«Գերմանիայի պատմություն»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չNo edit summary |
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
||
Տող 6.
'''Գերմանիա''', պետություն [[Եվրոպա]]յում մայրաքաղաքը [[Բեռլին]], որ գոյություն է ունեցել մինչև [[1939]]-[[1945]]֊ թվականների երկրորդ համաշխարհային պատերազմի վերջը։
== Պատմական ակնարկ ==
Մեր թվարկությունից առաջ I հազարամյակի վերջին գերանիայիի տերիտորիայում բնակվող գերմանների [[ցեղ]]երը բախվեցին Հռոմեական պետության հետ։ 4-ևդ դարում ցեղերի տեղաշարժերի և խառնվելու հետևանքով, առաջացան գերմանների ցեղային նոր կազմավորումներ, որոնց մի մասը 4-6 դարերում, ժողովուրդների մեծ [[գաղթ]]ի ժամանակ, զբաղեցրեց Արևմտյան [[Հռոմ]]եական կայսրության տերիտորիան։ Գերմանիայումո բնակություն հաստատեցին [[ալեման]]ները, բավարացիները, արևելյան [[ֆրանկ]]ները, սաքսերը, թյուբինգացիները, ֆրիզները։ 6 -8 դարփչում գերմանիայի տերիտորիան նվաճեցին ֆրանկները։ Այդ նվաճումն ուղեկցվում էր [[քրիստոնեություն|
== Գերմանիա տնտեսական և քաղաքական նվաճումնումնոր ==
[[Պատկեր:E germany-economy.jpg|250px|մինի|ձախից]]
Գերմանիա տնտեսական և քաղաքական նվաճումնումնորև քաղաքական կյանքում տեղի ունեցան կարևոր տեղաշարժեր, որոնք դրսևորվեցին Ռեֆորմացիայում։ Կաթոլիկ եկեղեցու դեմ [[1517]] թվականին բռնկված շարժման գագաթնակետը հանդիսացավ գյուղացիական պատերազմը։ Այդ շարժումը, որը Ֆ․ էնգելսը բնութագրել է որպես առաջին բուրժուական հեղափոխությունը Եվրոպայում, պառակտվեց 3 ուղղությամբ՝ իշխանակաև, չափավորբյուրգերական և ժողվրդականռեֆորմացիայի, որը հասարակության հեղափոխական վերակառուցման կոչ էր անում։ Չնայած հերոսական պայքարին, գյուղացիական պատերազմը պարտություն կրեց։ Հաշտությունից հետո Գերմանիան բաժանվեց 2 լագերի՝ կաթոլի–կական և բողոքական իշխանությունների։15-17-րդ դարերում սկզբին երկիրը տնտեսական անկում էր ապրում։ Կայսրության ներսում 1618 թվականին բռնկված պատերազմը, որը վերածվեց համաևրոպականի, ծանր հետեանքներ ունեցավ երկրի սոցիալտնտեսական և քաղաքական զարգացման համար։ 1648 թվականի Վեստֆալյան հաշտությունը ամրապնդեց Գերմանիայի տարանջատումը առանձին (մոտ 300) պետություն իշխանությունների, որոնցից 16-17 դարերում․ ուժեղացան 2 խոշոր պետություններ՝ Ավստրիան և Պրուսիան։ 17-րդ դարի կեսին Ավստրիան իր իշխանությունը տարածեց Բելգիայի, Միլանի և Նեապոլիտանական թագավորության վրա, սակայն Պրուսիան, որն ուժեղացել էր Ֆրիդրիխի թագավորության ([[1774]]-[[1786]] թվականներ) շրջանում, սկսեց մրցակցել նրա հետ և Ավստրիական ժառանգության համար ([[1741]]-[[1748]]) ու Ցոթնամյա ([[1756]]-[[1763]]) պատերազմներում իրեն միացրեց Սիլեզիան։ Ավստրիան և Պրուսիան մասնակցեցին հեղափոխական, ապա նապոլեոնյան Ֆրանսիայի դեմ եվրոպական միապետների պատերազմներին։ 1806 թվականներին Գերմանիայի արևմտյան մասում, Նապոլեոնի հովանավորությամբ, կազմվեց Հռենոսյան միությունը։ Ավստրական զորքերի մի շարք պարտություններից հետո, [[1806]] թվականին, «Հռոմեական սրբազան կայսրությունը» վերացվեց։ Պարտություն կրեցին նաև պրուսացիները։ Պրուսիան կորցրեց իր հողերի գրեթե կեսը։ Նրա կառավարող շրջաններն ստիպված էին անցկացնել բուրժական բնույթի մասնակի բարեփոխումներ ([[1807]] թվականին վերացվեց գյուղացիների անձնական ճորտական կախվածությունը, [[1808]] թվականին մտցվեց քաղաքային նոր կառավարում, ռազմ, ռեֆորմ)։ Ռուսաստանում նապոլեոնյան բանակի ջախջախումից հետո, [[1813]] թվականին Գերմանիաի տերիտորիան ազատագրվեց նվաճողներից։ Վիեննայի կոնգրեսի որոշմամբ ստեղծվեց Գերմանիայի միությունը (39 պետություններից), որտեղ ղեկավար դեր էր խաղում Ավստրիան։ 19-րդ դարի 30-ական թվականներին․ Գերմանիայում սկսվեց արդյունաբերական հեղաշրջում։ [[1834]] թվականին ստեղծվեց Գերմանիայի մաքսային միությունը, որը նպաստեց ազգային շուկայի ձևավորմանը, արդյունաբերության ու առևտրի զարգացմանը։ [[1844]] թվականին տեղի ունեցավ Սիլեզիայի ջուլհակների ապստամբությունը։ 40-ական թվականներին․ Գերմանիաում ծնունդ առավ պրոլետարիատի գիտական աշխարհայացքը՝ մարքսիզմը, որի հիմնադիրներն էին գերմանական ժողովրդի մեծ զավակներ Կ․ Մարքսը ե Ֆ․ էնգելսը։ [[1844]]-[[1849]] թվականներին տեղի ունեցավ բուրժուազդեմոկրատական հեղափոխություն, որի գլխավոր խնդիրներն էին ազգային հարցի լուծումը, ֆեոդալա միապեաական վարչակարգի վերացումը, ագրարային հարցի դեմոկրատական լուծումը։ Բուրժուազիայի դավաճանական քաղաքականության հետևանքով հեղափոխությունը պարտություն կրեց (հանգամանորեն տես՝ Գերմանական բուրժուազդեմոկրատական հեղափոխություն [[1848]]-[[1849]] հոդվածում)։ [[1862]] թվականին Պրուսիայի թագավոր Վիլհելմ I կառավարության ղեկավար նշանակեց Բիսմարկին, որը Պրուսիայի շուրջը Գերմանիայի միավորումն իրականացրեց «երկթով ու արյունով»։ Այդ ուղղությամբ առաջին քայլերը եղան դանիական պատերազմը ([[1864]] թվական) և ավստրոպրուսակաև պատերազմը ([[1866]] թվական)։ Ավստրիայի պարտությունից հետո ՀՈրուսիան Մայն գետից հյուսիս գտնվող պետություններից իր գլխավորությամբ ստեղծեց հյուսիսգերմանական միությունը ([[1867]] թվական)։
== Գերմանիայի միավորման վերջին փուլ ==
Գերմանիայի միավորման վերջին փուլը հանդիսացավ պատերազմը Ֆրանսիայի դեմ։ 1871 թվականի հունվարի 18-ին Վերսալում Գերմանիա հռչակվեց կայսրություն՝ [[Վիլհելմ]] I-ի գլխավորությամբ։ Ֆրանսիայից Պրուսիային անցան Էլզասը և Արևելյան Լոթարիևգիան։ Պրուսիան ստացավ 5 միլիարդ ֆրանկ ռազմատուգանք (տես Ֆրանկֆուրտյան հաշտություն [[1871]])։ Այս բոլորը նպաստեցին Գերմանիայի արագ զարգացմանը։ 19-րդ դարի 70-ական թվականներին Գերմանիայի բանվոր դասակարգը հասավ զգալի հաջողությունների։ [[1875]] թվականին Գերմանիայի բանվորական կուսակցության (Այզենախականներ, հիմնադրվել է [[1869]] թվականին Ա․ Բեբելի ու Վ․ Վ․ Լիբկ- նեխտի գլխավորությամբ) և լասալյան Տամըևդհանուր գերմանական բանվորական միության (հիմնադրվել է 1863 թվականին) միավորման հետևանքով ստեղծվեց
== Գերմանիայի
[[Պատկեր:Kanzlei1.jpg|300px|մինի|աջից]]
Գերմանիայի սոցիալիստական բանվորական կուսակցությունը ([[1890]] թվականից՝ Գերմանիայի․սոցիալդեմոկրատական կուսակցություն)։ Բանվորական շարժման դեմ պայքարն ուժեղացնելու նպատակով ռայխստագը 1878 թվականին բացառիկ օրենք ընդունեց սոցիալիստների դեմ։ Սակայն կանգնեցնել կուսակցության ազդեցության աճն այլևս չէր կարելի։ [[1890]] թվականին օրենքը վերացվեց։ Բիսմարկի քաղաքականությունն ուղըղված Էր միլիտարիստական պետության ամրապնդմանը։ [[1879]] թվականին Գերմանիայի դաշինք կնքեց Ավստրո Տունգարիայի հետ ընդդեմ Ֆրանսիայի և Ռուսաստանի։ Երբ [[1882]] թվականին նրանց միացավ Իտալիան, կազմվեց Եռյակ միությունը, ի հակակշիռ որի հետագայում կազմվեց Անտանտը։ 80 թվականներին Գերմանիայի պրոտեկտորատը հաստատեց Աֆրիկայի զգալի տերիտորիաների ([[Տոգո]], Կամերուն, Արևելյան [[Աֆրիկա]] ) վրա, 90֊ ական թվականներին ազատվեց խաղաղօվկիանոսյան մի շարք կղզիներ։
== Գերմանիական իմպերիալիզմի փուլ ==
19 -րդ դարի վերջին, 20-րդ դարի սկզբին Գերմանիան թևակոխեց իմպերիալիզմի փուլը։ տնտեսական զարգացմամբ առաջ անցնելով Անգլիայից, պայքար ծավալեց աշխարհի վերաբաժանման համար։ Գերագնահատելով իր ռազմ, հզորությունը և ենթադրելով, որ [[Մեծ Բրիտանիան]] չի աջակցի [[Ռուսաստան]]ին, Գերմանիան սանձազերծեց առաջին համաշխարհային պատերազմը։
== Գերմանական պատերազմ ==
[[Պատկեր:Bundesarchiv Bild 146-1974-132-26A, Stoßtrupp.jpg|300px|մինի|ձախից|Գերմանական պատերազմ]]
[[1914]] թվականի օգոստոսի 1֊ին Գերմանիան պատերազմ հայտարարեց Ռուսաստանին, օգոստոսի 3-ին՝ Ֆրանսիային, օգոստոսի 4-ին Անգլիան պատերազմ հայտարարեց Գերմանիային։ Պատերազմի հենց սկզբից Գերմանիայի աջ դեմոկրատները սոցիալ շովինիստական դիրք գրավեցին, ըստ Էության նրանց հարեց նաև ցենտրիստական խմբավորումը Կ․ Կաուցկու գլխավորությամբ։ Միայն ձախ սդեմոկրատները (Ռ․ Լյուքսեմբուրգ, Կ․ Լիբկնեխտ, Կ․ Ցետկին, Ֆ․ Մերինգ և ուրիշներ) հավատարիմ մնացին պրոլետարական ինտերնացիոնալիզմին։ [[1915]] թվականինի գարևանը նրանք ստեղծեցին «Ինտերնացիոնալ» խումբը, որը [[1916]] թվականին վերաևվանվեց «Սպարտակ», իսկ ավելի ուշ վերածվեց «Սպարտակ միության»։ 1918 թվականին Գերմանիայում ստեղծվեց հեղափոխական իրադրություն։ Տեղափոխության սկիզբ ծառայեց գերմանական ծովայինների ապստամբությունը Քիլում։ Շատ քաղաքներում ստեղծվեցին սովետներ։ Նոյեմբերի 9֊ին ապստամբություն բռնկվեց Բեռլինում։ Միապետական կարգը վերացվեց։ Սովետական Միության հետհամերաշխության ցույց (Բեռլին, Լյուսագարաեն, [[1920]] թվականի մայիսի 11) Սովետական և գերմանական պատվիրակությունների անդամները Ռապալլոյի պայմանագրի ստորագրումից հետո ([[1922]] թվականի ապրիլի 16-ին)։ Նկարում՝ ձախից աջ, երկրորդից սկսած ռայխսկանցլեր Վիրտ, Կրասին, Չիչերին, Իոֆֆե Սակայն իշխանությունն անցավ աջ դեմոկրատների ղեկավարների (Ֆ․ Էբերտ, Ֆ․ Շայդեման, Օ․ Լանդսբերգ) և «Անկախ
== Ռուրի ճգնաժամ (Գերմանիա) ==
[[1923]]-ի հունվարին սկսվեց, այսպես կոչված, Ռուրի ճգնաժամը (ռազմատուգանքի դիմաց Ֆրանսիան և Բելգիան գրավել էին Ռուրը)։ Սրվեցին դասակարգային հակասությունները, Գերմանիան հեղափոխական վերելք ապրեց։ Հոկտեմբերին Համբուրգի աշխատավորները է․ Թելմանի գլխավորությամբ զինված ապստամբություն բարձրացրին։ [[1923]] թվականի նոյեմբերին նացիոնալ՜սոցիալիստների մի խումբ Ա․ Տիտլերի և գեներալ Է.Լուդենդորֆի գլխավորությամբ Մյունխենում պետական հեղաշրջման անհաջող փորձ կատարեց։ Գերմանիայի մոնոպոլիստները [[ԱՄՆ]]-ի, [[Անգլիա]]յի և Ֆրանսիայի մոնոպոլիաների աջակցությամբ,, որոնք հույս ունեին Գերմանիան օգտագործել որպես ԽՍՀՄ դեմ հարավային ուժ, սկսեցին վերականգնել նրա ռազմաարդար պոտենցիալը։ [[1926]] թվականին Գերմանիան ընդունվեց Ազգերի [[լիգա]]։ Արդեն ծնունդ էր առել և ուժեղանում էր ֆաշիստական վտանգը։ Տեղափոխական պրոլետարիատի ուժերի համախմբումը տեղի էր ունենում ավելի դանդաղ, քան հետադիմական ուժերի կենտրոնացումը։ Դրա պատճառը աջ ղեկավարների օպորտունիստական քաղաքականությունն Էր, որը պառակտում Էր բանվոր դասակարգի շարքերը։ Նրանք մերժեցին ԳԿԿ-ի առաջարկությունը՝ ստեղծելու միացյալ բանվորական ճակատ ֆաշիզմի և պատերազմի դեմ։ [[1933]] թվականի հունվարի 30-ին պրեզիդենտ [[Տինդենբուրգ]]ը Տիտլերին նշանակեց ռայխսկանցլեր։
== Գերամանիայում
[[Պատկեր:CurtisHawk.JPG|400px|մինի|աջից]]
Գերմանիայում հաստատվեց ֆաշիստական դիկտատուրա Տինդենբուրգի մահից (1934 թվական) հետո Տիտլերն իրեն հայտարարեց պետության ղեկավար։ [[1933]] թվականի փետրվարի 27-֊ին ֆաշիստները հրդեհեցին Ռայխստագը՝ մեղադրանքը բարդելով կոմունիստների վրա։ Սկսվեցին հակաֆաշիստների մասսայական ձերբակալությունները։ [[1933]] թվականի մարտի 3-ին ձերբակալվեց Է․ Թելմանը։
== Զավթողական պատերազմ ==
Մարտի 14-ին պաշտոնապես արգելվեց կոմկուսակցությունը, իսկ ապա և մնացած բոլոր կուսակցությունները և արհմիությունները։ Օգտագործելով ԱՄՆ-ի և Անգլիայի ֆինանսական օգնությունը, հիտլերյան Գերմանիայի կյանքի կոչեց սպառազինման վիթխարի ծրագիր, սկսեց նախապատրաստվել 1933 թվականի զավթողական պատերազմին Գերմանիան դուրս եկավ Ազգերի լիգայից։ [[1935]] թվականին վերականգնվևց ընդհանուր զինապարտության օրենքը։ 1936-1939 թվականներ Գերմանիան, Իտալիայի հետ միասին, զինված ինտերվենցիա կազմակերպեց Իսպանիայում։ [[1936]]-[[1937]] թվականին ձևավորվեց Գերմանիայի, Իտալիայի և ճապոնիայի ագրեսիվ բլոկը։ 1938 թվականի մարտին ֆաշիստական Գերմանիան զավթեց Ավստրիան («անշլյուս»), [[1939]] թվականին՝ [[Չեխոսլովակիա]]ն։ [[1939]] թվականի օգոստոսին Գերմանիան դիմեց [[ԽՍՀՄ]]-ին չհարձակման պայմանագիր կնքելու առաջարկությամբ։ Սովետական Միությունը, ձգտելով կանխել հակասովետական միացյալ ճակատի ստեղծումը և նկատի ունենալով, որ կոլեկտիվ անվտանգության սիստեմ ստեղծելու իր ջանքերը ձախողվել էին Անգլիայի և [[Ֆրանսիա]]յի կողմից, ստիպված ըևդունեց Գերմանաիայի առաջարկությունը։ [[1939]] թվականի սեպտեմբերի 1-֊ին Գերմանիան հարձակվեց [[Լեհաստան]]ի վրա՝ սկսելով
== Պատերազմ Եվրոպայում ( երկրորդ համաշխարհային պատերազմ) ==
[[Պատկեր:Военные манёвры, Германия, 1935.2.jpg|300px|մինի|ձախից]]
Սովետական Միությունը, ձգտելով կանխել հակասովետական միացյալ ճակատի ստեղծումը և նկատի ունենալով, որ կոլեկտիվ անվտանգության սիստեմ ստեղծելու իր ջանքերը ձախողվել էին Անգլիայի և Ֆրանսիայի կողմից, ստիպված ըևդունեց Գերմանաիայի առաջարկությունը։ [[1939]] թվականի սեպտեմբերի 1-֊ին Գերմանիան հարձակվեց Լեհաստանի վրա՝ սկսելով պատերազմ Եվրոպայում սեպտեմբերին Անգլիան և Ֆրանսիան պատերազմ հայտարարեցին, սակայն ակտիվ մարտական գործողություններ չձեռնարկեցին։ [[1940]] թվականի մարտին հիտլերականները գրավեցին Բելգիան, Նիդերլանդները, Լյուքսեմբուրգը, իսկ ապրիլին ներխուժեցին Դանիա և Նորվեգիա։ Հունիսին հանձնվեց Ֆրանսիան։ [[1940]] թվականի սեպտեմբերին Բեռլինում Գերմանիայի, Իտալիայի և ճապոնիայի միջև կնքվեց ռազմական դաշինք։ Գերմանիան անմիջապես սկսեց ԽՍՀՄ-ի վրա հարձակվելու նախապատրաստությունները։ 1941 թվականի ապրիլին Գերմանիան գրավեց Հարավսլավիաև և Տուևաստանի մեծ մասը։ [[1941]] թվականի հունիսի 22-ին, խախտելով սովետագերմանական չհարձակման պայմանագիրը Գերմանիան հարձակվեց [[ԽՍՀՄ]]-ի վրա։ Ծանր պաշտպանողական մարտերում սովետական զորքերը կանգնեցրին գերմանական բանակը, իսկ Մոսկվայի մոտ նրա ջախջախումը վերջնականապես խափանեց [[ԽՍՀՄ]]-ի դեմ «կայծակնային պատերազմի» հիտլերյան պլանը։ Կազմվեց հակահիտլերյան կոալիցիա՝ ԽՍՀՄ-ի, ԱՄՆ-ի և Մեծ Բրիտանիայի գլխավորությամբ, որտեղ վճռական դերը պատկանում էր [[խՍՀՄ]]-ին։ Ստալինգրադի մոտ գերմանաֆաշիստական զորքերի ջախջախումով բեկում առաջացավ ինչպես Հայրենական մեծ պատերազմի, այնպես էլ երկրորդ համաշխարհային պատերազմի մեջ։ 1943 թվականին սկսեց քայքայվել ագրեսորների դաշինքը՝ նրանից դուրս եկավ Իտալիան։ Լայն թափ ընդունեց դիմադրության շարժումը գրավված երկրներում։ Ակտիվացան հակաֆաշիստական անլեգալ կազմակերպությունները։ [[1944]] թվականի հունիսին, երբ Գերմանիայում ռազմական և քաղաքական պարտությունն ակնհայտ էր, դաշնակիցները բացեցին երկրորդ ճակատը։ [[1945]] թվականի հունվար փետրվար ամիսներին սովետական բանակը մտավ Գերմանիա, ապրիլի 30-ին հաղթանակի դմրոշ կանգնեցվեց Ռայխստագի վրա։ Մայիսի 8-ին Բեռլինում ստորագրվեց ֆաշիստական Գերմանայիի անվերապահ կապիտուլյացիայի ակտը։ Գերմանիան բաժանվեց չորս օկուպացիոն գոտիների՝
* [[Սովետ]]ական
* [[Անգլիա]]կան
* [[Ամերիկա|ամերիկյան]]
* [[ֆրանսիա]]կան
* [[Բեռլին]]
Համապատասխանաբար չորս հատվածի։ Գերմանիայում Գերագույն իշխանությունը իրենց վրա վերցրեցին [[ԽՍՀՄ]]-ի, Անգլիայի, [[ԱՄՆ]]-ի, Ֆրանսիայի կառավարությունները։ Բեռլինի կոնֆերանսում [[ԽՍՀՄ]], [[ԱՄՆ]] և Մեծ Բրիտանիան պարտավորվեցին Գերմանիայումում արմատախիլ եղավ
* [[միլիտարիզմ]]
* [[նացիզմ]]
Որոշվեց հաստատել լեհգերմանական նոր սահման։ Պոտսդամի որոշումները հետևողականորեն իրագործվեցին միայն սովետական զորքերի զբաղեցրած գոտում։ Ստեղծվեց նոր, դեմոկրատական պետական ապարատ։ [[1945]] - [[1946]] թվականներին վերացվեց խոշոր կալվածատիրական հողատիրությունը։ Տողն անցավ աշխատավոր գյուղացու ձեռքը։ [[1948]] թվականին ԱՄՆ, Անգլիան և Ֆրանսիան արևմտյան գոտիներում անցկացրին անջատ դրամական ռեֆորմ։ Գերմանիայի պառակտման այս միջոցառումներն ավարտվեցին [[1949]] թվականի սեպտեմբերին Արևմտագերմանական պետության՝ Գերմանիայի Ֆեդերատիվ Հանրապետության (ԳՖՏ) ստեղծումով։ [[1949]] թվականի հոկտեմբերի 7֊-ին ժողովրդական խորհուրդը, որն ընտրվել էր գերմանական ժողովի կոնգրեսի կողմից, հռչակեց Գերմանական Դեմոկրատական Հանրապետության (ԳԴՏ) ստեղծումը։ Գործողության մեջ մտավ նաև [[դեմոկրատ]]ական սահմանադրությունը։ ԳԴՏ-ի պրեզիդենտ ընտրվեց Վ․ Պիկը, պրեմիեր֊մինիստր դարձավ Գրոտևոլը։ Սովետական կառավարությունը ԳԴՏ-ի [[կառավարություն|կառավարությանը]] հանձնեց սովետական [[զինվոր]]ական վարչության ֆունկցիաները։
| |||