«Միմար Սինան»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 1.
{{Տեղեկաքարտ ՃարտարապետԱնձ
|ԱԱՀ Ի ծնե տրված անունը = Միմար Սինան <br /><small></small>
|պատկեր = Mimar Sinan, architecte de Soliman le Magnifique.jpg
| ազգություն = հայ
|նկարագրում = Միմար Սինանի դիմանկարը՝ արված մատիտով
| Ժանր(եր)ը = [[ճարտարապետություն]]
|ազգություն = [[Օսմանյան կայսրություն |օսմանցի]]
| Գործունեությունը =ճարտարապետ
|ծննդյան օր = 1488/1490
|ծննդավայր = [[Աղըրնաս]], [[Քարամանի նահանգ]], <br />[[Օսմանյան կայսրություն]] <br />այժմ՝ [[Կայսերի նահանգ]]
|վախճանի օր = 1588 (97-100 տարեկանում)
|վախճանի վայրը = [[Կոստանդնուպոլիս]], [[Օսմանյան կայսրություն]]
|աշխատանք = [[Սուլեյմանիե մզկիթ]]<br />[[Սելիմիե մզկիթ]]<br />[[Մեհմեդ փաշա Սոկոլովիչի կամուրջ]]<br />[[Միհրիմահ սուլթան մզկիթ (Ուսքյուդար)|Միհրիմահ սուլթան մզկիթ]]<br />[[Միհրիմահ մզկիթ]]<br />[[Քըլըչ Ալի փաշա համալիր]]<br />[[Շեհզադե (մզկիթ)]]<br />[[Հասեկի Հյուրեմ սուլթան բաղնիք|Հասեկի Հյուրեմ սուլթան բաղնիք]]<br />[[Հասեկի սուլթան համալիր]]<br />[[Մեհմեդ փաշա Սոկոլովիչի մզկիթ (Ազափքափը)|Մեհմեդ փաշա Սոկոլովիչի մզկիթ]]<br />[[Բանյա Բաշի մզկիթ]] <br />[[Հադում մզկիթ]]
}}
'''Միմար Սինան''' ({{lang-en|Kosa Mimar Sinan}}), [[1489]], [[ապրիլի 15]], Աղրնաս գյուղ, [[Կեսարիա]]յի գավառ - [[1588]], [[հունիսի 8]], [[Կ. Պոլիս]]), [[Օսմանյան կայսրություն]]ում գործած հայազգի ճարտարապետ։ Օսմանյան արքունիքի գլխավոր ճարտարապետը՝ [[1539]] թվականից։ Պատանի հասակում սովորել է Կ. Պոլսի Աջեմի օղլանների (քրիստոնյաների) դպրոցում ([[1502]])։ [[1503]]-ին ընդունվել է զինվորական դպրոց, հետագայում ծառայել ենիչերների զորամասում՝ որպես սակրավոր սպա, հայտնի դարձել կամուրջների և ռազմական կառույցների շինարարության ասպարեզում։ 1551 թ-ին արժանացել է փաշայի ([[գեներալ]]) աստիճանի (աշխարհում առաջին հայ գեներալն է){{փաստ}}։
[[Պատկեր:Edirne 7333 Nevit.JPG|մինի|Սինանի կողմից կառուցված Սելիմի մզկիթը Ադրիանապոլսում]]
Սինանին վերագրվում է շուրջ 360 շինություն. միայն Թուրքիայում կառուցել է 81 մեծ և 50 փոքր մզկիթ, 55 մեդրեսե (դպրոց), 19 դամբարան, 7 գրադարան, 14 մինարեթ (շենք), 3 հիվանդանոց, 8 կամուրջ, 5 ջրանցույց, 17 քարվանսարայ, 31 պալատ, 35 բաղնիք, պահեստներ և այլն։ Կառույցներ ունի [[Սարաևո]]յում (Հուսրևբեգի մզկիթը, 1531, Բոսնիա-Հերցեգովինա), [[Եվպատորիա]]յում (Ջումա Զամի մզկիթը, 1552, [[Ուկրաինա]]), Բիտոլայում (Հայդար Քադի ջամիյա մզկիթը, 1561, [[Մակեդոնիա]], [[Դամասկոս]]ում (Թաքիա Սուլեյմանի մզկիթը, 1554, [[Սիրիա]]), [[Վիշեգրադ]]ում ([[Մեհմեդ փաշա Սոկոլովիչի կամուրջ|Մեհմեդ փաշա Սոկոլովիչի կամուրջը՝ Դրինա գետի վրա]], 1571, [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]) և այլն։
 
'''Միմար Սինան աղա''' ({{lang-ota|معمار سينان}}, «Մեծ ճարտարապետ Սինան աղա», [[Թուրքերեն|ժամանակակից թուրքերեն]]: '''Միմար Սինան''', {{lang-tr|miːˈmaːɾ siˈnan}}, «Ճարտարապետ Սինանտ») (1488/1490 - հուլիս 17, 1588) օսմանյան ճարտարապետ ({{lang-tr|links=no|mimar}}), սուլթան [[Սուլեյման I|Սուլեյման Փառահեղի]], [[Սելիմ II|Սելիմ II-ի]] և [[Մուրադ III|Մուրադ III-ի]] ինժեները: Նա եղել է ավելի քան 300 կառույցների և այլ ժամանակակից շինությունների, ինչպես օրինակ դպրոցների, ինժեները: Նրա աշակերտները ավելի ուշ նախագծելու էին [[Ստամբուլ|Ստամբուլում]] [[Կապույտ մզկիթ (Ստամբուլ)|Սուլթանահմեդ մզկիթը]], [[Մոստար|Մոսթարում]] [[Մոստարի կամուրջ|Հին կամուրջը]] և օգնելու էին նախագծել [[Թաջ Մահալ|Թաջ Մահալը]] [[Մեծ Մողոլների կայսրություն|Մեծ մոնղոլների կայսրությունում]]:
Սինանի ամենանշանավոր գործերն են՝ Շահզադե (1543-1548), Սուլեյմանի (1550-1557, երկուսն էլ՝ Կ. Պոլսում), Սելիմի (1569-75, Ադրիանուպոլսում) մզկիթները։
 
Նա քարտաշ-որմնադրի որդի էր, որը ստացել էր տեխնիկական կրթություն և դարձել ռազմական ինժեներ: Նա արագորեն բարձրացել էր մինչև սպայի աստիճանի և ի վերջո դարձել [[Ենիչերիներ|ենիչերիների]] հրամանատար՝ ստանալով պատվավոր [[Աղա (կոչում)|աղա]] կոչումը<ref name="GoodwinA87">Goodwin (2001), p. 87</ref>: Ենիչերիների հետ արշավանքների ժամանակ Միմար Սինանը կատարելագործում էր իր ճարտարապետական և ինժեներական հմտությունները: Դրա շնորհիվ նա կարողանում է նախագծել բոլոր տեսակի ամրություններ, այդ թվում ռազմական ենթակառուցվածքներ՝ ճանապարհներ, կամուրջներ և ջրատարներ<ref name="Kinross214">Kinross (1977), pp 214–215</ref>: Մոտավորապես 50 տարեկանում Սինանը դառնում է արքունի գլխավոր ճարտարապետը՝ օգտագործելով բանակում ձեռք բերած տեխնիակակն հմտությունները հասարակական շինությունների և «կրոնական կառույցների ստեղծման» համար<ref name="Kinross214" />: Այս պաշտոնը զբաղեցրել է շուրջ 50 տարի:
== Կենսագրություն ==
Սինան Մեծ, Խոջա Միմար Սինանը ծնվել է Կեսարիայի գավառի Աղրնաս գյուղում։
Օսմանյան սուլթանության գլխավոր ճարտարապետը [[1539]] թվականից։ «Ինքնակենսա գրության» մեջ հայտնում է, որ պատանի հասակում սովորել է Կոստանդնուպոլիսի «աջեմի օղլանների» (քրիստոնյաների) դպրոցում ([[1502]])։ [[1503]] թվականին ընդունվել է զինվորական դպրոց, հետագայում ծառայել ենիչերների զորամասում՝ որպես սակրավոր սպա, հայտնի դարձել կամուրջների և ռազմական կառույցների շինարարության ասպարեզում։ [[1573]] թվականին սուլթան Սելիմ II-ի հրամանով Կեսարիայի հայերը ենթարկվել են զանգվածային տեղահանության և տարվել Կիպրոս կղզի։ Կանխելու համար իր ազգականների տեղահանումը Սինանը դիմել է սուլթանին, որն, ընդառաջելով, հրամայել է «արքունի ճարտարապետների գլխավորի» ազգականներին ներում շնորհել և Կիպրոս չաքսորել։ Այդ վավերագիրը հրատարակվել է թուրքական «Թիւրխ Թարիխը էնճիւմէի Մեճմուսաս» հանդեսում (Նոր շարք, հ․ Ա․ Թ․ 5, հունիս [[1930]] - մայիս, [[1931]], էջ 10)։ Հրամանագրի տեքստը Ա․ Ալպոյաճյանը հրապարակել է թարգմանությամբ։
 
Սինանի գլուխգործոցը [[Էդիրնե|Էդիրնեում]] [[Սելիմիե մզկիթ (Էդիրնե)|Սելիմիե մզկիթն]] է, չնայած որ նրա ամենահայտնի գործը Ստամբուլում [[Սուլեյմանիե մզկիթ|Սուլեյմանիե մզկիթն]] է: Նա համարվում է դասական օսմանյան ճարտարապետության շրջանի ամենախոշոր ճարտարապետը և համեմատվում է իր արևմտյան ժամանակակից [[Միքելանջելո|Միքելանջելոյի]] հետ<ref>De Osa, Veronica.</ref><ref>Saoud (2007), p. 7</ref>: Միքելանջելոն և նրա՝ Հռոմում Սուրբ Պետրոսի տաճարի նախագիծը շատ հայտնի էին Ստամբուլում, քանի որ Լեոնարդո դա Վինչին և Միքելանջելոն հրավիրվել էին Բարձր դռան կողմից համապատասխանաբար 1502 և 1505 թվականներին, որպեսզի ներակայացնեն Ոսկե եղջյուրի կամրջի նախագիծը<ref>Vasari (1963), Book IV, p. 122</ref>: Միմար Սինանի աշխատանքները պատմության մեջ համարվում են ամենաազդեցիկ կառույցներից<ref>http://home.howstuffworks.com/home-improvement/construction/planning/10-most-famous-architects2.htm</ref>:
== Գործունեություն ==
[[Պատկեր:MimarSinan-Detail.jpg|մինի|Միմարը Սուլթան Սուլեյմանի գերեզմանը պատրաստելիս]]
[[Պատկեր:The tomb of Mimar Sinan.jpg|մինի|ձախից|Սինանի դամբարանը]]
Սինանի շինարարական գործունեության առաջին շրջանում ([[1538]] թվականից), սուլթան [[Սուլեյման I|Սուլեյման]] 1-ի հրամանով, Սինանը մզկիթի է վերափոխել մի քանի եկեղեցի ([[Հալեպ]]ի Հուսրավիան, [[1537]])։ Սինանի ամենանշանավոր գործերն են՝ Շահզադե (1543-1548), [[Սուլեյմանիե]] ([[1550]]-[[1557]], երկուսն էլ՝ Կոստանդնուպոլիսում), Սելիմիե ([[1569]]-[[1575]], Ադրիանուպոլսում) մզկիթները։ Շահզադե մզկիթի համալիրը բաղկացած է աղոթասրահից և զավթից, հատակագծային ձևերը քառակուսի են, ծավալային հորինվածքը՝ բրգաձև։ Գլխավոր շենքը բյուգանդականի օրինակով բազմահարկ է, ճոխացված գլխավոր և երկրորդական աբսիդներով ու գմբեթարդներով, կենտրոնում՝ գմբեթով պսակված։ Դավիթը հունա-հռոմեական պերիստիլ բակի նմանությամբ բաց է, շրջափակված գմբեթածածկերով սյունաշար սրահով։
 
==Վաղ տարիներ ==
Սուլեյմանիե մզկիթում նախօրինակ ունենալով Կոստանդնուպոլիսի Սուրբ Սոֆիայի տաճարը, Սինանը հանգել է շինարարական և գեղագիտական յուրովի լուծումների։ Գմբեթը (բարձրությունը 53 մ, տրամագիծը՝ 27 մ) հենվում է 4 հսկայական մույթերի վրա։ Կողային նավերը ծածկված են հնգական տարբեր չափի գմբեթներով։ Արտաքին ծավալի չորս անկյուններից վեր են սլանում մինարեթներ։ Սինանի կառուցած Սելիմիե մզկիթը համաշխարհային ճարտարապետությանը հայտնի է որպես օսմանյան ճարտարապետության գլուխգործոց։ Բլրի գագաթին կառուցված սիմետրիկ հորինվածքով այս համալիրը շրջափակված է ուղղանկյուն պատվերով։ Կենտրոնում միմյանց կից գավիթն ու աղոթասրահն են, մի անկյունում քառակուսի հատակագծով գերեզմանատունն է, մյուսում՝ նույն չափերի հիվանդանոցը, իսկ պարսպապատի երկար կողի ողջ երկայնքով՝ շուկան։
[[File:Sinan Caferaga March 2008b.JPG|thumb|180px|[[Ստամբուլ|Սատմբուլում]] Միմար Սինանի կիսանդրին]]
Ժամանակակից կենսագիրներից մեկի՝ [[Մուսթաֆա Սաի Չելեբի|Մուսթաֆա Սաի Չելեբիի]] համաձայն Սինանը ծնվել է 1489 թվականին (համաձայն [[Բրիտանիկա հանրագիտարան|Բրիտանիկա հանրագիտարանի]] 1490 թվականին<ref name="Britannica">Encyclopædia Britannica. [http://www.britannica.com/EBchecked/topic/545603/Sinan Sinan (Ottoman architect)]: <blockquote>Sinan, also called Mimar Sinan (“Architect Sinan”) or Mimar Koca Sinan (“Great Architect Sinan”) (born c. 1490, Ağırnaz, Turkey—died July 17, 1588, Constantinople [now Istanbul]), most celebrated of all Ottoman architects, whose ideas, perfected in the construction of mosques and other buildings, served as the basic themes for virtually all later Turkish religious and civic architecture. <br />
The son of Greek or Armenian Christian parents, Sinan entered his father’s trade as a stone mason and carpenter.</blockquote></ref>, իսկ Իսլամական ճարտարապետության բառարանի համաձայն 1491 թվականին և թուրք պրոֆեսոր և ճարտարապետ Ռեհա Գյունայի համաձայն կա՛մ 1494 և կա՛մ 1499 թվականին)<ref name="Günay">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=OfQjGQAACAAJ&dq=A+guide+to+the+works+of+Sinan+the+Architect+in+Istanbul&hl=en&sa=X&ei=3ZV8T5rqA8PV4QTisvHYDA&ved=0CDEQ6AEwAA|title=A guide to the works of Sinan the architect in Istanbul|last=Günay|first=Reha|publisher=Yapı-Endüstri Merkezi Yayınları|year=2006|isbn=975-8599-77-1|location=Istanbul, Turkey|page=23|authorlink=|accessdate=2012-04-05}}</ref> Հովսեփ անունով: Նա ծնունդով կա՛մ հայ է<ref>{{cite book|title=The cross and the crescent: Christianity and Islam from Muhammad to the Reformation|last=Fletcher|first=Richard|publisher=Penguin|year=2005|isbn=9780670032716|edition=Reprinted.|location=London|page=138|quote=...was Sinan the Old-he lived to be about ninety-an Armenian from Anatolia who had been brought to the capital as one of the 'gathered'.|authorlink=Richard A. Fletcher}}</ref><ref name="SAE">Zaryan, ''Sinan'', Armenian Soviet Encyclopedia, p. 385.</ref><ref>Kouymjian, Dickran. "Armenia from the Fall of the Cilician Kingdom (1375) to the Forced Emigration under Shah Abbas (1604)" in ''The Armenian People From Ancient to Modern Times, Volume II: Foreign Dominion to Statehood: The Fifteenth Century to the Twentieth Century''. [[Richard G. Hovannisian]] (ed.). New York: St. Martin's Press, 1997, p. 13. {{ISBN|0-312-10168-6}}.</ref><ref>{{cite book|title=Byzantine and Romanesque Architecture, Volume 1|last=Jackson|first=Thomas Graham|publisher=Cambridge University Press|year=1913|page=[https://books.google.com/books?id=YjDNAAAAMAAJ&pg=PA143 143]|quote=They are many of them designed by Sinan, who is said to have been an Armenian|authorlink=Thomas Graham Jackson}}</ref><ref name="Alboyajian1937">Alboyajian (1937), vol. 2, pp. 1533-34.</ref><ref>{{cite book|title=Old Fashioned Flowers|last=Sitwell|first=Sacheverell|publisher=Country Life|year=1939|page=74|quote=The architect Sinan, perhaps of Armenian descent, raised mosques and other buildings all over the Turkish Empire.|authorlink=Sacheverell Sitwell}}</ref>, Կապադովկիացի հույն<ref>Talbot, Hamlin ''Architecture Through the Ages''. University of Michigan, p. 208.</ref><ref>Byzantium and the Magyars, Gyula Moravcsik, Samuel R. Rosenbaum p.28.</ref><ref>Kathleen Kuiper. Islamic Art, Literature, and Culture. — The Rosen Publishing Group, 2009 — p. 204 — {{ISBN|9781615300976}}: "The son of Greek Orthodox parents, Sinan entered his father's trade as a stone mason and carpenter." .</ref><ref>Sinan: the grand old master of Ottoman architecture, p. 35, Aptullah Kuran, Institute of Turkish Studies, 1987</ref><ref>Walker, Benjamin and Peter Owen ''Foundations of Islam: the making of a world faith'', 1998, p. 275.</ref><ref name="Goodwin, Godfrey 1971 199">{{cite book|title=A history of Ottoman architecture|author=Goodwin, Godfrey|publisher=Johns Hopkins Press|year=1971|isbn=978-0-8018-1202-6|page=199|quote=He came from the district of Karaman and the Greek lands, but he does not, it is true, specifically call himself a Greek, which, in effect, he no longer was from the moment that he admitted that there was no other God but Allah. Yet after the conquest of Cyprus in 1571, when Selim decided to repopulate the island by transferring Greek families from the Karaman beylik, Sinan intervened on behalf of his family and obtained two orders from the Sultan in council exempting them from deportation. It was Selim I who ordered the first devsirme levy in Anatolia in 1512 and sent Yaya- basis to Karamania and this is probably the year in which Sinan came to Istanbul. Since he was born about 1491, or at the latest in 1492, he was old for a devsirme…}}</ref><ref name="Rogers, J. M. 2006">{{cite book|title=Sinan: Makers of Islamic Civilization.|author=Rogers, J. M.|publisher=I.B.Tauris: Oxford Centre for Islamic Studies|year=2006|isbn=978-1-84511-096-3|page=backcover|quote=(Sinan) He was born in Cappadocia, probably into a Greek Christian family. Drafted into the Janissaries during his adolescence, he rapidly gained promotion and distinction as a military engineer.}}</ref>, ալբանացի<ref name="Cragg">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=pMuxLlWih04C&pg=PA120|title=The Arab Christian: A History in the Middle East|last=Cragg|first=Kenneth|publisher=Westminster John Knox Press|year=1991|isbn=0-664-22182-3|location=|page=120|authorlink=}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=Cf26AAAAIAAJ&q=sinan+albanian+origin&dq=sinan+albanian+origin&hl=en&sa=X&ei=i458T9SdJo_R4QSvxLHlDA&ved=0CF0Q6AEwCTgo|title=The Beirut review, Issue 3|last=al-Lubnānī lil-Dirāsāt|first=Markaz|publisher=Lebanese Center for Policy Studies|year=1992|isbn=|location=|page=113|authorlink=|accessdate=2012-04-05}}</ref><ref name="Brown">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=e-VOAAAAYAAJ&q=the+fame+of+the+leading+Ottoman+architect,+Sinan,+having+reached+his+ears,+he+is+reported+to+have+invited+certain+pupils+of+this+Albanian+genius+to+India+to+carry+out+his+architectural+schemes.&dq=the+fame+of+the+leading+Ottoman+architect,+Sinan,+having+reached+his+ears,+he+is+reported+to+have+invited+certain+pupils+of+this+Albanian+genius+to+India+to+carry+out+his+architectural+schemes.&hl=en&sa=X&ei=SyWyT__ZCsjOswb_y4C9Bg&ved=0CDQQ6AEwAA|title=Indian architecture: (The Islamic period)|last=Brown|first=Percy|publisher=Taraporevala Sons|year=1942|isbn=|location=|page=94|quote=… the fame of the leading Ottoman architect, Sinan, having reached his ears, he is reported to have invited certain pupils of this Albanian genius to India to carry out his architectural schemes.|authorlink=}}</ref>, կա՛մ էլ քրիստոնյա թուրք<ref>Akgündüz Ahmed & Öztürk Said, (2011), Ottoman History, Misperfections and Truths, IUR Press (Islamitische Universiteit Rotterdam), Pg.196, [https://books.google.com/books?id=EnT_zhqEe5cC&printsec=frontcover&hl=en&sa=X&redir_esc=y#v=onepage&q&f=false See online]. Quoted from the book: "According to yet another view, Sinan came from a Christian Turkish family, whose father's name was Abdulmennan and his grandfather's Doğan Yusuf."</ref>, ծնվել է Աղըրնաս փոքրիկ քաղաքում՝ [[Փոքր Ասիա|Փոքր Ասիայի]] Կայսերի քաղաքի մոտակայքում<ref name="GoodwinB199">Goodwin (2003), pp 199–200.</ref>: Բրիտանիկա հանրագիտարանի համաձայն նա ունի կամ հայկական կամ հունական ծագում<ref name="Britannica" />: Նրա հայկական կամ հունական ծագումը հիմնավորող փաստերից մեկը [[Սելիմ II|Սելիմ II-ի]] ժամանակաշրջանում 981 թվականի Ռամադանի 7-ին է (1571 թվականի դեկտեմբերի 30) վերաբերում, որտեղ Սինանի խնդրանքով ներում են շնորհում [[Կայսերի (նահանգ)|Կայսերի]] հայկական համայնքին ընդհանուր աքսորի համար և նրա հարազատները տեղափոխվում են [[Կիպրոս (կղզի)|Կիպրոս կղզի]]<ref name="Alboyajian1937" /><ref>This decree was published in the Turkish journal ''Türk Tarihi Encümeni Mecmuası'', vol. 1, no. 5 (June 1930-May 1931) p. 10.</ref>: Մինչդեռ [[Գոդֆրեյ Գուդվին|Գոդֆրեյ Գուդվինը]] նշում էր, որ «1571 թվականին օսմանցիների կողմից Կիպրոսի նվաճումից հետո, երբ Սելիմ II որոշում է կղզին վերաբնակեցնել՝ Փոքր Ասիայի հույն ընտանիքներին [[Քարաման|Քարամանի]] նահանգից տեղափոխելով այստեղ, Սինանը դիմում է իր ընտանիքի անունից և սուլթանական արքունիքից ստանում է երկու հրաման, որոնք ազատում էին նրանց արտաքսումից»<ref name="Goodwin, Godfrey 1971 199" />:
 
Որոշ գիտնականների կարծիքով սա նշանակում էր, որ նրա ընտանիքը կապադովկիացի հույներ էին, քանի որ տարածաշրջանի ուղղափառ քրիստոնյաները միայն հույներն էին: Բացի այդ նրանցից շատերը հիշատակում էին Սինանի հորը՝ որպես քարտաշ-որմնադիր և ատաղձագործ Քրիստոս ({{lang-el|Χρήστος}}) անունով, որը շատ տարածված հունական անուն էր<ref>Muqarnas, Volume 24 History and Ideology: Architectural Heritage of the lands of Rum, p. 179, Gurlu Necipoglu, Bril, 2007, {{ISBN|978-90-04-16320-1}}</ref><ref>Constantinople, de Byzance à Stamboul, Celâl Esad Arseven, H. Laurens, 1909</ref>: Հերբերը Մյուլլերի կարծիքով, սակայն, «նա կարծես թե հայ էր»<ref>{{cite book|title=The Loom of History|last=Muller|first=Herbert Joseph|publisher=[[New American Library]]|year=1961|page=439|authorlink=Herbert J. Muller}}</ref>: Թաֆթսի համալսարանից Լյուսի տեր Մանուելյանը առաջարկում է այն տեսակետը, որ «կայսերական արխիվներից և այլ փաստաթղթերից կարելի է եզրակացնել, որ նա հայ էր»<ref>{{cite web|url=http://www.sscnet.ucla.edu/history/centers/armenian/source111.html|title=Architects, Craftsmen, Weavers: Armenians and Ottoman Art|work=Abstracts from the International Conference ARMENIAN CONSTANTINOPLE organized by Richard G. Hovannisian, UCLA, May 19–20, 2001|publisher=Social Sciences Division [[University of California, Los Angeles]]|archiveurl=https://web.archive.org/web/20140712105852/http://www.sscnet.ucla.edu/history/centers/armenian/source111.html|archivedate=12 July 2014|accessdate=13 September 2013|deadurl=yes|df=}}</ref>:
[[Պատկեր:Statue of Mimar Sinan in Edirne.jpg|մինի|Սինանի արձանը Թուրքիայում]]
Սինանին վերագրվում է շուրջ 360 շինություն, միայն Թուոքիայում կառուցել է 81 մեծ և 50 փոքր [[մզկիթ]], 55 մեդրեսե, 19 դամբարան, 7 գրադարան, 14 իմարեթ, 3 [[հոսպիտալ]], 8 [[կամուրջ]], 5 [[ջրանցույց]], 17 կարավանսարայ, 31 պալատ, 35 բաղնիք, պահեստներ և այլն։ Կառույցներ ունի Սարաևոյում (տուսրևբեգի մզկիթը, [[1531]], [[Բոսնիա և Հերցեգովինա]]), [[Եվպատորիա]]յում (Զումա Ջա մի մզկիթը, [[1552]], Ուկրանիայի ԽՍՀ), Բռոլայում (Հայդար Կաղի ջամիյա մզկիթը, [[1561]], Մակեդոնիա), [[Դամասկոս]]ում (Տսկիա Սուլեյմանիե մզկիթը, [[1554]], [[Սիրիա]]) Վիշեգրադում (Մեհմեդ փաշա Մոկոլովիչի կամուրջը Դրինա գետի վրա, [[1571]], Բոսնիա և Հերցեգովինա) և այլն։ Լինելով՝ [[Կեսարիա]]յի հայ-հունական ճարտարապետական դպրոցի խոշոր ներկայացուցիչ, Սինան դարձավ հայ-բյուզանդական ([[Հուստինիանոս]]ի շրջան) գմբեթաշինության ավանդները շարունակող մեծագույն վարպետներից, XVI դարում օսմանյան ու եվրոպական ճարտարապետական իմաստով հույժ տաղանդավոր ճարտարապետ, որը նշանավորել է օսմանյան ճարտարապետության զարգացումն ու գագաթնակետը։
 
Որոշ գիտնականներ նույնիսկ նշում են, որ նա կարող է և ալբանական ծագում ունենալ<ref name="Cragg" />: Բրիտանացի գիտնական [[Փերսի Բրաուն|Փերսի Բրաունի]] և հնդիկ գիտնական Վիդյա Դար Մահաջանի համաձայն Մեծ մոնղոլական կայսր [[Զահիրեդդին Մուհամմեդ Բաբուր|Բաբուրը]] շատ դժգոհ էր տեղական հնդկական ճարտարապետությունից, ուստի հրավիրում է «օսմանյան առաջատար ճարտարապետ Սինանի, որը ալբանական ծագում ուներ, որոշ աշակերտներին՝ ճարտարապետական նախագծեր ստեղծելու»<ref name="Brown:">{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=SnlNAAAAMAAJ&q=architect+sinan+had+albanian+origin&dq=architect+sinan+had+albanian+origin&hl=en&sa=X&ei=LoZ8T9iVMPP04QS8gM26DA&ved=0CFoQ6AEwCA|title=Indian architecture: (The Islamic period)|last=Brown|first=Percy|publisher=Taraporevala Sons|year=1942|isbn=|location=|page=92|quote=… the fame of the leading Ottoman architect, Sinan, having reached his ears, he is reported to have invited certain pupils of this Albanian genius to India to carry out his architectural schemes.|authorlink=|accessdate=2012-04-05}}</ref><ref>{{cite book|url=https://books.google.com/books?id=bOG1AAAAIAAJ&q=He+had+a+mind+to+invite+from+Constantinople+a+pupil+of+Sinan,+the+famous+Albanian+architect,+to+assist+him+in+his+building+projects.&dq=He+had+a+mind+to+invite+from+Constantinople+a+pupil+of+Sinan,+the+famous+Albanian+architect,+to+assist+him+in+his+building+projects.&hl=en&sa=X&ei=lvt_T4XPL9PS4QSv69S4Bw&ved=0CD4Q6AEwAw|title=The Muslim rule in India, Volume 1|last=Mahajan|first=Vidya Dhar|author2=Savitri Mahajan|publisher=S.Chand|year=1962|isbn=|location=|page=210|authorlink=|accessdate=2012-04-07}}</ref>:
== Տես նաև ==
* [[Միմար Սինանի անվան գեղարվեստի համալսարան]]
 
Սինանը մեծանում է՝ իր հորը աշխատանքում օգնելով, և այդ ընթացքում զարգանում են շինարարական աշխատանքներում նրա կարողությունները<ref name="SinanBritannica">[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/545603/Sinan Encyclopædia Britannica: Sinan (Ottoman architect)]</ref>: Կան երեք կարճ արձանագրություններ (Անանուն տեքստ, Ճարտարապետական գլուխգործոցներ, Ճարտարապետության գիրք) [[Թոփքափը ամրոց|Թոփքափը պալատի]] գրադարանում, որը գրված է Սինանի կողմից իր ընկեր և կենսագիր Մուսթաֆա Սաի Չելեբիին: Այս ձեռագրերում բացահայտում է իր երիտասարդության և ռազմական կարիերայի վերաբերյալ որոշակի մանրամասներ: Նրա հայրը հիշատակվում է «Աբդուլմեննան» (բառացիորեն «Առատաձեռն և ողորմած մեկի ծառա»), անունով, որն օգտագործվում էր օսմանյան շրջանում՝ կոչելու այն ոչ քրիստոնյաների հայրերին, որոնք դարձել էին մուսուլման<ref name="Günay" />:
== Պատկերասրահ ==
 
<center>
==Ռազմական գործունեություն==
<gallery>
1512 թվականին Սինանը զորակոչվում է օսմնայան բանակում ծառայության՝ որպես [[դևշիրմե]]<ref name ="GoodwinB199"/><ref name="Kinross214:">Kinross, pp 214–215.</ref>: Նա ուղարկվել է [[Կոստանդնուպոլիս|Կ.Պոլիս]], որպեսզի դառնա [[Ենիչերիներ|ենիչերիական]] բանակի սպա և հենց այդտեղ էլ ընդունել է իսամ<ref name ="GoodwinB199"/>: Նա տարիքով էր և չէր կարող ընդունվել Թոփքափըի պալատում գտնվող [[Էնդերունի դպրոց]]<ref name ="GoodwinB199"/>: Որոշ արձանագրություններում նշվում է, որ նա հավանաբար ծառայել է [[Իբրահիմ փաշա|մեծ վեզիր Փարգալը Իբրահիմ փաշային]]՝ որպես Իբրահիմ փաշա դպրոցում նորեկ: Հավանաբար հենց այդ ժամանակ էլ նրան տրվել է իսլամական Սինան անունը: Նա սկզբնապես սովորում էր [[ատաղձագործություն]] և [[մաթեմատիկա]], սակայն իր մտավոր կարողությունների և ձգտումների շնորհիվ շուտով դառնում է առաջատար մի ճարտարապետի օգնական և ձեռք բերում ճարտարապետին անհրաժեշտ գործնական գիտելիքները<ref name="GoodwinB199" />:
Պատկեր:016 Istanbul.11.2006 resize.JPG|Սուլեյմանի մզկիթը, ձախից առջևում՝ Ռուսթամ փաշայի մզկիթը
 
Պատկեր:Istanbul - Süleymaniye camii - Foto G. Dall'Orto 26-5-2006 - 25.jpg|Սուլեյմանի մզկիթի՝ ներքին տեսքը
Հաջորդ 6 տարիների ընթացքում նա ծառայում է որպես ենիչերի սպա (''acemioğlan''): Նա հավանաբար մասնակցել է [[Սելիմ I|Սելիմ I-ի]] վերջին արշավանքին՝ դեպի [[Հռոդոս]] համաձայն որոշ աղբյուրների, սակայն երբ սուլթանը մահանում է, այս ծրագիրը չեղարկվում է: Երկու տարի անց նա ականատես դարձավ [[Բելգրադ|Բելգրադի]] նվաճմանը: Նոր սուլթան Սուլեյման Փառահեղի օրոք նա եղել է Արքունի հեծելազորի անդամ Մոխաչի ճակատամարտի ժամանակ: Նրան շուտով նշանակում են Արքունի պահակախմբի հրամանատար, իսկ ավելի ուշ՝ Հետևակային կադետային կորպուսի հրամանատար: Ավելի ուշ նա տեղափոխվում է Ավստրիա, որտեղ դառնում է 62-րդ հրաձգային կորպուսի հրամանատարը<ref name="GoodwinB199" />: Սինանը դառնում է աղեղնաձգության վարպետ: 1535 թվականին մասնակցում է Բաղդադ արշավանքին՝ որպես Արքունի պահակախմբի հրամանատար: 1537 թվականին նա մասնակցում է դեպի [[Կերկիրա]], [[Ապուլիա]] և [[Մոլդավիա]] արշավանքներին<ref>[http://archnet.org/library/dictionary/entry.jsp?entry_id=DIA0848 Sinan (in Dictionary of Islamic Architecture)] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20110604194826/http://archnet.org/library/dictionary/entry.jsp?entry_id=DIA0848|date=2011-06-04}}</ref>:
Պատկեր:Mimar Sinan Türbesi.jpg|Սինանի դամբարանը
 
Պատկեր:Edirne 7333 Nevit.JPG|Սելիմի մզկիթը (կառուցվել է Սինանի կողմից 1575 թ. Ադրիանապոլսում)
Այս արշավանքների ընթացքում նա ցույց է տալիս ճարտարապետի ու ինժեների իր ունակությունները: Երբ օսմանյան բանակը գրավում է [[Կահիրե|Կահիրեն]], Սինանը նշանակվում է գլխավոր ճարտարապետ և նրան շնորհվում է արտոնություն քանդելու ցանկացած շինություն այդ քաղաքում, որը չէր համապատասպանում քաղաքի հատակագծին: Արևելք կատարած արշավանքի ժամանակ նա օգնում էր պաշտպանական կառույցներ և կամուրջների կառուցելիս, ինչպես օրինակ [[Դանուբ|Դանուբի]] վրա կառուցված կամուրջը: 1535 թվականի պարսկական արշավանքի ժամանակ Սինանը բանակի համար կառուցել է նավեր և թնդանոթներ [[Վանա լիճ|Վանա լիճը]] անցնելու համար: Սրա համար նրան շնորհվում է հասեկի կոչումը՝ սուլթանի պահակախմբի սերժանտ, մի աստիճան, որը համարժեք էր ենիչերիների աղա կոչմանը:
Պատկեր:Selimiye Mosque, Dome.jpg|Սելիմի մզկիթի գմբեթը
 
Պատկեր:Istanbul - Mesquita de Mihrimah.JPG|Միհրիմա-Սուլթան մզկիթը
Երբ 1539 թվականին [[Չելեբի Լյութֆի փաշա|Չելեբի Լյութֆի փաշան]] դառնում է մեծ վեզիր, նա Սինանին նշանակում է Բարեգործության տան ճարտարապետության վարչությունում: Սա նրա նշանակալի կարիերայի սկիզբն էր: Նրա աշխատանքը ենթակառուցվածքների կառուցումն էր: Նա նաև պատասխանատու էր հանրային տարբեր շինությունների՝ ճանապարհներ, ջրատարներ և կամուրջներ, կառուցման և ձևավորման համար:
Պատկեր:DSC04157 Istanbul - Rüstem Pasha camii - Foto G. Dall'Orto 26-5-2006.jpg|Ռուսթամ-փաշայի մզկիթի սյունասրահի աջ պատը
 
Պատկեր:Bath of Roxelane Istanbul 2007.jpg|Համմամ Հասեկի-Հուրրեմ
==Աշխատանքներ==
Պատկեր:Mimar Sinan - Mosquée Şehzade Mehmet, Istanbul (02).jpg|Շահզադե մզկիթը
Ռազմական ինժեներությունը Սինանին տեսական գիտելիքներից զատ տվեց նաև գործնական հմտություններ: Նույնը կարելի է ասել նաև Արևմուտքում [[Վերածնունդ|Վերածննդի]] ճարտարապետներ [[Միքելանջելո|Միքելանջելոյի]] և [[Ֆիլիպո Բրունելեսկի|Բրունելեսկու]] մասին:
Պատկեր:View of Mosque in Istambul from Gulu Oglu baklava fabrika.jpg
 
Պատկեր:DSC04130 Istanbul - Mehmut Pasha Camii - Foto G. Dall'Orto 25-5-2006.jpg|Սոկուլու Մեհմեդ-փաշայի մզկիթը
Տարբեր աղբյուրների համաձայն Միմար Սինանը համարվում է առնվազն 374 շինությունների ճարտարապետ, այդ թվում՝ 92 մզկիթներ, 52 փոքր մզկիթներ (''mescit''), 55 կրոնական դպրոցներ (''medrese''), Ղուրանը սերտողների (''darülkurra'') 7 դպրոցներ, 20 դամբարաններ (''türbe''), 17 հանրային խոհանոցներ (''imaret''), 3 հիվանդանոցներ (''darüşşifa''), 6 ջրատարներ, 10 կամուրջներ, 20 քարավանատուն, 36 պալատներ և առանձնատներ, 8 կամարներ և 48 բաղնիքներ<ref>[http://cadde.milliyet.com.tr/2013/12/30/HaberDetay/1656832/iSTANBUL_A_iMZASINI_ATTI A list of the buildings designed by Mimar Sinan]</ref>: Միմար Սինանը շուրջ 50 տարի եղել է արքունի գլխավոր ճարտարապետ՝ աշխատելով ճարտարապետների մի մեծ խմբի հետ:
Պատկեր:Visegrad Drina Bridge 1.jpg|Վիշեգրադի կամուրջը
 
Միմար Սինանի մասնագիտական զարգացման գործընթացը արտացոլվում է նրա 3 գլխավոր աշխատանքների միջոցով: Սրանցից երկուսը գտնվում են Ստամբուլում՝ Շեհզադե մզկիթը, որը ինքը դեռևս իր աշկերտության շրջանն է համարում, և Սուլեյմանիե մզկիթը, որը արդեն մասնագիտական շրջանն է: Իսկ Էդիրնեում Սելիմիե մզկիթը, որը համարվում է նրա վարպետության շրջանի արդյունքը:
 
<gallery heights="180" mode="packed" perrow="5" caption="Սինանի հիմնական աշխատանքները">
Պատկեր:Princova mešita.jpg|Ստամբուլ, Շեհզադե մզկիթ
Պատկեր:SehzadeMosqueInterior.jpg|Շեհզադե մզկիթի ինտերիերը
Պատկեր:Cour mosquee Suleymaniye Istanbul.jpg|Ստամբուլ, Սուլեյմանիե մզկիթ
Պատկեր:20101213 Suleymaniye Mosque Istanbul inside vertical Panorama.jpg|Սուլեյմանիե մզկիթի ինտերիերը
Պատկեր:Salimiye's beauty and grandeur.jpg|Էդիրնե, Սելիմիե մզկիթ
</gallery>
</center>
 
Շեհզադե մզկիթը Սինանի ստեղծած խոշոր մզկիթներից առաջինն է: Միհրիմահ սուլթան մզկիթը, որը ավարտին է հասցրել նույն տարում, ունի յուրահատուկ տեսք իր գլխավոր գմբեթով, որը հենվում է երեք կիսագմբեթների վրա: Երբ Սինանը դառնում է 70 տարեկան, ավարտում է Սուլեյմանիե մզկիթը համալիրը: Այս կառույցը տեղակայված է Ստամբուլի բլուրներից մեկի վրա և նայում է դեպի Ոսկե եղջյուր, կոչվում է Սուլեյման Փառահեղի անունով՝ համարվելով ժամանակի խորհրդանշական հուշարձաններից մեկը: Գմբեթի տրամագիծը, որը գերազանցում է 31 մ տրամագիծ ունեցող Սելիմիե մզկիթին, որը Սինանն ավարտել է 80 տարեկանում, համարվում է նրա ձեռքբերումների ամենակնառու օրինակը: Միմար Սինանը գեղարվեստականության գագաթնակետին է հասել Սելիմիե մզկիթի ճարտարապետությամբ, զարդանախշերով և դիզայնով:
== Գրականություն ==
 
* Տիգրան Հայազն /[[Տիգրան Պետրոսյանց]]/, Գարեգին Ղազարյան։ 1000 հայազգի գեներալներ և ծովակալներ։ Ե., [[2009]] թ., էջ 45։
Միմար Սինանը իր ճարտարապետական ունակությունները ցուցաբերել է նաև դամբարաններ ստեղծելիս: [[Շեհզադե (մզկիթ)|Շեհզադե Մեհմեդ դամբարանը]] աչքի է ընկնում իր արտաքին զարդարանքներով և կիսագմբեթով: Ռուսթեմ փաշա դամբարանը աչքի է ընկնում իր դասական ոճով: [[Սուլեյմանիե մզկիթ|Սուլեյման Փառահեղի դամբարանը]] հետաքրքիր փորձ է յոթանկյուն կառույցով և հարթ գմբեթով: [[Սելիմիե մզկիթ (Էդիրնե)|Սելիմ II դամբարանը]] ունի քառակուսի հատակագիծ և համարվում է թուրքական դամբարանների ճարտարապետական լավագույն օրինակներից մեկը: Հենց իր՝ Սինանի դամբարանը, որը գտնվում է Սուլեյմանիե համալիրի հյուսիսարևելյան մասում, շատ պարզ կառույց է:
== Ծանոթագրություններ ==
 
{{ծանցանկ}}
Սինանը մեծ վարպետությամբ միախառնում էր արվեստն ու ֆունկցիոնալիզմը կամուրջներ կառուցելիս: Սրանցից ամենամեծը Բյույուքչեքմեջե կամուրջն է, որը մոտ 635 մետր է: Ուրիշ լավ օրինակներից են Սիլիվրի կամուրջը, Մարիցայի վրա Սվիլենգրադում Հին կամուրջը, Լյուլեբուրգազ գետի վրա Լյուլեբուրգազ (Սոկոլովիչ Մեհմեդ փաշա) կամուրջը, Էրգենե գետի վրա Սինանլը կամուրջը և Դրինա կամուրջը<ref>The Drina Bridge gave its name to the famous novel by the Yugoslav author [[Ivo Andrić]].</ref>:
== Արտաքին հղումներ ==
 
* [http://www.alikonline.com/newsviewpage.aspx?idl=12292 Սինանի կենսագրությունը Ալիք օրաթերթի կայքում]
Մինչ Սինանը կառուցում և զարգացնում էր Ստամբուլի ջրամատակարարման համակարգը, քաղաքում տարբեր հատվածներում կառուցում է կամարակապ ջրատարներ: Ալիբեյ գետի վրա Մաղլովի կամարը, որը 257 մետր երկարություն և 35 մետր բարձրություն ունի, կազմված է կամարների երկու հարկաշարքերից. այն համարվում է այս տեսակի մեջ լավագույն օրինակներից մեկը:
{{Արտաքին հղումներ}}
{{ՀՍՀ}}
 
Սինանի գործունեության սկզբում օսմանյան ճարտարապետությունը մեծապես [[Պրագմատիզմ|պրագմատիկ]] էր: Կառույցները հիմնականում նախկին ձևերի կրկնություն էին և հիմնվում էին ամենահասարակ նախագծերի վրա: Դրանք ավելի շատ տարբեր մասերի հավաքածու էին, քան մեկ ամբողջություն: Ճարտարապետը գծագրում էր նախագիծը, իսկ օգնականը գիտեր, թե ինչ պետք է աներ, քանի որ նոր գաղափարներից խուսափում էին: Սինանը ժամանակի ընթացքում փոխում է այս ամենը: Նա փոխակերպում էր արդեն գործող ճարտարապետական ավանդույթները՝ ավելացնելով նորարարական երևույթներ՝ փորձելով հասնել կատարելության:
{{DEFAULTSORT:Սինան, Միմար}}
[[Կատեգորիա:Թուրքահայ ճարտարապետներ]]
[[Կատեգորիա:Հայ գեներալներ]]