«Աստվածաբանություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Աստվածաբանություն''' կամ '''Թեոլոգիա''' ([[Պատճենում (լեզվաբանություն)|պատճենում]] {{lang-el|θεολογία}}, {{lang-el|θεός}} — Աստված և {{lang-el|λόγος}} — բառ, ուսմունք, գիտություն), որևէ [[կրոն]]ական ուսմունքի, կրոնական դոգմաների համակարգված ներկայացում ու լուսաբանում<ref>{{Cite book|title=БОГОСЛОВИЕ // Большой толковый словарь русского языка. — 1-е изд-е: СПб.: Норинт. С. А. Кузнецов. 1998.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>: Իրենից ներկայացնում է համակարգված տեսությունների շրջանակ, որը ուսումնասիրում է [[Աստված|Աստծո]] գոյության հիմնավորումը և պաշտպանումը, նրա գործունեությունը երկրի վրա, այդ ազդեցության հիմքի վրա առաջացած բարոյական նորմերը, պաշտանմունքի ձևերը<ref>{{Cite book|title=* Аверинцев С. С. Теология(недоступная ссылка с 14-06-2016 [360 дней])//Большая советская энциклопедия: В 30 т. — М.: «Советская энциклопедия», 1969—1978 Аверинцев С. С. Теология // Философская энциклопедия. В 5 т. — М.: Советская энциклопедия. Под редакцией Ф. В. Константинова. 1960—1970. Аверинцев С. С. Теология // Философский энциклопедический словарь. — М.: Советская энциклопедия. Гл. редакция: Л. Ф. Ильичёв, П. Н. Федосеев, С. М. Ковалёв, В. Г. Панов. 1983. Аверинцев С. С. Теология // Новая философская энциклопедия: в 4 т. / Ин-т философии РАН; Нац. обществ.-науч. фонд; Предс. научно-ред. совета В. С. Стёпин. — М.: Мысль, 2000—2001. — ISBN 5-244-00961-3.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Можейко М. А. Теология(недоступная ссылка с 10-11-2013 [1307 дней])//Новейший философский словарь: 3-е изд., исправл. — Минск: Книжный Дом. 2003. — 1280 с. — (Мир энциклопедий).|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref><ref>{{Cite web|url=https://ru.wikisource.org/wiki/%D0%9C%D0%AD%D0%A1%D0%91%D0%95/%D0%91%D0%BE%D0%B3%D0%BE%D1%81%D0%BB%D0%BE%D0%B2%D0%B8%D0%B5|title=МЭСБЕ/Богословие|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:

Աստվածաբանություն բառը (թեոլոգիա, {{lang-el|θεολογία}}, {{lang-lat|theologia}}) տարբեր ժամանակաշրջաններում ունեցել է տարբեր իմաստներ: «Թեոլոգիա» բառը Աստծո մասին ուսմունքի [[գիտություն|գիտական]] իմաստով կիրառության մեջ է մտել 13-րդ դարի առաջի կեսին, [[Պիեռ Աբելար]]ի «Քրիստոնեական Աստվածաբանություն» ({{lang-en|Theologia christiana}}) գրքից հետո և [[Փարիզի համալսարան]]ում աստվածաբանության [[ֆակուլտետ]]ի բացումից հետո<ref name=":0">{{Cite web|url=https://iphlib.ru/greenstone3/library/collection/newphilenc/document/HASH01a9e4ed74c3d552f7da73a9|title=ТЕОЛОГИЯ|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>:

[[Հունաստան|Հունական]] թեոլոգիա (''θεολογία'') բառը նախկինում նշանակել է «Ուսմունք Աստծո մասին»<ref>{{Cite web|url=http://www.pravenc.ru/text/149559.html|title=БОГОСЛОВИЕ: Ուղղափառական հանրագիտարան|last=|first=|date=|website=|publisher=|accessdate=}}</ref>: Բառն առաջացել է մեկ այլ հունական բառից՝ ''θεολόγοι'', որով անվանում էին այն գրողներին, բանաստեղծներին, ովքեր լեգենդներ էին գրում աստծո մասին՝ [[Օրփեոս]], [[Հեսիոդոս]], [[Հոմերոս]]: Ավելի ուշ Աստվածաբաններ են անվանել նրանց, ովքեր գրում էին հնագույն առասպելներ, օրինակ՝ [[Ֆերեկիդոս|Ֆերեկիդոս]] [[Սիրոս]]ացին ({{lang-grc|Φερεκύδης}}) և [[Էպիմենիդոս]] [[Կրետե|Կրետեա]]ցինացին ({{lang-grc|Ἐπιμενίδης}}):

[[Արիստոտել]]ի պատկերացմամբ աստվածաբանությունը փիլիսոփայության մաս է (ի թիվս մաթեմատիկայի ու ֆիզիկայի), «ուսմունք է աստվածայինի մասին» ({{lang-grc|φίλοσοφία θεολογική}})<ref name=":0" />: Արիստոտելի թեոլոգիական ուսմունքով հիմնավորվում էր [[Աստղագիտության պատմություն|աստղագիտության]] անհրաժեշտությունը<ref name=":1">{{Cite book|title=Буланин Д. М. Источники античных реминисценций в сочинениях Максима Грека. Труды отдела древнерусской литературы. Т. 33. Древнерусские литературные памятники. Под ред. Д. С. Лихачёва Л., Наука, 1979|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>: Հետագայում, [[Միջնադար|միջնադարյանմիջնադար]]յան [[Քրիստոնյա|քրիստոնյաներիքրիստոնյա]]ների համար արգելված աստղագիտության նկատմամբ հետաքրքրությունն արտահայտվում էր նրանով, որ նույնիսկ «[[Սվյատոսլավի ժողովածուն]]» (Изборник Святослава) պարունակում էր աստղագիտության մասին տեղեկություններ: [[Ստոիցիզմ|Ստոիկները]] փիլիսոփայական աստվածաբանությունը մեկնաբանում էին, որպես աշխարհի կառուցվածքի աստվածային բացահայտման մասին ուսումնասիրություն<ref name=":0" />: Այսպես [[Մարկոս Տերենտիոս Վառո]]ն տարբերակում էր.

Վառոնի աստվածաբանության մեկնաբանումը բազմիցս քննադատվել է [[Ավրելիոս Օգոստինիոս]]ի կողմից («[[Աստծո քաղաքի մասին]]», գիրք. 18), որը ճշմարիտ աստվածաբանության տակ հասկանում էր «աստծո մասին բացատրության տեսություն», «աստծո մասին ուսմունք կամ ելույթ», ի տարբերություն աստվածների մասին հեթանոսական («առասպելական») ուսմունքի<ref name=":0" />: Բայց մինչև Միջին դարեր քրիստոնեական գրողները այս՝ θεολογία (աստվածաբանություն), տերմինի տակ հասկանում էին ''տրիադալոգիա''`ուսմունք [[Սուրբ Երրորդություն|Սուրբ Երրորդության]] մասին: Առաջին անգամ այդ տերմինը օգտագործել է Աֆինագոռոս Աթենացին  ({{lang-el|Αθηναγόρας ο Αθηναίος}}) , իսկ [[Կղեմես Ալեքսանդրացի|Կղեմես Ալեքսանդրացու]] և [[Որոգինես]]ի աշխատանքների շնորհիվ ամրապնդվեց այդ տերմինը: Համարվում է, որ տերմինը լայն կիրառություն է սկսել ունենալ 4-րդ դարում: Հենց այդ իմաստն էր արմատավորված և կապված [[Գրիգոր Աստվածաբան|Գրիգորի]] և [[Սիմեոն Աստվածաբան|Սիմեոն]] Աստվածաբանների՝ տրիադոլոգիայում ունեցած ներդրման հետ: Ժամանակակից աստվածաբանության մնացած բաժինները (աշխարհի ստեղծման մասին, Աստծո խոսքի մարմնավորում, փրկություն, [[Երկրորդ Հայտնություն]] և այլն), վերաբերվել են Աստծո արարչական գործունեությանը կամ Աստվածային տնտեսությանը, այսինքն Աստծո ստեղծարար գործունեությանը, աշխարհի իմաստավորմանը և փրկությանը:

Օրիգենն առաջին աստվածաբան համարում է [[Հիսուս Քրիստոս|Հիսուս Քրիստոսին]]ին, ով հայտարարել էր, որ ինքն Աստծո որդին է և, դրանով իսկ, սկիզբ էր դրել Սուրբ Երրորդությանը: Հիսուս Քրիստոսին առաջին աստվածաբան անվանել է նաև, բայց արդեն ժամանակակից ըմբռնմամբ, լուսավորիչ [[Գրիգորիոս Պալամ|Գրիգորիոս Պալամը]]ը: Հիսուս Քրիստոսից հետո առաջին աստվածաբան էր կոչում նաև այն խոհեմ հանցագործին, ով հետևյալ արտահայտությունն է արել. «Հիշիր ինձ Տեր, երբ կիջնես քո թագավորություն»<ref>{{Cite book|title=Давыденков О. В., прот. Догматическое богословие. Курс Лекций. — М.: ПСТБИ, 1997|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>:

Քրիստոնյաները կարծում են, որ [[Նոր Կտակարան]]ի կազմումը, առաքելական ուղերձները համարվում են վաղ շրջանի [[Եկեղեցի|Եկեղեցու]] աստվածաբանությունը, որը իմաստավորվում էր Հայտնությամբ: Վաղ շրջանի աստվածաբանության մեջ կարևոր տեղ էր զբաղեցնում, այսպես կոչված, առաքյալ տղամարդիկ ([[Իգնատի Անտոնացին]], [[Կլիմենտ Հռոմեացի|Կլիմենտ Հռոմեացին]]ն, [[Պողիկարպոս Զմյուռնիացի|Պոլիկարպ Սմիրնսկին]]) և աշխարհիկ իշանությունների և մտավորականների շրջանում քրիստոնեական կրոնի հիմանավորման ջատագովները: Ջատագովների շարքում կային այնպիսի գրողներ, ինչպիսիք է [[Կոդրատ Աֆինացի|Կոդրատ Աթենացին]], [[«Խոսք Իմաստուն գողի մասին»]]-ի հեղինակ [[Արիստիդես Աթենացի|Արիստիդես Աթենացին]]ն, [[Քրիստոնյաները մինչ Քրիստոսը|«Քրիստոնյաները մինչ Քրիստոսը»]] հայեցակարգի հեղինակ [[Հուստին Փիլիսոփան]], [[Աֆինագոռ Աթենացին]], Տերտուլան, ինչպես նաև Օրիգեն և ուրիշներ: Ջատագովների շարժումը համընկնում է 2-3-րդ դարաշրջանի հետ, երբ [[313]] թվականին, [[Միլանի հրովարտակ|Միլանի հրովարտակով]]ով, քրիստոնյաներին կրոնական ազատություն տրվեց: [[Կլիմենտ Ալեկսանդրացի|Կլիմենտ Ալեկսանդրացին]]ն պարզաբանում է, որ փիլիսոփայությունը հեթանոսների համար, Քրիստոսի մասին ուսմունքի սնուցիչ էր, այն տալիս էր նույնը, ինչ Աստծո Օրենքը՝ հուդայականների: Հուդայականներին, պատշաճ ժամանակին, տրվեց Օրենքը և [[մարգարեությունը]] , իսկ հույններին`փիլիսոփայությունը, որը պետք է նախապատրաստեր` լսելու Ավետարանը: [[Փիլիսոփաների ցանկ|Փիլիսոփաները]] իրենց ժողովրդի համար նույնն էին, ինչ [[Մարգարեներ|մարգարեներըմարգարեներ]]ը հրեաների համար: Կլիմենտ Ալեքսանդրացին կարծում էր, որ մեծ փիլիսոփաները իրենց գաղափարները փոխառել, վերցրել էին [[Մովսես մարգարե|Մովսեսի Օրենքներից]]: Ըստ այդմ էլ յուրաքանչյուր փիլիսոփայական համակարգ պարունակում է ճշմարտության մի մասը միայն, իսկ աստվածաբանությունը՝ ողջ ճշմարտությունը: Նրա կարծիքով աստվածաբանությունը դա հունարեն σοφία- իմաստություն, փորձառություն է ինչին ծառայում է փիլիսոփայությունը<ref>{{Cite book|title=«До прихода Господа философия была необходима грекам для праведности. А сейчас она ведет к набожности и является подготовкой для тех, кто ищет веру через доказательства … Ибо Бог есть причина всякого добра: в некоторых случаях прямая, в виде Ветхого и Нового Заветов, в других косвенная, в виде философии. А возможно, что философия была передана грекам напрямую, пока Господь не призвал их. Ибо она была наставником греков, готовя их умы к приходу Христа, как Закон (Ветхого Завета) готовил евреев. Итак, философия вымостила дорогу тем, кто стремится к совершенству во Христе (Строматы, 1:5)» // Т. Лейн, Христианские мыслители. СПб, Мирт, 1997, с.25.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref> և հանդիսանում է նախապատրաստում նրանց համար, ովքեր փնտրում են հավատ փաստերի միջոցով: Աստվածաբանի իդեալը («ճշմարտության հետևորդ» քանի որ Կլիմենտը ասվածաբանություն համարում էր միայն տրիագոլոգիան) հանդիսանում է, Կլիմենտ Ալեքսանդրացու կարծիքով, նա, «ով զբաղեցնելով իր ուղեղը ողջ գիտություններով՝ հոգևոր և աշխարհիկ, ոգեշնչում և պսակում է խորը հեգևոր հավատքի զգացումով, հասնելով մինչև պարզություն, ակնհայտություն, համապատասխան կենսակերպի, աշխարհայացքի ձևավորման», միախառնելով ակտիվ մասնակցությունը եկեղեցական գործունեությանը<ref>{{Cite book|title=Лященко Т. Св. Кирилл Александрийский. Его жизнь и деятельность. Киев, 1913, с.19.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>: Բայց սովորական հավատացյալների համար Փրկչի ուսմունքը յուրացնելը բավարար կլինի, կարիք չկա հավելյալ ուսումնասիրել փիլիսոփայություն<ref>{{Cite book|title=Климент Александрийский. Строматы, I, 20|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>:

Ջատագովական գործերին են վերաբերվում նաև Կլիմետի զարգացնող գաղափարները «երկրային եկեղեցի» և «երկնային եկեղեցի», «երկրային քաղաք» և «երկնային քաղաք» հասկացությունների վերաբերյալ, [[Ամֆրոսիա|Ամֆրոսիայի]]յի աշակերտ [[Ավգուստին Օրհնված|Ավգուստին Օրհնվածի]]ի հայտնի աշխատություն՝ «Աստվածների քաղաքի մասին», որը գրվել է [[410]] թվականին, բարբարոսների կողմից [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմի]] գրավումից հետո, արդեն [[Տիեզերականտիեզերական ժողովներ|տիեզերական ժողովների]]ի դարաշրջանում:Եվ ընդհանրապես, Եկեղեցու հայրերը վերաիմաստավորում էին անտիկ շրջանի ուսմունքները, փորձում էին արտահայտել քրիստոնեական հավատի լեզվով, որը հասկանալի կլիներ համապատասխան դարաշրջանի մարդկանց գիտակցությանը և օգտվում էին փիլիսոփայական ու հռետորական մեթոդներից: Վաղ շրջանի քրիստոնեական վանքերում, սրբերի հետ մեկտեղ, ներկայացվում էին [[Սոկրատես|Սոկրատեսը]]ը, [[Պլատոն|Պլատոնը]]ը, [[Արիստոտել|Արիստոտելը]]ը, որպես ճշմարտության տարածողներ<ref>{{Cite book|title=Иларион (Алфеев). Таинство веры. Введение в православное догматическое богословие. М.-Клин: Изд-во Братства Святителя Тихона, 1996.|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref><ref>{{Cite book|title=Игумен Иларион (Алфеев). «Таинство веры». Введение в Православное Богословие. Проверено и исправлено Епископом Александром (Милеант) Париж, 2000|last=|first=|publisher=|year=|isbn=|location=|pages=}}</ref>: Եթե Ավգուստին Օրհնվածը իր «Աստծո քաղաքի մասին» ստեղծագործության մեջ ցույց է տալիս քրիստոնեական փիլիսոփայության ու սոկրատեսյան իմաստնության կապը միայն հավերժական ճշմարտության ձգտման մեջ , ապա հունական ճյուղի ներկայացուցիչները հաճախ են զուգահեռներ տարել Սոկրատեցի և Քրիստոսի միջև:

Երբ ավարտվեց քրիստոնյաների հետապնդման դարաշրջանը, ի հայտ եկան ներքին խնդիրները`հերետիկոսության զարգացում, առավել հաճախ արիանիզմ, գնոստիցիզմ, վանականություն: Գոյություն ունեցող հերետիկոսությանը և նմանատիպ նորերի առաջացմանը հակազդելու համար անհրաժեշտ էր ձևավորել եկեղեցական ուսուցում:Աստվածաբանական իմաստնության հաջորդ դարաշրջանը դարձավ Տիեզերական ժողովների դարաշրջանը: Առաջին Տիեզերական ժողովը տեղի է ունեցել 325 թվականին, այն , մասնակիորեն, ընդունել է որոշում, որ , քանի որ քրիստոնեական հավատը դա հավատ է դեպի Սուրբ Երրորդություն, ուրեմն այն տարբերվում է Հուդայականությունից, քրիստոնեական հանգստյան օրը տեղափոխվում է շաբաթ օրվանից կիրակի ՝ կայսրությունում ընդունված Արևի Օրը, իսկ քրիստոնյաները չպետք է աղոթեն ժողովարաններում և միևնույն հուդաքրիստոնեական համայնքում, ինչպես դա արվում էր հալածանքների ժամանակ:Քննադատվեց մոնտանիզմ և Արիան, որը հատուկ էր հուդայականների, ըստ որի, Աստվածային գոյոււթյունը , մինչ Հիսուսի Հարությունը , ամբողջությամբ փակված է Հոր մարմնում: Եկեղեցու ներսում առաջացած խառնաշփոթը՝ կաթոլիկների Նիկեան խորհրդանիշի հանդեպ հավատը, ուղղափառների հետևորդների հոտը, հեթանոսների, հրեաների միջև շարունակվեց նույնիսկ Խորհրդի անցկացումից հետո և Եկեղեցուն անհանգստացրեց ողջ IV դար:

IV դարի հայտնի աստվածաբաններ դարձան Աֆանաս Մեծը, ավետարանական ուսուցիչներ, լուսավորիչներ Վասիլի Մեծը, Գրիգորի Աստվածաբանը:Այդ ժամանակ Վասիլի Մեծի հետ անձնական նամակագրության ժամանակ, ով խորապես ուսումնասիրում էր Եկեղեցու Արեւելյան հայրերի ստեղծագործությունների բնօրինակները, յուրացնելով և շարունակելով նրանց գաղափարները, այդ ձևով ստեղծելով կամուրջ լատինական աստվածաբանության հետ, որը հասել է բոլոր լեզվական կրոնների տարանջատմանը: Ամվրոսիայի կարծիքով, հենց Հին Կտակարանի պատրիարքներն են եղել առաջին քրիստոնյաները, մինչև Մովսիսական օրենքի ընդունումը, իսկ աստվածաշնչյան Կտակարանի մարդիկ հիմնված էին հեթանոսական մտքի լավագույն աղբյուրների վրա: