|
CO2
[[Ածխաթթվական գազնգազ]]ն [[ածխածնի երկօքսիդներկօքսիդ]]ն է` ածխածնի և [[օրգանական միացություններիմիացություններ]]ի այրման վերջնական արդյունքը: Այն անգույն, թույլ թթվահամով, օդից 1,5 անգամ ծանր [[գազ]] է: Այդ պատճառով էլ այն կարելի է հեղուկի[[հեղուկ]]ի նման մի անոթից զգուշորեն տեղափոխել մյուսի մեջ: [[Ածխաթթվական գազըգազ]]ը կարելի է նաև հեղուկացնել` միայն բարձր ճնշման տակ, իսկ մթնոլորտային ճնշման պայմաններում պնդացնել՝ վերածելով «չոր սառույցի», որը ձեզ անպայման ծանոթ է:
[[Ածխաթթվական գազըգազ]]ը լուծվում է ջրում՝ առաջացնելով [[ածխաթթու]], որը հիմքերի հետ գոյացնում է աղեր` [[կարբոնատներ]] և [[հիդրոկարբոնատներ]]: Դրանցից են մեզ բոլորիս լավ հայտնի սոդան[[սոդա]]ն` [[նատրիումի կարբոնատըկարբոնատ]]ը (Na2CO3), և խմելու սոդան՝ [[նատրիումի հիդրոկարբոնատըհիդրոկարբոնատ]]ը (NaHCO3): Ածխաթթվի մյուս աղը` [[կալցիումի կարբոնատըկարբոնատ]]ը (CaCO3), բնության մեջ հանդիպում է հսկայական քանակությամբ և միանգամից 3 ձևով` կավճի, կրաքարի և մարմարի: Այդ ապարների հզոր շերտերը հասնում են մինչև երկրակեղևի խորքերը, որտեղ ստորգետնյա խոր հորիզոնների ջերմությունը քայքայում է կարբոնատները, և անջատվում է [[ածխաթթվական գազ]]: Ժայթքելով երկրակեղևի ճեղքերի և հրաբուխների խառնարանների միջով` ածխաթթվական գազը դուրս է գալիս մթնոլորտ: Մարդկանց և կենդանիների շնչառության, զանազան նյութերի այրման և փտման ժամանակ նույնպես անջատվում է [[ածխաթթվական գազ]]: Մթնոլորտում, հատկապես նրա վերին շերտերում, ածխաթթվական գազի պարունակության չնչին աճն ազդում է Երկրից Տիեզերք ջերմանցման բնական ընթացքի վրա, որի հետևանքով նկատվում է Երկրի միջին ջերմաստիճանի աճի միտում, որն այլ կերպ անվանում են [[ջերմոցային էֆեկտ]]: Վերջինիս դեմ պայքարը ներկայումս լուրջ էկոլոգիական խնդիր է: Օդում [[ածխաթթվական գազիգազ]]ի քանակի չափավորությունը (մոտավորապես 0,03%) մարդու համար շատ կարևոր է, քանի որ այն թունավոր է:
Այդօրինակ «աղետներից» մեզ փրկում են կանաչ բույսերը, որոնց հիմնական սնունդը ածխաթթվական գազն է, բույսերի տերևները կլանում են ածխաթթվական գազը՝ փոխարենը մեզ տալով այնքան անհրաժեշտ թթվածինը[[թթվածին]]ը:
Ածխաթթվական գազը հիմնականում օգտագործվում է սննդի արդյունաբերության մեջ՝ գազավորված ըմպելիքներ, փրփրուն գինիներ, պահածոյված սննդամթերք պատրաստելու համար: Չոր սառույցը հիանալի սառնազդակ է, 2 անգամ ավելի արդյունավետ, քան սովորական սառույցը: Այն օգտագործվում է շուտ փչացող մթերքները պահպանելու և տեղափոխելու համար:
Կրակմարիչ
Ածխաթթվական գազը չի այրվում և այրմանը չի նպաստում. այդ հատկության շնորհիվ այն օգտագործվում է հրդեհները մարելու համար: Կրակմարիչները[[Կրակմարիչ]]ները լիցքավորում են ածխաթթվական գազով կամ նատրիումի հիդրոկարբոնատի լուծույթով: Այս դեպքում բալոնի վերին մասում ամրացվում է ծծմբական թթվով լցված սրվակ: Կրակմարիչը գործի դնելիս ծծմբական թթուն խառնվում է [[նատրիումի հիդրոկարբոնատիհիդրոկարբոնատ]]ի հետ: Փոխազդեցության հետևանքով անջատվում է ածխաթթվական գազ, որը հեղուկի հետ առաջացնում է շիթ և մեծ ճնշման տակ դուրս մղվում կրակմարիչից: Փրփուրը ծածկում է այրվող առարկայի մակերեսը, մեկուսացնում այն օդի թթվածնից և, այրումը դադարեցնելով, հանգցնում է կրակը:Ածխաթթվական գազը հայտնաբերել է հոլանդացի քիմիկոս [[Յա. վան ՀելմոնտըՀելմոնտ]]ը 1620 թ-ին: Կրաքարի[[Կրաքար]]ի վրա [[հանքային թթու]] ավելացնելով՝ նա ստացավ նոր «օդ» (գազ), որն անվանեց «անտառային օդ», քանի որ այդ գազը ստացվում էր նաև ծառերի այրումից: («Գազ» բառը ներմուծել է Հելմոնտը, որը հունարեն նշանակում է քաոս): Ածխաթթվական գազի բաղադրությունն առա-ջինըառաջինը հաստատել է ֆրանսիացի քիմիկոս [[Ա. Լ. ԼավուազիենԼավուազիե]]ն:
Իտալիայի[[Իտալիա]]յի [[Նեապոլ]] քաղաքի մոտ գտնվող «Շան քարանձավում» (այնտեղ մտնող շները սատկում են) և Ճավա կղզու «Մահվան հովտում» երկրի ընդերքից դուրս է գալիս ածխաթթվական գազ, որը, օդից ծանր լինելով, կուտակվում է անձավների գետնամերձ մասերում և շնչահեղձ անում այնտեղ հայտնված կենդանիներին:Այդ առումով ստորգետնյա բոլոր խոր անձավները վտանգավոր են. այդպիսի տեղերում հայտնվելիս պետք է զգուշանալ ածխաթթվական գազի պատահական կուտակումներից:
===Արտաքին հղումներ===
|
