպոլիս<ref>{{cite web|author=Балязин В. Н.|datepublished=|url=http://www.litmir.net/br/?b=115218&p=35|title=Начало Петровской эпохи|publisher=// litmir.net|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfaYQ0T|archivedate=2012-03-01}}</ref>։ Պետրոսը նավարկության ժամանակ նավերը հանդերձավորում էր, հանձրարարել ճանապարհի ընթացքում կատարել քարտեզագրական աշխատանքներ։ Դրա հետևանքով կազմվեց «Սև ծովի ուղիղ քարտեզ Կերչից դեպի Արքա Գրադ», անցկացնելով խորության չափումներ։ [[XVIII դար|XVIII]] դարի երկրորդ կեսը նշանավորվեց [[Ռուսական կայսրություն|Ռուսական կայսրության]] համար [[Թուրքեր]]ի հետ պատերազմներով դեպի Սև ծով ելքի համար, որի հետ զուգահեռ իրականացվում էին նրա ջրաբանական հետազոտությունները{{sfn|Виноградов|1958|с=13,14}}։
 
[[Պատկեր:Nicolaas Witsen. Pontus Euxinus of niewe en naaukeurige paskaart van de zwarte zee uyt verscheydene stucken van die gewelten toegesonden, ontworpen door (18th century).jpg|մինի|ձախից|Սև ծովի քարտեզը («Cara Denghiz») կազմված Նիկոլաս Վիտսենի կողմից]]
 
Ծովի առավել լուրջ հետազոտությունները վերաբերվում են XVIII—[[XIX դար|XIX]] դարերի վերջերում։ Մասնավորապես այդ դարերի ըմթացքում ռուս գիտնականներ ակադեմիկոսներ [[Պետեր Պալաս]]ը և Միդենդորֆը հետազոտել են Սև ծովի ջրի հատկությունները և բուսականությունը։ Այդ տարիների կարևոր գիտական արշավներից է ռուս-ֆրանսիական համատեղ արշավը նավապետ Գոտեի, կապիտան լետյենանտ Մ․Բ․ Վերխանի և ղեկապետ Գրիգոեվի ղեկավարությամբ ([[1820]] թվական), «Նիկոլայ» երկկայմ առագաստանավով և «Գոլուբոկ» զբոսանավով [[Եգոր Մանգանարի]]ի ջրաբանական արշավը ([[1826]]-ից [[1836]] թվականներ), Լեյտենանտ [[Գրիգորի Բուտակով]]ի և [[Իվան Շեստակով]]ի արշավը «Պոսպեշնի» և «Սկորի» միակայմ առագաստանավերով ([[1847]]֊ից [[1850]] թվականներին)։ [[1816]] թվականին հայտնվեց Սևծովյան ափի նկարագրությունը, որը կատարել էր [[Ֆաբիան Գոթլիբ ֆոն Բելլինգսհաուզեն|Ֆաբիան Գոթլիբ ֆոն Բելինգսհաուզենի]] կողմից, [[1817]] թվականին թողարկվեց Սև ծովի առաջին քարտեզը, [[1842]] թվականին առաջին [[Աշխարհագրական քարտեզ|ատլասը]], [[1851]] թվականին առաջին նավավարության ձեռնարկը{{sfn|Виноградов|1958|с=14}}։ Ծովի կենդանական և բուսական աշխարհի հետազոտության մեջ մեծ ներդրում ունենալու առումով կարելի է առանձնացնել մի քանի գիտնականների, որոնցից են [[Հենրիխ Ռատկեն]]ը, [[Կարլ Կեսսլեր]]ը, Վ․ Ի․ Չերնյավսկին<ref>[http://apsnyteka.narod2.ru/sh/zabitii_pioner_morskoi_biologii_i_arheologii_chernogo_morya/index.html Н. В. Шадрин. Забытый пионер морской биологии и археологии Чёрного моря]</ref>, [[Վասիլի Ուլյանին]]ը, [[Նիկոլայ Բոբրեցկի]]ն և Ն․ Ա․ Գրեբնիցկին։ [[1801]] թվականին [[Նիկոլաև]]ում հիմնադրվեց Սև ծովին կից առաջին ջրաօդերևութաբանական կայանը, հետագա տարիներում այդպիսի կետեր կառուցվել են [[Խերսոն|Խերսոնում]], [[Օդեսա]]յում և այլ վայրերում<ref name="atlas">{{книга|часть=Нарис з історії вивчення Чорного та Азовського морів|заглавие=Океанографічний атлас Чорного та Азовського морів|ссылка=http://www.charts.gov.ua/6B7C7176-88FA-482F-ADF9-CBB313CCDF0C/FinalDownload/DownloadId-981FC9D55488A614F88CB227B36F20EB/6B7C7176-88FA-482F-ADF9-CBB313CCDF0C/oabs_img/oabs_25.pdf}}</ref>։
 
Սև ծովում մշտական գործող կենսաբանական կայանների կառուցման նախաձեռնությունը պատկանում է ռուս անվանի գիտնական և ճանապարհորդ [[Նիկոլայ Միկլուխո-Մակլայ|Միկլուխո-Մակլայ]]ին{{sfn|Виноградов|1958|с=19}}։ [[1871]] թվականից Սևաստոպլում սկսեց գործել առաջին կենսաբանական կայանը (ներկայումս Հարավային ծովերի կենսաբանության ինստիտուտ), որը զբաղվում էր Սև ծովի կենդանի աշխարհի պարբերական հետազոտություններով<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://ibss.nas.gov.ua/?page_id=13&lang=ru|title=Институту биологии южных морей им. А.О. Ковалевского НАН Украины – 140 лет.|publisher=// ibss.nas.gov.ua|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfb8izX|archivedate=2012-03-01}}</ref>։ Սև ծովի գիտական հետազոտության պարբերական բնույթի սկիզբը տրվեց [[XIX դար|XIX]] դարի վերջերում տեղի ունեցած երկու իրադարձությունները՝ [[բոսֆոր]]յան հոսանքների հետազոտությունը ([[1881]]-ից [[1882]] թվականներին) և իրականացված երկու օվկիանոսագիտական խորաչափական արշավները ([[1890]]-ից [[1891]] թվականներին){{sfn|Виноградов|1958|с=24}}։ XIX դարի վերջում [[Իոսիֆ Շպինդլեր]]ի ղեկավարությամբ իրականացված արշավը բացահայտեց ջրի խորքային շերտերում ծծմբաջրածին առկայությունը, հետագայում արշավի մասնակից հայտնի ռուս քիմիկոս [[Զելինսկի Նիկոլայ|Զելինսկին]] տվեց այդ երևույթի բացատրությունը<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://flot.com/publications/books/shelf/explorations/20.htm|title=ИССЛЕДОВАНИЯ МОРЕЙ С 60-х ГОДОВ XIX в. ДО 1917 г. Часть 2|publisher=// flot.com|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfcMsMb|archivedate=2012-03-01}}</ref>։
 
[[Պատկեր:MHI research platform.jpg|մինի|ձախից|Կանցիվելում օվկիանոսագիտական կառամատույց]]
 
Սև ծովի հետազոտությունները շարունակվեցին նույնիսկ [[1917]] թվականի [[Հոկտեմբերյան հեղափոխություն]]ից հետո։ Ավազանի էկոլոգիայի և ջրաբանության հետազոտության մեծ զգալի արդյունքների հասավ Ազովասևծովյան գիտաարհեստագործնական արշավը [[Նիկոլայ Կնիպովիչ]]ի ղեկավարությամբ ([[1922]]-ից [[1928]] թվականներ), Սևծովյան օվկիանոսագիտական արշավը ([[1923]]-ից [[1935]] թվականներ){{sfn|Виноградов|1958|с=38-45}}։ [[1919]] թվականին [[Կերչ]]ում ստեղծվեց [[Ձկնաբանություն|ձկնաբանական]] կայան (հետագայում վեածվելով Ծովային ձկնատնտեսության և օվկիանոսագիտություն Ազովասևծովյան ինստիտուտ, այժմ Հարավային ծովային ձկնատնտեսության և օվկիանոսագիտական գիտահետազոտական ինստիտուտ<ref>[http://yugniro.in.ua/?page_id=23 ЮгНИРО]</ref> կամ ՀրվՁՕԳՀ)։ [[1929]] թվականին [[Ղրիմ]]ում, [[Կացիվելի|Կացիվելիում]] բացվեց ծովային ջրաֆիզիկական կայան (այժմ [[Ուկրաինայի գիտությունների ազգային ակադեմիա|Ուկրաինայի գիտությունների ազգային ակադեմիաի]] ծովային ջրաֆիզիկայի ինստիտուտի փորձարարական բաժնի)։
 
Սև ծովի շրջանի ջրի հետազոտությանը ուղղված գիտական գործունեությունը կանգնացվեց [[Հայրենական մեծ պատերազմ]]ի պատճառով, ջրաօդերևութաբանական ծառայությունները ուղղորդվեցին բանակի և նավատորմի կարիքները հոգալու համար։ Պատերազմի ավարտից անմիջապես հետո գիտական աշխատանքները վերսկսվեցին ամբողջ ուժով։ Միջազգային ջրաֆիզիկական տարին (1957-ից [[1959]] թվականներ) նշանավորվել են ծավալուն ընգրկումով միջգերատեսչական արշավներով պրոֆեսոր Ն․
Բելինսկու<ref name="atlas"/> գլխավորությամբ։ Սև ծովի հետազոտության վերջին տարիներում ավելի շատ սկսեցին հիմք ընդունել նոր տեխնիկական հայտնագործությունները (ռադիոնավագնացության կորդինատային համակարգ, այնպիսի չափողական գործիքներ ինչպիսին է ալիքագրաֆ, էխոգրաֆ, ավտոմատ ինքնագրերը)։ Հոսանքների հետազոտության համար սկսեցին օգտագործել հատուկ հետազոտական նավեր, ինչպես նաև օդանկարահանումների տվյալները<ref name="atlas"/>։ [[1957]] թվականից իրականացվում է Սև ծովի հատակի պարբերաբար սեյսմիկ հետազոտություններ, [[1975]] թվականին հոտազոտական նավից առաջին անգամ իրականացվեց խորջրային հորատում (1 կմ խորության վրա)<ref name="БСЭ"/>։
 
[[1970]]-ից 1980 ական թվականների հետազոտությունների արդյունքները նոր հիմք դարձան Սև ծովի ջրի շրջապտույտի և ջավալի, ու ջրի աղտոտվածության մասին։ Հատակի ռելիեֆի և գետնի մասին մանրամասն հետազոտությունները և տվյալների հավաքագրումը հնարավորություն են տվել [[1990]] -ական թվականներին թողարկել նավագնացության քարտեզների մանրամասն հավաքածու, որը Սև ծովի տարածքը ամբողծությամբ ներառում է իր մեջ<ref name="atlas"/>։ [[1980]] թվականին Կանցիվելում ծովային ջրաֆիզիկայի կայանում կառուցվել է Եվրոպայում առաջին օվկիանոսագիտության կառամատույցը<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.msusevastopol.net/index.php?ac=departments&dep=geoocean&part=practice&sub=geoocean|title=Филиал МГУ в г. Севастополе|publisher=// msusevastopol.net|accessdate=2012-3-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/65qdU78id|archivedate=2012-03-02}}</ref>։ 1980-ական թվականների կեսերին ծովի գիտական հետազոտությամբ զբաղվում էին արդեն տասնյակ կազմակերպություններ, որոնք ունեին տպավորիչ օվկիանոսագիտական նավատորմ։ XX դարի վերջում ավելացավ միջպետական գիտական ծրագրերի և արշավների դերը, այսպես 1990-ից 1995 թվականներին [[Բուլղարիա]]յի, [[Ռուսաստան]]ի, [[Ռումինիա]]յի, [[ԱՄՆ]]-ի, [[Թուրքիա]]յի, [[Ուկրաինա]]յի գիտնականները համատեղ աշխատել են HydroBlack, CoMSBlack, NATO TU Black Sea ծրագրերով<ref name="atlas"/>։ Տարբեր երկրների հետազոտողների ջանքերը ուղղված են համաքված մեծ ծավալի տեղեկությունների հավաքագրմանը և մշակամանը ի շնորհիվ հաշվարկված կարգի։ Միջազգային արշավները լուծում են միջկարգապահական խնդիրները, առաջին հերթին ուղղված է էկոլոգիական մոնիթորինգի անցկացման վրա (օրինակ՝ 1998-ից 2004 թվականներին [[ԱՏԷՄԻԳ]]-ի հովանու ներքո անցկացված հետազոտությունները)<ref name="atlas"/>։
 
[[File:Oděsa, přístav.jpg|մինի|Տեսարան դեպի Օդեսայի նավահանգիստ]]
 
== Տնտեսություն ==
 
=== Տրանսպորտային նշանակություն ===
 
Սև ծովի մեծ տրանսպորտային նշանակությունը մեծ է նրա ափերին գտվող պետությունների համար։ Ծովային փոխադրումների զգալի մասը կազմում է [[Հեղուկանավ|հեղուկանավ]] հեղուկանավների երթը, որը ապահովում է Ռուսաստանի նավահանգիստներից (առաջին հերթին [[Նովոռոսիսկ]]ից և [[Տուապսե]]ից) և [[Վրաստան]]ից ([[Բաթում]]ի) նավթի և նավթամթերքի արտահանումը։ Նովոռոսիսկի նավթատերմինալները կարող են ընդունել սուպերհեղուկանավներ։ [[Ածխաջրածիններ|Ածխաջրածն]]ի արտահանման ծավալները զգալիորեն պակասում են [[Բոսֆոր]]ի և [[Դարդանելի նեղուց|Դարդանելի]] նեղուցների սահմանափակ անցողիկության շնորհիվ։ [[Յուժնիյ (քաղաք, Ուկրաինա)|Յուժնիյ]] քաղաքում կառուցված է նավթատերմինալ, որը ընդունում է նավթ Օդեսաից դեպի Բրոդի նավթամուղից<ref>Нефтепровод планировалось продлить до польского города [[Плоцк]] для транспортировки нефти далее до порта Гданьск, таким образом создав трансъевропейский маршрут Одесса — [[Гданьск]]</ref>։ Ինչպես նաև գործում նավթամուղի կառուցման ծրագրեր Բուրգասից Ալեքսանդրապել ([[2011]] թվականի վերջում նրա շինարարությունը կասեցվել է անհայտ ժամանակով Բուլղարիայի հրաժարվելու պատճառով) և Սամսունից Ջեյխան՝ շրջանցելով Սևծովյան նեղուցները<ref>{{cite web|author=Алексей Топалов.|datepublished=|url=http://www.gazeta.ru/business/2012/02/15/4001885.shtml|title=Труба в обход Болгарии|publisher=// gazeta.ru|accessdate=2012-2-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/65pfefIKk|archivedate=2012-03-01}}</ref>։ Սև ծովի հատակով անցնում է գազամուղ «Գալուբոյ պատոկ», որը միացնում է Ռուսաստանը և Թուրքիան։ Գազամուղի խորջրյա հատվածի երկարությունը , որը ընկած է Կովկասի Սևծովյան ափին գտնվող [[Արխիպո-Օսիպովկա]] գյուղի և Թուրքիայի ափի՝ Սամսուն քաղաքից 60 կմ հեռավորության վրա, կազմում է 396 կմ<ref>{{cite web|author=|datepublished=|url=http://www.vesti.ru/doc.html?id=301749&cid=380|title=Вести.Ru: Газопровод "Голубой поток"|publisher=// vesti.ru|accessdate=2012-3-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/65qdVLyzd|archivedate=2012-03-02}}</ref>։ Կա նախագիծ գազամուղի հզորացման համար լրացուցիչ խողովակների անցկացման եղանակով, ինչպես նաև նոր ստորջրյա «Յուժնի պոտոկ» գազամուղի կառուցում<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.gazprom.ru/press/news/2012/january/article128062/| title=Строительство «Южного потока» начнется уже в декабре 2012 года| publisher=// gazprom.ru| accessdate=2012-7-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2tTfZi|archivedate=2012-08-04}}</ref>։
 
Սև ծովով է անցնում միջազգային տրանսպորտային [[ՏՐԱՍԵԿԱ]] (TRACECA` Transport Corridor Europe — Caucasus — Asia, Եվրոպա — Կովկաս— Ասիա)<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.traceca-org.org/ru/strany| title=Страны. TRACECA ORG| publisher=// traceca-org.org| accessdate=2012-6-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/68j5qG4Jy|archivedate=2012-06-27}}</ref> ուղղին։ Սևծովյան նավահանգիստները համարվում են մի քանի պանեվրոպական տրանսպորտային միջանցքը։
 
[[XX դար|XX]] և [[XXI դար|XXI]] դարերի սահմանագծին Ազովի և Սև ծովի ավազանների փոխադրումների ավելի քան կեսը ընկնում էին արտաքին առևտրին։ Բացի հիմնական տեղ զբաղեցնող նավթից և նավթամթերքից արտահանվում էին հանքաքարեր, մետաղ, ցեմենտ (վերջին տարիներին հիմնական արտահանվող ապրանքներից են դարձել սերմը, որը ավել վաղ ժամանակներում հակառակը ամենաշատն էր ներկրվում)։ Ներկրման առավել մեծ ծավալը ընկնում է գունավոր մետղների, մետաղի, շաքարի և այլ սննդամթերքի, ավտոմեքենաների և սարքավորումների վրա<ref name="эк_гео">{{книга|автор=Коллектив авторов.|заглавие=Экономическая география России. Учебник для вузов|ссылка=http://www.bibliotekar.ru/economicheskaya-geografia/82.htm|место=М.|издательство=ИНФРА-М|год=1999}}</ref>։ Սև ծովի ավազանում լավ զարգացած է բեռնարկղային փոխադրումները, գործում է խոշոր բեռնարկղային տերմինալներ։ Զարգանում է լիխտերների օգնությամբ տեղափոխությունը, աշխատում է երկաթգծային լաստանավային գետանցը [[Չերնոմորսկոե|Չերնոմորսկոե]]ից (Ուկրաինա) դեպի [[Վարնա]] ([[Բուլղարիա]]) և Չերնոմորսկոեից (Ուկրաինա) դեպի [[Բաթում]]ի ([[Վրաստան]])։ Սև ծովում զարգացած է նաև ուղևորափոխադրումները ([[ԽՍՀՄ]]-ի փլուզումից հետո նրանց ծավալը զգալիորեն նվազել է)։
 
Բեռնափոխադրումների ծավալով (2010 թվակին տվյալներ)<ref>{{cite web| author=Юлия Кузнецова.| datepublished=| url=http://www.blackseanews.net/read/31401| title=Грузооборот портов Чёрного и Азовского морей за 2011 год: некоторые тенденции. Обзор BSNews| publisher=// blackseanews.net| accessdate=2012-7-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2uhWDo|archivedate=2012-08-04}}</ref> Սև ծովի առավել խոշոր նավահանգիստներն են՝ Նովոռոսիսկի ծովային առևտրային նավահանգիստը (Ռուսաստան, 76,2 մլն տոննա), Կասպիան խողողովակաշարային կոնսորցիումի նավթային նավահանգիստ (Ռուսաստան, 36,4 մլն տոննա), [[Օդեսա]]յի ծովային առևտրային նավահանգիստ (Ուկրաինա, 24,7 մլն տոննա), [[Տուապսե]]ինյան ծովային առևտրային նավահանգիստ (Ռուսաստան, 18,5 մլն տոննա), Յուժնիյ ծովային առևտրային նավահանգիստ (Ուկրաինա, 18,2 մլն տոննա), [[Մարիուպոլ]]յան ծովային առևտրային նավահանգիստ (Ուկրաինա, 15,9 մլն տոննա), [[Չոռնոմոռսկ|Իլիչևյան]] ծովային առևտրային նավահանգիստ (Ուկրաինա, 15,0 մլն տոննա), [[Էրդմիր]] (Թուրքիա, 13,0 մլն տոննա)։
 
[[Դոն]] գետով, որը թափվում է Ազովի ծով, անցնում է գետային ջրային ճանապարհ, որը միացնում է Սև ծովը [[Կասպից ծով]]ին ([[Վոլգա-Դոն նավարկելի ջրանցք]]ով և [[Վոլգա (գետ)|Վոլգա]]յով), [[Բալթիկ ծով]]ին և [[Սպիտակ ծով]]ին (Վոլգա-Բալթյան ջրային ճանապարհով և Բելամորա-Բալթյան ջրանցքով)։ [[Դանուբ]] գետը ջրանցքների համակարգի շնորհիվ միացնում է [[Հյուսիսային ծով]]ին։
 
[[Պատկեր:Odesa bazaar (5) sprats.JPG|մինի|Օդեսայի շուկայում ձուկ (կիլկա, կամ շպրոտ)]]
 
=== Ձկնարդյունաբերություն ===
 
Արդյունաբերական նշանակություն Սև ծովում ունեն ձկների հետևյալ տեսակները՝ Կիլկա (շպրոտ), երկայնաձուկ, անձրուկ (խասի), թյունիկ, շիղաձուկ, բրամ, ծովատառեխ<ref name="БСЭ"/>։ Հիմնական ձկնային նավահանգիստներն են՝ Օդեսան, [[Սևաստոպոլ]]ը, [[Կերչ]]ը, Նովոռոսիսկը և այլն։
 
XX դարի վերջին տարիներին և XXI դարի սկզբին ձկնային պաշարները զգալիորեն նվազեցին ձկնաորսության և ծովի էկոլոգիական վիճակի վատացման պատճառով։ Զգալի խնդիր է ներկայացնում արգելված հատակային ուռկանաորսումը և որսագողությունը, հատկապես թառափավորներինկատմամբ։
 
=== Ռեկրեացիոն նշանակություն ===
[[Պատկեր:Parus rock, common view.jpg|մինի|ձախից|Գելենջիկ (հետին պլանում Առագաստ ժայռը)]]
Բարենպաստ կլիմայական պայմանները Մերձսևծովյան շրջաններում պայմանավորում է նրա զարգացումը որպես կարևոր կուրորտային շրջան։ Խոշոր կուրորտային շրջաններին է առնչվում՝ [[Ղրիմի հարավային ափ]]ը ([[Յալթա]], [[Ալուշտա (քաղաք, Ուկրաինա)|Ալուշտա]], [[Սուդակ (քաղաք)|Սուդակ]], [[Կոկտեբել]], [[Թեոդոսիա]]), Կովկասի սևծովյան հատվածը ([[Անապա]], [[Գելենջիկ]], [[Սոչի]]), [[Պիցունդա]], [[Գագրա]], Բաթումի, [[Բուլղարիայի սևծովյան ափ]]ը ([[Ոսկե Ավազներ]] և [[Արևային ափ]]), Ռումինիայի սևծովյա ափը (Մամայա, Էֆորիե)։
[[Պատկեր:Anapa. Beach.JPG|մինի|Անապայի քաղաքային լողափը]]
Կովկասի սևծովյան հատվածը համարվում է Ռուսաստանի դաշնության հիմնական կուրորտային շրջանը։ 2005 թվականին այստեղ այցելել են մոտավորապես 9 միլիոն զբոսաշրջիկ, 2006 թվականին ըստ [[Կրասնոդարի երկրամաս]]ի ղեկավարների կանխատեսումների այդ թիվը պետք է հասներ ոչ պակաս քան 11-ից 11,5 միլիոն հանգստացող<ref name="rian.ru">{{cite web| author=| datepublished=|url=https://web.archive.org/web/20071117180850/http://www.rian.ru/economy/tourism/20060516/48209483.html| title=Курорты Краснодарского края готовятся принять 11,5 млн отдыхающих| publisher=// web.archive.org| accessdate=2012-7-25}}</ref>։ Սև ծովի ռուսական ափում հաշվում է ավելի քան 1000 հանգստյան տներ, առողջարաններ և հյուրանոցներ, նրանց քանակը մշտապես աճում է<ref name="rian.ru"/>։ Սև ծովի ռուսական ափի տրամաբանական շարունակություննը է [[Աբխազիա]]յի առափը, որի կարևոր կուրորտներն են Գագրան և Պիցունդանդեռ սովետական ժամանակներում եղել են հանրաճանաչ։ Կովկասի սևծովյան ափի կուրորտային ինդուստրիայի զարգացումը կանգ է առնում համեմատաբար կարճ եղանակային սեզոնով (համեմատելով օրինակ՝ Միջերկրական ծովի), էկոլոգիական, տրանսպորտային խնդիրներով<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.ntv.ru/novosti/137524/video/| title=С таким экстримом туристы еще не сталкивались. НТВ.Ru| publisher=// ntv.ru| accessdate=2012-7-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f2wUI3v|archivedate=2012-08-04}}</ref>, իսկ Աբխազիայում նրա կարգավիճակաի բաց մնալը և Վրաստանի հետ նոր զինված բախման վտանգը։
 
== Էկոլոգիան և բնության պահպանությունը ==
 
Սև ծովի ափամերձ հատվածը և գետային ավազանը, որոնք թափվում են նրա մեջ համարվում է մեծ անթրոպոգեն ազդեցության գոտի, որը մարդկանցով խիտ բնակեցված է եղել դեռ վաղ ժամանակներից։ Սև ծովի էկոլոգիական վիճակը ընդհանուր առմամբ անբարենպաստ է։
 
Ծովի էկոլոգիական հավասարակշռությունը խախտող հիմնական գոծոններից կարելի է առանձնացնել հետևյալները՝
 
* Ծով թափվող գետերի մեծ աղտոտվածությունը, հատկապես արտերից եկող աղբյուրներով, որոնք պարունակում են հանքային պարարտանյութեր, հատկապես նիտրատներ և ֆոսֆատ<ref name="гои_2012"/>։ Դա իր հետ բերում է ծովի ջրի գերպարարտարացում ([[Էվտրոֆիկացիա]]), ինչպես հետևանք ֆիտոպլանկտոնի մեծ աճը («գունավոր» ծովեր՝ [[կապտականաչ ջրիմուռներ]]ի ինտենսիվ աճը), թափանցիկ ջրերի պակասում, բազմաբջիջ ջրիմուռներ վերացում։
* Ծովի աղտոտեումը վավթով և նավթամթերքով (ամենաաղտոտված մասերն են համարվում ծովի արևմտյան մասերը, որտեղ և տեղի է ունենում ամենամեծ ծավալի բեռնանավերի փողադրումները, ինչպես նաև նավահանգիստների ջրատարածությամբ<ref name="гои_2012"/>)։ Ինչպես հետևանք, դա բերում է ծովային կենդանիների վախճանմանը, որոնք ընկել են նավթային հետքերի վրա, ինչպես նաև մթնոլորտի աղտոտվածությանը ջրի մակրևույթից նավթի և նավթամթերքի գլորշիացման հետևանքով։
* Ծովի ջրի աղտոտումը մարդականց կենսագործունեության հետևանքով առաջացած աղբից։ Այսպես, Եվրոպայի 20 երկիրնրը իրականացնում են չմաքրված կամ ոչ բավական մաքրված կեղտաջրեր թափում դեպի Սև ծով, այդ թվում Դանուբի, Պրուտի և Դնեպրի միջոցով, հատկանշական է, որ հիմնական ծանրաբեռնվածությունը ընկնում է հյուսիսարևմտյան, նրա առավել ծանծաղ հատվածում, որտեղ ծնունդ են առնում ամբողջ կենդանի օրգանիզմների 65 %-ը և տեղակայված է հիմնական ձվադրատեղը<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.artificialreefs.ru/articles/black_sea_spravka.html| title=Экологические проблемы Черного моря. Справка РИА Новости| publisher=// artificialreefs.ru| accessdate=2012-7-25|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f31pd0d|archivedate=2012-08-04}}</ref>։ Աղտոտվածության ևս մեկ փաստ՝ Սև ծովի առափնյա մասայական կառուցապատումները, որի հետևանքով այն հատվածներում որտեղ իրականացվում է կառուցապատումները ծովի հատակը աղտոտված է բետոնի մնացորդներով, ցեմենտային փոշով և տարբեր քիմիական նյութերով, որոնք օգտագործվում են շինարարության ժամանակ<ref name="crimea.comments.">{{cite web| author=Дмитрий Смирнов.| datepublished=| url=http://crimea.comments.ua/article/2010/12/29/080052.html| title=Черноморский апокалипсис | publisher=// crimea.comments.ua| accessdate=2012-7-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f32fvqD|archivedate=2012-08-04}}</ref>։
 
* Ձկան համատարած որսը, որը խորացված է Սև ծովի երկրների միջև որևէ պայնավորվածության բացակայությունը, որը կկարգավորեր ձկնային պաշարների տարածքային շահագործումը<ref name="new-sebastopol">{{cite web| author=Александр Пархоменко.| datepublished=| url=http://new-sebastopol.com/news/novosti_sevastopolya/Chrezmernyy_vylov_ryby_v_Chernom_more__mezhdunarodnaya_igra_bez_pravil| title=Чрезмерный вылов рыбы в Черном море: международная игра без правил| publisher=// new-sebastopol.com| accessdate=2012-7-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f34oZZh|archivedate=2012-08-04}}</ref>։ Դրա հետևանքով, ինչպես նշում են բրիտանացի գիտնականները, սևծովյան գիշատիչների հարմարում ծովին և ձկնային պաշարների օգտագործմանը վերջին 50 տարվա ընթացքում բերել է ծովի էկոհամակարգի կտրուկ փոփոխությունների։ 1970-ական թվականներին կրճատվել է խոշոր գիշատիչների ցեղատեսակները՝ դելֆինները, Սկումբրիան և Թյուննոսների<ref name="news.bbc.">{{cite web| author=| datepublished=| url=http://news.bbc.co.uk/hi/russian/sci/tech/newsid_6726000/6726063.stm| title=Рыбаки "распустили в Черном море медуз" | publisher=// news.bbc.co.uk| accessdate=2012-7-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f35kIFk|archivedate=2012-08-04}}</ref>։ Դրա հետևանքով, բազմացան ավելի փոքր ձկները, ինչպեսին են կիլկին և խամսին։ Ձկնորսները կենտրոնացել են փոքր ձկների վրա և 1990-ական թվականներին նրանցից նույնպես չմնաց։ Դրա հետևանքով մեդուզաները լրացրեցին ազատված էկոլոգիական որմնախորշերը, կազմելով՝ համաձայն Շրջակա միջավայրի մասին Եվրոպական գործակալության տվյալներով կազմելով Սև ծովի ամբողջ կենդանական աշխարհի 90 %-ը<ref name="news.bbc."/>։
* Արգելված, բայց ամենուրեք օգտագործվող խորքային ուռկաորսումը, որը վոչնչացնում է խորքային բիոցենոզը<ref>{{статья|автор=Болтачёв А. Р.|заглавие=Траловый промысел и его влияние на донные биоценозы Чёрного моря|ссылка=http://repository.ibss.org.ua/dspace/bitstream/99011/293/1/boltachev.pdf|издание=Морський екологічний журнал|год=2006|том=V|выпуск=№ 3}}</ref>։
 
* Կազմի փոփոխությունը, էգերի քանակի նվազեցումը և ջրային աշխարհի մուտացիան անթրոպոգեն ազդեցության շնորհիվ (այդ թվում բական աշխարհի հիմնական տեսակների փոփոխությունը էկզոտիկական տեսակներով, որը հայտնվել է մարդու ներգործունեության հետևանքով)։ Այսպես օրինակ՝ ՀրվՁՕԳՀ Օդեսայի մասնաճուղի մասնագետների գնահատականով, միայն մեկ տասնամյակում (1976-ից 1987 թվականներին) [[աֆալինա]] դելֆինների գլխաքանակը կրճատվել է 56 հազարից մինչև 7 հազարի<ref>Звери Чёрного Моря. Симферополь: Таврия, 1996. ISBN 5-7780-0773-6</ref>։ Միևնույն ժամանակ, Սև ծովում նավարկող նավերի կողմից այսպես կոչված ծանրաբեռային ջրերի համատարած բաց թողնումը ավազան, ջրում հայտնվում էին ծովային օրգանիզմներ, որոնք բնական պայմաններում չպետքէ այդտեղ լինեին։ Այդպիսի եղանակող Սև ծովում հայտնվել են այնպիսի տեսակներ, ինչպիսին են ծովային ռապանան<ref name="crimea.comments."/> և Mnemiopsis leidyi<ref name="news.bbc."/> սանրակիրները, որոնք պատճառել է զգալի վնաս տեղական էկոհամակարգին։
 
Սև ծովի ջրին և հյուսիսարևմտյան առափնյա հատվածներին, հատկապես Կերչյան նեղուցին զգալի վնաս են հասցրել 2007 թվականի նոյեմբերի 11-ին տեղի ունեցաց փոթորիկը, որի հետևանքով խորտակվեց բեռնանավ և մի քանի չորանավեր, որոնք տեղափոխում էին տեխնիկական ծծումբով։ Ջրում են հայտնվել ավելի քան 1600 տոննա մազութ և 6800 տոննա ծծումբ՝ Սև և Ազովի ծովերի ընդհանուր աղտոտվածության մակերեսը գերազանցում էր 660 կմ², իսկ ափի ընդհանուր աղտոտվածության ձգվում էր 183 կմ<ref name="гои_2012"/>։
 
Մի շարք մասնագետների կարծիքով Սև ծովի էկոլոգիական վիճակը վերջին տասնամյակներում վատացել է, չնայած նրան որ մերձսևծովյա երկրներից որոշի կողմից տնտեսական ակտիվության նվազման։ Ղրիմյան գիտության ակադեմիայի նախագահ Վիկտոր Տարասենկոն հայտնել է կարծիք, որ Սև ծովը աշխարհի ամենաաղտոտված ծովն է<ref name="cry.ru.">{{cite web| author=Лиана Кашкет.| datepublished=| url=http://www.cry.ru/social-news/385.html| title=Самое грязное море в мире соответствует своему названию| publisher=// cry.ru| accessdate=2012-7-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f36kTcB|archivedate=2012-08-04}}</ref>։
 
Շրջակա միջավայրի պահպանման համար Սև ծովի շրջանում 1996 թվականին կայացվել է ACCOBAMS («Agreement on the Conservation of Cetaceans of the Black Sea, Mediterranean Sea and Contiguous Atlantik Area») որոշումը, որտեղ գլխավոր հարցերից մեկն էր դելֆինների և կետերի պահպանումը<ref>{{cite web|url=http://zakon3.rada.gov.ua/laws/show/995_422/ed20030709|title= Угода про збереження китоподібних Чорного моря, Середземного моря та прилеглої акваторії Атлантичного океану|lang=uk|accessdate=2012-06-27}}</ref>։
 
Հիմնական միջազգային փաստաթուղթը, որը կարգավորում է Սև ծովի պահպանման հարցերը, համարվում է Սև ծովի աղտոտումից պահպանության կոնվեցիան<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.businesseco.ru/BPravo/DocumShow_DocumID_55315.html| title=Конвенция о защите Чёрного моря от загрязнения| publisher=// businesseco.ru| accessdate=2012-7-2|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f39HvNw|archivedate=2012-08-04}}</ref>, ստորագրված է վեց սևծովյան պետությունների կողմից՝ [[Բուլղարիա]], [[Վրաստան]], [[Ռուսաստան]], [[Ռումինիա]], [[Թուրքիա]] և [[Ուկրաինա]], 1992 թվականին [[Բուխարեստ]]ում (Բուխարեստի կոնվեցիա)։ 1994 թվականի հունիսին [[Ավստրիա]]յի, Բուլղարիայի, [[Խորվաթիա]]յի, [[Չեխիա]]յի, [[Գերմանիա]]յի, [[Հունգարիա]]յի, [[Մոլդովա]]յի, Ռումինիայի, [[Սլովակիա]]յի, [[Սլովենիա]]յի և [[Եվրոպական խորհուրդ|Եվրոպական խորհրդ]]ի ներկայացուցիչները [[Սոֆիա]]յում համագործակցության կոնվեցիա են ստորագրել Դանուբ գետի պապանության և կայուն զարգացման համար<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.acva.md/uploads/Rainer-ctc-cover.pdf| title=Национальный диалог по водной политике в Молдове в сфере комплексного управления водными ресурсами| publisher=// acva.md| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3AyxpB|archivedate=2012-08-04}}</ref>։ Ինչպես հետևանք նշված համաձայնություններին ստեղծվել է Սևծովյան հանձնաժողով (Ստամբուլ)<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.blacksea-commission.org/_commission.asp| title=The Commission on the Protection of the Black Sea Against Pollution| publisher=// blacksea-commission.org| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3BXUpa|archivedate=2012-08-04}}</ref> և Դանուբ գետի պահպանության միջազգային հանձնաժողով (Վիենա, 1998 թվական)<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.icpdr.org/main/icpdr/about-us| title=ICPDR - International Commission for the Protection of the Danube River| publisher=// icpdr.org| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3CJhuR|archivedate=2012-08-04}}</ref>։ Նշված կառույցները իրականացնում են համակարգող գործողություն բնապահպանական ծրագրերին, իրականացվող կոնվեցիայի շրջանակներում։
 
1996 թվականի հոկտեմբերի 31-ին Բուլղարիան, Վրաստանը, Ռուսաստանը, Ռումինիան, Թուրքիան և Ուկրաինան ընդունվել է մարտավարական նախագիծ Սև ծովի պահպանության և վերականգման համար։ Այդ իրադրության հիշատակի համար հոկտեմբերի 31-ին Սևծովյան երկրների շրջանում նշվում է Սև ծովի միջազգային օրը, կատարվում է ափերի մաքրում, այլ էկոլոգիական միջոցառումներ<ref>{{cite web| author=Эмма Гилева.| datepublished=| url=http://www.blacksea-commission.org/_publ-Newsletter08-RU-17.asp| title=Международный День Черного моря: событие для всех| publisher=// blacksea-commission.org| accessdate=2012-5-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/68bgyKS56|archivedate=2012-06-22}}</ref>։
 
[[Պատկեր:Aivazovsky - Black Sea Fleet in the Bay of Theodosia.jpg|մինի|[[Հովհաննես Այվազովսկի]] «Սևծովյան ափ Թեոդոսիայում» (1839)]]
 
== Սև ծովը արվեստում ==
 
Սև ծովը և ղրիմյան բնությունը դարձել են հայազգի հայտնի ծովանկարիչ Հովհաննես Այվազովսկու ներշնչանքի աղբյուրը։ Փոթորիկը և հանգիստ հարթությունը, ծովափերը, ժայռերը, աննկատ ծովախորշերը Սև ծովի ափին դարձել են նկարչի բազմաթիվ աշխատանքների բնօրինակը<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://aivazovsky.euro.ru/az_biog.htm| title=Картинная галерея Айвазовского. Биография художника.| publisher=// aivazovsky.euro.ru| accessdate=2012-5-29|archiveurl=https://www.webcitation.org/68bgyv2zk|archivedate=2012-06-22}}</ref>։ Թոդոսիայում գործում է [[Այվազովսկու պատկերասրահ|Հովհաննես Այվազովսկու անվան ազգային պատկերասրահը]]։
[[Պատկեր:Aivazovsky Ivan.jpg|մինի|ձախից|Այվազովսկու պատկերասրահ]]
Բարենպաստ կլիման և արևոտ օրերի զգալի քանակությունը գրավել է Սև ծովի ափին նախկին ԽՍՀՄ-ի բազմաթիվ կինոնկարահանողներին։ Բազմաթիվ ֆիլմեր, որոնք մտել են սովետական (ներկայումս ռուսական և ուկրաինական) կինոմոտոգրևաֆիայի պատմության մեջ, նկարահանվել է Օդեսյան կինոստուդիայում, Յալթայան կինոստուդիա (սովետական ժամանակ 1963 թվականից Գորկոյի անվան մանկական և պատանեկան ֆիլմերի նկարահանման կենտրոնական կինոստուդիա, ակտիվորեն օգտագործվում էր ԽՍՀՄ-ի կողմից բնապայման նկարահանությունների համար), ինչպես նաև ուրիշ կինոընկերությունների կողմից<ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://w-o-s.ru/article/Tochka_vxoda_Nezalezhnoe_kino| title=Незалежное кино W → O → S| publisher=// w-o-s.ru| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3DF0Ng|archivedate=2012-08-04}}</ref><ref name="odes_kin">{{cite web| author=| datepublished=| url=http://kruk.odessa.ua/wp-content/uploads/book_oz/odess_ru/razdel7.pdf| title=«Голливуд» на берегу Черного моря (киноискусство Одессы)| publisher=// kruk.odessa.ua| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3FDzsf|archivedate=2012-08-04}}</ref><ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://odessafilm.com.ua/history.php| title=Историческая справка об Одесской киностудии| publisher=// odessafilm.com.ua| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3FwtWD|archivedate=2012-08-04}}</ref><ref name="РГ">{{cite web| author=| datepublished=| url=http://rg.kiev.ua/page14/article21880/| title=Легенда Крыма| publisher=// Рабочая газета, № 127 от 20 июля 2011 г.| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3Hd9rM|archivedate=2012-08-04}}</ref>։ Ֆիլմերի մեջ, որոտեղ օգտագործվել է Սև ծովի բնապայմանային նկարահանություննները, այնպիսի հայտնի ֆիլմեր են ինչպիսիք «Վառ կարմիր առագաստները», «[[Երկկենցաղ մարդը]]», «[[Ադամանդե ձեռքը]]», «[[Իվան Վասիլևիչը փոխում է մասնագիտությունը]]», «Ասսա» և մնացած բոլորը։ Մեծ ճանաչում է ունեցել Սև ծովում [[Սերգեյ Էյզենշտեյն]]ի նկարված «Պոտյոմկին զրահանավը» կինոնկարը<ref name="odes_kin"/><ref>{{cite web| author=| datepublished=| url=http://www.poluostrov-krym.com/dostoprimechatelnosti/kinostudii/yaltinskaya-kinostudiya.html| title=Ялтинская киностудия| publisher=// poluostrov-krym.com| accessdate=2012-8-1|archiveurl=https://www.webcitation.org/69f3IE0dM|archivedate=2012-08-04}}</ref>։
 
Սևծովյան թեմատիկա գտնել է իր նկարագրությունը մի շարք գրողների և բանաստեղծների աշխատանքներում՝ այդպիսի ստեղծագործություններ են՝
 
* «Սև ծովի ալիքները»՝ [[Վալենտին Կատաև]]ի վեպերի շարքը
* «Սև ծով»՝ [[Միխայիլ Բուլգակով]]ի ստեղծագորություն
* «Սև ծով»՝ [[Կոնստանտին Պաուստովսկի]]ի պատմվածքը
* «Սև ծովի գաղտնիքը»՝ Յուրի Կուզնեցովի բանաստեղծությունները
* «Սև ծովի մոտ»՝ Լեոնիդ Ուտյոսովի երգը (երաժշտություն Մոդեստ Տաբանիկով, բառեր Սեմյոն Կիրսանով)
* «Սև ծով»՝ Յլիյա Կիմի երգը
* «Սև ծով»՝ [[Գեորգ Օթս]]ի կատարմամբ երգը
 
== Պատկերասրահ ==
Տող 92 ⟶ 423՝
== Ծանոթագրություններ ==
{{Ծանցանկ|2}}
 
== Գրականություն ==
 
* {{книга|автор=Виноградов К. А.|заглавие=Очерки по истории отечественных гидробиологических исследований на Чёрном море|издание=|место=Киев|издательство= Изд-во АН УССР|год=1958|ссылка=http://hydrobio.onu.edu.ua/PDF%20kollegi/Ocherki%20po%20istorii%20gidrobiologicheskih%20issledov%20v%20Chernom%20more.pdf|том=|ref=Виноградов}}
* {{книга|автор=Виноградов К. А.|заглавие=Ихтиофауна северо-западной части Чёрного моря|ссылка=http://ashipunov.info/shipunov/school/books/vinogradov1960_ichtiofauna_s-z_chasti_chern_morja.pdf|место=К.|год=1960}}
* {{книга|автор=Васильева Е. Д.|заглавие=Рыбы Чёрного моря. Определитель морских, солоноватоводных, эвригалинных и проходных видов с цветными иллюстрациями, собранными С.В. Богородским|ссылка=http://ashipunov.info/shipunov/school/books/vasiljeva2007_ryby_chernogo_morja.djvu|место=М.|год=2007}}
* {{книга|автор=Заика В. Е.|заглавие=Черноморские рыбы и летопись их промысла|ссылка=http://ashipunov.info/shipunov/school/books/zaika2008_chernomorskie_ryby.pdf|место=Севастополь|год=2008}}
* ''Агбунов М. В.'' Античная лоция Чёрного моря. — М.:Наука, 1987. — 156 с.
* ''Сорокин Ю. И.'' Чёрное море: Природа, ресурсы. — М.:Наука, 1982. — 217 с.
* ''Филиппов Д. М.'' Циркуляция и структура вод Чёрного моря. — М.: Наука, 1968. — 136 с.
* ''Кузьминская Г. Г.'' Чёрное море. — Краснодар: Кн. изд-во, 1972. — 92 с.
* ''Степанов В.'', ''Андреев В.'' Чёрное море. — Л.: Гидрометеоиздат, 1981. — 160 с.
* ''Зайцев Ю. П.'', ''Поликарпов Г. Г.'' [http://repository.ibss.org.ua/dspace/bitstream/99011/142/1/Zaitsev.pdf Экологические процессы в критических зонах Чёрного моря (синтез результатов двух направлений исследований с середины XX до начала XXI веков) // Мор. екол. журн. — 2002. — 1, N 1. — С. 33-55.]
* ''Иванов М. В.'', ''Вайнштейн М. В.'', ''Гальченко М. Ф.'' и др. Распределение и геохимическая активность бактерий в осадках // Изучение генезиса нефти и газа в Болгарском секторе Чёрного моря. София, 1984. С. 150—181.
* ''Биркун А. А. мл.'', ''Кривохижин С. В.'' Звери Чёрного Моря. — Симферополь: Таврия, 1996. — 96 с. ISBN 5-7780-0773-6
* [http://vivovoco.astronet.ru/VV/JOURNAL/NATURE/07_01/ZERNOV.HTM Как «Александр Ковалевский» Бориса Савинкова спасал. «Природа», № 7, 2001].{{ref-ru}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
 
{{Навигация
|Тема=Чёрное море
|Портал=
|Проект=
|Википедия=Чёрное море
|Викитека=Чёрное море
|Викиновости=Чёрное море
|Викисклад=Category:Black Sea
|Викицитатник=
|Викисловарь=
|Викиверситет=
|Викиданные=
|Викиучебник=
|Викигид=
|Викивиды=
}}
* [http://www.ocean.ru/content/view/170/105/ Южное отделение Института океанологии РАН]{{ref-ru}}
* [http://www.ocean.ru/eng/content/view/34/ The Southern Branch of the P.P. Shirshov Institute of Oceanology]{{ref-en}}
* [http://ibss.nas.gov.ua/?page_id=13&lang=ru/ Институт биологии южных морей им. А. О. Ковалевского]{{ref-ru}}{{ref-en}}
* [http://www.blacksea-commission.org Сайт Комиссии по защите Чёрного моря от загрязнения]{{ref-en}}
* [http://www.BlackSea-online.com Космический мониторинг побережья и акватории Чёрного моря]{{ref-ru}}{{ref-en}}
* [http://hmhsbritannic.ucoz.ru/publ/podvodnoe_delo/chernoe_more_struktura_vodnykh_sloev/10-1-0-52 Структура водных слоев Чёрного моря] статья Р. Тузикова, кандидата геолого-минералогических наук.
* [https://www.researchgate.net/publication/290946378_Cernoe_more_Potop_i_drevnie_mify Петко Димитров, Димитър Димитров. Чёрное море, Потоп и древние мифы. Варна, 2008]
* [http://anapacity.com/chernoe-more/ Особенности Чёрного моря]
 
== Կենդանական աշխարհ ==
 
* [http://dolphin.com.ua/ Дельфины Чёрного моря]{{ref-ru}}
* [http://russian.crabs.ru/black_sea_crabs.htm Крабы Чёрного моря] {{ref-ru}}.
* [http://www.caspianenvironment.org/biodiversity/second/rannex18.htm Проблема экзотических видов в Чёрном, Азовском и Каспийском морях] {{ref-ru}}.
* [http://www.partenit.ru/more.html Чёрное море и его обитатели] {{ref-ru}}.
 
{{Սևծովյան երկրներ}}
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Սև_ծով» էջից