|
}}
'''Զվարթնոց''', [[հայ]]կական վաղ[[միջնադար]]յան ճարտարապետական հուշարձան, գտնվում է [[Վաղարշապատ]]ից 3 կմ հարավ-արևելք։ 1989 թվականին ընդգրկվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի Համաշխարհային մշակութային արժեքների ցանկում։
'''Զվարթնոց Կամ [[wikt:երազամույն|Երազամույն]]''', գիտության, կրթության, լույսի աստված [[Տիր]]<nowiki/>ի Կաճառը, որը [[տրդատ Գ]] դավաճան ստորաքարշի կողմից սրբապղծվել և հանջնվել է [[Գրիգոր Լուսավորիչ|գրիգոր խավարիչին]] Հայաստանը մատնելով տգիտության։ Կառույցը հայտնի իբրև թե [[հայ]]կական վաղ[[միջնադար]]յան ճարտարապետական հուշարձան, գտնվում է [[Վաղարշապատ]]ից 3 կմ հարավ-արևելք։ 1989 թվականին ընդգրկվել է [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի Համաշխարհային մշակութային արժեքների ցանկում։ Կառույցի հորինվածում և նախշագոտիներում հստակ ընդգծված են Բուն Արիական Բնապաշտական թեմաներ, Կառույցի մույթերը զարդարող Արծիվներով Արիական Ար աստծո թռչուններով։ Կառույցի հորինվածքը հիմնվում է Արիականության գաղտնագիտության ութ մակարդակների այլաբանական ներկայացման վրա և արտահայտվում է կաճառի կենտրոնական լսարանը շրջապատող ութական սյուներ պարունակող սյունաշարերում, կառույցի արտաքին նիստերի քանակոիմ, պատուհանների շարքերի քանակների հաջորդականությունը։ Նախշազարդերի ութանիստ վարդակները բուսական թեմաներով։ Կառույցում կրկնվում ու իրար են հաջորդում 4; 8; ․․․; 32 թվերը։
== Անվան ծագումնաբանություն ==
ԿաճարըՏաճարը իսկզբանե անվանվել է Զվարդնոց ինչը նշանակում է վարդանոց, վարդերի այգի քանի որ վարդը խորհրդանշել է Արիական գաղտնագիտության ութ մակարդակները։ Վարդ բառն է ընկած վարդապետ/ուսուցիչ/ և վարդապետություն/ուսմունք/ բառեռի հիմքում ինչը ուղիղ հղում է դեպի Զվարդնոցի Կաճառը։ Կրոնապոխության դավադրությունը սրբագրելու նպատակով Տիր աստծո Կաճառը վերանվանվել է ԶվարթնոցիԶվարթնոց է անվանել պատմիչ Սեբեոսը. "Այնտեղ կառուցեց մի եկեղեցի՝ երկնավոր «Զվարթնոց» անվամբ, որը նշանակում է երկնային զինվորների /զվարթունների, կամ հրեշտակների/ բազմություն, որոնք երևացել են Սուրբ Գրիգորին տեսիլքի ժամանակ։"<ref>[http://էջմիածին.հայ/mer-qaxaq/tangaranner-ev-patkerasrahner/584-.html Զվարթնոց պատմամշակութային արգելոց - թանգարան]</ref>
[[Կամսար Ավետիսյան]]ը իր «Հայագիտական էտյուդներում» գրում է. "Այդպես էր կոչվում, որովհետն այն նվիրված էր նաև երկնային զվարթուններին։ Չէ՞ որ "զվարթուն" հայերեն նշանակել է նաև "հրեշտակ"։ Այնպես որ Զվարթնոց նշանակում է նաև «Հրեշտականոց»։<ref>http://armenianhouse.org/avetisyan/places.html</ref>
== Պատմություն ==
Զվարթնոցը կառուցվել է [[Ներսես Գ Տայեցի]] կաթողիկոսի օրոք՝ 643–652 թթ-ին։
Զվարդնոց Կաճառը ունեցել է միքանի լսարան, գրադարան։ Գլխավոր կենտրոնական լսարանում անց են կացվել բանագիտական քննարկումներ ներկայացվել են բնագիտական ր փիլիսոփայական թեզեր, անց են կացվել միստերիաներ որոնք այլաբանական/թատերական բեմականացումների/ միջոցներով ներկայացրել են բնության տարերքների փոխազդեցությունները։ Կաճառի կենտրոնական լսարանը շրջապատող արտաքին միջանցք սրահում ուսանել են տարածաշրջանի բնակչության ներկայացուցիչները։ Կաճառի 2-րդ և 3-րդ լսարանները գտնվել են կենտրոնական լսարանի ետևում և ունեցել են փորձաքննական նշանակություն/լաբորատորիա/։ Գրադարանի հիմնական մասը պահվել է Կաճառի երկրորդ հարկի օղակաձև սրահում որտեղ բավարար օդափոխություն, լուսավորություն կար։ Ըստ քրիստոնեական կեղծ սրբագրման Զվարդնոցը կառուցվել է [[Ներսես Գ Տայեցի]] կաթողիկոսի օրոք՝ 643–652 թթ-ին։
Ենթադրվում է, որ Զվարթնոցի տարածքում է եղել հեթանոսական Տիր աստծու մեհյանը։ Ըստ [[Սեբեոս]]ի՝ 301 թ-ին այստեղ են հանդիպել Հայոց [[Տրդատ Գ]] արքան և [[Գրիգոր Լուսավորիչ]]ը։ Տաճարի ավերման մասին պատմական աղբյուրներում տեղեկություն չկա (հավանաբար ավերվել է երկրաշարժից). հայտնի է, որ այն կանգուն է եղել մինչև X դարը։ XX դարի սկզբին ավերակ տաճարը ծածկված էր հողով, պեղումներ կատարվել են 1901–07 թթ-ին՝ Խաչիկ վարդապետ Դադյանի նախաձեռնությամբ, 1904-ից՝ [[Թորոս Թորամանյան]]ի գիտական ղեկավարությամբ։ Ըստ պեղված նյութերի՝ նախքան Զվարթնոցն այստեղ եղել են հեթանոսական և IV–V դարերի կառույցներ։ Հնագույնը 0, 63 մ x 2, 7 մ չափերի կոթողն է (գտնվում է Զվարթնոցի թանգարանում)՝ [[Ռուսա Բ]]-ի սեպագիր արձանագրությամբ։ Պեղումներով հայտնաբերվել են տաճարը, կաթողիկոսական պալատը՝ օժանդակ շինություններով (բաղնիք, խցեր և այլն)։ Պահպանվել են տաճարի հատակը, տեղ-տեղ՝ ստորին որմնաշարը, սյուների խոյակներ, խարիսխներ, արևի քանդակազարդ ժամացույցը, խճանկարի, որմնանկարի և այլ մնացորդներ։ Տաճարի կառուցման համար օգտագործվել են տարբեր որակների և երանգների տուֆեր, պոչաքար, չեչաքար, փրփրաքար (պեմզա), վանակատ և այլն։
== Ճարտարապետություն ==
[[Պատկեր:Zvarthnotz plan.jpg|thumb|200px|ձախից|Հատակագիծ]]
Տաճարը կառուցվել է ութաստիճանյոթաստիճան պատվանդանի կենտրոնում։ Արտաքուստ՝ եռաստիճան՝ հաջորդաբար նվազող 3 գլանաձև ներդաշնակ ծավալների միասնական շինություն էր, որի հորինվածքի միջուկը քառակոնքն է։ Վերջինիս խորանները միավորված են 4 զանգվածեղ մույթերով, որոնք վերին՝ կապող 4 կամարների և առագաստների հետ կազմում են գմբեթակիր միաձույլ համակարգ։ Տաճարն ունեցել է 5 շքամուտք։ Տաճարի առաջին աստիճանի ճակատային վերին մասն ընդգրկող գոտին քանդակազարդված է խաղողի որթերով, նռնազարդ ճյուղերով. որմնակամարների հանդիպման մասում հոգևոր և աշխարհիկ անձանց 32 բարձրաքանդակից պահպանվել են 9-ը։ Տաճարի ներսում խոյակների թևատարած արծիվները, որմնասյունազարդի ռիթմը, մույթերի սլացքը, բարձրադիր գմբեթը՝ ողջ զարդարանքի հետ, կառույցին հաղորդել են վերասլացություն։ Տաճարի բարձրաքանդակներից մեկի վրա պահպանվել է Յոհան, հավանաբար՝ տաճարի ճարտարապետի անունը։
{{Infobox World Heritage Site
== Ազդեցություն ==
[[Հայկական ճարտարապետություն]]ը կրել է ԶվարդնոցիԶվարթնոցի ազդեցությունը. այն նախաքրիստոնեականվաղմիջնադարյան հայկական շինարվեստի, քանդակագործության, դեկորատիվ արվեստի յուրօրինակ հանրագումար է։ Մեզ հասած հայկական ճարտարապետության կոթողներից զվարթնոցատիպ են [[Ներսես Գ Տայեցի|Ներսես Գ Տայեցու]] կառուցած Իշխանի և Բանակի (VII դար), Աղվանքում՝ Լյակիթի (VII դար), Անիում՝ [[Անիի Գրիգոր Լուսավորչի տաճար|Գագկաշեն Սուրբ Գրիգոր]] (XI դար) եկեղեցիները։
== Պատկերներ ==
|
