«Ենա»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
No edit summary |
|||
Տող 18.
== Վաղ ժամանակակից շրջան ==
[[Պատկեր:Jena (Merian).jpg|մինի|Ենան 1650 թվականին]]
Բողոքական բարեփոխումները քաղաք բերվեցին 1523 թվականին: [[Մարտին Լյութեր
Ենայի պատմության մեջ կարևոր քայլ էր 1558 թվականին [[Ենայի համալսարան|համալսարանի]] հիմնադրումը: Այն հիմնադրել է Ջոն Ֆրեդերիկը, քանի որ նա Վիտենբերգում Շմալկալդյան պատերազմից հետո կորցրել էր իր հին համալսարանը: Փոքրիկ սառցե դարաշրջանի ընթացքում գինեգործությունը նվազել է և նոր բուհը դարձել է քաղաքի եկամտի կարևոր աղբյուրներից մեկը: Նույն դարաշրջանը բուռն էր տպարանային բիզնեսի համար, քանի որ աճել է լյութերական դոկտրինայի գրքերի կարևորությունը (և բնակչության կարդալու ունակությունը), իսկ Ենան [[Լայպցիգ (քաղաք)|Լայպցիգից]] հետո դարձավ Գերմանիայի երկրորդ ամենամեծ տպագրական վայրը:
16-րդ դարից սկսած Էռնեստինյան դինաստիայի օրոք կատարվեցին բազմաթիվ տարածքային բաժանումներ: Սկզբում Ենան մնաց որպես Սաքսեն-Վայմարի մի մասը, իսկ 1672 թվականին այն դարձավ իր փոքրիկ դքսության մայրաքաղաքը (Սաքսեն-Ենա): 1692 թվականին երկու դուքսերից հետո (Բերնհարդ II և Յոհան Վիլհելմ), Սաքսեն-Ենայի դուքսերը մահացան, և դքսությունը դարձավ Սաքսեն-Էյզենախի մի մասը, 1741 թվականին՝ Սաքսեն-Վայմարի դքսություն,
== 19-րդ դար ==
[[Պատկեր:Napoleon.Jena.jpg|մինի|Ենայի ճակատամարտ, 1806]]
[[Պատկեր:Jena Innenstadt 1920.jpeg|մինի|Քաղաքի կենտրոնը մինչև [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ]]ի ընթացքում ոչնչացվելը]]
1790-ական թվականներին համալսարանը գերմանական շրջաններում դարձավ խոշորագույն և ամենահայտնի համալսարաններից մեկը և Ենան դարձավ իդեալիստական փիլիսոփայության ([[Յոհան Գոթլիբ Ֆիխտե]], [[Գեորգ Վիլհելմ Ֆրիդրիխ Հեգել]], [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր]] և [[Ֆրիդրիխ Շելինգ]]) և վաղ ռոմանտիզմի (այնպիսի բանաստեղծներ, ինչպիսիք են Նովալիսը, [[Ավգուստ Վիլհելմ Շլեգել|Ավգուստ]] և [[Ֆրիդրիխ Շլեգել]]ները և [[Լյուդվիգ Յոհան Թիք]]ը) կենտրոն: 1794 թվականին բանաստեղծներ [[Յոհան Վոլֆգանգ ֆոն Գյոթե|Գյոթեն]] և [[Յոհան Ֆրիդրիխ Շիլլեր|Շիլլերը]] հանդիպեցին համալսարանում և հիմք դրվեց նրանց երկարատև բարեկամությանը: Հետևաբար, բարձրացավ համալսարանի և Սաքսեն-Վայմար-Էյզենախի դքսության հեղինակությունը:
1806 թվականի հոկտեմբերի 14-ին [[Նապոլեոն Բոնապարտ|Նապոլեոնը]] կռվել և հաղթել է պրուսական բանակին Ենա-Աուերշտրեդտի ճակատամարտում: Ֆրանսիական օկուպացիայի դեմ դիմադրությունը ուժեղ էր հատկապես ուսանողների շրջանում: 1813 թվականին ուսանողների մեծ մասը պայքարում էր Կյուտցով ազատ կորպուսում: Երկու տարի անց քաղաքում հիմնադրվեց Urburschenschaft եղբայրությունը:
19-րդ դարի վերջին հայտնի կենսաբան [[Էռնստ Հեկկել]]ը համալսարանում պրոֆեսոր էր: Գիտության և բժշկության ֆակուլտետների ընդլայնումը սերտորեն կապված էր 1871 թվականին Ենայում տեղի ունեցած արդյունաբերական աճի հետ: Ենայում արդյունաբերականացման նախնական կայծը երկաթուղային (համեմատաբար ուշ) կապն էր: Զաալ երկաթուղին (Saalbahn-ը բացվել է 1874 թվականին) [[Հալլե]]ից և Լայպցիգից Զալե հովտով կապվում էր [[Նյուրնբերգ]]ի հետ և Վայմար-Գերա երկաթգիծը (բացվել է 1876 թվականին) Ենան կապում էր արևմուտքում [[Մայնի Ֆրանկֆուրտ|Ֆրանկֆուրտի]] և [[Էրֆուրտ]]ի հետ, արևելքում՝ [[Դրեզդեն]]ի և [[Գերա (Թյուրինգիա)|Գերա]]յի հետ: Արդյունաբերության հայտնի ռահվիրաներից էին Կարլ Ցեիսը և [[Էռնստ Աբբե]]ն (իրենց Carl Zeiss AG- ընկերությամբ), ինչպես նաև Օտտո Շոտը (Schott AG): Այդ ժամանակից ի վեր օպտիկական իրերի, ճշգրտության մեքենաների և լաբորատոր ապակու արտադրությունը եղել է Ենայի տնտեսության հիմնական ճյուղը: Ցեիսը, Աբբեն և Շոտը եղել են սոցիալական բարեփոխիչներ, որոնք ցանկանում էին բարելավել իրենց աշխատողների կենսապայմանները և ընդհանրապես տեղական հարստությունը:
Երբ 1889 թվականին Ցեիսը մահացավ, նրա ընկերությունը անցավ Կարլ Ցեիս հիմնադրամին, որն ընկերության եկամուտների մեծ մասն օգտագործում է սոցիալական նպատակներով, ինչպիսիք են համալսարաններում հետազոտական ծրագրերը և այլն: Այս մոդելը գերմանական այլ ընկերությունների համար օրինակ հանդիսացավ (օրինակ՝ Robert Bosch Stiftung):
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.jena.de/ Ենա քաղաքի պաշտոնական կայք]
| |||