«Ճապոնիա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
Տող 41.
== Պատմություն ==
Ճապոնիայի հնագույն պետություններից է և ունի յուրօրինակ պատմություն։ Ճապոնիայի պատմության վրա մեծապես ազդել է նրա՝ այլ տարածաշրջաններից տևական մեկուսացված լինելը։ Միաժամանակ, ճապոնական մշակույթի և գրերի վրա զգալի ազդեցություն են ունեցել կորեական և չինական մշակույթը։
Ճապոնական կղզեխումբը բնակեցված է եղել դեռևս մ․թ․ա․ 30000 տարի առաջ (պալեոլիթյան մշակույթ)։ Այստեղ հանդիպում են նաև մեզոլիթի և նեոլիթի մշակույթի վերագրվող գտածոներ, որոնք վկայում են, որ այստեղ մարդիկ (ներառյալ ժամանակակից Այնունի և Յամատոյի նախնիները) արդեն անցել էին կիսաքոչվոր կենսակերպի, զբաղվում էին որսորդությամբ և հազվադեպ՝ գյուղատնտեսությամբ <ref>{{cite web|url=http://www.pitt.edu/~annj/courses/notes/jomon_genes.html|title=Jomon Genes|last=Travis|first=John|publisher=University of Pittsburgh|accessdate=January 15, 2011}}</ref> <ref>{{cite journal|last=Matsumara|first=Hirofumi; Dodo, Yukio|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/ase/117/2/117_080325/_article |title=Dental characteristics of Tohoku residents in Japan: implications for biological affinity with ancient Emishi|journal=Anthropological Science|year=2009|volume=117|issue=2|pages=95–105|doi=10.1537/ase.080325|last2=Dodo|first2=Yukio}}</ref> <ref>{{cite journal|last=Hammer|first=Michael F.|url=http://www.nature.com/jhg/journal/v51/n1/abs/jhg20068a.html |title=Dual origins of the Japanese: common ground for hunter-gatherer and farmer Y chromosomes|journal=Journal of Human Genetics|year=2006|volume=51|issue=1|pages=47–58|doi=10.1007/s10038-005-0322-0|pmid=16328082|last2=Karafet|first2=TM|last3=Park|first3=H|last4=Omoto|first4=K|last5=Harihara|first5=S|last6=Stoneking|first6=M|last7=Horai|first7=S|display-authors=etal}}</ref>։ ▼
Մոտավորապես մ․թ․ա․ 300 թ․-ից սկսած Յայոյիները սկսել են բնակեցնել Ճապոնական կղզիները և հաղորդակցվել Ջոմոնի հետ <ref>{{cite book|last=Denoon|first=Donald; Hudson, Mark|title=Multicultural Japan: palaeolithic to postmodern|publisher=Cambridge University Press|year=2001|isbn=0-521-00362-8|pages=22–23}}</ref> Մ․թ․ա․ 500 թ․-ից սկսած Յայոյի շրջանին բնորոշ է բրինձ մշակելը <ref>{{cite web|title=Road of rice plant|url=http://www.kahaku.go.jp/special/past/japanese/ipix/5/5-25.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110430010530/http://www.kahaku.go.jp/special/past/japanese/ipix/5/5-25.html|archivedate=April 30, 2011|publisher=[[National Science Museum of Japan]]|accessdate=January 15, 2011}}</ref>, խեցեգործության նոր ոճը և մտեղաձուլությունը, որը ներկայցաված է նաև Չինաստանում և Կորեայում <ref>{{cite web|title=Yayoi Culture|url=http://www.metmuseum.org/toah/hd/yayo/hd_yayo.htm|publisher=Metropolitan Museum of Art|accessdate=January 15, 2011}}</ref>։ ▼
=== Ժամանակագրություն<ref>Marc Ferro. Comment on raconte l'histoire aux enfants. Payot, Paris. 106, Boulevard Saint-Germain, 1986</ref> ===
[[Պատկեր:Meiji tenno1.jpg|մինի|upright|240px|[[Մեյձի]] կայսրը (1868–1912)]]
* մ.թ.ա.660 թ. – Ըստ [[առասպել]]ի
* մ.թ. IV դար – Յամատո Տակերուի լեգենդար արկածները
* V – VI դարեր – Յամատո ցեղերի պետության հիմնադրումն ու [[ճգնաժամ]]ը։
* VI դարի կեսեր – [[Բուդդիզմ]]ի ներթափանցումը։
* 604 թ. –
* 607 թ. – Չինաստանում առաջին ճապոնական դեսպանությունը
* VII – VIII դարեր –
* 712 – 720 թթ. – Ճապոնիայի լեգենդար անցյալի «Կոջիկի» և «Նիհոն Շյոկի» տարեգրության կազմումը։
* 752 թ. –
* VIII դար – Տարբեր [[դաս]]երի ձևավորումը՝ արքունական ազնվականության, վանական հոգևորականության, գյուղացիության։ Այդ նույն ժամանակ է ձևավորվում նաև ռազմիկների միջին՝ [[սամուրայ]]ների (բուշի) [[դաս]]ը։
* 784 թ. – Հիմնադրվում է
* IX դ. – Հյուսիսի ժողովուրդների» ենթարկումը։
* IX – X դարեր – [[Ֆուջիվարա (գերդաստան)|Ֆուջիվարայի]] կլանը տիրանում է կայսերական արքունիքի գլխավոր պաշտոններին։
* 901 թ. – Նրանց դիմակայող [[Սուգավարա – նո Միչիզանե]]ի վռնդումը։
* XI դարի վերջ – Նախկին կայսրերի պայքարը Ֆուջիվարայի խնամակալության դեմ։
* XII դ. – Իշխանության պայքար [[
* 1189 թ. – Թայրային հաղթած [[Մինամոտո – նո Յոշիցունե|Յոշիցունեի]] ինքնասպանությունը։
* 1192 թ. –
* 1221 թ. –
* 1274 – 1281 թթ. – Պայքար [[մոնղոլների արշավանքներ]]ի դեմ։
* XIII դ. – [[
* 1333 – 1336 թթ. –
* XIV դ. երկրորդ կես – Պատերազմներ կայսերական տան հյուսիսային և հարավային թևերի միջև։
* XV դ. – Տնտեսական վերելք։ Բարերար [[Աշիկագա Յոշիմասա|Յոշիմասան]] կառուցում է «[[Արծաթե տաղավար]]ը»։
Տող 77 ⟶ 72՝
* XV դարի վերջ – XVI դարի սկիզբ – Գյուղացիական ապստամբություններ; ծովային ասպատակություններ և ծավահենություն [[Խաղաղ օվկիանոս|ովկիանոսի]] ընդարձակ տարածքներում։
* 1543 թ. – [[Պորտուգալացիներ]]ի հայտնվելը Ճապոնիայի ափերի մոտ; հրազենի տարածման սկիզբը։
* 1549 թ. – [[Միսիոներ]]
* XVI դարի 2 – րդ կես –
* 1603 թ. – Երկարատև պատերազմներից հետո իշխանության է գալիս
* XVII դ.1 – ին կես – Երկիրը մեկուսացնելու քաղաքականությունը; մուտքի և ելքի արգելքներ; քրիստոնեության արգելքը։ Հիմնական
* XVII դ.2 – րդ կես – Պատմական միտքը խոսում է կայսերական իշխանությունը վերականգնելու մասին։
* 1701 թ. – 47
* XVIII դ. կեսեր – Բրնձի գնի բարձրացումը; գյուղացիական ապստամբություններ։
* XIX դ. 1 – ին կես – Գյուղացիական ելույթների թվի աճ։
* 1853 թ. – [[Մեթյու Ք. Փերի|Ծովակալ Փերիի]] ([[ԱՄՆ]]) ժամանումը։
* 1858 թ. – Անիրավահավասար պայմանագրերի կնքումը։
* 1868 թ. – [[
* 1877 թ. – Շիմազու [[
* 1889 թ. –
* 1894 – 1895 թթ. –
* 1902 թ. – Անգլա – ճապոնական միության կնքումը։
* 1904 – 1905 թթ. –
* 1914 թ. – Ճապոնիայի մուտքը [[առաջին համաշխարհային պատերազմ]]։
* 1923 թ. – [[Վաշինգտոնի
* XX դ. 30 – ականներ – Ճապոնիայի ռազմականացումը։
* 1931 թ. – Մանջուրիայի գրավումը Ճապոնիայի կողմից և նրանից անկախ
* 1937 թ. – [[Չինաստան]] ներխուժումը։
* 1941 թ. – Հարձակումը ամերիկյան [[Փիրլ – Հարբոր հենակայան]]ի վրա։ Ճապոնիայի
* 1945 թ. – [[Կամիկաձե]]ների՝ մահապարտ օդաչուներով ինքնաթիռների օգտագործումը, որոնք վերադարձնում էին ինքնազոհողության բարոյախոսությունը։
* 1945 թ. – Ճապոնիայի
* 1946 թ. –
* 1952 թ. – Սան – Ֆրանցիսկոյում Ճապոնիան կնքում է
* 1960 թ. և հետո – [[Գոշիզմ|Գոշիստական]] և հակաամերիկյան ցույցեր։
* 1970 թ –
* 1970 թ․ – ականներ – Ճապոնական արտահանության սրընթաց աճը։
▲Ճապոնական կղզեխումբը բնակեցված է եղել դեռևս մ․թ․ա․ 30000 տարի առաջ (պալեոլիթյան մշակույթ)։ Այստեղ հանդիպում են նաև մեզոլիթի և նեոլիթի մշակույթի վերագրվող գտածոներ, որոնք վկայում են, որ այստեղ մարդիկ (ներառյալ ժամանակակից Այնունի և Յամատոյի նախնիները) արդեն անցել էին կիսաքոչվոր կենսակերպի, զբաղվում էին որսորդությամբ և հազվադեպ՝ գյուղատնտեսությամբ <ref>{{cite web|url=http://www.pitt.edu/~annj/courses/notes/jomon_genes.html|title=Jomon Genes|last=Travis|first=John|publisher=University of Pittsburgh|accessdate=January 15, 2011}}</ref> <ref>{{cite journal|last=Matsumara|first=Hirofumi; Dodo, Yukio|url=https://www.jstage.jst.go.jp/article/ase/117/2/117_080325/_article |title=Dental characteristics of Tohoku residents in Japan: implications for biological affinity with ancient Emishi|journal=Anthropological Science|year=2009|volume=117|issue=2|pages=95–105|doi=10.1537/ase.080325|last2=Dodo|first2=Yukio}}</ref> <ref>{{cite journal|last=Hammer|first=Michael F.|url=http://www.nature.com/jhg/journal/v51/n1/abs/jhg20068a.html |title=Dual origins of the Japanese: common ground for hunter-gatherer and farmer Y chromosomes|journal=Journal of Human Genetics|year=2006|volume=51|issue=1|pages=47–58|doi=10.1007/s10038-005-0322-0|pmid=16328082|last2=Karafet|first2=TM|last3=Park|first3=H|last4=Omoto|first4=K|last5=Harihara|first5=S|last6=Stoneking|first6=M|last7=Horai|first7=S|display-authors=etal}}</ref>։
▲Մոտավորապես մ․թ․ա․ 300 թ․-ից սկսած Յայոյիները սկսել են բնակեցնել Ճապոնական կղզիները և հաղորդակցվել Ջոմոնի հետ <ref>{{cite book|last=Denoon|first=Donald; Hudson, Mark|title=Multicultural Japan: palaeolithic to postmodern|publisher=Cambridge University Press|year=2001|isbn=0-521-00362-8|pages=22–23}}</ref> Մ․թ․ա․ 500 թ․-ից սկսած Յայոյի շրջանին բնորոշ է բրինձ մշակելը <ref>{{cite web|title=Road of rice plant|url=http://www.kahaku.go.jp/special/past/japanese/ipix/5/5-25.html|archiveurl=https://web.archive.org/web/20110430010530/http://www.kahaku.go.jp/special/past/japanese/ipix/5/5-25.html|archivedate=April 30, 2011|publisher=[[National Science Museum of Japan]]|accessdate=January 15, 2011}}</ref>, խեցեգործության նոր ոճը և
[[250]] թ.
Հաջորդը [[Ասուկա]] ժամանակաշրջանն էր, որն սկսվեց [[538]] թ.՝ տարածվեց կորեական [[Փեկչե]] պետությունից եկած բուդդիզմը, զարգացավ չինական տեսակի կենտրոնացված պետությունը, ստեղծվեց առաջին [[Տասնյոթ հոդվածների սահմանադրությունը|օրենսգիրքը]] և [[Արևելյան Ասիա|մայրցամաքի]] իմաստասիրական և մշակութային գաղափարների ազդեցության տակ ծաղկում ապրեց [[ճապոնական մշակույթ]]ը։
Ութերորդ դարում սկսված Նարա ժամանակաշրջանում ստեղծվեց խիստ կենտրոնացված ճապոնական պետությունը՝ ժամանակակից Նարա քաղաքի մոտ գտնվող [[Հեյջյո-քյո]] կայսերական մայրաքաղաքով։ Ճապոնական հանրության արագացված չինականացման հետ միասին այդ ժամանակաշրջանին բնորոշ են նաև առաջին պատմագրությունների ստեղծումն ու մշակույթի ծաղկումը։ 712 թ. ավարտվում է Կոջիկին, իսկ 720 թ.՝ [[Նիհոն Շյոկի]] սուրբ գրքերը։
<br />1543 թ. Ճապոնիայի ափերին հասան [[Պորտուգալացիներ|պորտուգալացի]] ծովագնացները, իսկ ավելի ուշ՝ [[Ջիզվիտներ|ջիզվիտ]] [[միսիոներ]]ներն ու [[հոլանդացի վաճառականներ]]ը։ Դրվեց Ճապոնիայի և [[Արևմտյան աշխարհ|Արևմուտքի]] միջև առևտրական և մշակութային փոխազդեցության սկիզբը։ [[Եվրոպա]]կան տեխնալոգիաների և [[հրազեն]]ի օգնությամբ [[Օդա Նոբունագա]]ն հաղթեց մյուս [[դայմյո]]ներին և համարյա կարողացավ միավորել երկիրը, սակայն սպանվեց 1582 թ.։ Նրա ժառանգորդը դարձավ [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ն, ով 1590 թ. ավարտին հասցրեց երկրի միավորման գործը։ Հիդեյոշին երկու անգամ գրավեց [[Կորեա]]ն, սակայն կորեական և չինական զորքերի հասցրած մի քանի պարտություններից հետո ճապոնացիները 1598 թ. նահանջեցին Կորեայից։ Հիդեյոշիի մահից հետո [[Տոկուգավա Իեյաշու]]ն ստացավ քաղաքական ազդեցություն և ռազմական աջակցություն՝ օգտագործելով [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ի վրա ունեցած [[Խնամակալություն|խնամակալության]] իրավունքը և 1603 թ. նշանակվելով [[շյոգուն]]։ Նա հիմնադրեց Տոկուգավայի [[շյոգունավարություն]]ը և մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Էդո]] (այսօրվա [[Տոկիո]])։ 1639 թ. շյոգունապետությունն սկսեց [[Ö³åáÝdzÛÇ ÇÝùݳٻÏáõë³óáõÙÁ|Ճապոնիայի ինքնամեկուսացման արտաքին քաղաքականությունը]], որը տևեց երկուսուկես [[հարյուրամյակ]]։ Առաջացավ ազգային մշակութային [[կոկուգակու]] շարժումը։
▲[[250]] թ. յայոյին փոխարինում է [[Կոֆուն]] ժամանակաշրջանը, որի ժամանակ [[Յամատո]] տարածքում առաջացավ ճապոնական պետություն։<br />
▲Հաջորդը [[Ասուկա]] ժամանակաշրջանն էր, որն սկսվեց [[538]] թ.՝ տարածվեց կորեական [[Փեկչե]] պետությունից եկած բուդդիզմը, զարգացավ չինական տեսակի կենտրոնացված պետությունը, ստեղծվեց առաջին [[Տասնյոթ հոդվածների սահմանադրությունը|օրենսգիրքը]] և [[Արևելյան Ասիա|մայրցամաքի]] իմաստասիրական և մշակութային գաղափարների ազդեցության տակ ծաղկում ապրեց [[ճապոնական մշակույթ]]ը։<br />
▲Ութերորդ դարում սկսված [[Նարա]] ժամանակաշրջանում ստեղծվեց խիստ կենտրոնացված ճապոնական պետությունը՝ ժամանակակից Նարա քաղաքի մոտ գտնվող [[Հեյջյո-քյո]] կայսերական մայրաքաղաքով։ Ճապոնական հանրության արագացված չինականացման հետ միասին այդ ժամանակաշրջանին բնորոշ են նաև առաջին պատմագրությունների ստեղծումն ու մշակույթի ծաղկումը։ 712 թ. ավարտվում է [[Կոջիկի]], իսկ 720 թ.՝ [[Նիհոն Շյոկի]] սուրբ գրքերը։<br />[[784]] թ. [[Կամու կայսր]]ը մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Նագաոկա-քյո]], սակայն տասը տարի անց այն տեղափոխվեց [[Հեյան-քյո]] (այսօրվա [[Կիոտո]]ն)։ Այդպես սկսվեց Հեյան ժամանակաշրջանը, որի ժամանակ ծաղկում ապրեց ճապոնական ազգային մշակույթը։ [[Կանա]] [[Ճապոնական վանկային այբուբեն|վանկային այբուբենի]] ստեղծումը թույլ տվեց [[չինարեն]]ի փոխարեն գրել [[ճապոներեն]]։<br />[[XII դար]]ից Ճապոնիայում սկսեց կառավարել ֆեոդալական ռազմականացված իշխող դասը՝ սամուրայների գերատեսչությունը։ [[1192]] թ. [[Մինամոտո-նո Յորիթոմո]]ն հաղթելով իր հետ մրցակցող [[Տայրա]] գերդաստանին, նշանակվեց [[շյոգուն]], որով սկիզբ դրվեց [[Կամակուրա]] ժամանակաշրջանին։ Նրա մահից հետո՝ [[1199]] թ. իրական իշխանությունն անցավ իր թողած [[Հոջյո]] գերդաստանին։ Կամակուրա շյոգունավարությունը [[1274]] և [[1281]] թթ. հաջողությամբ ետ է մղում [[մոնղոլներ]]ի ներխուժումը։ Այդ ժամանակվա պաշտոնական կրոն է դառնում զենը։ Մոնղոլներին հաղթելուց հետո ճապոնացի ռազմիկների միջև սկսվում են պառակտիչ պատերազմներ, որի արդյունքում [[Կամակուրա]]յի ռեժիմն արագ անկում է ապրում։ [[1318]] թ. գահակալեց Գո Դայգո կայսրը և գլխավոր հրամանատար Աշիկագա Տակաուջիի աջակցությամբ ետ վերադարձրեց իշխանությունը, սակայն [[1336]] թ. կայսեր որդու հետ իշխանությունը չկիսած [[Աշիկագա Տակաուջի]]ն [[Կիոտո]]յում գահին նստեցրեց կայսր Կյոմիյոյին և 1338 թ. նրանից ստացավ շյոգունի տիտղոս։ Արդյունքում Ճապոնիայում ստացվեց երկու կայսր և երկու շյոգուն, որոնք կատաղի հակամարտության մեջ էին ընդհուպ մինչև 1392 թ.։ Աշիկագա շյոգունապետությունը չկարողացավ վերհսկել խոշոր դայմյո ֆեոդալներին, այդիսկ պատճառով 1467 թ. բռնկվեց քաղաքացիական պատերազմ, որով սկիզբ դրվեց խռովություններով հարուստ [[Սենգոկու]] ժամանակաշրջանին։<br />1543 թ. Ճապոնիայի ափերին հասան [[Պորտուգալացիներ|պորտուգալացի]] ծովագնացները, իսկ ավելի ուշ՝ [[Ջիզվիտներ|ջիզվիտ]] [[միսիոներ]]ներն ու [[հոլանդացի վաճառականներ]]ը։ Դրվեց Ճապոնիայի և [[Արևմտյան աշխարհ|Արևմուտքի]] միջև առևտրական և մշակութային փոխազդեցության սկիզբը։ [[Եվրոպա]]կան տեխնալոգիաների և [[հրազեն]]ի օգնությամբ [[Օդա Նոբունագա]]ն հաղթեց մյուս [[դայմյո]]ներին և համարյա կարողացավ միավորել երկիրը, սակայն սպանվեց 1582 թ.։ Նրա ժառանգորդը դարձավ [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ն, ով 1590 թ. ավարտին հասցրեց երկրի միավորման գործը։ Հիդեյոշին երկու անգամ գրավեց [[Կորեա]]ն, սակայն կորեական և չինական զորքերի հասցրած մի քանի պարտություններից հետո ճապոնացիները 1598 թ. նահանջեցին Կորեայից։ Հիդեյոշիի մահից հետո [[Տոկուգավա Իեյաշու]]ն ստացավ քաղաքական ազդեցություն և ռազմական աջակցություն՝ օգտագործելով [[Թոյոտոմի Հիդեյոշի]]ի վրա ունեցած [[Խնամակալություն|խնամակալության]] իրավունքը և 1603 թ. նշանակվելով [[շյոգուն]]։ Նա հիմնադրեց Տոկուգավայի [[շյոգունավարություն]]ը և մայրաքաղաքը տեղափոխեց [[Էդո]] (այսօրվա [[Տոկիո]])։ 1639 թ. շյոգունապետությունն սկսեց [[Ö³åáÝdzÛÇ ÇÝùݳٻÏáõë³óáõÙÁ|Ճապոնիայի ինքնամեկուսացման արտաքին քաղաքականությունը]], որը տևեց երկուսուկես [[հարյուրամյակ]]։ Առաջացավ ազգային մշակութային [[կոկուգակու]] շարժումը։
[[ԱՄՆ]] հետ [[Մեթյու Ք. Փերի|պայմանագրի]] ստորագրումից հետ, [[1854]] թվականին բացելով իր ծովային սահմանները, Ճապոնիայում կարգավորվում են սոցիալ-տնտեսական զարգացումները։ 1869 թ. քաղաքացիական պատերազմի արդյունքում վերացավ շյոգունավարությունը և ստեղծվեց կենտրոնացված պետություն՝ կայսեր ղեկավարությամբ։ Որպես հիմք, վերցնելով արևմտյան քաղաքական, դատաիրավական և ռազմական համակարգերը, Ճապոնիայի նախարարների աշխատակազմը ստեղծեց Գաղտնի խորհուրդ, նախապատրաստեց [[Մեյջի]]ի սահմանադությունը և գումարեց [[Ճապոնիայի խորհրդարանը|խորհրդարան]]։ Վերափոխված Ճապոնական կայսրութունը դարձավ արդյունաբերացված համաշխարհային տերություն։ Հաղթանակներ տանելով [[Ճապոնա-չինական պատերազմ (1894-1985)|չին-ճապոնական]] (1894-1895 թթ.) և [[Ռուս-ճապոնական պատերազմ (1904-1905)|ռուս-ճապոնական պատերազմները]] (1904-1905 թթ.) Ճապոնիան ապահովեց իր գերիշխանությունը [[Ճապոնական ծով|Ճապոնական]] և [[Դեղին ծով]]երում և իրեն միացրեց [[Կորեա]]ն, [[Թայվան]]ը և [[Սախալին]]ի հարավը։<br />XX դարի սկզբին [[Տաշյո]]յի կարճ ժողովրդավարական ժամանակաշրջանին փոխարինեց ռազմականացման և էքսպանսիոնիզմի աճը։ [[Անտանտ]]ի կողմից մասնակցելով [[Առաջին աշխարհամարտ]]ին, Ճապոնիան ընդլայնեց իր քաղաքական ազդեցությունն ու տարածքը։
| |||