«Քաղաքականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

[[Ջորջ Բալանդիեր|Ջորջ Բալանդիերի]] համաձայն, քաղաքական մարդաբանությունը ձգտում է գտնել գիտություն քաղաքականության մասին՝ մարդուն դիտարկելով հոմո պիլիտիկուսի շրջանակում<ref> George Balandier, Sens et puissance, 1971, Paris, PUF.</ref>:

Մարդաբանները առանձնացնում են քաղաքական համակարգի չորս պարզ տեսակներ, որոնք դուրս են մնում պետական համակարգի տրամաբանությունից<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 4.</ref>․

Տնտեսության ձևավորման ֆենոմենի նախաձեռնությունը [[նեոլիթ]]յան դարաշրջանում հասցրեց մի կրիտիկական աստիճանի, որը հանգեցրեց նոր սոցիոլոգիական տարրի անհրաժեշտությանը։ Խոսքը քաղաքի մասին է<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 12.</ref>։ Գրերի հայտնագործությունը նպաատեց ռացիոնալ ադմինիստրացիայի արդյունավետ գործունեությունը։ Գրերը թույլ տվեցին ավելի հեռու տեղափոխել հաղորդագրությունը, հաշիվներ կազմել և պահպանել դրանք։

Մ․թ․ա․ 3000թ․ սկսած [[քաղաք-պետություն]]ները, որոնք առաջացան Միջագետքում, առավել արտոնյալ քաղաքական համակարգեր էին թվում [[Սահմանադրական միապետություն|սահմանադրական միապետությունների]] հանդեպ, և մոտ էին [[հանրապետություն|հանրապետությանը]]<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 14.</ref>։ [[Սամուել Նոահ Կրամեր|Սամուել Նոահ Կրամերի]] կողմից ուսուսմնասիրված [[Շումեր|շումերական]] պոեմում նշվում է, որ տվյալ ժամանակաշրջանում [[Ուրուկ|Ուրուկում]] գոյություն են ունեցել երկու տեսակ [[Պառլամենտ|պառլամենտներ]]՝ հին պառլամենտ, որը առավել նման է եղել սենատին և ժողովրդական պառլամետ։ Ուրուկի թագավորի [[Լեգիտիմություն|լեգիտիմությունը]] անմիջականորեն կախված էր այդ երկու պառլամենտներից։ Օրինակ նա չէր կարող պատերազմ հայտարարել [[Քիշ (քաղաք)|Քիշ քաղաքի]] նկատմամբ, առանց ժողովրդական պառլամենտի օժանդակության։ Ավելին, թագավորական իշխանությունը շատ հազվադեպ էր ժառանգական լինում<ref>Samuel Noah Kramer, L'Histoire commence à Sumer, Arthaud, 1986, p. 55-60.</ref>։

Աստիճանաբար միապետական իշխանությունը ավելի հզորացավ նախ և առաջ իշխանության (թագադրման մի շարք արարողություններ, որոնք ներառում էին աստվածային իրավունքներ մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակում) և շրջանակների նեղացման (մեծ և հզոր կայսրությունները կլանեցին քաղաք-պետությունները) շնորհիվ<ref>Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001, p. 730-731.</ref>։ Դեմոկրատական և հանրապետական ինստիտուտները, ինչպես նշում է Կրամերը, մոռացության մատնվեցին տվյալ .ժամանակահատվածում։ Միապետական իշխանության ամրապնդումը նպաստեց (մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի վերջում) վարչարարական կարգավորումների գլուխ բարձրացմանը, որը զարգացավ [[Ուր Նամու|Ուր Նամուի]] (մ․թ․ա․ 2100թ․), [[Լիպիդ Իշտար|Լիպիդ Իշտարի]] (մ․թ․ա․ 1930թ․), [[Համմուրաբի|Համմուրաբիի]] (մ․թ․ա․ 1750թ․) և [[Լոիս Էշուննա|Լոիս Էշուննայի]] (մ․թ․ա․ 1760թ․) կոդերի շնորհիվ։

Այսպիսով, Մերձավոր Արևելքում հասարակության իրավիճակը բավական բարդ էր, քանի որ սովորույթները հստակ էին, իսկ փոփոխությունները ոչ կամակերպված<ref>Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001, p. 190.</ref>։

Մեծ պետությունների ամրապնդումը կենտրոնացրեց և ռացիոնալ դարձրեց [[Միջազգային հարաբերություններ|միջազգային հարաբերությունները]]<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 18.</ref>։ [[Մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակ|Մ․թ․ա․ 2-րդ հազարամյակի]] ավարտից մինչև մ․թ․ա․ 1100թ․ [[Եգիպտոս|Եգիպտոսում]] [[էլամ|էլամական]], իսկ [[Արաբիա|Արաբիայում]] [[Հիթիթ|Հիթիթների]] կայսրության դարաշրջանն էր, որը նշանավորվեց [[դիվանագիտական համակարգ|դիվանագիտական համակարգի]] (Արմանայի համակարգ) մշակմամբ և զարգացմամբ<ref>Francis Joannès, Dictionnaire de la civilisation mésopotamienne, Robert Laffont, 2001, p. 236.</ref>։ Ստեղծվելով որպես չորս կամ հինգ մեծ իշխանությունների միջև հարաբերական հավասարակշռման գործիք, այս համակարգը ունի սեփական գործիքակազմը և պարզ [[Արձանագրություն (փաստաթուղթ)|արձանագրությունը]]։ Ի վերջո, այս ողջ ընթացքը վերջ դրեց մշակվող քաղաքականության կառուցմանը։

Թվում է, որ մերձավորարևելյան պետությունները մուտք են գործել կիսատոտալիտար համակարգ։ Մերձավոր Արևելքի տամարդիկ նախ և առաջ անհանգստանում են քաղաքականությամբ, վարչարարական գործերի կառավարմամբ և միասին վերցված պետության ներսում կարգուկանոնի հաստատամբ, քանի որ կարգուկանոնը ներառված է աստվածային կարգուկանոնի մեջ և երբեք չի կարող վիճարկվել կամ քննարկվել<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007, p. 23.</ref>։

Չնայած [[Մերձավոր Արևելք]]ին, քաղաքականության արմատները սովորաբար կապվում են անտիկ Հունաստանի քաղաքների քաղաքական մտքի հետ։ Այսպես, անգլիացի հելլենիստ [[Մոսես Ֆինլեյ|Մոսես Ֆինլեյը]] նշում էր, որ քաղաքականությունը դեմոդեռնիստական աշխարհում քիչ տարածված գործունեություն է։ Այստեղ խոսքը գնում է [[Հին Հունաստան|հունական]] հայտնագործության մասին, որպեսզի ավելի ճիշտ լինել, հայտնագործություն, որը հույներին առանձնացրեց բոլորից<ref> L'invention de la politique, Flammarion, 1985, p. 89.</ref>։

p. 167.</ref>։ Խոսքը գնում է բյուրոկրատական թագավորության մասին, որը կարգավորում էր ողջ սոցիալական կյանքը։ Ավելին, թագավորը կամ [[անաքս|անաքսը]] օժտված էր ռազմական և կրոնական իշխանությամբ<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 172-173.</ref>։[[Պատկեր:Cleisthenes.jpg|մինի|աջից|Կլիսթենես մ.թ.ա 510թ.]]

Մի փոքր այլ էր իրադրությունը մ․թ․ա․ 22-րդ դարեսկզբին<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 175-176.</ref>։ Որոշակի փոփոխություններ տեղի ունեցան միսենական քաղաքական կառուցվածքում<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 181.</ref>։ Մասնավորապես, անաքսը անհետացավ, իսկ տեղական իշխանիկները այլևս չկարողացան պահպանել կրոնական լիազորությունները։ Այսպիսով առաջացան սոցիալական երկու խմբեր՝ գյուղական համայնքներ և արիստոկրատներ<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p 182.</ref>։ Այս երկու ուժերի միջև հաճախ տեղի ունեցող բախումները առաջ քաշեցին քաղաքական բանավեճների անհրաժեշտությունը, հասարակականի փոխարեն։ Իշխանությունը դադարեց լինել մենաշնորհ<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 186.</ref>։ Այսպիսով պետությունը, առաջ անցնելով մասնավորից և անհատականից, դարձավ բոլորի շահերը առաջ քաշող և համեմատաբար արդյունավետ քաղաքական բանավեճեր կազմակերպող մարմին<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1).

188-199.</ref>։

Հետագայում առաջացավ քաղաքական միության նոր մակարդակ, որը կոչվեց [[պոլիս]]<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 204-205.</ref>։ Այն բնութագրվում է երեք հիմնական փաստարկներով՝

ռացիոնալ խոսքի կարևորությամբ, քաղաքական գործողությունների հանրայնացմամբ և օրենքի առաջ քաղաքացիների հավասարությամբ [[իզոնոմիա|(իզոնոմիա)]]<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 215.</ref>։ Այս մոտեցումը վերջ դրեց նախկին հին մոտեցումներին, որոնք կարգավորում էին քաղաքական և սոցիալական համակարգը<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 216.</ref>: Շատ օրենսդիրներն են, որոնք հավաքվել են «յոթ իմաստուններ» անվան տակ, ստեղծեցին նոր քաղաքական էթիկա, որը ապացուցում է արդարության գաղափարի կամավոր անհրաժեշտությունը<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 217.</ref>:

Սոլոնը առաջ էր քաշում երկրաչափական հավասարության գաղափարը կամ հոմոնեյա: Օրինակ, առաջին կարգի քաղաքացիները ստանում էին 500 չափին համապատասխան ցորեն, այն դեպքում, երբ վերջին կարգը ստանում էր միայն 200-ի չափով: Այս հետևանքով այնպիսի ժողովրդավարներ, ինչպիսին [[Կլիսթենես|Կլիսթենեսն]] էր, առաջարկեցին բացարձակ հավասարության սկզբունքը, որը հիմնված էր հետևյալ հիմքի վրա: Յուրաքանչյուր քաղաքացի հանդիսանում էր միասնական համայնքի անբաժանելի մասնիկը: Մինչ այս սկզբունքը երաշխավորելը, Կլիսթենեսը շարունակեց աթենական միջավայրի փոփոխությունները՝ 4 հիմնական ցեղերի քանակը հասցնելով 10-ի: Փաստացիորեն այս բաժանումը վերջնականապես ավարտեց քաղաքի ռացիոնալացումը<ref>Jean-Pierre Vernant, Les Origines de la pensée grecque, Paris, Presses universitaires de France, coll. « Quadrige », 2007, 10e éd. (1re éd. 1962) (ISBN 978-2-13-054565-1). p. 219.</ref>:

[[Անգլիա|Անգլիան]] առաջինը անցում կատարեց [[Սահմանադրական միապետություն|սահմանադրական միապետության]] ռեժիմին [[Փառավոր հեղափոխություն|Փառավոր հեղափոխության]] (1688թ.) շնորհիվ<ref> Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789. p. </ref>: Ֆրանսիան անցում կատարեց մոտ մեկ դար անց<ref> Déclaration des droits de l'homme et du citoyen de 1789.</ref>: Հեղափոխությունը տեղի ունեցավ միայն 1789 թվականին: Հեղափոխոթյան առնձնահատկությունը նրանում էր, որ այն ուղղվեց դեպի անհատի և քաղաքացու իրավունքների հռչակմանը: Իշխանությունը դադարեց աստվախային ծագում ունենալուց: Այն համարվում էր ժողովրդի սեփականությունը, և իր լեգիտիմությունը ամրագրված էր «[[բնական իրավունք|բնական իրավունքների]]» մեջ, որին ի ծնե տիրապետում է յուրաքանչյուր տղամարդ և կին: Այսպիսով, կառավարման համակարգը նախ սահմանադրական միապետություն էր (1791թ.), հետո՝ հանրապետություն (1792թ.), այնուհետև եկան անցումային պետականությունները՝ կայսրություն (1804|1804թ.), սահմանադրական միապետություն (1815թ.), հանրապետություն (184թ.), կայսրություն (1851թ.), հանրապետություն (1871թ.):

[[Սոկրատես|Սոկրատեսի]] քաղաքական միտքը ամբողջացվում է երկու հիմքային գաղափարներով<ref>Philippe Nemo, Histoire des idées politiques dans l'Antiquité et au Moyen Âge, PUF, coll. « Quadrige », 2007. p. 108-113.</ref>: Առաջինը, քաղաքական գիտակցության ձեռքբերման համար քննադատական մեթոդի զարգացումը: Ի տարերություն [[Պրոտագորաս|Պրոտագորասի]], [[Սոկրատես|Սոկրատեսը]] հավատում էր, որ ճշմարտություն գոյություն ունի: Սակայն, այդ ճշմարտությունը դոգմատիկ չէ: Դրան կարելի է հասնել միայն քննադատական մտածողության մշտական առկայությամբ: Սոկրատեսը փորձում էր միաձուլել բարոյականությունն ու արդյունավետությունը քաղաքական համակարգում: Երկրորդ, նա ցանկանում էր բարոյականը դարձնել գիտության օբյեկտը<ref>Philippe Raynaud, Dictionnaire de philosophie politique, PUF, 2006.

p. 562.</ref>: Համաձայն Սոկրատեսի, գոյություն ունեն բարոյական համընդհանուր օրենքներ, ինչը չենք կարող բացահայտել մեր մեջ, եթե չունենք իրական փիլիսոփայական կրթություն: Այսպիսով, Սոկրատեսի համար քաղաքականությունը իրական արվեստ էր: