«Քաղաքականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

{{Քաղաքականություն}}

'''Քաղաքականություն''' հասկացությունը բազմիմաստ է։ Այն ունի հետևյալ բացատրությունները․

* Իր իմաստով քաղաքականություն հասկացությունը շատ լայն է: Օրինակ, այն կարող է բնութագրել հասարակության կամ հանրույթի հարաբերությունները իրենց կառավարող անհատի հետ։

* «Պոլիտեայի» տեսանկյունից, հանրույթի, հասարակության, սոցիալական խմբի քաղաքականությունը իրենից ենթադրում է [[սահմանադրություն|սահմանադրության]] մի տեսակ, որն ամրագրված է թե՛ կառուցվածքային, թե՛ գործառութային հիմքերով (տեսական, մեթոդական և գործնական)։ Քաղաքականությունը կարող է ազդեցություն գործել կոնկրետ հասարակության մեջ հավասարակշռություն ստեղծելու, գործողությունների, արտաքին և ներքին զարգացման վրա։ Ի վերջո, քաղաքականությունը կարելի է համարել հասարակական պայմանագրի հասնելու միջոց, որտեղ միավորվում են անձնականն ու հասարակականը։ Հենց սա է պատճառը, որ քաղաքագետները շատ հաճախ քաղաքականությունը ներառում են սոցիալական շատ ոլորտների մեջ ([[տնտեսություն]], [[իրավունք]], [[սոցիոլոգիա]] և այլն)։

Մ․թ․ա․ 3000թ․ սկսած [[քաղաք-պետություն]]ները, որոնք առաջացան Միջագետքում, առավել արտոնյալ քաղաքական համակարգեր էին թվում [[Սահմանադրական միապետություն|սահմանադրական միապետությունների]] հանդեպ, և մոտ էին [[հանրապետություն|հանրապետությանը]]<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 14.</ref>։ [[Սամուել Նոահ Կրամեր|Սամուել Նոահ Կրամերի]] կողմից ուսուսմնասիրված [[Շումեր|շումերական]] պոեմում նշվում է, որ տվյալ ժամանակաշրջանում [[Ուրուկ|Ուրուկում]] գոյություն են ունեցել երկու տեսակ [[Պառլամենտ|պառլամենտներ]]՝ հին պառլամենտ, որը առավել նման է եղել սենատին և ժողովրդական պառլամետ։ Ուրուկի թագավորի [[Լեգիտիմություն|լեգիտիմությունը]] անմիջականորեն կախված էր այդ երկու պառլամենտներից։ Օրինակ, նա չէր կարող պատերազմ հայտարարել [[Քիշ (քաղաք)|Քիշ քաղաքի]] նկատմամբ, առանց ժողովրդական պառլամենտի օժանդակության։ Ավելին, թագավորական իշխանությունը շատ հազվադեպ էր ժառանգական լինում<ref>Samuel Noah Kramer, L'Histoire commence à Sumer, Arthaud, 1986, p. 55-60.</ref>։

Աստիճանաբար միապետական իշխանությունը ավելի հզորացավ նախ և առաջ իշխանության (թագադրման մի շարք արարողություններ, որոնք ներառում էին աստվածային իրավունքներ մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակում) և շրջանակների նեղացման (մեծ և հզոր կայսրությունները կլանեցին քաղաք-պետությունները) շնորհիվ<ref>Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001, p. 730-731.</ref>։ Դեմոկրատական և հանրապետական ինստիտուտները, ինչպես նշում է Կրամերը, մոռացության մատնվեցին տվյալ .ժամանակահատվածում։ Միապետական իշխանության ամրապնդումը նպաստեց (մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի վերջում) վարչարարական կարգավորումների գլուխ բարձրացմանը, որը զարգացավ [[Ուր Նամու|Ուր Նամուի]] (մ․թ․ա․ 2100թ․), [[Լիպիդ Իշտար|Լիպիդ Իշտարի]] (մ․թ․ա․ 1930թ․), [[Համմուրաբի|Համմուրաբիի]] (մ․թ․ա․ 1750թ․) և [[Լոիս Էշուննա|Լոիս Էշուննայի]] (մ․թ․ա․ 1760թ․) կոդերի շնորհիվ։

Այսպիսով, Մերձավոր Արևելքում հասարակության իրավիճակը բավական բարդ էր, քանի որ սովորույթները հստակ էին, իսկ փոփոխությունները՝ չհամակարգված<ref>Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001, p. 190.</ref>։

Մեծ պետությունների ամրապնդումը կենտրոնացրեց և ռացիոնալ դարձրեց [[Միջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունները]]<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 18.</ref>։ [[Մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակ|Մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի]] ավարտից մինչև մ․թ․ա․ 1100թ․ [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]] [[էլամ|էլամական]], իսկ [[Արաբիա|Արաբիայում]] [[Հիթիթ|Հիթիթների]] կայսրության դարաշրջանն էր, որը նշանավորվեց [[դիվանագիտական համակարգ|դիվանագիտական համակարգի]] (Արմանայի համակարգ) մշակմամբ և զարգացմամբ<ref>Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001, p. 236.</ref>։ Ստեղծվելով որպես չորս կամ հինգ մեծ իշխանությունների միջև հարաբերական հավասարակշռման գործիք, այս համակարգը ունի սեփական գործիքակազմը և պարզ [[Արձանագրություն (փաստաթուղթ)|արձանագրությունը]]։ Ի վերջո, այս ողջ ընթացքը վերջ դրեց մշակվող քաղաքականության կառուցմանը։

Թվում է, թե մերձավորարևելյան պետությունները մուտք են գործել կիսատոտալիտար համակարգ։ Մերձավոր Արևելքի տղամարդիկ նախ և առաջ անհանգստանում են քաղաքականությամբ, վարչարարական գործերի կառավարմամբ և միասին վերցված պետության ներսում կարգուկանոնի հաստատամբ, քանի որ կարգուկանոնը ներառված է աստվածային կարգուկանոնի մեջ և երբեք չի կարող վիճարկվել կամ քննարկվել<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 23.</ref>։

Չնայած [[Մերձավոր Արևելք]]ին, քաղաքականության արմատները սովորաբար կապվում են անտիկ Հունաստանի քաղաքների քաղաքական մտքի հետ։ Այսպես, անգլիացի հելլենիստ [[Մոսես Ֆինլեյ|Մոսես Ֆինլեյը]] նշում էր, որ քաղաքականությունը դեմոդեռնիստական աշխարհում քիչ տարածված գործունեություն է։ Այստեղ խոսքը գնում է [[Հին Հունաստան|հունական]] հայտնագործության մասին, որպեսզի ավելի ճիշտ լինել, հայտնագործություն, որը հույներին առանձնացրեց բոլորից<ref> L'invention de la politique, Flammarion, 1985, p. 89.</ref>։

[[Մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակ|Մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի]] ողջ ընթացքում [[Հունաստան|Հունաստանը]] հանդես էր գալիս որպես Ամարական համակարգի պարզ շարունակողը։ Այս օրինակով, հունակական առաջին ճանաչված պետությունը՝ [[Միսենական թագավորություն|միսենական թագավորությունը]], նման էր մերձավորարևելյան բազմաթիվ միապետությունների պայմանագրային միության<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1).

Մի փոքր այլ էր իրադրությունը մ․թ․ա․ 22-րդ դարեսկզբին<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 175-176.</ref>։ Որոշակի փոփոխություններ տեղի ունեցան միսենական քաղաքական կառուցվածքում<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 181.</ref>։ Մասնավորապես, անաքսը անհետացավ, իսկ տեղական իշխանիկները այլևս չկարողացան պահպանել կրոնական լիազորությունները։ Այսպիսով առաջացան սոցիալական երկու խմբեր՝ գյուղական համայնքներ և արիստոկրատներ<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p 182.</ref>։ Այս երկու ուժերի միջև հաճախ տեղի ունեցող բախումները առաջ քաշեցին քաղաքական բանավեճների անհրաժեշտությունը, հասարակականի փոխարեն։ Իշխանությունը դադարեց լինել մենաշնորհ<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 186.</ref>։ Այսպիսով պետությունը, առաջ անցնելով մասնավորից և անհատականից, դարձավ բոլորի շահերը առաջ քաշող և համեմատաբար արդյունավետ քաղաքական բանավեճեր կազմակերպող մարմին<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1).

188-199.</ref>։

 

=== 18-րդ դարավերջից մինչև 20-րդ դար ===

18-րդ դարի վերջին և 20-րդ դարի սկզբին, այսինքն [[Լուսավորության դարաշրջան|լուսավորության դարաշրջանի]] ընթացքում, անարդարությունները, որոնք առաջանում էին 3 կարգերի միջև առկա անհավասարություններից, [[քաղաքական կարգ|քաղաքական կարգի]] խորը փոփոխությունների առիթ տվեցին Եվրոպայում:

[[Անգլիա|Անգլիան]] առաջինը անցում կատարեց [[Սահմանադրական միապետություն|սահմանադրական միապետության]] ռեժիմին [[Փառավոր հեղափոխություն|Փառավոր հեղափոխության]] (1688թ.) շնորհիվ<ref> Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789. p. </ref>: Ֆրանսիան անցում կատարեց մոտ մեկ դար անց<ref> Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789.</ref>: Հեղափոխությունը տեղի ունեցավ միայն 1789 թվականին: Հեղափոխոթյան առնձնահատկությունը նրանում էր, որ այն ուղղվեց դեպի անհատի և քաղաքացու իրավունքների հռչակմանը: Իշխանությունը դադարեց աստվածային ծագում ունենալուց: Այն համարվում էր ժողովրդի սեփականությունը, և իր լեգիտիմությունը ամրագրված էր «[[բնական իրավունք|բնական իրավունքների]]» մեջ, որին ի ծնե տիրապետում է յուրաքանչյուր տղամարդ և կին: Այսպիսով, կառավարման համակարգը նախ սահմանադրական միապետություն էր (1791թ.), հետո՝ հանրապետություն (1792թ.), այնուհետև եկան անցումային պետականությունները՝ կայսրություն (1804|1804թ.), սահմանադրական միապետություն (1815թ.), հանրապետություն (184թ.), կայսրություն (1851թ.), հանրապետություն (1871թ.):

=== Ազատականություն ===

Ազատականությունը [[Քաղաքական փիլիսոփայություն|քաղաքական փիլիսոփայության]] ուղղություններից մեկն է, որը ծնվել է 18-րդ դարում Եվրոպայում [[Լուսավորության դարաշրջան|լուսավորության դարաշրջանի]] ընթացքում բացարձակ [[աստվածային իրավունք|աստվածային իրավունքների]] դեմ պայքարող ընդդիմության կողմից: Ազատականության գլխավոր գաղափարը ազատության և անհատական պատասխանատվության առավելությունն է սուվերեն իշխանության նկտամամբ: Այն պնդում է, որ յուրաքանչյուր անհատ ունի իրավունքների հիմքային պաշար, որն իշխանությունը իրավունք չունի խախտելու:

Ազատականությունը հիմնված է բարոյական սկզբունքների վրա, որի համար անընդունելի է անհատի ենթարկվողականությունը: Սա է պատճառը, որ նրանք կողմ են անհատի բացարձակ ազատությանը, հատկապես տնտեսական ոլորտում: Լիբերալիստների մեծամասնության մոտ «[[ազատական տնտեսություն]]» և «[[ազատական քաղաքականություն]]» դիխոտոմիան գոյություն չունի, քանի որ նրանք համարում են, որ դրանք նույն դոկտրինի մեջ են մտնում:

Լայն իմաստով, ազատականությունը հիմնված է անհատի [[Բազմակարծություն|բազմակարծության]] իրավունքի հարգանքի և [[գաղափարների ազատ փոխանակում|գաղափարների ազատ փոխանակման]] վրա: Ազատականությունը պետք է իրականացվի մի կողմից տնտեսական ոլորտի, ազատ մրցակցության և ազատ շուկայական պայմանների, իսկ մյուս կողմից քաղաքական ոլորտում, որոնք պետք է ամրագրված լինեն օրենքի ողջ ուժով:

Ֆաշիստներն Առաջին համաշխարհային պատերազմը դիտարկում էին, որպես հեղափոխություն, որը մեծ փոփոխությունների էր հանգեցրել պատերազմի բնույթի, հասարակական, պետական և տեխնոլոգիական ասպարեզներում<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p. 28.</ref>: Համամարդկային պատերազմի սանձազերծումը և ընդհանուր զորահավաքի առաջացումը վերացրին քաղաքացիական մարդկանց և զինվորների միջև տարբերությունը<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001.p. 16-24. </ref>: Ստեղծվեց «ռազմական քաղաքացիություն», որտեղ բոլոր քաղաքացիները պատերազմի ընթացքում ինչ-որ կերպ ներգրավված էին ռազմական գործողություններում<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p. 32.33.</ref>: Պատերազմը հանգեցրեց հզոր պետության առաջացմանը, որը կարող էր միլիոնավոր մարդկանց ուղարկել ռազմաճակատ, ապահովել տնտեսության և արդյունաբերության զարգացումը, ինչպես նաեւ քաղաքացիների կյանքին միջամտելու աննախադեպ թույլտվություն ունենալ<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p. 40-42.</ref>:

Ֆաշիստները կարծում են, որ ազատական ժողովրդավարությունը հնացել է և դիտարկում են հասարակության լիակատար մոբիլիզացումը տոտալիտար միակուսակցական պետության ներքո<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p. 91.</ref>, որը պատրաստ կլինի ցանկացած ռազմական բախման և արդյունավետ կարձագանքի տնտեսական դժվարություններին: Այդպիսի պետությունն առաջնորդվում է հզոր առաջնորդի՝ դիկտատորի, և ռազմական ղեկավարության կողմից, որը բաղկացած է իշխող ֆաշիստական կուսացության անդամներից և նպատակ ունի ամրացնել ազգային միասնականությունը և օժանդակել կայուն և կարգապահ հասարակության ձևավորմանը<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p. 105.</ref>:

Ֆաշիստները մերժում են այն պնդումը, որ բռնությունը բացասական երևույթ է, և քաղաքական բռնությունը, պատերազմը և [[Իմպերիալիզմ|իմպերիալիզմը]] դիտարկում են, որպես ազգային երիտասարդացմանը հասնելու միջոց: Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ավարտից հետո, 1945 թվականից ի վեր մի քանի կուսակցություն բացահայտ իրենց ֆաշիստական են հայտարարել, և այժմ այդ եզրույթը սովորաբար օգտագործվում է քաղակական հակառակորդների կողմից<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p.105.</ref>: Նեոֆաշիստների կամ հետֆաշիստների նկարագրությունները երբեմն ավելի պաշտոնական են կիրառվում, որպեսզի նկարագրեն ծայրահեղ աջ կուսակցությունները, որոնք 20-րդ դարի ֆաշիստական շարժման կամ նրա խորը գնացող արմատների հետ գաղափարական ընդհանրություններ ունեն:

Շատ տեսաբանների կարծիքով՝ ֆաշիզմը, երբ ներկայացրել է իշխանությունը, պատմականորեն գրոհել է համայնավարությունը, պահպանողականությունը, խորհրդարանական ազատականությունը՝ առաջին հերթին աջակցություն ստանալով ծայրահեղ աջերի կողմից: [[Ռոջեր Գրիֆֆին|Ռոջեր Գրիֆֆինը]] ֆաշիզմը նկարագրում է, որպես քաղաքական գաղափարախոսության մի տեսակ, որի գաղափարական հիմքը պոպուլիստական ծայրահեղ ազգայնականությունն է<ref>Pierre Milza, Les Fascismes, Seuil, 2001. p. 157.</ref>: Գրիֆֆինը գաղափարախոսությունը նկարագրում է երեք հիմնական բաղադրիչներով՝ ստեղծման առասպել, պոպուլիստական ծայրահեղ ազգայնականություն, անկման առասպել<ref>Faculty page at Oxford Brookes University. Retrieved 22 July 2013.</ref>.

=== Քաղաքական գործողությունների տեսակները ===

Ժողովրդավարական համակարգերում իշխանության հասնելու լավագույն միջոցը ընտրություններին մասնակցելն է: Սակայն կան այլ ոչ ռեպրեսիվ միջոցներ ևս սեփական կամքը թելադրելու համար՝ բոյկոտներ, ցույցեր, քաղաքացիական խաղաղ անհնազանդություն և այլն: Բացի այս միջոցների կան բավական կոշտ դրսևորումներ ևս, ինչպիսիք են հեղաշրջումը, հեղափոխությունը, ապստամբությունը և այն:

 

 

=== Իշխանության կիրառելիությունը ===

 

=== Ներկայացուցչություն ===

 

{{clear}}