«Ճարպակալում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Ավելացվել է 48 բայտ ,  6 տարի առաջ
Content deleted Content added
Տող 194.
</div>'''<big>Սննդակարգ</big>'''[[File:World Per Person Energy Consumption.png|thumb|upright=1.6|alt=A graph showing a gradual increase in global food energy consumption per person per day between 1961 and 2002.|Յուրաքանչյուր շնչին բաժին ընկնող սննդային էներգիայի քանակը աշխարհում 1961-2002 թվականներին<ref name="Earth09">{{cite web|url=http://earthtrends.wri.org/searchable_db/index.php?theme=8&variable_ID=212&action=select_countries |title=EarthTrends: Nutrition: Calorie supply per capita |work=World Resources Institute |accessdate=Oct 18, 2009 |archiveurl=https://web.archive.org/web/20110611160708/http://earthtrends.wri.org/searchable_db/index.php?theme=8&variable_ID=212&action=select_countries |archivedate=2011-06-11}}</ref>]]
 
Ըստ 2016 թվականի ամփոփման՝ ճարպակալում առաջացնող առաջին պատճառն է հանդիսանում ավելցուկային սննդի ընդունումը<ref name="pharmaReview">{{cite journal|last1=Bojanowska|first1=Ewa|last2=Ciosek|first2=Joanna|title=Can We Selectively Reduce Appetite for Energy-Dense Foods? An Overview of Pharmacological Strategies for Modification of Food Preference Behavior|journal=Current Neuropharmacology|date=15 February 2016|volume=14|issue=2|pages=118–142|doi=10.2174/1570159X14666151109103147|PMC=4825944|pmid=26549651}}</ref>։ Յուրաքանչյուր շնչին բաժին ընկնող սննդային էներգիայի քանակը զգալի տարբերվում է ըստ տարածաշրջանների և երկրների։ Այն նշանակալի փոփոխվել է նաև ժամանակի ընթացքում<ref name="Earth09" />։ Վաղ 1970 թվականներից մինչ ուշ 1990 թվականները 1 շնչին 1 օրում բաժին ընկնող սննդային էներգիան փոխվել է ամբողջ աշխարհում, բացառությամբ՝ Արևելյան Եվրոպայի։ 1996 թվականին Միացյալ Նահանգներն ունեցել է 1 անձին բաժին ընկնող ամենաբարձր ցուցանիշը՝ 3.654 կալորիա (15.290 կՋ)<ref name="Earth09" />։ Այս ցուցանիշը հետագայում 2003 թվականին աճել է մինչև 3.754 կալորիա (15.710 կՋ)<ref name="Earth09" />։ Ուշ 1990-ականների ընթացքում եվրոպացիներին բաժին է ընկել 3.394 կալորիա (14.200 կՋ) / շնչին, իսկ Ասիայի զարգացած շրջաններում եղել է 2.648 կալորիա (11.080 կՋ) / շնչին, իսկ սուբ-ՍահարաՍահարայի Աֆրիկայումհարավային շրջաններում մարդիք ընդունել են 2.176 կալորիա (9.100 կՋ) / շնչին<ref name="Earth09" /><ref>{{cite web|url=https://www.scribd.com/doc/1470965/USDA-frsept99b |title=USDA: frsept99b |work=[[United States Department of Agriculture]] |accessdate=January 10, 2009}}</ref>։ Հաստատվել է ընդհանուր օգտագործվող սննդի էներգետիկ արժեքի կապը ճարպակալման հետ<ref>{{cite web|url=http://www.statcan.gc.ca/pub/82-003-x/2009004/article/10933-eng.htm |title=Diet composition and obesity among Canadian adults |work=Statistics Canada |accessdate=}}</ref>։
 
Ամբողջ աշխարհում հասանելի սնման ուղեցույցները <ref>{{cite web|author=National Control for Health Statistics |title=Nutrition For Everyone |publisher=Centers for Disease Control and Prevention |url=https://www.cdc.gov/nccdphp/dnpa/nutrition/nutrition_for_everyone |accessdate=2008-07-09}}</ref> միայն չնչին չափով կարողացան լուծել ավելցուկային և անառողջ սնման խնդիրը<ref>{{cite journal |vauthors=Marantz PR, Bird ED, Alderman MH | title = A call for higher standards of evidence for dietary guidelines | journal = Am J Prev Med | volume = 34 | issue = 3 | pages = 234–40 | date = March 2008 | pmid = 18312812 | doi = 10.1016/j.amepre.2007.11.017 | url = }}</ref>։ 1971-2000 թվականներին ճարպակալման աստիճանը ԱՄՆ-ում աճել 14.5%-ից մինչև 30.9% <ref name="Flegal2002">{{cite journal |vauthors=Flegal KM, Carroll MD, Ogden CL, Johnson CL | title = Prevalence and trends in obesity among US adults, 1999–2000 | journal = [[JAMA (journal)|JAMA]] | volume = 288 | issue = 14 | pages = 1723–1727 | date = October 2002 | pmid = 12365955 | doi = 10.1001/jama.288.14.1723 | url = http://jama.ama-assn.org/cgi/content/full/288/14/1723 }}</ref>։ Միևնույն ժամանակահատվածում նկատվել է նաև կիրառվող սննդային էներգիայի միջին արժեքի աճ։ Կանանց համար միջին արժեքի աճը կազմել է 335 կալորիա (1.400 կՋ) օրական (1,542 կալորիա (6,450 կՋ) 1971 թվականին, իսկ 2004 թվականին 1.877 կալորիա (7.850 կՋ)), մինչդեռ տղամարդկանց մոտ աճը կազմել է 168 կալորիա (700կՋ) օրական (2.450 կալորիա (10.300 կՋ) 1971 թվականին և 2.618 կալորիա (10.950 կՋ) 2004 թվականին)։ Այս լրացուցիչ սննդային էներգիայի մեծ մասը պայմանավորված է գլխավորապես [[Ածխաջուր|ածխաջրերի]] կիրառմամբ և ավելի քիչ՝ [[Ճարպ|ճարպերի]]<ref>{{cite journal |vauthors=Wright JD, Kennedy-Stephenson J, Wang CY, McDowell MA, Johnson CL | title = Trends in intake of energy and macronutrients—United States, 1971–2000 | journal = MMWR Morb Mortal Wkly Rep | volume = 53 | issue = 4 | pages = 80–2 | date = February 2004 | pmid = 14762332 | url = https://www.cdc.gov/mmwr/preview/mmwrhtml/mm5304a3.htm }}</ref>։ Այս հավելյալ ածխաջրերի հիմնական աղբյուր են հանդիսանում քաղցրավենիքները, որոնք կազմում են ամերիկացի երիտասարդների օրական սննդակարգի 25%-ը<ref name="Caballero">{{cite journal|author=Caballero B|year=2007|title=The global epidemic of obesity: An overview|url=|journal=Epidemiol Rev|volume=29|issue=|pages=1–5|doi=10.1093/epirev/mxm012|pmid=17569676}}</ref> , և [[Չիպս|կարտոֆիլի չիպսերը]]<ref>{{cite journal |vauthors=Mozaffarian D, Hao T, Rimm EB, Willett WC, Hu FB | title = Changes in Diet and Lifestyle and Long-Term Weight Gain in Women and Men | journal = The New England Journal of Medicine | volume = 364 | issue = 25 | pages = 2392–404 | date = 23 June 2011 | pmid = 21696306 | pmc = 3151731 | doi = 10.1056/NEJMoa1014296 | type = Meta-analysis }}</ref>։ Ճարպակալաման հաճախականությունը, ինչպես նաև տիպ 2 շաքարային դիաբետի ռիսկը <ref>{{cite journal|date=November 2010|title=Sugar-sweetened beverages and risk of metabolic syndrome and type 2 diabetes: a meta-analysis|url=|journal=Diabetes Care|type=Meta-analysis, Review|volume=33|issue=11|pages=2477–83|doi=10.2337/dc10-1079|pmc=2963518|pmid=20693348|vauthors=Malik VS, Popkin BM, Bray GA, Després JP, Willett WC, Hu FB}}</ref> բարձրացնող մյուս պատճառներից են քաղցրահամ խմիչքները՝ գազավորված, մրգային, [[Էներգետիկ ըմպելիք|էներգետիկ]], վիտամինային ըմպելիքները և սառը թեյերը <ref>{{cite journal |vauthors=Malik VS, Schulze MB, Hu FB | title = Intake of sugar-sweetened beverages and weight gain: a systematic review | journal = Am. J. Clin. Nutr. | volume = 84 | issue = 2 | pages = 274–88 | date = August 2006 | pmid = 16895873 | pmc = 3210834 | doi = | url = http://www.ajcn.org/cgi/content/full/84/2/274 | type = Review }}</ref><ref>{{cite journal |vauthors=Olsen NJ, Heitmann BL | title = Intake of calorically sweetened beverages and obesity | journal = Obes Rev | volume = 10 | issue = 1 | pages = 68–75 | date = January 2009 | pmid = 18764885 | doi = 10.1111/j.1467-789X.2008.00523.x | type = Review }}</ref>։ [[Վիտամին D]] անբավարարությունը ևս կապված է ճարպակալման հետ շղթայակցված հիվանդությունների հետ։
Տող 314.
}}
 
Վաղ պատմական ժամանակաշրջանում ճարպակալումը խիստ հազվադեպհանդիպում էր հանդիպումխիստ հազվադեպ միայն նեղ շրջանակներում, սակայն այնուամենայնիվ այն ընկալվում էր որպես առողջական խնդիր: Սակայն Վաղ ժամանակակից շրջանում ({{lang-en|Early Modern period}} ) բարեկոցությանբարեկուցության աճիտարածման հետ դիտվել է բնակչության ընդգրկվածության աճ <ref name=Haslam2007/>:
 
1997 թվականին ԱՀԿ-ն ճարպակալումը ճանաչեց որպես գլոբալ էպիդեմիա<ref name=Caballero/>: Ըստ ԱՀԿ-ի 2008 թվականի գնահատմանգնահատման՝ նվազագույնը 500 միլիոն մեծահասակ (առավել քան 10%) տառապում են ճարպակալմամբ, ընդ որում ավելի հաճախ կանանց, քան տղամարդկանց շրջանում<ref name=WHO2009a>{{cite web|url=http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs311/en/index.html |title=Obesity and overweight |work=World Health Organization |accessdate=April 8, 2009}}</ref>: 2015-2016 թվականներին ԱՄՆ-ում խնդիր ունեցողներն ընդհանուր կազում էին ընդհանուր 39.6% (տղամարդկանց 37.9%-ը և կանանց 41.1%-ը)<ref>{{Cite journal|last=Hales|first=Craig M.|last2=Carroll|first2=Margaret D.|last3=Fryar|first3=Cheryl D.|last4=Ogden|first4=Cynthia L.|date=October 2017|title=Prevalence of Obesity Among Adults and Youth: United States, 2015–2016|journal=NCHS data brief|issue=288|pages=1–8|issn=1941-4927|pmid=29155689}}</ref>:
 
Ճարպակալաման հաճախությունն աճում է նաև տարիքի հետ՝ մինչև 50-60 տարեկան<ref>Seidell 2005 p.5</ref> և ծանր աստիճանի ճարպակալման դեպքերի քանակը հատկապես արագ աճում է ԱՄՆ-ում, Կանադայում և Ավստրալիայում՝ համեմատած ամբողջ աշխարհի հետ<ref name=morbid2007/><ref name="pmid24351678">{{cite journal |vauthors=Howard NJ, Taylor AW, Gill TK, Chittleborough CR | title = Severe obesity: Investigating the socio-demographics within the extremes of body mass index | journal = Obesity Research & Clinical Practice | volume = 2 | issue = 1 | pages = I–II | year = 2008 | pmid = 24351678 | doi = 10.1016/j.orcp.2008.01.001 }}</ref><ref name=Tjepkema2005>{{cite book|author=Tjepkema M |chapter=Measured Obesity–Adult obesity in Canada: Measured height and weight |title=Nutrition: Findings from the Canadian Community Health Survey |publisher=Statistics Canada |date=2005-07-06 |location=Ottawa, Ontario |url=http://www.statcan.gc.ca/pub/82-620-m/2005001/article/adults-adultes/8060-eng.htm}}</ref>:
 
ԵրեմնիԵրբեմնի բարձր եկամուտ ունեցող երկրների խնդիր հանդիսացող ճարպակալումը ներկայումս խիստ տարածված է ամբողջ աշխարհում և խնդիր է հանդիսանում թե՛ զարգացած, թե՛ զարգացող երկրների համար<ref name=EuroG2008>{{cite journal|vauthors=Tsigos C, Hainer V, Basdevant A, Finer N, Fried M, Mathus-Vliegen E, Micic D, Maislos M, Roman G, Schutz Y, Toplak H, Zahorska-Markiewicz B |title=Management of Obesity in Adults: European Clinical Practice Guidelines |journal=The European Journal of Obesity |volume=1 |issue=2 |pages=106–16 |date=April 2008 |pmid=20054170 |doi=10.1159/000126822 |url=http://www.gojaznost.org/gs/dodatak/OMTFManagementofObesityinAdults2008.pdf |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20120426034913/http://www.gojaznost.org/gs/dodatak/OMTFManagementofObesityinAdults2008.pdf |archivedate=2012-04-26 |df= }}</ref>: Նման աճը հատկապես ողբերգական կերպով զգացնել է տվել քաղաքային պայմաններում<ref name=WHO2009a/>: Աշխարհի միակ տարածաշրջանը, որի համար բնորոշ չէ ճարպակալումը, հանդիսանում էեն Հարավ-ՍահարայինՍահարայի հարավային Աֆրիկանշրջանները<ref name=HaslamJames/>:
 
==Պատմություն==