«Շնչառություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Շնչառությունը ունի նաև այլ կարևոր գործառույթներ։ Այն ապահովում է խոսքի, ծիծաղի, ժպտալու և զգացմունքները արտահայտելու նման մեխանիզմները։Այն օգտագործվում է նաև [[Ռեֆլեքս|ռեֆլեքսների]] իրագործման համար, ինչպիսիք են հորանջելը, հազալը և փռշտալը: Կենդանիները, որոնք չունեն բավարար քանակությամբ քրտինագեղձեր և չեն կարողանում քրտնարտադրությամբ [[Ջերմակարգավորում|ջերմակարգավորվել]], կարող են կորցնել ջերմությունը ծանր շնչառության ժամանակ գոլորշիացման միջոցով: [[Պատկեր:Respiratory system complete en.svg|thumb|right|Շնչառական համակարգ]]

{{Main|Շնչառական համակարգ}}ՇնչառությանՇնչառությական համակարգի այն [[օրգան]]ներըբաժինները, որոնցով մթնոլորտային [[օդ]]ը թափանցում է [[թոք]]եր, կոչվում են '''օդատար ուղիներ,''' որոնք կաթնասուններին մոտ ներկայացված են վերին շնչառական ուղիներով (քթի խոռոչ, ըմպան, կոկորդ) և ստորին շնչառական ուղիներով (շնչափող և բրոնխներ)։ Օդատար ուղիները նկարագրվում են որպես շնչառական կամ տրախեաբրոնխիալ ծառ (ձախակողմյան նկար)։ծառ։ Վերին շնչառական ուղիները կազմում են ճյուղերը, որոնք աստիճանաբար նեղանում են։ Մարդու շնչառական ծառը կարող է պարունակել միջինում 23 այդպիսի ճյուղավորումներից, այն դեպքում, երբ [[Մկներ|մկան]] մոտ դրանք 13-ն են։ Կողքային բաժինները (շնչափող և բրոնխներ) կազմում են ստորին օդատար ուղիները: Հետագա բաժանումները, ինչպիսիք են շնչառական բրոնխիոլները, ալվեոլային խողովակները և ալվեոլները, մասնագիտացված են [[Գազափոխանակություն|գազափոխանակման]] համար<ref name="tortora14" /><ref name="gilroy">{{cite book|title=AtlasHuman physiology : the basis of Anatomymedicine|last1=GilroyPocock|first1=Anne M.Gillian|last2=MacPhersonRichards|first2=BrianChristopher RD.|last3date=Ross2006|first3publisher=LawrenceOxford MUniversity Press|isbn=978-0-19-856878-0|edition=3rd|location=Oxford|page=316}}</ref><ref name="Levitzky2013_1">{{cite book|title=Pulmonary physiology|last1=Levitzky|first1=Michael G.|date=20082013|publisher=ThiemeMcGraw-Hill Medical|isbn=978-10-6040607-062179313-1|edition=Eighth|location=StuttgartNew York|pagespage=108–111Chapter 1. Function and Structure of the Respiratory System}}</ref>։

Շնչափողը և հիմնական բրոնխների սկզբնական մասերը գտնվում են թոքերից դուրս, իսկ մնացած մասերը մտնում և տարածվում են [[Թոքեր|թոքերումթոքերի]] բոլոր մասերում։

Քթի խոռոչը ([[Քթանցք|քթանցքների]] և [[Ըմպան|ըմպանի]] միջև տեղադրված) օդատար ուղիների առաջին բաժինն է, բավականին նեղ է՝ առաջին հերթին աճառաոսկրային [[Քթի միջնապատ|քթի միջնապատով]] երկու խոռոչների բաժանված լինելու պատճառով, իսկ երկրորդ հերթին՝ կողքային պատերի շնորհիվ, որոնք ունեն մի քանի երկայնական թեքվածքներ կամ խութեր<ref name="grays" />։ Նրանց մակերեսը ծածկված է լորձաթաղանթով, որը կազմված է թարթչավոր էպիթելային [[հյուսվածք]]ից։ Օրական արտադրվում է 0,5 լ լորձ։ Սա ստիպում է ներշնչված [[օդ|օդին]] խոնավություն (մինչև 95 %) վերցնել լորձաթաղանթից և ջերվություն՝ջերմություն՝ այնտեղ գտնվող արյան անոթներից, որի հետևանքով օդը հագենում է [[Ջրային գոլորշիներ|ջրային գոլորշիներով]] և տաքանում է մինչև մարմնի ջերմաստիճան՝ [[կոկորդ]] հասնելուց առաջ<ref name="tortora13" />։ Այս խոնավության և ջերմության մի մասը ետ է վերցվում, երբ արտաշնչման ժամանակ օդը անցնում է չորացված և սառեցված քթի լորձաթաղանթով։ Կպչուն լորձը նաև բռնում է ներշնչվող կոպիտ մասնիկների մեծ մասին՝ խոչընդոտելով նրանց թափանցմանը թոքեր<ref name="tortora13" /><ref name="grays">{{cite book|title=Gray’s Anatomy|last1=Williams|first1=Peter L|last2=Warwick|first2=Roger|last3=Dyson|first3=Mary|last4=Bannister|first4=Lawrence H.|publisher=Churchill Livingstone|isbn=0443 041776|edition=Thirty-seventh|location=Edinburgh|publication-date=1989|pages=1172–1173, 1278–1282}}</ref>։ Դրան նպաստում են նաև քթի խոռոչի սկզբնամասի մազերը։ Բերանով շնչելիս օդը չի տաքանում, որի հետևանքով շնչուղիները բորբոքվում են, ու [[թոք]]եր են մտնում [[մանրէ]]ներ։ Քթի վերին մասում կան զանազան հոտեր ընկալող [[բջիջ]]ներ, ուստի այն նաև հոտառական [[օրգան]] է։Քթի խոռոչում կան զգայական բջիջներ, որոնք իրականացնում են պաշտպանական գործառույթ։ Փոշու խոշոր հատիկները, լորձի ավելցուկը գրգռում են այդ բջիջներ և առաջացնում փռշտոց, որի միջոցով օտար մարմիններն օդի հոսքով հեռանում են օրգանիզմից։

Թոքերը զույգ օրգաններ են,որոնք տեղադրված են կրծքավանդակում, գրավում են գրեթե նրա ամբողջ խոռոչը։ Թոքերը նման են հատած կոնի։ Գագաթով ուղղված են վեր, հիմքով՝ ցած և հենվում են ստոծանուն։ Թոքերը խոր ակոսներով բաժանվում են բլթերի։ Աջ թոքը մեծ է և կազմված երեք բլթերից, ձախը՝ երկու բլթերից (երրորդ բլթի տեղը կրծքավանդակում զբաղեցնում է [[սիրտ]]ը)։ ՅուրաքանչյուրԹոքերը թոքիծածկված մեջեն մտնումշարակցական է[[հյուսվածք]]ի մեկամուր բրոնխթաղանթով՝ '''թոքամզով'''։ Այն ունի երկու թերթիկ՝ '''ընդերային''',որը բազմակիբոլոր ճյուղավորվելովկողմերով վերածվումծածկում մանրագույնէ բրոնխներիթոքերը, որոնքև ավարտվումնրա ենշարունակությունը մանրադիտակայինկազմող մեծություն'''առպատային''' ութերթիկ, կառուցվածքորը ունեցողծածկում թոքաբշտիկներովէ կրծքավանդակի պատերը։ Երկու թերթիկների միջև գոյանում է '''թոքամզային խոռոչ''',լցված թոքամզային հեղուկով, որով օծվում է նրանց մակերեսը և նմանվումշնչառական [[խաղող]]իշարժումների ժամանակ փոքրացնում ողկույզի։շփումը։

և լցված են մթնոլորտային [[օդ]]ով։ Թոքաբշտիկները կամ ալվեոլները շնչառական «ծառի» կույր ծայրերն են։ Կույր ասելով հասկանում ենք, որ օդը ինչ ճանապարհով որ մտել է այնտեղ, նույն ձևով էլ պետք է դուրս գա։ Այդպիսի համակարգը ստեղծվում է [[մեռյալ տարածություն]] օդատար ուղիների ներսում, որտեղ գտնվող օդը չի մասնակցում գազափոխանակաությանը։ Առողջգա։Առողջ չափահաս մարդու յուրաքանչյուր թոքում կա մոտավորապես 400 միլիոն թոքաբշտիկ, որոնց ընդհանուր մակերեսը 150 մ² է։ Փաստորեն, թոքերի շնչառական մակերեսը 70-100 անգամ մեծ է մարդու [[մաշկ]]ի մակերեսից։

ՇնչառություննՄարդկանց, ինչպես նաև այլ [[Կաթնասուն|կաթնասունների]] մոտ շնչառությունն իրականանում է շնչառական [[մկաններ]]ի՝ ստոծանու և միջկողային մկանների գործունեությամբ, կրծքավանդակի ծավալի փոփոխության շնորհիվ։ Միջկողային մկանների կծկումից, կողոսկրերը բարձրանում են, կրծքավանդակի ծավալը մեծանում են դեպի կողքեր և առաջ ուղղությամբ։ուղղությամբ<ref name="tortora1">{{cite book|title=Principles of anatomy and physiology|last1=Tortora|first1=Gerard J.|last2=Anagnostakos|first2=Nicholas P.|publisher=Harper & Row, Publishers|isbn=0-06-350729-3|edition=Fifth|location=New York|publication-date=1987|pages=556–582}}</ref>։ Ստոծանու մկանների կծկումից նրա գմբերթները հարթվում են, իջնում ներքև, որից որովայնի [[օրգան]]ները հրվում են ցած, և կրծքավանդակի ծավալը մեծանում է դեպի ներքև ուղղությամբ։ Այս պահին թոքամզային ճնշումն ավելի է փոքրանում մթնոլորտային ճնշման համեմատ։ Դրա հետևանքով թոքերն ինքնաբերաբար հետևելով կրծքավանդակի ծավալի

մեծացմանը ձգվում են, և մթնոլորտային օդը շնչուղիներով թափանցում է թոքաբշտիկների մեջ.կատարվում է '''ներշնչում'''։ Դրանից հետո միջկողային մկանների թուլացման հետևանքով կողոսկրերն իրենց ծանրությունից իջնում են ցած, իսկ ստոծանու մկանների թուլացումից ու որովայնի օրգանների [[ճնշում]]ից ստոծանին բարձրանում է վեր, և կրծքավանդակի, հետևաբար նաև թոքերի ծավալները փոքրանում են։ Թոքաբշտիկներից [[օդ]]ը դուրս է մղվում և օդատար ուղիներով հեռացվում օրգանիզմից.կատարվում է '''արտաշնչում'''։