«Շնչառություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Քթի խոռոչը ([[Քթանցք|քթանցքների]] և [[Ըմպան|ըմպանի]] միջև տեղադրված) օդատար ուղիների առաջին բաժինն է, բավականին նեղ է՝ առաջին հերթին աճառաոսկրային [[Քթի միջնապատ|քթի միջնապատով]] երկու խոռոչների բաժանված լինելու պատճառով, իսկ երկրորդ հերթին՝ կողքային պատերի շնորհիվ, որոնք ունեն մի քանի երկայնական թեքվածքներ կամ խութեր<ref name="grays" />։ Նրանց մակերեսը ծածկված է լորձաթաղանթով, որը կազմված է թարթչավոր էպիթելային [[հյուսվածք]]ից։ Օրական արտադրվում է 0,5 լ լորձ։ Սա ստիպում է ներշնչված [[օդ|օդին]] խոնավություն (մինչև 95 %) վերցնել լորձաթաղանթից և ջերմություն՝ այնտեղ գտնվող արյան անոթներից, որի հետևանքով օդը հագենում է [[Ջրային գոլորշիներ|ջրային գոլորշիներով]] և տաքանում է մինչև մարմնի ջերմաստիճան՝ [[կոկորդ]] հասնելուց առաջ <ref name="tortora132" />։առաջ։ Այս խոնավության և ջերմության մի մասը ետ է վերցվում, երբ արտաշնչման ժամանակ օդը անցնում է չորացված և սառեցված քթի լորձաթաղանթով։ Կպչուն լորձը նաև բռնում է ներշնչվող կոպիտ մասնիկների մեծ մասին՝ խոչընդոտելով նրանց թափանցմանը թոքեր<ref name="tortora13" /><ref name="grays">{{cite book|title=Gray’s Anatomy|last1=Williams|first1=Peter L|last2=Warwick|first2=Roger|last3=Dyson|first3=Mary|last4=Bannister|first4=Lawrence H.|publisher=Churchill Livingstone|isbn=0443 041776|edition=Thirty-seventh|location=Edinburgh|publication-date=1989|pages=1172–1173, 1278–1282}}</ref>։ Դրան նպաստում են նաև քթի խոռոչի սկզբնամասի մազերը։ Բերանով շնչելիս օդը չի տաքանում, որի հետևանքով շնչուղիները բորբոքվում են, ու [[թոք]]եր են մտնում [[մանրէ]]ներ։ Քթի վերին մասում կան զանազան հոտեր ընկալող [[բջիջ]]ներ, ուստի այն նաև հոտառական [[օրգան]] է։Քթի խոռոչում կան զգայական բջիջներ, որոնք իրականացնում են պաշտպանական գործառույթ։ Փոշու խոշոր հատիկները, լորձի ավելցուկը գրգռում են այդ բջիջներ և առաջացնում փռշտոց, որի միջոցով օտար մարմիններն օդի հոսքով հեռանում են օրգանիզմից։

Ծանր շնչառության ժամանակ, օրինակ մազվելու ընթացքում, արտաշնչումը հրահրում է ներշնչման մկանների թուլացումը (ինչպես հանգտի ժամանակ), սակայն այս դեպքում, բացի դրանից, որովայնի մկանները ստիպում են կրծքավանդակին շարժվել ներքև (առջևից և կողքերից)<ref name="tortora12" />։ Սա ոչ միայն փոքրացնում է կրծքավանդակի խոռոչը, այլ նաև  հրում է որովայնի օրգանները դեպի ստոծանի, որը, հետևաբար, խորը թափանցում է կրծքավանդակի խոռոչ։ Արդյունքում փոքրանում է թոքերի մնացորդային ֆունկցիոնալ ծավալը<ref name="tortora12" />։ծավալը։ Սակայն թոքերը չեն կարող ամբողջությամբ դատարկվել։ Հասուն մարդու օրգանիզմում, ծայրահեղ դեպքում, առավելագույն արտաշնչումից հետո մնում է առնվազն մեկ լիտր մնացորդային օդ<ref name="tortora12" />։օդ։

Երկարավուն ուղեղում տեղադրված կենտրոնները զգայուն են  արյան մեջ և ողնուղեղային հեղուկում ածխածնի երկօքսիդի մասնակի ճնշման և թթվայնության նկատմամբ<ref name="tortora16" />։նկատմամբ։ Զգայարանների երկրորդ խումբը չափում է զարկերակային արյան մեջ թթվածնի մասնակի ճնշումը։ Վերջիններս միասին հայտնի են որպես ծայրամասային քեմոընկալիչներ, որոնք տեղադրված են աորտայի և քնային զարկերակների պատերին <ref name="tortora162" />։

Այս բոլոր քեմոընկալիչներից տեղեկատվությունը փոխանցվում է շնչառական կենտրոններ՝ երկարավում ուղեղ և Վարոլյան կամուրջ, որոնք զարկերակային արյան մեջ ածխածնի երկօքսիդի և թթվածնի նորմայից բարձր մասնակի ճնշման դեպքում կարգավորում է շնչառությունը ՝ փոխելով նրա արագությունը և խորությունը։ Սրա միջոցով  վերականգնվում է զարկերակային արյան մեջ ածխածնի երկօքսիդի նորմալ պարցիալ ճնշումը՝ 5.3 կՊա (40 մմ ս․ս․), pH-ը՝ մինչև 7.4, և թթվածնի մասնակի ճնշումը՝ մինչև 13 կՊա (100 մմ ս․ս․) <ref name="tortora163" />։ Օրինակ վարժությունները մեծացնում են ակտիվ մկանների կողմից ածխածնի երկօքսիդի արտադրությունը։ Այդ ածխաթթու գազը դիֆուզիայի միջոցով անցնում է երակային արյուն և, ի վերջո, մեծացնում է զարկերակային արյան մեջ իր մասնակի ճնշումը։ Դրա հետևանքով դրդվում են երկարավուն ուղեղի ածխածնի երկօքսիդի քեմոընկալիչները։ Շնչառական կենտրոնները ստանալով այդպիսի տեղեկատվություն՝ ստիպում են մեծացնել շնչառության արագությունը և խորությունը այն չափի, որ  ածխածնի երկօքսիդի և թթվածնի մասնակի ճնշումները զարկերակային արյան մեջ հավասարվեն հանգստի ժամանակ եղած ցուցանիշներին։ Թոքերի օդամատակարարման մասին շնչառական կենտրոնին տեղեկացնում են օդատար ուղիներում և թոքաբշտիկներում տեղադրված ընկալիչները։ Օդում թթվածնի պակասը ռեֆլեքսային հաճախացնում է շնչառական շարժումները։ Շնչառական կենտրոնները հաղորդակցվում են շնչառական մկանների հետ շնչառական նյարդերով, որոնցից ամենակարևորները ստոծանին նյարդավորողներն են <ref name="tortora164" />:

Գոյություն ունեն նաև շնչառության այլ ակամա ռեֆլեքսներ։ Դեմքի ընկղմվելը սառը ջրի մեջ հրահրում է, այսպես ասած՝ ընկղմելու ռեֆլեքս <ref name="pann">{{cite journal|author1=Michael Panneton|first1=W|year=2013|title=The Mammalian Diving Response: An Enigmatic Reflex to Preserve Life?|journal=Physiology|volume=28|issue=5|pages=284–297|doi=10.1152/physiol.00020.2013|pmc=3768097|pmid=23997188}}</ref><ref name="Physiology and Pathophysiology">{{cite journal|last1=Lindholm|first1=Peter|last2=Lundgren|first2=Claes EG|date=1 January 2009|title=The physiology and pathophysiology of human breath-hold diving|url=http://jap.physiology.org/content/106/1/284|journal=Journal of Applied Physiology|volume=106|issue=1|pages=284–292|doi=10.1152/japplphysiol.90991.2008|accessdate=4 April 2015}}</ref>։ Սա առաջին հերթին շնչառական ուղիների ջրի հոսքով փակվելու հետևանք է։ Այս դեպքում նյութափոխանակությունը դանդաղում է։ Դա կապված է վերջույթների և որովայնային օրգանների արյան անոթների ուժգին սեղմամբ։ Սա տնտեսում է թոքերում և արյան մեջ գտնվող թթվածինը ընկղմվելու ժամանակ բացառապես սրտի և գլխուղեղի համար <ref name="pann2" />։համար։ Այս ռեֆլեքսը հատկապես գործում է այն կենդանինների մոտ, որոնք մշտապես կարիք ունեն ընկղմվելու սառը ջրում, օրինակ՝ պինգվինները, փոկերը և կետերը <ref name="pmid15233163">{{cite journal|year=2004|title=Oxygen and the diving seal|url=http://archive.rubicon-foundation.org/6520|journal=Undersea Hyperb Med|volume=31|issue=1|pages=81–95|doi=|pmid=15233163|accessdate=2008-06-14|vauthors=Thornton SJ, Hochachka PW}}</ref><ref name="pmid2800051">{{cite journal|date=September 1989|title=Arterial gas tensions and hemoglobin concentrations of the freely diving Weddell seal|url=http://archive.rubicon-foundation.org/2531|journal=Undersea Biomed Res|volume=16|issue=5|pages=363–73|doi=|pmid=2800051|accessdate=2008-06-14|vauthors=Zapol WM, Hill RD, Qvist J, Falke K, Schneider RC, Liggins GC, Hochachka PW}}</ref>։ Այն նաև ավելի արդյունավետ է երեխաների համար, քան թե մեծահասակների <ref>{{cite journal|author1=Pedroso|first1=F. S.|last2=Riesgo|first2=R. S.|last3=Gatiboni|first3=T|last4=Rotta|first4=N. T.|year=2012|title=The diving reflex in healthy infants in the first year of life|url=http://journals.sagepub.com/doi/full/10.1177/0883073811415269|journal=Journal of Child Neurology|volume=27|issue=2|pages=168–71|doi=10.1177/0883073811415269|pmid=21881008}}</ref>։

Ճնշումը մեծանում է ջրի խորության մեծացմանը զուգընթաց շուրջ 1 [[մթնոլորտ]] արագությամբ՝ 100 կՊա-ից փոքր-ինչ ավելի կամ 1 [[Բար (այլ կիրառումներ)|բար]] յուրաքանչյուր 10 մետրում։ Սուզորդների ջրի տակ շնչած օդը գտնվում է շրջապատի մթնոլորտային ճնշման տակ, հետևաբար ունի ֆիզիոլոգիական և կենսաքիմիական հետևանքների բարդ շարք: