«Մասնակից:Ellebasi7/Ավազարկղ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
No edit summary |
||
Տող 11.
|title=Topics of the Times|work=[[The New York Times]]|date=May 5, 1931|page=26|issn=0362-4331}}</ref>
|-
| ''[[Սքանչելի նոր աշխարհ]]'' || [[Օլդոս Հաքսլի]] || 1932|| Հակաուտոպիստական վեպ || Հաքսլին իր ստեղծագործությունը համարում էր ապագայի մասին գրված գիրք: Բայց դա ապագա էր 1932 թվականի համար: Օլդոս Հաքսլիի հակաուտոպիստական վեպի վրա առաջինը արգելք դրեց Իռլանդիան: Պատճառը երեխաների ծննդի անբնական մեթոդն էր:
Պատկերացրեք մի աշխարհ, որում սինթետիկ ապրանքների միջոցով լուծված է սովի խնդիրը, բոլորը կուշտ են ու գոհ: Ամուսնության կարիք չկա, այստեղ էլ բոլորը կուշտ և գոհ են, քանի որ սեռական մերձեցումից հետո երեխայի ծնվելու «վտանգ» չկա: Նոր աշխարհում երեխաները լույս աշխարհ են գալիս հատուկ ինկուբատորներում:
|-
| ''[[Ցասման ողկույզները]]'' || [[Ջոն Ստայնբեք]] || 1939|| Վեպ|| Մեծ դեպրեսիան հետք է թողել ոչ միայն Ամերիկայի պատմության, այլ նաև ամերիկյան գրականության մեջ, և ամենից երևացող վառ կետը Ջոն Սթայնբեքի «Ցասման ողկույզները» վեպն է: Երբեմնի բերրի հողը չորանում է, իսկ բանկը, որը տարիներով վարձով էր տալիս այն բնակիչներին, խստացնում է պայմանները:
Սթայնբեքի զգացմունքայնությունը չափազանց ազդեցիկ է: Նա առաջին հերթին անկեղծ է ընթերցողի հետ: Ու հենց դրա պատճառով էլ արժանացել է գրաքննադատների խիստ գնահատականին: Հրատարակվելուց հետո վեպը հայտնվեց արգելքի տակ` իրականությունը «չափազանցված ցույց տալու» համար:
|-
| ''[[Խեցգետնի արևադարձը]]'' || [[Հենրի Միլլեր]] || 1934|| Ինքնակենսագրական վեպ || 1930-ականների Ֆրանսիան է, գլխավոր հերոսը հենց հեղինակն է: Առանց կաշկանդվելու ու ամոթի զգացումի` Միլլերը նկարագրում է ընկերների ու գրչակիցների հետ իր սեքսուալ հարաբերությունները:
Երբ գիրքը հրատարակվեց, Փենսիլվանիայի վերաքննիչ դատարանի դատավոր Մայքլ Մուսմանոն հայտարարեց. «Սա գիրք չէ: Սա անդունդ է: Բուլվարային առու է: Փտելու նախապայման է: Լորձային մեկտեղում այն ամենի, ինչ կա մարդկային անբարոյականության նեխած մնացորդներում»: Միլլերը պոռնոգրաֆիա գրելու մեղադրանքով հայտնվեց արգելված հեղինակների ցանկում: Հետագայում նրա բախտակից, նույնպես արգելված Ջորջ Օրուելը «Խեցգետնի արևադարձը» անվանեց 30-ականների ամենակարևոր ստեղծագործությունը:
|-
| ''[[ Համար 5 սպանդանոցը]]'' || [[Կուրտ Վոննեգուտ]] || 1969|| Վեպ|| ԱՄՆ-ում գիրքը արգելվել է պատճառաբանությամբ, որ մռայլ պատկերները կարող են ազդել երեխաների հոգեբանության վրա: «Համար 5 սպանդանոց»-ը մինչև այսօր այն 100 ստեղծագործությունների մեջ է, որոնք ամերիկյան գրադարանավարների ասոցիացիան թույլ չի տալիս տրամադրել հանրությանը:
Գրքի հերոսը` Բիլի Պիլիգրիմը, հեղինակի ալտեր էգոն է: 2-րդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Արդենների ճակատամարտի ընթացքում ապակողմնորոշվում է և հայտնվում գերմանական գերության մեջ: Նրան պահում են Դրեզդենի հին` 5-րդ սպանդանոցում: Քաղաքի հրետակոծման ժամանակ Բիլին, բախտակից ընկերներն ու պահակները թաքնվում են սպանդանոցի խորը նկուղում, որտեղ գրքի հերոսն ականատես է լինում իր իսկ մահվանը:
|-
| ''Angaray''{{refn|Also transliterated as ''Angaaray'', ''Angarey'', ''Angaarey'', ''Angare'', or ''Anghare''. See {{cite web|url=http://www.sangatreview.org/angaarey/ |title=Angaarey |website=Sangat Review of South Asian Literature |date=25 November 2014 |access-date=22 May 2017}} and {{cite web|url=http://www.open.ac.uk/researchprojects/makingbritain/content/progressive-writers-association |title=Progressive Writers' Association |website=Making Britain |access-date=22 May 2017}}}} || [[Sajjad Zaheer]], [[Ahmed Ali (writer)|Ahmed Ali]], [[Rashid Jahan]], and Mahmud-uz-Zafar || 1932 || Progressive short stories || Banned in India in 1936 by the British government.<ref>[http://www.chowk.com/articles/10111 Sajjad Zahir: The Voice of the Common Man] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100216143947/http://chowk.com/articles/10111 |date=February 16, 2010 }}. Chowk (December 27, 2005). Retrieved on 2010-05-09.</ref>
Տող 23 ⟶ 27՝
| ''[[Animal Farm]]'' || [[George Orwell]] || 1945 || Political novella || Completed in 1943, Orwell found that no publisher would print the book, due to its criticism of the [[Soviet Union|USSR]], an important [[Allies of World War II|ally of Britain in the War]].<ref name=orwellpress>George Orwell, [http://www.orwell.ru/library/novels/Animal_Farm/english/efp_go The Freedom of the Press]</ref> Once published, the book was banned in the USSR and other communist countries.<ref name=ichr>Irish Centre for Human Rights, [http://www.nuigalway.ie/human_rights/documents/banned_and_censored_books.docx Banned and Censored Books] {{webarchive|url=https://web.archive.org/web/20131006010641/http://www.nuigalway.ie/human_rights/documents/banned_and_censored_books.docx |date=October 6, 2013 }}</ref> In 2002, the novel was banned in the schools of the United Arab Emirates, because it contained text or images that goes against [[Islamic]] values, most notably the occurrence of an anthropomorphic, talking pig.<ref name="karolides">Karolides</ref> The book is still banned in North Korea, and censored in Vietnam.
|-
| [[Կերպարանափոխություն (Ֆրանց Կաֆկա)|Կերպարանափոխություն]] || [[Ֆրանց Կաֆկա]] || 1915|| Նովել|| Կաֆկայի «Կերպարանափոխություն»-ը հնարավոր չէր գտնել ֆաշիստական Գերմանիայի և Խորհրդային միության գրադարաններում գաղափարական նկատառումով: Կաֆկայի վեպի վրա արգելքի պիտակ էր դրել նաև Չեխոսլովակիան, քանի որ Կաֆկան հրաժարվում էր գրել չեխերեն` նախընտրելով գերմաներենը:
Պատմությունը սկսվում է շրջիկ գործակալ Գրեգոր Զամզայի մասին պատմությամբ, ով, առավոտյան արթնանալով, պարզում է, որ կերպարանափոխվել է՝ մետամորֆոզի է ենթարկվել, և վերածվել է մեծ, հրեշային ուտիճի։ Զամզայի կերպարանափոխության պատճառը երբեք հայտի չդարձավ, Կաֆկան երբեք բացատրություն չտվեց։
Նովելի մնացած մասում ներկայացվում են Զամզայի՝ իր նոր կյանքին և տեսքին ադապտացման փորձերը, ինչպես նաև Զամզայի մոր, հոր և քրոջ զարմացած, վախեցած վերաբերմունքի արտահայտումները։
|-
| [[Լոլիտա (վեպ)|Լոլիտա]] || [[Վլադիմիր Նաբոկով]] || 1955|| Վեպ || Գիրքը արգելված էր Ֆրանսիայում, իսկ 1955 թվականից մինչև 1959 թվականներին՝ Անգլիայում: Հարավային Աֆրիկայում գիրքը արգելված էր 1974-ից մինչև 1982 թվականները: Սահմանափակումներ կային նաև Արգենտինայում ու Նոր Զելանդիայում: Սանդեյ էսքպրես հրատարակչությունը գրքի բոլոր օրինակները հանեց վաճառքից պոռնոգրաֆիկ բնույթի համար:
Վեպի գործողությունները պատմվում են գլխավոր հերոսի՝ Հումբերտի կյանքի մասին։ Հումբերտը սեռական մղում ունի Նոր Անգլիայի մի բնակչուհու 12-ամյա դստեր նկատմամբ: Ամուսնանում է մոր հետ, որպեսզի քողարկի աղջկա հանդեպ ունեցած զգացմունքները:
|-
| [[Առանձնության առավելությունները]] || [[Սթիվեն Չբոսկի]] || 1999|| Էպիստոլյար || Ամերիկյան գրադարանավարների ասոցիացիան էպիստոլյար ժանրի այս վեպը սեռական ակտերի և բռնության տեսարանների համար արգելել է ազատ վաճառքի դնել գրախանութներում:
Չբոսկին պատմում է Չարլի անունով տղայի մասին, որը նամակներ է գրում իր անանուն ընկերոջը և նկարագրում է իր կյանքը` թմրանյութեր, սեռական ոտնձգություններ, բռնություններ:
|-
| [[Կործանում]] || [[Չինուա Աչեբե]] || 1958|| Նովել || Չինոա Աչեբեն հանդգնել էր իրերն իրենց անունով կոչել, այդ պատճառով նրա վեպը չէր կարելի ընթերցել Բրիտանիայում: Կործանում վեպը մինչև այսօր չի կարելի գնել Մալայզիայում:
Դեպքերը ծավալվում են Նիգերիայի 9-րդ (հորինված) նահանգում: Աչեբեն անխնա ճշտությամբ նկարագրում է 19-րդ դարավերջի և 20-րդ դարասկզբի բրիտանական գաղութատիրության և քրիստոնյա միսիոներների կործանարար ազդեցությունը ավանդապահ աֆրիկյան հասարակության վրա:
|-
| [[Ամերիկյան խելագարություն]] || [[Բրեթ Իսթոն Էլիս]] || 1991|| Նովել || Այս գիրքը խորհուրդ չի տրվում թույլ նյարդեր ունեցող մարդկանց: Հաջողակ բիզնեսմեն ու սերիական մարդասպան Պատրիկ Բեյթմանը ապրում է 80-ականների Նյու Յորքում: Հենց այնտեղ, որտեղ 7 կին մահացել էին երկար ու տանջալից, 7 տղամարդ` արագ ու գրեթե առանց ցավի: Մեկին մաշկազերծել էին, մյուսին` գամել, երրորդին` գլխատել, մյուսին էլ` մասնատել: Ամերիկյան խելագարությունը բախկացած է բռնության տեսարաններից: «Սայմոն և Շուստեր» հրատարկչությունը 1991 թվականին հրաժարվեց հրատարակել գիրքը, քանի որ աշխատակցուհիները սպառնացել էին բողոքի ակցիաներ անցկացնել: Եվ երբ գրական քննադատները Ամերիկյան խելագարությունը միաբերան հայտարարեցին զարհուրելի գրվածք, Հոլիվուդը դրա հիման վրա ֆիլմ նկարեց: Ֆիլմը ավելի թույլ էր, քան գիրքը, այդ պատճառով Ամերիկյան խելագարություն գիրքը ավելի երկար մնաց արգելքի տակ ու չհայտնվեց գրախանութներում:
|-
| [[Սատանայական բանաստեղծություններ]] || [[Սալման Ռուշդի]] || 1988|| Վեպ || Գիրքը ժամանակին մեծ աղմուկ բարձրացրեց միջազգային մամուլում: Ճապոնիայում օրենքով տուգանք է սահմանված Սատանայական բանաստեղծություններ գիրքը վաճառողների համար: ԱՄՆ-ոմ մի քանի հայտնի գրախանութներ անանուն սպառնալիքների տարափի ներքո ստիպված էին հրաժարվել վաճառել Ռուշդիի գիրքը: Այս գրքում չկա իսլամը վիրավորող որևէ բառ:
Գիրքը ժամանակակից հնդիկ ներգաղթյալի մասին է: Ավիավթարից հետո նա փորձում է նոր կյանք սկսել Անգլիայում: Դրան զուգահեռ` Սալադին Չամչիի կյանքում ամեն ինչ փշուր-փշուր է լինում մահմեդական ճնշիչ բարքերի ներքո: Հրատարակվելուց մի քանի ամիս անց Իրանի ղեկավար Իմամ Հոմեյնին Ռուշդիին մահվան դատապարտեց աստվածանարգության համար և նրա հետքերով ուղարկեց վարձու մարդասպանների: Երբ Անգլիայի թագուհին Ռուշդիին ասպետի կոչում շնորհեց, իսլամական աշխարհում սկսեցին այրել [[Եղիսաբեթ II]]-ի խրտվիլակները: Ծայրահեղականները 150000 դոլար են խոստացել՝ գրողին կյանքից զրկելու համար:
|-
| [[1984 (գիրք)]] || [[Ջորջ Օրուելի]] || 1948|| Հակաուտոպիական վեպ, սոցիալական ֆանտաստիկա, քաղաքական ֆանտաստիկա[|| Վեպում պատկերված է արևմտյան քաղաքակրթությունը մ․թ․ 1984 թվականին, երբ անհատը կործանվում է ամբողջատիրական համակարգի դեմ ընդվզել փորձելիս։ «1984»-ը զգուշացում է Նացիստական Գերմանիայի, Ստալինի ղեկավարության տակ գտնվող Խորհրդային Միության և նման բռնատիրական ռեժիմների դեմ։ Վեպի ներքին գաղտնագրերն ավելի խոր շերտեր ու ակնարկներ էին պարունակում, ուստի հասկանալի էին նաև վեպի տպագրության ու վաճառքի արգելման, սուբյեկտիվ մեկնաբանման ու արհամարհման այն դեպքերը, որ գրանցվեցին նաև ԽՍՀՄ տարածքից ու սոցճամբարի երկրներից դուրս։ Մասնավորապես՝ բազմաթիվ են Արևմուտքի երկրների ձախակողմյան ուժերի քննադատությունները։ Իսկ ամենից հաճախ վեպի հետ կապված արգելանքներ են եղել ԱՄՆ տարբեր նահանգներում։ Ընդհանրապես՝ հրատարակումից գրեթե անմիջապես հետո և մոտ 50 տարի շարունակ անընդհատ փորձեր են արվել «1984»-ը հանել հատկապես դպրոցական գրադարաններից։
|-
| [[Արխիպելագ Գուլագ]] || [[Ալեքսանդր Սոլժենիցին]] || 1958-1968|| Վեպ|| Արխիպելագ Գուլագը ճամբարների համակարգ է, որ սփռված է ողջ Սովետական երկրով: «Բնիկներ» են դառնում անարդար դատաստանի ենթարկված մարդիկ: Մարդկանց ձերբակալում են գիշերով, երբ նրանք ոչինչ չեն հասկանում, իսկ հետո նետում են ճամբարների մսաղացը: Արխիպելագի պատմությունը սկսվում է 1917 թվականից Լենինի հրամանով: Սկզբում այստեղ են մեկուսացնում այլակուսակցականներին:
Գիրքը արգելվում է ԽՍՀՄ-ի կողմից, քանի որ այն դեմ էր խորհրդային իշխանությանը<ref>Karolides et al., pp. 71–78</ref>։
|-
| [[Խելքից պատուհաս]] || [[Ալեքսանդր Գրիբոյեդով]] || 1822-1824|| Կատակերգություն || Խելքից պատուհաս գրքում պատկերված է 19-րդ դարի 1819-1820-ական թվականներին Մոսկվան, ռուսական հասարակայնության մեջ կազմավորված հակադիր երկու խմբավորումների պայքարը, մի կողմից՝ ճորտատիրական կարգերի սյուն հանդիսացող ազնվականության, մյուս կողմից՝ ազնվականության առաջադեմ երիտասարդությունը։ Գիրքը տպագրելու բոլոր ջանքերը իզուր են անցնում, և հետեգայում այն արգելում են տպագրել։
|-
| [[Տիրակալը]] || [[Նիկոլո Մաքիավելի]] || 1513|| Քաղաքական տրակտատ|| Գրքի մեջ հեղինակը նկարագրում է իշխանության բռնազավթման մեդոթաբանությունը, կառավարման մեթոդները և իդեալական տիրակալին բնորոշ հմտությունները։ Գրքում նկարագրված սկզբունքները արդիական են նաև ժամանակակից քաղաքականության մեջ։ Առաջին հերթին գիրքը բովանդակում է իշխանության գլուխը անցնելու և միապետության ու հանրապետության պահպանման սկզբունքների նկարագրությունը։ Նիկոլո Մաքիավելին նկարագրում է իշխանության գլուխը անցնելու այնպիսի մեթոդներ, ինչպիսիք են հաջողությունը (հանգամանքների զուգադիպության հմուտ օգտագործումը), արիությունը, ստրկությունը և հանցագործությունը։ Սակայն հետագայում գրքի արգելում են տպագրել։
|-
| [[Դոկտոր Ժիվագո]] || [[Բորիս Պաստեռնակ]] || 1945-1955 || Նովել|| Խմբագիրները հրաժարվեցին տպագրել Պաստեռնակի վեպը` պատճառաբանելով, որ այն արտահայտում է սոցիալիստական ռեալիզմի մերժման գաղափարներ<ref>"Doctor Zhivago": Letter to Boris Pasternak from the Editors of ''Novyi Mir''. Daedalus, Vol. 89, No. 3, The Russian Intelligentsia (Summer, 1960), pp. 648–668</ref>: Հեղինակը վեպի գլխավոր հերոսի նման ավելի մեծ մտահոգություն է ցուցաբերում անհատի և ոչ թե հասարակարգի բարեկեցության նկատմամբ: Խորհրդային [[Գրաքննությունը ԽՍՀՄ-ում|գրաքննությունը]] վեպի որոշ հատվածներ «թարգմանեց» որպես հակասովետական: Նրանց հատկապես կատաղեցնում էր Պաստեռնակի նուրբ հեգնական քննադատությունը [[ստալինիզմ]]ի, կոլեկտիվացման, «Մեծ զտման» և աշխատանքային ճամբարների վերաբերյալ:
1957 թվականին իտալացի հրատարակիչ Ջանջակոմո Ֆելտրինելին կազմակերպում է վեպի ձեռագրի գաղտնի տեղափոխությունը Խորհրդային Միությունից Սերջիո Դանջելոյի միջոցով<ref>[http://www.pasternakbydangelo.com/]</ref>: Չնայած ԽՍՀՄ Գրողների միության հուսահատ ջանքերին, որոնք ուղղված էին վեպի տպագրությունը կանխելուն, 1957 թվականի նոյեմբերին Ֆելտրինելին հրատարակում է վեպի իտալերեն թարգմանությունը<ref>[http://www.hoover.org/multimedia/slide-shows/28537]</ref>: Հրատարակությունից անմիջապես հետո այնքան մեծ է լինում պահանջարկը վեպի նկատմամբ, որ Ֆելտրինելին կարողանում է նախօրոք ձեռք բերել տասնութ լեզուներով վեպի թարգմանության արտոնագրեր: Ի հատուցում Ֆելտրինելիի գործուն մասնակցության մի վեպի հրատարակության մեջ, որն իր մեջ պարունակում էր հակասովետական քննադատություն, [[Իտալիա]]յի Կոմունիստական կուսակցությունը Ֆելտրինելիին վտարում է իր շարքերից<ref>''Il caso Pasternak'', Granzotto, 1985.</ref>:
|-
| [[Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստ]] || [[ Կառլ Մարքս]] և [[Ֆրիդրիխ Էնգելս]]|| 1848|| Քաղաքական պարսավագիր|| Այն աշխատությունը մարքսիզմի հիմունքների ամբողջական շարադրանքն է։ Առաջին անգամ «Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստը» հրատարակվել է 1848 թվականին Լոնդոնում, գերմաներեն։ Ոչ լրիվ տվյալներով արտասահմանյան երկրներում 1848-1871 թվականներին լույս է տեսել «Կոմունիստական կուսակցության մանիֆեստ»-ի մոտ 770 հրատարակություն՝ 50 լեզվով։ ԽՍՀՄ-ում 1973 թվականիի հունվարի 1-ի տվյալներով թողարկվել է 447 հրատարակություն 24341 հազար օրինակով՝ 74 լեզվով։ Հետագայում գիրքը արգելել են տպագրել։
|-
| [[Իմ պայքարը]] || [[Ադոլֆ Հիտլեր]] || 1925|| Ինքնակենսագրություն|| Գիրքը համատեղում է ինքնակենսագրական տարրեր ուրվագծելով հեղինակի գաղափարները նացիոնալ-սոցիալիզմի, ռասաների, Գերմանիայի մասին։ Գիրքը արտացոլում է գաղափարներ, որոնց իրականացումը դարձավ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը։ Հիտլերը օգտագործել է, այն ժամանակ հանրաճանաչ, «հրեական վտանգի» հիմնական թեզիսները, հրեաների համաշխարհային իշխանության մենաշնորհային գրավման մասին։ Գրքից կարելի է մանրամասնորեն իմանալ Հիտլերի մանկության մանրամասները և, թե ինչպես է ձևավորվել նրա քաղաքական հայացքները։
Արգելված գիրք է համարվում մի շարք երկրներում այդ թվում նաև Գերմանիայում։
|-
| [[Արևմտյան ռազմաճակատում անփոփոխ է (վեպ)|Արևմտյան ռազմաճակատում անփոփոխ է]] || [[Էրիխ Մարիա Ռեմարկ]] || 1929|| Պատմավեպ || Գիրքը նկարագրում է պատերազմի ընթացքում գերմանացի զինվորների ապրած չափազանց մեծ ֆիզիկական ու մտավոր սթրեսն ու այն ապրումները, որ ունենում էին զինվորներից շատերը` ռազմաճակատից տուն վերադառնալիս։ Վեպի հիմնական թեմաներից է զինվորների՝ քաղաքացիական կյանքին վերադառնալու դժվարությունները։ Ռեմարկն ասում է, որ «այս գիրքը պատմում է մի սերնդի մասին, ովքեր, եթե անգամ խուսափել են, միևնույնն է, ջախջախվել են պատերազմից»: Ավելին, կյանքի մասսայական կորուստն ու պատերազմի աննշան ձեռքբերումները խիստ հակադրված են։ Զինվորների կյանքն անարժեք է նրանց հրամանատարների համար, ովքեր հարմար տեղավորված են ռազմաճակատից հեռու և անտարբեր են այնտեղ կատարվող իրադարձությունների հանդեպ։
Այս գիրքը նացիստական Գերմանիայում արգելված ու այրված գրքերի շարքում էին։
|-
| [[Անասնաֆերմա]] || [[Ջորջ Օրուել]] || 1945 ||Հակաուտոպիական վեպ|| Քաղաքական սատիրայի և հակաուտոպիական ժանրերի վիպակ է, որի հիմքը 1917 թվականի Բոլշևիկյան հեղափոխությունն է և դրան հաջորդած ստալինիզմը։ Անասնաֆերմա վեպը քսաներորդ դարի «հակաուտոպիայի» հանրահայտ նմուշներից է, ուր հեղինակ քննարկում է տոտալ ռեժիմների պայմաններում անհատականության ոչնչացման գործընթացը: Հետագայում ԽՍՀՄ-ն արգելեց տպագրել այս գիրքը<ref name=orwellpress>George Orwell, [http://www.orwell.ru/library/novels/Animal_Farm/english/efp_go The Freedom of the Press]</ref>։ 2002 թվականին վեպը արգելվել է [[Միացյալ Արաբական Էմիրություններ]]ի դպրոցներում, քանի որ այն հակասում է իսլամական արժեքներին<ref name="karolides">Karolides</ref>: Գիրքը դեռեւս արգելված է [[Հյուսիսային Կորեա]]յում և [[Վիետնամ]]ում:
|-
| ''[[The Dark (McGahern novel)|The Dark]]'' || [[John McGahern]] || 1965||Novel || Banned in Ireland for obscenity.<ref>{{cite news | last = Wroe | first = Nicholas | title = Ireland's rural elegist | work = The Guardian | date = January 5, 2002 | url = https://www.theguardian.com/books/2002/jan/05/fiction.books | accessdate = 2012-07-01 | location=London}}</ref>
|