«Արձակ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
ձևավորում
Տող 8.
== Գրական ժանրերն արձակում==
Չնայած նրան, որ ժանր հասկացությունը ինքնին վերաբերում է ստեղծագործության բովանդակությանը և ոչ թե ձևին, ժանրերի մեծամասնությունը միտված է կա՛մ չափածոյին (պոեմներ, [[սոնետ|սոնետներ]]), կա՛մ արձակին (վեպեր, [[պատմվածք|պատմվածքներ]])։ Այսպիսի բաժանումը պետք չէ ընդունել տառացիորեն, քանի որ գոյություն ունեն բազմաթիվ օրինակներ, երբ այս կամ այն ժանրի ստեղծագործությունները գրվել են իր համար ոչ սովորական ձևով։ Դրա օրինակ կարող են ծառայել ռուս գրողների վեպերը և նովելները՝ գրված չափածոյով, օրինակ՝ [[Ալեքսանդր Պուշկին]] «[[Տնակ Կոլոմնայում]]», «Կոմս Նուլին», «[[Եվգենի Օնեգին]]» ստեղծագործությունները։ Բացի դրանից կան ժանրեր, որոնք գրվում են ինչպես արձակ, այնպես էլ չափածո (օրինակ՝ [[հեքիաթ|հեքիաթը]]):
 
=== Կենսագրություն ===
Կենսագրությունը այն ստեղծագործությունն է, որում ներկայացվում է որևէ անձի կյանքի և գործունեության պատմությունը<ref>Биография // Толковый словарь русского языка : в 4 т. / гл. ред. Б. М. Волин, Д. Н. Ушаков (т. 2—4) ; сост. Г. О. Винокур, Б. А. Ларин, С. И. Ожегов, Б. В. Томашевский, Д. Н. Ушаков ; под ред. Д. Н. Ушакова. — М. : Государственный институт «Советская энциклопедия» (т. 1) : ОГИЗ (т. 1) : Государственное издательство иностранных и национальных словарей (т. 2—4), 1935—1940. — 45 000 экз.</ref>։ Կենսագրությունը պատմական, գեղարվեստական և գիտական արձակի ժանր է։
Տող 16 ⟶ 17՝
Երևան, 199, էջ 369։</ref>:
 
=== ՄանիֆեստՊատմվածք ===
[[Պատմվածք|Պատմվածքը]] գեղարվեստական գրականության փոքրածավալ ստեղծագործություն, էպիկական ժանր։ Պամվածքում նկարագրվում է կյանքի մի դեպք, դրվագ՝ կապված մեկ կամ մի քանի հերոսների հետ, և դրանով էլ պայմանավորված է նրա փոքր ծավալը<ref>{{БСЭ3|статья=Рассказ|archiveurl=http://archive.is/WgjI|archivedate=2012-07-16}}</ref>։ Ի տարբերություն նովելի՝ պատմվածքի սյուժեն հակված չէ դեպի արտասովորը, դեպքերն այնտեղ զարգանում են ավելի սովորական հանդարտ ընթացքով, և հանգույցը լուծվում է ոչ թե նորավեպի նման անսպասելի ու հանկարծակի, այլ ավելի սովորական ձևով։ Հայ գրականության մեջ պատմվածքներ գրել են Նար-Դոսը («Մեր թաղը»), Հովհաննես Թումանյանը («Գիքորը», «Եղջերվի մահը»), Ավետիք Իսահակյանը («Գարիբալդիականը», «Համբերանքի չիբուխը»), Ակսել Բակունցը («[[Ալպիական մանուշակ (պատմվածք)|Ալպիական մանուշակը]]», «Նամակ ռուսաց թագավորին») և այլք։
Մանիֆեստը ծրագրային արձակ շարադրանք է՝ կապված կոնկրետ գրական ուղղության, հոսանքի, դպրոցի, խմբի գեղագիտական սկզբունքների հետ։ Տերմինը լայն տարածում է ստացել 19-րդ դարում և ունի լայն իմաստ, ինչի պատճառով էլ համարվում է պայմանական և կիրառելի մի ամբողջ շարք գրական ստեղծագործությունների վերաբերյալ՝ ծավալուն դեկլարացիաներից մինչև գեղագիտական լուրջ [[տրակտատ|տրակտատներ]], [[հոդված|հոդվածներ]], [[առաջաբան|առաջաբաններ]]։ Որոշ դեպքերում գրողների և գրաքննադատների գեղագիտական ելույթները կրում են գրական մանիֆեստի բնույթ՝ անմիջական ազդեցություն թողնելով պատմական և գրական գործընթացների վրա՝ չնայած այն հանգամանքին, որ մանիֆեստի ձև ունեցող որոշ դեկլաացիաներ լինում են կարճաժամկետ և ոչ ազդեցիկ։ Երբեմն գրական մանիֆեստն և գրական դպրոցի իրական բովանդակությունը չեն համընկնում։ Ընդհանուր առմամբ մանիֆեստները հասարակական կյանքի արդյունք են, որ արտացոլում են և՛ գաղափարա-գեղագիտական որոնումները, և՛ նոր գրականության ձևավորման ընթացքը<ref>{{статья |автор = М. Эйхенгольц |заглавие = Манифесты (художественно-литературные) |оригинал = |ссылка = http://enc-dic.com/lit/Manifest-hudozhestvenno-literaturne-214/ |ответственный = Под ред. Н. Бродского, А. Лаврецкого, Э. Лунина, В. Львова-Рогачевского, М. Розанова, В. Чешихина-Ветринского |автор издания = |издание = Литературная энциклопедия: Словарь литературных терминов//в двух томах |тип = |место = М.; Л. |издательство = Издательствово Л. Д. Френкель |год = 1925 |том = |страницы = }}</ref>։
 
=== Վիպակ ===
Վիպակը արձակ էպիկական ստեղծագործություն է, որ մոտ է վեպին և հակված է սյուժեի հաջորդական շարադրանքին՝ սահմանափակվելով նվազագույն սյուժետային գծերով։ Պատկերում է առանձին դրվագ կյանքից։ Վեպից տարբերվում է նկարագրվող իրադարձությունների փոքր ընդգրկմամբ։ Չունի կայուն ծավալ, զբաղեցնում է միջանկյալ դիրք վեպի և պատմվածքի ու նովելի միջև: Ձգտում է ներկայացնել խրոնիկային սյուժե, որը վերարտադրում է կյանքի բնական ընթացքը: Դասական վիպակի սյուժեն, որի կանոնները մշակվել են 19-րդ դարի երկրորդ կեսի ռեալիստական գրականության մեջ, սովորաբար կենտրոնացած են գլխավոր հերոսի կերպարի շուրջը, որի անհատականությունն ու ճակատագիրը բացահայտվում են ոչ մեծ թվով իրադարձությունների շնորհիվ, որոնց նա անմիջականորեն մանսակցում է։ Երկրորդային սյուժետային գծերը, որպես կանոն, վիպակում բացակայում են։ Հերոսների քանակը վիպակում ավելի քիչ է, քան վեպում, ընդ որում՝ վեպին բնորոշ է գլխավոր և երկրորդական կերպարների հստակ տարանջատումը, ինչը սովորաբար բացակայում է վիպակում, կամ այդ սահմանազատումը էական չէ գործողությունների զարգացման մեջ: Ռեալիստական վիպակի սյուժեն հաճախ կապվում է «օրվա խնդրի» հետ, ինչի պատմողը տեսնում է սոցիալական իրականության մեջ և ընկալում որպես օրախնդիր: Երբեմն հեղինակը նույն աշխատանքը կարող է դասակարգել տարբեր ժանրային կատեգորիաներում։ Օրինակ՝ [[Իվան Տուրգենև|Տուրգենևը]] «[[Ռուդին (վեպ)|Ռուդին]]» ստեղծագործությունը նա կոչել է վիպակ, ապա` վեպ: Վիպակների խորագրերը հաճախ կապված են լինում գլխավոր հերոսի անվան ([[Նիկոլայ Կարամզին|Նիկոլայ Կարամզին]]ի «[[Թշվառ Լիզան]]», [[Ֆրանսուա-Ռընե դը Շատոբրիան]]ի «Ռենե», [[Ֆեոդոր Դոստոևսկի|Ֆեոդոր Դոստոևսկու]] «[[Նետոչկա Նեզվանովա]]» ստեղծագործությունները) կամ սյուժեի առանցքային տարրի հետ ([[Արթուր Կոնան Դոյլ]]ի «[[Բասկերվիլների շունը]]», [[Անտոն Չեխով]]ի [[Տափաստան (պատմվածք)|«Տափաստան»]] և այլն):
 
=== Վեպ ===
Վեպը մեծածավալ պատմողական ստեղծագործություն է բարդ և զարգացած սյուժեով<ref>роман // Толковый словарь русского языка : в 4 т. / гл. ред. Б. М. Волин, Д. Н. Ушаков (т. 2—4) ; сост. Г. О. Винокур, Б. А. Ларин, С. И. Ожегов, Б. В. Томашевский, Д. Н. Ушаков ; под ред. Д. Н. Ушакова. — М. : Государственный институт «Советская энциклопедия» (т. 1) : ОГИЗ (т. 1) : Государственное издательство иностранных и национальных словарей (т. 2—4), 1935—1940. — 45 000 экз.</ref>։ Պատմվածքից ու նովելից տարբերվում է իր մեծ ծավալով, բարդ սյուժեով ու նկարագրվող իրադարձությունների լայն ընդգրկմամբ<ref name="МЭСБЕ">[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD_(%D0%B2_%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5) Роман (в литературе)] // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.</ref>։ Միջին դարերում տարածված էին ասպետական վեպերը (Արթուր թագավորի, Տրիստանի և Իզոլդայի, Լանցելոտի մասին)։ Դրանց հետևել են [[խաբեբայապատում]]ներն ու ավազակային վեպերը, որոնցում արդեն կային ռեալիզմի գծեր։ Սատիրական տարրը ներմուծվել է [[Միգել դե Սերվանտես|Սերվանտես]]ի ու [[Ֆրանսուա Ռաբլե|Ռաբլեի]] կողմից։ Անգլիայում սկիզբ է առել [[սենտիմենտալիզմ|սենտիմենտալ]] ու բարոյախոսական վեպը ([[Դանիել Դեֆո]], [[Սեմյուել Ռիչարդսոն]], [[Հենրի Ֆիլդինգ]])։ Այնտեղ էլ առաջին անգամ լայն զարգացում են գտել [[պատմական վեպ]]ը ([[Վալտեր Սքոթ]]), կենցաղագրական ու հոգեբանական վեպերը ([[Չարլզ Դիքենս]] և [[Ուիլյամ Թեքերեյ]])։ Ռեալիստական ու նատուրալիստական վեպի հայրենիքը դարձել է Ֆրանսիան ([[Օնորե դը Բալզակ]], [[Գյուստավ Ֆլոբեր]], [[Էմիլ Զոլա]], [[Գոնկուր եղբայրներ]], [[Գի դը Մոպասան]])։ Ֆրանսիական գրականությունը տվել է նաև իդեալիստական, ռոմանտիկական ու հոգեբանական վեպերի նմուշներ ([[Ժորժ Սանդ]], [[Վիկտոր Հյուգո]], [[Պոլ Բուրժե]] և այլք)։ Գերմանական ու իտալական վեպերը հետևել են անգլիական ու ֆրանսիական վեպերի օրինակին։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին և 20-րդ դարի սկզբին եվրոպական գրականության վրա նշանակալի ազդեցություն են թողել սկանդինավյան ([[Բյոռնստեռնե Բյոռնսոն]], Իոնաս Լի<ref>[http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le6/le6-3533.htm Jonas Laurite Idemil Lye, 1833—1903]</ref>, [[Ալեքսանդր Քիլանդ]], [[Յուհան Ավգուստ Ստրինդբերգ|Ստրինդբերգ]]) և ռուսական ([[Ֆեոդոր Դոստոևսկի]], [[Լև Տոլստոյ]]) վեպերը<ref name="МЭСБЕ" />։ Հայ գրողների շարքում վեպեր հեղինակել են [[Խաչատուր Աբովյան]]ը, [[Րաֆֆի|Րաֆֆին]], Ծերենցը, Պերճ Պռոշյանը, [[Մուրացան|Մուրացանը]], Շիրվանզադեն, Նար-Դոսը և այլք։
 
=== Էպոպեա ===
Էպոպեան մոնումենտալ էպիկական ստեղծագործություն է, որն առանձնանում է համաժողովրդական խնդիրներով<ref>{{БСЭ3|статья=Эпопея|archiveurl=http://archive.is/CZOA|archivedate=2012-07-24}}</ref>։ Պատմագրական գրականության մեջ 19-րդ դարից ''էպոպեա'' տերմինը հաճախ օգտագործվում է լայն իմաստով՝ ընդգրկելով ցանկացած մեծածավալ ստեղծագործություն, որն ունի էպիկական կառուցվածքի հատկանիշներ։ Այդ իմաստով տարբերակում են վեպ-էպոպեաներ, որոնցում գլխավոր հերոսը նկարագրվում է պատմական խոշոր իրադարձությունների ֆոնին, օրինակ՝ [[Լև Տոլստոյ]]ի «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]», [[Միխայիլ Շոլոխով]]ի «[[Խաղաղ Դոն|Խաղաղ Դոնը]]» ստեղծագործությունները։ «Հերոսական-ռոմանտիկ էպոպեաներում» գլխավոր հերոսները ակտիվ և նպատակասլաց կերպով մասնակցնում են պատմական կարևոր իրադարձություններին, որոնց ընթացքում ձևավորվում է նրանց անհատականությունը, օրինակ՝ Տոլստոյի «[[Պետրոս Առաջին (վեպ)|Պետրոս Առաջին]]» վեպը<ref name="БСЭ3" />։ Առանձնացվում են կենցաղագրական էպոպեաներ որը մասշտաբային կերպով լուսաբանում է հասարակության զավեշտական դրությունը, օրինակ՝ [[Ֆրանսուա Ռաբլե|Ֆրանսուա Ռաբլե]]ի «[[Գարգանտյուա և Պանտագրյուել]]», [[Նիկոլայ Գոգոլ]]ի «[[Մեռած հոգիներ]]», [[Անատոլ Ֆրանս]]ի «[[Պինգվինների կղզին]]» ստեղծագործությունները<ref name="БСЭ3">{{Из БСЭ|заглавие=Эпопея}}</ref>։
 
=== Նովել ===
[[Նովել|Նովելը]] գրական պատմողական ժանր է։ Իր չափերով համեմատվում է պատմվածքի հետ (ինչը հաճախ պատճառ է դառնում նրանց նույնականացման համար), բայց տարբերվում է նրանից ծագմամբ, պատմությամբ, կառուցվածքով<ref>{{БСЭ3|статья=Новелла|archiveurl=http://archive.is/ULJg|archivedate=2012-07-15}}</ref>։ Նովելը հագեցած է իրադարձությունններով, [[ֆաբուլա|ֆաբուլան]] ավելի հստակ է, սյուժեում առկա է որոշակի շրջադարձ, որը հանգեցնում է հանգուցալուծման։ Ավելի ծավալուն ստեղծագործությունների (վիպակ կամ վեպ) հետ համեմատած՝ նովելում քիչ են գործող անձինք և գոյություն ունի մեկ սյուժետային գիծ (հազվադեպ լինում է մի քանի գծեր), որը զարգանում է մեկ ընդհանուր խնդրի շուրջ։
 
Դասական նովելի բնորոշ կառուցվածքն է՝ հանգույց, գագաթնակետ, հանգուցալուծում։ Նովելին բնորոշ են գործողությունների արագ զարգացումն ու անսպասելի, կտրուկ վախճանը։ 19-րդ դարի սկզբի ռոմանտիկները նովելում գնահատում էին անսպասելի շրջադարձը, այսպես կոչված «պուանտը», որ [[Պոետիկա (Արիստոտել)|Արիստոտելի պոետիկայում]] համապատասխանում է ճանաչման կամ պերիպետիայի պահին։ Այս ամենի հետ կապված՝ [[Վիկտոր Շկլովսկի|Վիկտոր Շկլովսկին]] նշել է, որ երջանիկ, փոխադարձ սիրո նկարագրությունը չի ստեղծում նովել, վեջինիս համար անհրաժեշտ է սեր, որը հանդիպում է խոչընդոտների. «Ա-ն սիրում է Բ-ին, Բ-ն չի սիրում Ա-ին, երբ Բ-ն սիրահարվում է Ա-ին, Ա֊Ա-ն արդեն էլ չէր սիրում Բ-ին»<ref>[http://opojaz.ru/shklovsky/strojenie_rasskaza.html Виктор Шкловский. «Строение рассказа и романа»]</ref>։
 
Համաշխարհային գրողների շարքում նովելներ հեղինակել են [[Գի դը Մոպասան|Մոպասան]], [[Օ. Հենրի|Օ'Հենրի]]նն, [[Անտոն Չեխով]]ը, [[Մերիմե Պրոսպեր|Մերիմեն]], հայ գրականության մեջ՝ [[Գրիգոր Զոհրապ]]ը, [[Ստեփան Զորյան (գրող)|Ստեփան Զորյան]]ը և այլք։
 
=== ԱկնարկՄանիֆեստ ===
Մանիֆեստը ծրագրային արձակ շարադրանք է՝ կապված կոնկրետ գրական ուղղության, հոսանքի, դպրոցի, խմբի գեղագիտական սկզբունքների հետ։ Տերմինը լայն տարածում է ստացել 19-րդ դարում և ունի լայն իմաստ, ինչի պատճառով էլ համարվում է պայմանական և կիրառելի մի ամբողջ շարք գրական ստեղծագործությունների վերաբերյալ՝ ծավալուն դեկլարացիաներից մինչև գեղագիտական լուրջ [[տրակտատ|տրակտատներ]], [[հոդված|հոդվածներ]], [[առաջաբան|առաջաբաններ]]։ Որոշ դեպքերում գրողների և գրաքննադատների գեղագիտական ելույթները կրում են գրական մանիֆեստի բնույթ՝ անմիջական ազդեցություն թողնելով պատմական և գրական գործընթացների վրա՝ չնայած այն հանգամանքին, որ մանիֆեստի ձև ունեցող որոշ դեկլաացիաներ լինում են կարճաժամկետ և ոչ ազդեցիկ։ Երբեմն գրական մանիֆեստն և գրական դպրոցի իրական բովանդակությունը չեն համընկնում։ Ընդհանուր առմամբ մանիֆեստները հասարակական կյանքի արդյունք են, որ արտացոլում են և՛ գաղափարա-գեղագիտական որոնումները, և՛ նոր գրականության ձևավորման ընթացքը<ref>{{статья |автор = М. Эйхенгольц |заглавие = Манифесты (художественно-литературные) |оригинал = |ссылка = http://enc-dic.com/lit/Manifest-hudozhestvenno-literaturne-214/ |ответственный = Под ред. Н. Бродского, А. Лаврецкого, Э. Лунина, В. Львова-Рогачевского, М. Розанова, В. Чешихина-Ветринского |автор издания = |издание = Литературная энциклопедия: Словарь литературных терминов//в двух томах |тип = |место = М.; Л. |издательство = Издательствово Л. Д. Френкель |год = 1925 |том = |страницы = }}</ref>։
Ակնարկը էպիկական գրականության փոքր ստեղծագործություն է, որը պատվածքից տարբերվում է մեկ, արագ լուծում ստացող կոնֆլիկտի բացակայությամբ և նկարագրական պատկերման մեզ զարգացմամբ։ Երկու տարբերություններն էլ կախված են այն խնդրից, որն արտացոլվում է ակնարկում: Այն անդրադառնում է ոչ այնքան միջավայրի հետ հակամարտության ընթացքում անհատականության կայացման հարցին, որքան «միջավայրի» քաղաքացիական և բարոյական վիճակի խնդրին: Ակնարկը կարող է վերաբերել ինչպես գրականությանը, այնպես էլ հրապարակախոսությանը<ref>{{Книга:БЭС|Очерк}}</ref><ref>[http://gramma.ru/LIT/?id=3.0&page=1&wrd=%CE%D7%C5%D0%CA&bukv=%CE Очерк] Словарь литературоведческих терминов под. ред. С. П. Белокуровой. M., 2005</ref>։
 
=== Պարաբոլ ===
Պարաբոլը (հունարենից թարգմանած՝ համեմատություն, զուգորդում, նմանություն) այլաբանական բարոյախոսություն է։ Տերմինը նշանակում է պրիտչային մոտ ժանր 20-րդ դարի արձակում և դրամատուրգիայում։ Չնայած պարաբոլը՝ որպես խրատական բովանդակությամբ այլաբանական ստեղծագործությունը, հայտնի է անտիկ ժամանակներից, այն հաճախ է հանդիպում քրիստոնեական գրականությունում։ Այն պատմությունը ներկայացնելու հատուկ ձև է, որը շարժվում է կոր գծով (պարաբոլ). այն սկսում է վերացական երևույթներից, այնուհետև պատմությունն աստիճանաբար մոտենում է գլխավոր թեմային, իսկ հետո կրկին վերադառնում է սկզբին, ինչպես օրինակ՝ «Անառակ որդու վերադարձը» հատվածը [[Նոր Կտակարան|Նոր Կտակարանում]]։ Պարաբոլների գիրքը՝ որպես բաղադրիչ մաս, ներառված է [[Վոլֆգանգ Գյոթե|Վոլֆգանգ Գյոթեի]] «Արևմտաարևելյան դիվանում», իսկ որպես այլաբանական բնույթի պատմություն առկա է եվրոպական և ռուսական ռոմանտիկական գրականության մեջ: Պարաբոլին մոտ հատկանիշներ, դրա տարրեր առկա են ժամանակակից գրականության բազմաթիվ ստեղծագություններում։ Ի տարբերություն պրիտչայի՝ պարաբոլայում չեն ճնշվում ստեղծագործության առարկայական, առանձին իրավիճակին բնորոշ հիմունքները։ Եթե [[Ավետարան|Ավետարանի]] պրիտչաներում գլխավորը այլաբանական պլանն է, պարզ [[Ֆաբուլա|ֆաբուլայի]] բացատրությունը քրիստոնեական տեսանկյունից, ապա պարաբոլում երկու պլաններն էլ հավասարապես կարևոր են։ Սա շատ առումներով որոշում է 20-րդ դարի պարաբոլի ժանրային առանձնահատկությունները<ref name="ReferenceA">Приходько Т. Ф. Парабола // Литературный энциклопедический словарь. — М., 1987. — С. 267</ref>։
 
=== Վիպակ ===
Վիպակը արձակ էպիկական ստեղծագործություն է, որ մոտ է վեպին և հակված է սյուժեի հաջորդական շարադրանքին՝ սահմանափակվելով նվազագույն սյուժետային գծերով։ Պատկերում է առանձին դրվագ կյանքից։ Վեպից տարբերվում է նկարագրվող իրադարձությունների փոքր ընդգրկմամբ։ Չունի կայուն ծավալ, զբաղեցնում է միջանկյալ դիրք վեպի և պատմվածքի ու նովելի միջև: Ձգտում է ներկայացնել խրոնիկային սյուժե, որը վերարտադրում է կյանքի բնական ընթացքը: Դասական վիպակի սյուժեն, որի կանոնները մշակվել են 19-րդ դարի երկրորդ կեսի ռեալիստական գրականության մեջ, սովորաբար կենտրոնացած են գլխավոր հերոսի կերպարի շուրջը, որի անհատականությունն ու ճակատագիրը բացահայտվում են ոչ մեծ թվով իրադարձությունների շնորհիվ, որոնց նա անմիջականորեն մանսակցում է։ Երկրորդային սյուժետային գծերը, որպես կանոն, վիպակում բացակայում են։ Հերոսների քանակը վիպակում ավելի քիչ է, քան վեպում, ընդ որում՝ վեպին բնորոշ է գլխավոր և երկրորդական կերպարների հստակ տարանջատումը, ինչը սովորաբար բացակայում է վիպակում, կամ այդ սահմանազատումը էական չէ գործողությունների զարգացման մեջ: Ռեալիստական վիպակի սյուժեն հաճախ կապվում է «օրվա խնդրի» հետ, ինչի պատմողը տեսնում է սոցիալական իրականության մեջ և ընկալում որպես օրախնդիր: Երբեմն հեղինակը նույն աշխատանքը կարող է դասակարգել տարբեր ժանրային կատեգորիաներում։ Օրինակ՝ [[Իվան Տուրգենև|Տուրգենևը]] «[[Ռուդին (վեպ)|Ռուդին]]» ստեղծագործությունը նա կոչել է վիպակ, ապա` վեպ: Վիպակների խորագրերը հաճախ կապված են լինում գլխավոր հերոսի անվան ([[Նիկոլայ Կարամզին|Նիկոլայ Կարամզին]]ի «[[Թշվառ Լիզան]]», [[Ֆրանսուա-Ռընե դը Շատոբրիան]]ի «Ռենե», [[Ֆեոդոր Դոստոևսկի|Ֆեոդոր Դոստոևսկու]] «[[Նետոչկա Նեզվանովա]]» ստեղծագործությունները) կամ սյուժեի առանցքային տարրի հետ ([[Արթուր Կոնան Դոյլ]]ի «[[Բասկերվիլների շունը]]», [[Անտոն Չեխով]]ի [[Տափաստան (պատմվածք)|«Տափաստան»]] և այլն):
 
=== Պրիտչա ===
[[Պրիտչա|Պրիտչան]] չափածո կամ արձակ ոչ մեծ պատմություն է այլաբանական, խրատական ձևով։ Իրականությունը առակում արտացոլվում է ժամանակագրական ու տարածական հարթությունից դուրս, առանց կոնկրետ նշելու գործող անձանց պատմական անունները։ Պրիտչան անպայման տալիս է այլաբանության բացատրությունը, որպեսզի կարդացողի համար հասկանալի լինի դրա իմաստը։ Չնայած [[առակ|առակների]] հետ նմանությանը՝ պրիտչան հավակնում է համամարդկային ընդհանրացման՝ հաճախ ուշադրություն չդարձնելով մասնավոր խնդիրների: Առակը նաև էպոսի ժանր է, որն ունի ուսուցողական բնույթ և պարունակում է կրոնական կամ բարոյական խրատ այլաբանական ձևով: Եվրոպական գրականության մեջ պրիտչայի ձևի հիմնական աղբյուրը [[Նոր Կտակարան|Նոր Կտակարանն]] է։ [[Հին Կտակարան|Հին Կտակարանում]] դեռևս չկա այդպիսի հստակ ժանրային կազմություն, որն ընդունված է կոչել պրիտչա։ Առանձին պատմություններ, օրինակ՝ [[Հոբ երանելի|Հոբ երանելու]], [[Աբրահամ]]ի մասին, կարելի է պայմանականորեն համարել պրիտչա, բայց նրանցում չկա ժամանակի և հավերժության հստակ բաժանում, որը սկզբունքորեն տարանջատում է ավետարանական պրիտչան։ Պրիտչան տարածված էպիկական ժանր է եղել նաև 19-20-րդ դարերում, որի հիմքում ընկած է եղել պարաբոլի սկզբունքը։ Բնութագրվում է հիմնական մտքի սրությամբ, լեզվի արտահայտչությամբ և էքսպրեսիվությամբ: Պրիտչայի ժանրին անդրադարձել են [[Լև Տոլստոյ|Լև Տոլստոյը]], [[Ֆրանց Կաֆկա|Ֆրանց Կաֆկան]], [[Բերտոլդ Բրեխտ|Բերտոլդ Բրեխտը]], [[Ալբեր Քամյու|Ալբեր Քամյուն]] և այլք<ref>[http://www.gramma.ru/LIT/?id=3.0&page=3&wrd=%CF%D0%C8%D2%D7%C0&bukv=%CF Словарь литературоведческих терминов под. ред. С. П. Белокуровой. M., 2005]</ref>։ Հենց 20-րդ դարում է ի հայտ եկել վեպ-պրիտչա տերմինը<ref>См., например: Мищенко В. Г. Страшные притчи Стивена Кинга // Кинг С. Воспламеняющая взглядом. Минск, 1992. С. 351; Чамеев А. Уильям Голдинг — сочинитель притч // Голдинг У. Бог-скорпион. СПб., 2001. С. 5—29</ref>։ Գրողները, գրաքննադատները և գրականագետները 20-րդ դարի արտասահմանյան գրականության նմուշներից այդպիսի բովանադակությամբ ստեղծագործություններ են համարում, օրինակ՝ [[Թորնթոն Ուայլդեր|Թորնթոն Ուայլդերի]] «[[Սուրբ Լյուդովիկոս արքայի կամուրջը]]» վեպ-պրիտչան, [[Պեր Լագերքվիստ|Պեր Լագերքվիստի]] փիլիսոփայական ալեգորիկ վեպերը և վիպակ-պրիտչաները, օրինակ՝ «Դահիճը», [[Վիլյամ Գոլդինգ]]ի «[[Ճանճերի տիրակալը]]» և այլն, [[Իտալո Կալվինո|Իտալո Կալվինոյի]] «[[Երկատված վիկոնտը]]», «[[Ծառաբնակ բարոնը]]» և այլն, [[Հեմինգուեյ, Է.|Հեմինգուեյի]] «[[Ծերունին և ծովը]]» ռեալիստական վիպակը, որ ունի «պրիտչային» բնորոշ ենթատեքստ, [[Ուիլյամ Ֆոլքներ|Ուիլյամ Ֆոլքների]] «Պրիտչա», [[Մաքս Ֆրիշ]]ի «[[Homo Faber]]», «[[Ինձ կկոչեմ Գանտենբայն]]» վեպերը, [[Բերտոլդ Բրեխտ|Բերտոլդ Բրեխտի]] շատ պիեսներ, մասնավորապես՝ «[[Բարի մարդը Սեզուանից]]» և «[[Արթուրո Ուիի կարիերան]]», բազմաթիվ ուտոպիաներ և անտիուտոպիաներ, օրինակ՝ [[Ջորջ Օրուել|Ջորջ Օրուելի]] «[[1984 (գիրք)|1984]]», «[[Անասնաֆերմա]]», [[Գրեհեմ Գրին|Գրեհեմ Գրինի]] «[[Կորստի գնով]]» ստեղծագործությունները։ Ինչպես նաև կարելի է նշել [[Ստանիսլավ Լեմ|Ստանիսլավ Լեմի]] «[[Սոլյարիս]]» փիլիսոփայական վեպը, [[Ջոն Ապդայկ|Ջոն Ապդայկի]] «Կենտավրոսը», [[Ֆերենց Շանտա|Ֆերենց Շանտայի]] «[[Հինգերորդ փոկը]]»՝ հակաֆաշիստական, քրիստոնեական ակնարկներով վեպը։
 
===Պատմվածք Ակնարկ ===
Ակնարկը էպիկական գրականության փոքր ստեղծագործություն է, որը պատվածքից տարբերվում է մեկ, արագ լուծում ստացող կոնֆլիկտի բացակայությամբ և նկարագրական պատկերման մեզ զարգացմամբ։ Երկու տարբերություններն էլ կախված են այն խնդրից, որն արտացոլվում է ակնարկում: Այն անդրադառնում է ոչ այնքան միջավայրի հետ հակամարտության ընթացքում անհատականության կայացման հարցին, որքան «միջավայրի» քաղաքացիական և բարոյական վիճակի խնդրին: Ակնարկը կարող է վերաբերել ինչպես գրականությանը, այնպես էլ հրապարակախոսությանը<ref>{{Книга:БЭС|Очерк}}</ref><ref>[http://gramma.ru/LIT/?id=3.0&page=1&wrd=%CE%D7%C5%D0%CA&bukv=%CE Очерк] Словарь литературоведческих терминов под. ред. С. П. Белокуровой. M., 2005</ref>։
[[Պատմվածք|Պատմվածքը]] գեղարվեստական գրականության փոքրածավալ ստեղծագործություն, էպիկական ժանր։ Պամվածքում նկարագրվում է կյանքի մի դեպք, դրվագ՝ կապված մեկ կամ մի քանի հերոսների հետ, և դրանով էլ պայմանավորված է նրա փոքր ծավալը<ref>{{БСЭ3|статья=Рассказ|archiveurl=http://archive.is/WgjI|archivedate=2012-07-16}}</ref>։ Ի տարբերություն նովելի՝ պատմվածքի սյուժեն հակված չէ դեպի արտասովորը, դեպքերն այնտեղ զարգանում են ավելի սովորական հանդարտ ընթացքով, և հանգույցը լուծվում է ոչ թե նորավեպի նման անսպասելի ու հանկարծակի, այլ ավելի սովորական ձևով։ Հայ գրականության մեջ պատմվածքներ գրել են Նար-Դոսը («Մեր թաղը»), Հովհաննես Թումանյանը («Գիքորը», «Եղջերվի մահը»), Ավետիք Իսահակյանը («Գարիբալդիականը», «Համբերանքի չիբուխը»), Ակսել Բակունցը («[[Ալպիական մանուշակ (պատմվածք)|Ալպիական մանուշակը]]», «Նամակ ռուսաց թագավորին») և այլք։
 
=== Վեպ ===
Վեպը մեծածավալ պատմողական ստեղծագործություն է բարդ և զարգացած սյուժեով<ref>роман // Толковый словарь русского языка : в 4 т. / гл. ред. Б. М. Волин, Д. Н. Ушаков (т. 2—4) ; сост. Г. О. Винокур, Б. А. Ларин, С. И. Ожегов, Б. В. Томашевский, Д. Н. Ушаков ; под ред. Д. Н. Ушакова. — М. : Государственный институт «Советская энциклопедия» (т. 1) : ОГИЗ (т. 1) : Государственное издательство иностранных и национальных словарей (т. 2—4), 1935—1940. — 45 000 экз.</ref>։ Պատմվածքից ու նովելից տարբերվում է իր մեծ ծավալով, բարդ սյուժեով ու նկարագրվող իրադարձությունների լայն ընդգրկմամբ<ref name="МЭСБЕ">[https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%A0%D0%BE%D0%BC%D0%B0%D0%BD_(%D0%B2_%D0%BB%D0%B8%D1%82%D0%B5%D1%80%D0%B0%D1%82%D1%83%D1%80%D0%B5) Роман (в литературе)] // Малый энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 4 т. — СПб., 1907—1909.</ref>։ Միջին դարերում տարածված էին ասպետական վեպերը (Արթուր թագավորի, Տրիստանի և Իզոլդայի, Լանցելոտի մասին)։ Դրանց հետևել են [[խաբեբայապատում]]ներն ու ավազակային վեպերը, որոնցում արդեն կային ռեալիզմի գծեր։ Սատիրական տարրը ներմուծվել է [[Միգել դե Սերվանտես|Սերվանտես]]ի ու [[Ֆրանսուա Ռաբլե|Ռաբլեի]] կողմից։ Անգլիայում սկիզբ է առել [[սենտիմենտալիզմ|սենտիմենտալ]] ու բարոյախոսական վեպը ([[Դանիել Դեֆո]], [[Սեմյուել Ռիչարդսոն]], [[Հենրի Ֆիլդինգ]])։ Այնտեղ էլ առաջին անգամ լայն զարգացում են գտել [[պատմական վեպ]]ը ([[Վալտեր Սքոթ]]), կենցաղագրական ու հոգեբանական վեպերը ([[Չարլզ Դիքենս]] և [[Ուիլյամ Թեքերեյ]])։ Ռեալիստական ու նատուրալիստական վեպի հայրենիքը դարձել է Ֆրանսիան ([[Օնորե դը Բալզակ]], [[Գյուստավ Ֆլոբեր]], [[Էմիլ Զոլա]], [[Գոնկուր եղբայրներ]], [[Գի դը Մոպասան]])։ Ֆրանսիական գրականությունը տվել է նաև իդեալիստական, ռոմանտիկական ու հոգեբանական վեպերի նմուշներ ([[Ժորժ Սանդ]], [[Վիկտոր Հյուգո]], [[Պոլ Բուրժե]] և այլք)։ Գերմանական ու իտալական վեպերը հետևել են անգլիական ու ֆրանսիական վեպերի օրինակին։ 19-րդ դարի երկրորդ կեսին և 20-րդ դարի սկզբին եվրոպական գրականության վրա նշանակալի ազդեցություն են թողել սկանդինավյան ([[Բյոռնստեռնե Բյոռնսոն]], Իոնաս Լի<ref>[http://feb-web.ru/feb/litenc/encyclop/le6/le6-3533.htm Jonas Laurite Idemil Lye, 1833—1903]</ref>, [[Ալեքսանդր Քիլանդ]], [[Յուհան Ավգուստ Ստրինդբերգ|Ստրինդբերգ]]) և ռուսական ([[Ֆեոդոր Դոստոևսկի]], [[Լև Տոլստոյ]]) վեպերը<ref name="МЭСБЕ" />։ Հայ գրողների շարքում վեպեր հեղինակել են [[Խաչատուր Աբովյան]]ը, [[Րաֆֆի|Րաֆֆին]], Ծերենցը, Պերճ Պռոշյանը, [[Մուրացան|Մուրացանը]], Շիրվանզադեն, Նար-Դոսը և այլք։
 
=== Էպոպեա ===
Էպոպեան մոնումենտալ էպիկական ստեղծագործություն է, որն առանձնանում է համաժողովրդական խնդիրներով<ref>{{БСЭ3|статья=Эпопея|archiveurl=http://archive.is/CZOA|archivedate=2012-07-24}}</ref>։ Պատմագրական գրականության մեջ 19-րդ դարից ''էպոպեա'' տերմինը հաճախ օգտագործվում է լայն իմաստով՝ ընդգրկելով ցանկացած մեծածավալ ստեղծագործություն, որն ունի էպիկական կառուցվածքի հատկանիշներ։ Այդ իմաստով տարբերակում են վեպ-էպոպեաներ, որոնցում գլխավոր հերոսը նկարագրվում է պատմական խոշոր իրադարձությունների ֆոնին, օրինակ՝ [[Լև Տոլստոյ]]ի «[[Պատերազմ և խաղաղություն]]», [[Միխայիլ Շոլոխով]]ի «[[Խաղաղ Դոն|Խաղաղ Դոնը]]» ստեղծագործությունները։ «Հերոսական-ռոմանտիկ էպոպեաներում» գլխավոր հերոսները ակտիվ և նպատակասլաց կերպով մասնակցնում են պատմական կարևոր իրադարձություններին, որոնց ընթացքում ձևավորվում է նրանց անհատականությունը, օրինակ՝ Տոլստոյի «[[Պետրոս Առաջին (վեպ)|Պետրոս Առաջին]]» վեպը<ref name="БСЭ3" />։ Առանձնացվում են կենցաղագրական էպոպեաներ որը մասշտաբային կերպով լուսաբանում է հասարակության զավեշտական դրությունը, օրինակ՝ [[Ֆրանսուա Ռաբլե|Ֆրանսուա Ռաբլե]]ի «[[Գարգանտյուա և Պանտագրյուել]]», [[Նիկոլայ Գոգոլ]]ի «[[Մեռած հոգիներ]]», [[Անատոլ Ֆրանս]]ի «[[Պինգվինների կղզին]]» ստեղծագործությունները<ref name="БСЭ3">{{Из БСЭ|заглавие=Эпопея}}</ref>։
 
=== Էսսե ===
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Արձակ» էջից