«Արևելահնդկական ընկերություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
No edit summary
Տող 27.
| ծանոթագրություններ =
}}
'''Բրիտանական Օստ-Հնդկականարևելահնդկական ընկերություն''' ({{lang-en|East India Company}}), Բրիտանական օստ-հնդկական ընկերություն մինչև [[1707]] թ.՝ Անգլիական Օստօստ-Հնդկականհնդկական ընկերություն, [[բաժնետիրական ընկերություն]]։ Ստեղծվել է [[1600]] թ. [[դեկտեմբերի 31]]-ին, [[Եղիսաբեթ I|Եղիսաբեթ Առաջին]] թագուհու հրամանով<ref>''[https://books.google.am/books?id=sc0NAAAAIAAJ&printsec=titlepage&source=gbs_summary_r&cad=0 The Register of Letters &c. of the Governor and Company of Merchants of London trading into the East Indies, 1600–1619]''. On page three, a letter written by Elizabeth I on 23&nbsp;January 1601 ("Witnes o<sup>r</sup> selfe at Westminster the xxiiij<sup>th</sup> of Ianuarie in the xliij<sup>th</sup> yeare of o<sup>r</sup> Reigne.") states, "Haue been pleased to giue lysence vnto o<sup>r</sup> said Subjects to proceed in the said voiadgs, & for the better inabling them to establish a trade into & from the said East Indies Haue by o<sup>r</sup> tres Pattents vnder o<sup>r</sup> great seale of England beareing date at Westminster the last daie of&nbsp;december last past incorporated o<sup>r</sup> said Subjecte by the name of the '''Gou<sup>r</sup>no<sup>r</sup> & Companie of the me<sup>r</sup>chaunts of London trading into the East Indies''', & in the same tres Pattents haue geven them the sole trade of theast Indies for the terme of XV<sup>teen</sup> yeares ..."</ref> և ստացել մեծ արտոնություններ [[Հնդկաստան]]ում առևտրային գործունեություն իրականացնելու համար։ Բրիտանական Օստ-Հնդկականարևելահնդկական ընկերության օգնությամբ է հնարավոր եղել [[Մեծ Բրիտանիա]]յի կողմից [[Հնդկաստան]]ի և արևելքի մի շարք երկրների գաղութացումը։
 
Փաստացի, թագավորական հրովարտակը ընկերությանը տալիս էր [[Հնդկաստան]]ում առևտրի մենատիրություն։ Ամենասկզբում ընկերությունն ուներ 125 բաժնետեր և 72 հազար ֆունտ ստերլինգ սկզբնական կապիտալ։ Ընկերությունը կառավարում էին գուբերնատորընահանագապետը և տնօրենների խորհուրդը, որը ներկայացնում էր հաշվետվություն բաժնետերերին։ Առևտրատնտեսական ընկերությունն այնուհետև ձեռք է բերում կառավարական և ռազմական իրավասություններ<ref>This is the argument of Robins 2006.</ref>, որոնք չի կորցնում մինչև [[1858]] թ.։ Ինչպես և Հոլանդական Օստ-Հնդկականարևելահնդկական ընկերությունը, Բրիտանականը նույնպես իր արժեթղթերը տեղադրում է բորսայում։
 
Ընկերությունը գործունեություն էր ծավալում նաև [[Հնդկաստան]]ից դուրս,` փորձելով ապահովել Բրիտանական կղզիներ տանող ապահով ճանապարհներ։ [[1620]]-ին Օստ-ՀնդկականԱրևելահնդկական ընկերությունը փորձում է գրավել այսօրվաայժմյան [[ՀԱՀ]]-ում գտնվող Սեղանասարը (Table mountain), հետագայում գրավում է [[Սուրբ Հեղինեի կղզի]]ն։ Ընկերության զորքերն էին [[Նապոլեոն]]ին պահում կղզու վրա, իսկ ընկերության նավահանգիստների հիման վրա կառուցվել է [[Սանկտ-Պետերբուրգ]]ը։
 
==Գործունեությունը Հնդկաստանում==
Ընկերությունը հիմնադրվել է [[1600]] թ. և ի սկզբանե ունենցել է “Արևելյան«Արևելյան Հնդկաստանում առևտրով զբաղվող Լոնդոնի վաճառականներ”վաճառականներ» անվանումը ({{lang-en|Governor and Company of Merchants of London trading with the East Indies}})։ Գործունեությունը [[Հնդկաստան]]ում սկսում է [[1612]] թ., երբ [[Ջահանգիր|Ջահանգիրը]] թույլ է տալիս կառուցել գործարան Սուրաթում։ Սկզբնական շրջանում անվանումները հաճախ էին հերթափոխում միմյանց։
[[1612]] թ. Օստ-Հնդկականարևելահնդկական ընկերության զինված ուժերը Սուվալիի ճակատամարտում ծանր պարտության են մատնում պորտուգալացիներին։ [[1640]] թվականին [[Մադրաս]]ի կառավարիչ Վիջայանագարան թույլ է տալիս հիմնել գործարան [[Մադրաս]]ում։ [[1647]] թվականի դրությամբ [[Հնդկաստան]]ում ընկերությունն ուներ արդեն 23 գործարան։ Հնդկական գործվածքները ([[բամբակ]], [[մետաքս]]) անհավատալի պահանջարկ են վայելում [[Եվրոպա]]յում։ [[Հնդկաստան]]ից արտահանվում էր թեյ, եգիպտացորեն, ներկանյութ, բամբակ, իսկ ավելի ուշ՝ բենգալական ափիոն։ [[1668]] թվականին ընկերությունը վարձակալում է նախկին պորտուգալական գաղութ [[Բոմբեյ]] կղզին։ [[1687]] թվականին ընկերության գլխամասը Սուրատից տեղափոխվում է [[Բոմբեյ]]։ Օստ-ՀնդկականԱրևելահնդկական ընկերությունը փորձում է ուժով ստանալ առևտրային արտոնություններ, սակայն պարտվում է [[Մեծ Մողոլներ|Մեծ ՄոգոլինՄողոլին]]։ [[1690]]-ին [[Կալկաթա]]յում ստեղծվում է ընկերության մասնաճյուղ [[Մեծ Մողոլներ|Մեծ ՄոգոլիՄողոլի]] հրամանով։
 
[[Պատկեր:Interior East India House.JPG|thumb|Կենտրոնական գրասենյակը [[Լոնդոնո]]ում [[1808]]—[[1812]]]]
Տող 42.
Բրիտանացիները կառավարում էին [[Բենգալիա]]յի արտաքին առևտուրը, ինչպես նաև ներքին առևտրի կարևորագույն ճյուղերը։ [[Բենգալիա]]յի գյուղացիներին «կցում էին» ընկերության գործարաններին, ուր նրանք հանձնում էին իրենց արտադրանքը շատ ցածր գներով։ Գրանցվում է հարկերի կտրուկ աճ։ Դրա հետևանքով [[1769]]-[[1770]] թթ. սով ու համաճարակ է տարածվում, որի արդյունքում մահանում է 7-10 միլիոն մարդ։ [[1780]]-1990-ականներին սովը կրկնվում է։ Մահանում է ևս մի քանի միլիոն մարդ։
 
Գրեթե մեկ դար [[Հնդկաստան]]ը թալանվում ու մասնատվում էր, որի արդյունքը սովն ու ավելի քան 40 միլիոն մարդկային զոհերն էին։ Ամերիկացի պատմագետ Բրուք Ադամսի հաշվարկներով, կառավարման առաջին 15 տարիների ընթացքում բրիտանացիները միայն [[Բենգալիա]]յից հանել էին 1 միլիարդ աժողությամբ թանկարժեք քարեր։ [[1840]] թ. Անգլիացիների տիրապետության տակ էր գրեթե ողջ [[Հնդկաստան]]ը։ Այս միջոցներով էլ ապրում էր Բրիտանիան։
 
Կառավարումն ընթանում էր երկու ձևով։ Առաջինը նշանակում էր, որ ընկերությունն ընդունունընդունում էր հպատակ երկրների «անկախությունը», սակայն տեղի կառավարիչներըկառավարիչներն արտաքին գործերի կառավարումը տալիսհանձնում էին ընկերությանն ու գումար տրամադրում ընկերության զորքինզորքը պահելու համար։ Պայմանը չկատարելու դեպքում Օստ-ՀնդկականԱրևելահնդկական ընկերության զորքերը գրավում էին տվյալ տարածքը։ Կառավարիչներն իրենց պալատում տեղ էին տալիս ընկերության ռեզիդենտին։
 
Էքսպանսիա կոչվող այս գործընթացն իրականացվում էր հնդկական փողերով ու հնդիկների կողմից, քանի որ զորքերը հիմնականում հավաքագրվում էին հենց [[Հնդկաստան]]ից։ Ընկերության գործը հեշտացնում է նաև [[Մեծ Մողոլների կայսրություն|Մեծ Մոգոլի կայսրություն]] անկումը 18-րդ դարի վերջում։ Փաստացի ներկայիս [[Հնդկաստան]]ի, [[Պակիստան]]ի և [[Բանգլադեշ]]ի տարածքները մասնատված էին շուրջ 100 իշխանությունների, որոնք պատերազմի մեջ էին մեկը մյուսի հետ։
Նման պայմաններով պայմանագրերը պատմությանը հայտնի են «<nowiki/>[[սուբսիդիար դաշինք]]<nowiki/>» անվանումով պայմանագիր։ Առաջին սուբսիդիար պայմանագիր կնքած կառավարիչը [[Հայդարաբադ (պետություն)|Հայդարաբադի]] [[Հայդարաբադի նիզամ|Նիզամն]] էր։ Կնքել չցանկանալու դեպքում ընկերությունը ուժի միջոցով էր հասնում պայմանագրերի կնքմանը։ Այսպես, օրինակ՝ Մայսուրի կառավարիչը հրաժարվում է կնքել պայմանագիրը և ի վերջո կնքում է այն անգլո-մայսուրյան չորրորդ պատերազմցպատերազմից հետո։
 
Օստ-հնդկականԱրևելահնդկական ընկերության գլխավոր մրցակիցները [[Հնդկաստան]]ում գոյացածձևավորված երկու տերություններն էին՝ [[Մարատհական կայսրություն|Մարաթյան միությունն]] ու [[Սիկհեր|սիքհերի տերությունը]]։ Սիքհերի տերության հիմնադիրիհիմնադրի մահվանից հետո ([[1839]]) երկիրը փլուզվում է սկսված քաոսի պատճառով։ Խնդիրներ էին ծագում սիքհերի և տեղի մուսուլման բնակչության միջև։
 
18-րդ դարի վերջում գեներալ-կառավարիջկառավարիչ Ռիչարդ Ուելսլիի գլխավորությամբ սկսում է գրավման ակտիվ գործընթաց։ [[1791]] թ. սկսելով Կոչին քաղաքից` մինչև [[1856]] թ. ընկերությունը փաստացի գրավում է գրեթե ողջ Հնդկաստանը։
Հզորացող [[Ռուսական կայսրություն]]ը մրցակից էր թվում ընկերության համար։ Նրանք մեծացնում են ճնշումը [[Աֆղանստան]]ի վրա, ինչըինչըն ի վերջո հանգեցնում է առաջին անգլո-աֆղանական պատերազմին։ Ընկերության ու կայսրության միջև սկսվում է մրցակցություն [[Միջին Ասիա]]յում ազդեցության ավելացման շուրջ, որըորն անգլիացիներն անվանել են “Մեծ«Մեծ խաղ”խաղ»:
 
[[1857]] թվականին ապստամբությունսկսվում է սկսվում[[Հնդկական ժողովրդական ապստամբություն|Հնդկական ժողովրդական ապստամբությունը]] Բրիտանական Օստ-հնդկականարևելահնդկական ընկերության դեմ, որը Հնդկաստանում հայտնի է որպես Առաջին անկախության պատերազմ կամ Սիպայների[[Սիփահիներ|Սիփահիների]] ապստամբություն։ Ապստամբությունը ճնշվում է և Բրիտանական կայսրությունը ստանում է ողջ [[Հարավային Ասիա]]յի ուղիղանմիջական կառավարումը։
 
==Ծանոթագրություններ==