«Պաշտպանական մեխանիզմներ»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Պաշտպանական մեխանիզմներ''' (հոգեբանական պաշտպանություն), խորքային հոգեբանության հասկացություն: Պաշտպանական մեխանիզմ հասկացության տակ հասկացվում է այն չգիտակցվող հոգեկան գործընթացը, որն ուղղված է նեգատիվ [[ապրում]]ները նվազագույնին հասցնելուն։ Պաշտպանական մեխանիզմները ընկած են [[Դիմադրություն|դիմադրության]] պրոցեսների հիմքում: Հոգեբանական պաշտպանական մեխանիզմները գործում են յուրաքանչյուր մարդու մեջ և օգնում, որ անձը խուսափի (նաև պաշտպանվի) տխուր (ցավալի) և տհաճ հիշողություններից ու զգացումներից: Գործադրելով պաշտպանական տարբեր միջոցներ մարդը կարողանում է թեթևացնել հոգեկան լարվածությունը: Պաշտպանական հոգեբանական մեխանիզմները ծառայում են տարբեր պատճառներով առաջացած տագնապները և հոգեկան հակասությունները (կոնֆլիկտները) վերացնելուն: Սա յուրաքանչյուր կենդանի օրգանիզմի բնական պահանջմունքն է և նույն կերպ յուրաքանչյուր հոգեկան պրոցես կարելի է համարել այս նպատակին հասնելու ձգտում: [[Հոգեվերլուծություն|Հոգեվերլուծության]] մեջ պաշտպանական մեխանիզմները անգիտակցականից եկող հագեբանական ռազմավարություններ են իրականությունը փոխելու, ժխտելու, աղավաղելու համար: Սա նպատակ ունի նվազեցնել լարվածությունը, անընդունելի [[իմպուլս]]ները<ref>{{cite web|url=http://info.med.yale.edu/psych/3s/self_schema.html |title=archive of: www.3-S.us What is a self-schema? |publisher=Info.med.yale.edu |date= |accessdate=2013-05-05 |deadurl=yes |archiveurl=https://web.archive.org/web/20130204225215/http://info.med.yale.edu/psych/3s/self_schema.html |archivedate=February 4, 2013 }}</ref>: Պաշտպանական մեխանիզմների թվին են պատկանում ''արտամղումը, ռացիոնալիզացիան, սուբլիմացիան'' և այլն: [[Հոգեվերլուծություն|Հոգեվերլուծության]] մեջ արտամղումը համարվում է մնացած մեխանիզմների հիմքը:

Առողջ մարդիկ իրենց կենսագործունեության ընթացքում օգտագործում են մեխանիզմների տարբեր տեսակները: Դրանց կիրառումը հասնում է պաթոլոգիկ աստիճանի, երբ դա բերում է ոչ ադեկվատ վարքի, որն էլ բացասաբար է ազդում անհատի ֆիզիկական կամ հոգեկան առողջության վրա: Պաշտպանական մեխանիզմների նպատակներից է Ես-ի պաշտպանումը լարվածությունից, սոցիալական [[սանկցիա]]ներից, խուսափումը այն իրավիճակներից, որը Ես-ը չի կարողանում է հաղթահարել:

== Կառուցվածքային մոդել ՝ Այն, Ես, Գեր Ես ==

Պաշտպանական մեխանիզմները հասկանալու համար նախ և առաջ պետք է իմանանք Ֆրոյդի ներկացրած կառուցվածքային մոդելը: Այս կառուցվածքային մոդելը ընկած է Զիգմունդ Ֆրոյդի տեսության հիմքում: Վերջինիս համաձայն Այն-ից եկող ազդակները հիմնվում են հաճույքի սկզբունքի վրա (ցանկություններ, երազանքներ, պահանջմունքներ): Ըստ Ֆրոյդի Իդ-ը ներառում է մարդու բնազդային դրսևորումները, ինչպես օրինակ [[Թանատոս]]ը կամ մահվան բնազդը և [[Երոս]]ը կամ սեռական բնազդը:

* '''Այն''', լիբիդոյի անգիտակցական պահեստը, անձի եսասեր, երեխայական, դեպի հաճույքը կողմնորոշված կառույցն է:

* '''Գեր Ես''', անձի հոգեկանի այս կառույցը ներառում է սոցիալական և ծնողական ներքնայնացված ստանդարտները, օրինակ ՝ «սխալ» կամ «ճիշտ», «լավ» կամ «վատ» վարք: Հետևաբար սա ներառում է բարոյական նորմեր, կանոններ, արժեքներ:

* '''Ես''' հանդես է գալիս որպես վերոնշյալ 2 կառույցների միջնորդ: Այն ճանապարհներ է փնտրում բախումը լուծելու համար:

Օրինակ երբ Նա-ից եկող իմպուլսը (սեռական կապի մեջ մտնել անծանոթի հետ) բախվում է Գեր Ես-ին ( համոզմունքը այն մասին, որ ճիշտ չէ սեռական կապի մեջ մտնել անծանոթի հետ) առաջանում է լարվածությւոն, տագնապ, անհանգստություն, [[դիսկոմֆորտ]]: Այս դեպքում այս բախումը լուծելու, տհաճությունը նվազեցնելու համար Ես-ը դիմում է պաշտպանական մեխանիզմների օգնությանը:

Տերմինը 1894 թվականին ներմուծել է [[Զիգմունդ Ֆրոյդ]]ը «Պաշտպանական նյարդապսիխոզներ» գրքում և հետագայում այն օգտագործվել է իր մյուս աշխատանքներում՝ Ես-ի և իր հիվանդագին մտքերի և աֆֆեկտների միջև պայքարը նկարագրելու համար: Ի սկզբանե Զիգմունդ Ֆրոյդը դրա տակ նկատի ուներ արտամղումը: Հետագայում մնացած մեխանիզմները մշակվեցին այլ հոգեվերլուծողների կողմից՝ առաջին հերթին [[Աննա Ֆրոյդ]]ի: Այսօր այս հասկացությունը կիրառվում է համարյա բոլոր [[հոգեթերապևտ]]ների պրակտիկայում, անկախ այն հոգեբանական ուղղվածության, որին նրանք հետևում են:

== Հասկացության բովանդակություն ==

Հոգեբանական պաշտպանության նպատակը և ֆունկցիոնալ իմաստը կայանում է ներանձնային կոնֆլիկտի նվազեցման մեջ, որը պայմանավորված է սոցիալական փոխազդեցության ընթացքում առաջացած [[անգիտակցական]]ի [[բնազդ]]ային ազդակների և արտաքին աշխարհի կողմից ներկայացվող պայմանների միջև հակասություններով: Թուլացնելով այդ [[կոնֆլիկտ]]ը` պաշտպանությունը կարգավորում է մարդուն, բարձրացնում նրա հարմարվողական ընդունակությունները, հոգեկանի հավասարակշռությունը:

Առավել հաճածխ մարդիկ օգտագործում են այս մեխանիզմները միասին: Բայց մարդիկ կարող են որոշները «նախընտրել» մյուսներից ավելի շատ, այնպես կարծես դա տեղի է ունենում սովորության համաձայն:

Ժամանակակից հոգեբանների մեծ մասը ընդունում են պաշտպանկան մեխանիզմների որոշակի հավաքածու, որոնք համարյա ունիվերսալ են դարձել: Նենսի-Մակ Ուիլյամսի գրքում ըստ պրիմիտիվության առանձնացված են պաշտպանական մեխանիզմների 2 մակարդակ կախված նրանից, թե որքան ուժեղ է դրա կիրառումը խանգարում անհատին ադեկվատ ընկալել իրականությունը: Համաձայն [[Զիգմունդ Ֆրոյդ]]ի Ես-ն, որպեսզի ձերբազատվի այն լարվածությունից, որը ծնվում է տարաբնույթ ուժերի ճնշման հետևանքով (Գեր Ես, Այն), գործածում է մի շարք պաշտպանական մեխանիզմներ: Դրանք են՝ արտամղում, պրոյեկցիա, տեղափոխում, ռացիոնալիզացիա, ռեակտիվ գոյացություն, ռեգրեսիա, սուբլիմացիա, բացասում։

'''Ռացիոնալիզացիա''', [[Ֆրուստրացիա|Ֆրուստրացիա]]յի և տագնապի դեմ պայքարի մեկ այլ միջոց է իրականության աղավաղումը, դրանով իսկ ինքնագնահատականի պահպանումը։ Ռացիոնալիզացիան վերաբերվում է այն կեղծ փաստարկներին, որոնց միջոցով իռացիոնալ վարքը ներկայացվում է այնպես, որ շրջապատի աչքերում երևում է ամբողջովին տրամաբանական և արդարացի։

'''Ռեգրեսիա''', բնորոշ է վերադարձը վարքի երեխայական մոդելներին։ Սա տագնապի թեթևացման միջոց է՝ վաղ մանկության տարիքին վերադառնալով, որն ավելի անվտանգ ու հաճելի է։ Մեծահասակների մոտ այն դրսևերվում է նաև անզսպությամբ, անգոհունակությամբ, հեղինակություններին հակառակվելով և այլն։

'''Սուբլիմացիա''', ըստ Զիգմունդ Ֆրոյդի, սուբլիմացիան մեխանիզմ է, որը մարդուն հնարավորություն է տալիս փոխել իր գրգիռները այնպես, որ այն ընդունվի հասարակության կողմից, համապատասխանում է այնտեղ առկա նորմերին և կանոններին: Սուբլիմացիայի ազդեցության տակ անընդունելի զգացմունքները և գրգիռները ենթագիտակցորեն փոփոխության են ենթարկվում` վերափոխվելով բոլորի կողմից ընդունված ձևերի: Սուբլիմացիան դիտվում է որպես անցանկալի գրգիռների սանձահարման միակ առողջ և կառուցողական(կոնստրուկտիվ) ռազմավարություն (ստրատեգիա), քանի որ վերջինս թույլ է տալիս փոխել գրգիռների նպատակը կամ օբյեկտը՝ առանց նրանց դրսևորումը զսպելու։ Այսինքն այս մեխանիզմի կիրառումը փոքրացնում է նևրոզի առաջացման ռիսկը:

'''Բացասում''', երբ մարդ հրաժարվում է ընդունել այն փաստը որ տհաճ բան է կատարվել, ապա դա նշանակում է որ նա գործի է դնում պաշտպանական այնպիսի մի մեխանիզմ, ինչպիսին է բացասումը։ Իրականության բացասումը առկա է նաև այն դեպքում, երբ մարդիկ ասում կամ պնդում են՝ «նարավոր չէ որ ինձ հետ այսպիսի բան կատարվի», չնայած դրան հակառակ փաստի ակնհայտ ապացույցների։ Համաձայն Ֆրոյդի, բացասումը բնորոշ է փոքր երեխաներին և ցածր ինտելեկտի մակարդակ ունեցող հասուն մարդկանց։

* ''Մակարդակ I''- [[Պաթոլոգիա|պաթոլոգիկ]] պաշտպանություն (պսիխոտիկ Ժխտում, զառանցանքային Պրոյեկցիա)Առաջին մակարդակում մեխանիզմները գրեթե միշտ պաթոլոգիկ են: Օրինակ դրանցից զառանցանքային ժխտումը այն վիճակն է, երբ մարդը [[զառանցանք]]ներ ունի իրականության հետ կապված: Ժխտման դեպքում մարդը չի ընդունում իրականությունը, քանի որ այն չափազանց սպառնալի է: Մարդը ժխտում է գիտակցել, ընկալել կյանքի տհաճ ասպկետները:

* ''Մակարդակ II''- անկատար պաշտպանություն (երևակայություն, Պրոյեկցիա, պասիվ ագրեսիա): Այս մեխանիմզները կոչվում են չհասունացած, քանի որ նրանց հետ գործ ունենալը դժվար է: Սրանք չափից դուրս շատ կիրառումը բերում է մարդու արդյունավետ հարմարման լուրջ խնդիրների: Սրանք շատ հաճախ հանդիպում են անձնային խանգարումների, դեպրեսիայի դեպքում: Երևակայության դեպքում, մարդը կոնֆլիկտը լուծելու համար դիմում է երևակայության: Պրոյեկցիան այս մակարդակում պարանոյայի պարզագույն ձևերից է:

* ''Մակարդակ III''- նևրոտիկ պաշտպանություն (Ռեսպրեսիա, դիսոցացիա): Օրինակ Իզոլացիայի դեպքում նկատվում է օտարացում զգացմունքներից, դեպքերից: Օրինակ՝ մարդը մանրամասնորեն նկարագրում է մարդասպանության դեպքում, առանց հուզական ռեակցիա ցուցադրելու: