«Վիքիպեդիա:Ոչ մի սկզբնական հետազոտություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
No edit summary
Տող 3.
{{կանոնակարգի հապավում|ՎՊ:ՍՀ|ՎՊ:ՕՐԻԳԻՆԱԼ|ՎՊ:ՈՄՍՀ}}
 
'''Ոչ մի անձնական հետազոտությունը''' Վիքիպեդիայի հիմնարար կանոներից մեկն է ([[ՎՊ:ՉՏ]]-ի և [[ՎՊ:ՍՏՈՒԳ]]-ի հետ միասին)։ Այս կանոններով սահմանվում են Վիքիպեդիայի հոդվածների համար կիրառելի նյութերի բնույթի և որակի նկատմամբ պահանջները։ Հոդվածների հեղինակներին խորհուրդ է տրվում ծանոթանալ երեք կանոնակարգերին և առաջնորդվել դրանցով համալիր կարգով։ Այս կանոնակարգում դրված համալիր սկզբունքները չեն կարող չեղարկվել այլ կանոններով և ուղեցույցներով կամ խմբագիրների համաձայնությամբ։
'''Վիքիպեդիան չի հրապարակում սկզբնական հետազոտություն'''. «Սկզբնական հետազոտություն» արտահայտությունը վերաբերում է այն փաստերին, պնդումներին և գաղափարներին, որոնց համար չկան [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն|վստահելի, հրատարակված աղբյուրներ]]: Սա վերաբերում է հրատարակված աղբյուրի վերլուծությանը, որի արդյունքում հասնում ենք մի եզրահանգման, որը չի նշված աղբյուրում: Որպեսզի ցույց տաք, որ Դուք չեք ավելացնում սկզբնական հետազոտություն, Դուք պետք ուղղակիրեն հղում տաք այն հրատարակված աղյուրին, որով տվյալ փաստը ստուգելի է: (Սույն կանոնը չի վերավերում [[Օգնություն:Քննարկման էջերի օգտագործում|քննարկման]] և այլ էջերին, որտեղ գնահատվում է հոդվածի պարունակությունը և աղբյուրները:)
 
Վիքիպեդիան անձնական նոր հետազոտությունների (ինչպիսիք են, օրինակ, «նոր» տեսությունները) հրապարակման վայր չէ։ Անձնական հետազոտությունները ներառում են չհրապարակված փաստեր, փաստարկներ, դատողություններ և գաղափարներ, հրատարակված նյութի չհրապարակված ցանկացած վերլուծություն կամ սինթեզ, որոնք ծառայում են այս կամ այն դիրքորոշման առաջխաղացման համար։ Սա նշանակում է, որ Վիքիպեդիան նախատեսված չէ ձեր սեփական կարծիքի, փորձի, փաստարկի և հետևությունների համար։
Սա նշանակում է, որ հոդվածներում ներկայացված բոլոր նյութերը պետք է ''հիմնված'' լինեն հավաստի հրապարակված աղբյուրի վրա: [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն|Ստուգելիության]] կանոնը ասում է, որ վստահելի աղբյուրներին հղումները պետք է պատասխանեն բոլոր հարցերին, անգամ եթե տվյալ տեքստը որևէ թերություն չունի: «Փարիզը Ֆրանսիայի մայրաքաղաքն է» նախադասությունը հղման կարիք չունի, որովհետև հավանական չէ, որ որևէ մեկը կառարկի այս փաստին, այնուամենայնիվ հայտնի է, որ այս նախադասության աղբյուրը գոյություն ունի։ Որևէ բան, որ ցանկանում եք ավելացնել Վիքիպեդիայում, բայց որը չունի աղբյուր, համարվում է «սկզբնական հետազոտություն»։ Ցույց տալու համար, որ չեք ավելացնում սկզբնական հետազոտություն, պետք է կարողանաք մեջբերել հավաստի հրապարակված աղբյուրներ, որոնք և '''ուղղակիորեն առնչվում են''' հոդվածի թեմային և '''ուղղակիորեն հիմնավորում են''' նյութը այնպես, ինչպես այն ներկայացված է։
 
Վիքիպեդիայի նման դիրքորոշումը որևէ մեկի իրավունքների ու հետաքրքրությունների սահմանափակման փորձ չէ։ Սա պարզապես փաստերի արձանագրում է․ '''Վիքիպեդիան տեղեկատվության ոչ թե առաջնային''', այլ [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|երկրորդական]] աղբյուր է, այսինքն՝ այն միայն հավաքագրում, վերլուծում, գնահատում, մեկնաբանում, բացատրում և սինթեզում է առաջնային և այլ երկրորդական աղբյուրների տեղեկատվությունը։ Վիքիպեդիայում կարելի է գրել օրիգինալ տեսություններ և եզրակացություններ, բայց ոչ նոր հայտարարություններ, պնդումներ կամ եզրակացություններ։
Չնայած, որ բովանդակությունը անհրաժեշտ է վերագրել հավաստի աղբյուրների, '''պետք է նաև խուսափել [[Վիքիպեդիա:Գրագողություն|գրագողությունից]]։''' Հոդվածները պետք է գրված լինեն Ձեր բառերով՝ միաժամանակ էականորեն պահպանելով սկզբնական նյութի իմաստը։
«Ոչ սկզբնական հետազոտությունը» երեք առանցքային բովանդակության քաղաքականություններից մեկն է [[Վիքիպեդիա:Չեզոք տեսակետ|չեզոք տեսակետի]] և [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն|ստուգելիության]] հետ միասին, որոնք միասին որոշում են նյութի տեսակն ու որակը, որոնք ընդունելի են հոդվածներում։ Քանի որ այս երեք քաղաքականությունները գործում են ներդաշնակորեն, դրանք չպետք է դիտարկել իրարից անջատ և խմբագիրները պետք ծանոթանան այդ երեքին միասին։
 
Հոդվածներ գրելիս միշտ [[Վիքիպեդիա:Հղում աղբյուրներին|նշեք մեջբերված տեղեկությունների աղբյուրները]]։ [[Վիքիպեդիա:Վստահելի աղբյուրներ|Տեղեկատվության վստահելի աղբյուր]] կարող է լինել հայտնի գիտական գրախոսված ամսագիրը, ակադեմիական հրատարակությունները։ Սամիզդատը և հեղինակի միջոցներով թողարկված գրքերն այդպիսի աղբյուրներ չեն համարվում։
== Աղբյուրների օգտագործում ==
Հոդվածներում վստահելի աղբյուրներին հղումների առկայությունը, մյուս գլխավոր կանոնների պահպանմամբ հանրագիտարանի կառուցման հիմնական գործոններից մեկն է: ավագույն տարբերակը կլինի հետազոտել ամենավստահելի աղբյուրները թեմայի վերաբերյալ և ամփոփել նյութը Ձեր բառերով։ Աղբյուրի նյութը պետք է նրեկայացնել զգուշորեն, որպեսզի իմաստային չփոփոխվի սկզբնաղբյուրից:
 
<big>'''Վիքիպեդիայի հոդվածը ոչ թե հորինվածք է, այլ շարադրանք։'''</big>
Եթե չկան վստահելի աղբյուրներ թեմայի վերաբերյալ, ապա Վիքիպեդիայում պետք չէ հոդված գրել տվյալ թեմայով: Եթե Դուք հայտնագործել եք նոր բան, ապա Վիքիպեդիան այն վայրը չէ, որպեսզի գրեք դրա մասին:
=== Հավաստի աղբյուրներ ===
 
{{տես|Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
Ցանկացած նյութ, որը վիճարկելի է կամ [[WP:LIKELY|թվում է վիճարկելի]] պետք է հիմնավորվի հավաստի աղբյուրի կողմից։ Ցանկացած նյութ, որը չունի հավաստի աղբյուր, համարվում է սկզբնական հետազոտություն։ Միակ տարբերակը, որով կարող եք ցույց տալ, որ Ձեր խմբագրումը սկզբնական հետազոտություն չէ հավաստի հրապարակված աղբյուրը մեջբերելն է, որը պարունակում է նույն նյութը։ Նույնիսկ լավ աղբյուրներով հագեցած նյութի դեպքում, եթե օգտագործում եք այն համատեքստից դուրս կամ պնդում եք մի դիրքորոշում, որը '''ուղղակիորեն և ճշգրտորեն''' չի հիմնավորվում աղբյուրի կողմից, վերջինս համարվում է սկզբնական հետազոտություն՝ տես [[WP:SYN|ստորև]].
 
Ընդհանուր առմամբ ամենավստահելի աղբյուրներն են՝ փորձագետների կողմից ստուգված ամսագրերը, համալսարանական տպգրության գրքերը, համալսարանների համար նախատեսված դասագրքերը, ամսագրերը, թերթերը և հայտնի տպագրատների կողմից հարատարակված գրքերը և առաջատար թերթերը։ Որքան ավելի շատ մարդիկ են ներգրավված փաստերը ստուգելու, իրավական խնդիրների վերլուծության և գրվածքների մանրամասն ուսումնասիրության մեջ, այնքան ավելի վստահելի է հրապարակումը։
 
Թղթի վրա կամ առցանց ինքնահրապարակված նյութը, ընդհանուր առմամբ, չեն համարվում հավաստի, բայց բացառությունների համար՝ տես [[WP:SPS|ինքնահրապարակված աղբյուրներ]]։
 
=== Ճիշտ օգտագործում ===
Հոդվածի տեղեկատվությունը պետք է լինի [[Վիքիպեդիա:Ստուգելիություն|ստուգելի]] մեջբերված հղումներում։ Ընդհանուր առմամբ հոդվածի հղումները չպետք է հիմնվեն ոչ հստակ կամ անհետևողական հատվածների կամ թռուցիկ մեկնաբանությունների վրա։
Հատվածները, որոնք կարող են ունենալ մեկից ավելի մեկնաբանություններ, պետք է ունենան ճշգրիտ մեջբերումներ, հակառակ դեպքում՝ պետք է խուսափել նման հատվածներից։ Լայնածավալ քննարկումների ամփոփումը պետք է արտացոլի աղբյուրի եզրակացությունները։ Եզրակացությունները, որոնք ակնհայտ չեն դառնում հղումներում, համարվում են սկզբնական հետազոտություն անկախ աղբյուրի տեսակից։Կարևոր է, որ հղումները մեջբերված լինեն համատեքստում և թեմայում։
 
=== Սկզբնական, երկորդական և երրորդական աղբյուրներ ===
 
Վիքիպեդիայի հոդվածները պետք է հիմնված լինեն հավաստի, հրապարակված[[երկրորդական աղբյուրների]] և ավելի հազվադեպ [[երրորդական աղբյուրների]] վրա։ Երկրորդական և երրորդական աղբյուրնեն անհրաժեշտ են թեմայի կարևորությունը սահմանելու և առաջնային աղբյուրի նոր մեկնաբանություններից խուսափելու համար՝ չնայած սկզբնական աղբյուրների օգտագործումը թույլատրելի է ուշադիր լինելու պայմանով։ [[Սկզբնական աղբյուրների]] վերաբերյալ բոլոր պնդումները, որոնք ենթակա են մեկնաբանության, վերլուծությունները կամ սինթետիկ պնդումները պետք է հղվեն որևէ երկրորդական աղբյուրի, ոչ թե Վիքիպեդիայի խմբագիրների առաջնային աղբյուրի նյութի սկզբնական վերլուծությանը։
 
Ճիշտ աղբյուրներ նշելը կարող է բարդ խնդիր լինել․ սրանք են հիմնական օրենքները։ Ցանկացած դեպքում սկզբնական, երկրորդական և երրորդական աղբյուրների համապատասխանությունը որոշելու համար հարկավոր է [[WP:COMMON|խելամտություն]] և լավ խմբագրական դատողություն ինչպես նաև քննարկում հոդվածի վերաբերյալ քննարկումների էջում։ Այս քաղաքականության համաձայն սկզբնական, երկրորդական և երրորդական աղբյուրները սահմանվում են հետևյալ կերպ՝ <ref>[http://www.lib.umd.edu/guides/primary-sources.html This University of Maryland library page] provides typical examples of primary, secondary and tertiary sources.</ref>
 
* '''[[Առաջնային աղբյուրները]]''' անմիջականորեն առնչվում են իրադարձության հետ հաճախ հաշվետվություններ են գրված մարդկանց կողմից, ովքեր ամիջականորեն ներգրավված են և տալիս են ականատեսի տեսակետ իրադարձության, պատմության մի ժամանակահատվածի, արվեստի ստեղծագործության, քաղաքական որոշման և այլնի վերաբերյալ։ Ավտովթարի վերաբերյալ վկայի կողմից տրված վկայությունը տեղեկատվության սկզբնական աղբյուր է ավտովթարի վերաբերյալ նույն կերպ գիտական փաստաթուղթ, որը հաստատում է մի նոր փորձ, սկզբնական աղբյուր է այդ փորձի արդյունքի համար։ Սկզբնական աղբյուրներ են համարվում այնպիսի պատմական փաստաթղթեր, ինչպիսիք են պատմական օրագրերը։<ref>Նմանատիպ օրինակներ են նաև հնագիտական արտեֆակտերը, մարդահամարի արդյունքները, վերահսկողության տեսանյութը կամ տարադարձումը, հասարակական լսումները, դատական գործերը կամ հարցազրույցները, հարցումների կամ հարցաթերթիկների աղյուսակավորված արդյունքները, բնագիր փիլիսոփայական աշխատությունները, սուրբ գրքերը, հնագույն աշխատությունները, նույնիսկ եթե դրանք մեջբերում են ավելի վաղ կորած աշխատություններ, գեղարվեստական ստեղծագործություններ ինչպիսիք են բանաստեղծությունները, սցենարները, կինոսցենարները, վեպերը, ֆիլմերը, տեսանյութերը և հեռուստատեսային ծրագրերը։
* The [http://www.library.unr.edu/instruction/help/primary.html University of Nevada, Reno Libraries] define primary sources as providing "an inside view of a particular event". They offer as examples: '''original documents''', such as autobiographies, diaries, e-mail, interviews, letters, minutes, news film footage, official records, photographs, raw research data, and speeches; '''creative works''', such as art, drama, films, music, novels, poetry; and '''relics or artifacts''', such as buildings, clothing, DNA, furniture, jewelry, pottery.
* The [http://www.lib.berkeley.edu/instruct/guides/primarysources.html University of California, Berkeley library] offers this definition: "Primary sources enable the researcher to get as close as possible to what actually happened during an historical event or time period. Primary sources were either created during the time period being studied, or were created at a later date by a participant in the events being studied (as in the case of memoirs) and they reflect the individual viewpoint of a participant or observer."
* [http://library.duke.edu/research/finding/primarysource.html Duke University, Libraries] offers this definition: "A primary source is a first-hand account of an event. Primary sources may include newspaper articles, letters, diaries, interviews, laws, reports of government commissions, and many other types of documents."</ref>
 
== Նշումներ ==
{{reflist|2}}
 
== Further reading ==
{{refbegin}}
{{Spoken Wikipedia|Wikipedia-No_original_research.ogg|2007-01-27}}
* Wales, Jimmy. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2003-July/005288.html Crackpot articles], mailing list, July 12, 2003.
* Wales, Jimmy. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2003-September/006653.html "NPOV and 'new physics'"], mailing list, September 26, 2003.
Տող 52 ⟶ 20՝
* Wales, Jimmy. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2004-December/017557.html "Original research"], mailing list, December 3, 2004
* Wales, Jimmy. [http://mail.wikipedia.org/pipermail/wikien-l/2004-December/017591.html "Original research"], mailing list, December 6, 2004
{{refend}}
<br/>
 
[[Կատեգորիա:Wikipedia content policy]]
[[Կատեգորիա:Wikipedia verifiability]]