«Սեկեշֆեհերվար»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սեկեշֆեհերվար''' ({{lang-hu|Székesfehérvár}} {{audio|Hu-Székesfehérvár.ogg|[ˈseːkɛʃfɛˈheːrvaːr]}}), քաղաք [[Հունգարիա|Հունգարիայում]]յում, [[Ֆեյեր]] երկրամասի վարչական կենտրոնը: Բնակչությունը - 99 060<ref>[http://www.ksh.hu/apps/shop.kiadvany?p_kiadvany_id=35528&p_temakor_kod=KSH&p_session_id=185598518857610&p_lang=HU Ежегодное издание «Административная Венгрия», Центральное Статистическое Бюро, 2014.]</ref> մարդ (2014): Միջնադարում Սեկեշֆեհերվարը եղել է Հունգարիայի կարևորագույն քաղաքը և թագավորական նստավայրը: Քաղաքում թագադրվել են 37 [[Թագավոր|թագավորներթագավոր]]ներ և թաղված են 15 տիրակալներ:

[[Պատկեր:Megyeszékhely - Fejér megye - Székesfehérvár.jpg|thumbմինի|leftձախից|250px|Սեկեշֆեհերվար - տեսքը երկնքից:]]

Քաղաքը գտնվում է 65 կմ դեպի հարավ-արևելք [[Բուդապեշտ|Բուդապեշտից]]ից, [[Դանուբ (գետ)|Դանուբ գետի]] հովտից դեպի արևմուտք, մոտավորապես մայրաքաղաք [[Բալատոն (այլ կիրառումներ)|Բալատոնի]] և լիճ Բալատոնի միջև: Սեկեշֆեհերվարը խոշոր երկաթուղային հանգույց է, ավտոմոբիլային ճանապարհներով և երկաթուղային գծերով միացված է Բուդապեշտին և տվյալ երկրի այլ խոշոր քաղաքներին:

Քաղաքի անվանումը կարելի է թարգմանել որպես «Սուրբ սպիտակ ամրոց» — այս [[Հունգարերեն]] անունը թվագրվում է [[լատիներեն]] «'''Ալբա Ռիգիա'''» անվան հետ, որի ներքո էլ քաղաքը հայտնի է եղել [[Միջնադար|միջնադարումմիջնադար]]ում: Հունգարերեն szék նշանակում է «գահ» և արտացոլում է քաղաքի դերը վաղ Հունգարիայի պատմության մեջ, երբ այն եղել է թագավորների բնակավայր, {{lang-hu|fehér}} – «սպիտակ», {{lang-hu|vár}} - «ամրոց», «քաղաք»: [[Թուրքիա|Թուրքական]] տիրապետության ժամանակ քաղաքը հայտնի է եղել, «'''Բելգրադ'''» անունով:

Արդեն իսկ [[Հռոմեական կայսրություն|Հռոմեական կայսրության]] ժամանակներում Սեկեշֆեհերվարը եղել է բնակավայր: Այժմ գոյություն ունեցող Հունգարական քաղաքը հիմնադրվել է [[972 թվական|972 թվականին]]ին, ըստ ավանդույթի այն վայրում, որտեղ եղել է [[Արպադա]] թագավորի վրանը: Քաղաքի հիմնադիրն է Արպադայի ծոռ իշխան [[Գեզա|Գեզան]]ն: Քաղաքի մասին առաջին գրավոր հիշատակումը արվել է 1009 թվականին: 970-ական թվականների վերջում Գեզան իր նստավայրը տեղափոխել է Էստերգոմ, սակայն դա չի հանգեցրել «Սեկեշֆեհերվարի» արևամուտին: Ընդհակառակը քաղաքը սրընթաց սկսել է մեծանալ այն ժամանակ, երբ Սուրբ Իշտվինը քաղաքում կառուցել է շքեղ [[բազիլիկ]] ամրոց հողեղեն հանքերով (1039): Իշտվինի իշխանության օրոք Սեկեշֆեհերվարը ստացել է քաղաքի կարգավիճակ:

Միջին դարերում Սեկեշֆեհերվարում թագավորել են Հունգարիայի թագավորները: Ընդհանուր առմամբ քաղաքում անցկացվել է 37 թագադրում (ըստ այլ աղբյուրների 38): Առաջինն այստեղ թագավորել է [[Պյոտր Օրսեոլը]] 1038 թվականին, իսկ վերջինը Յանոշ Զապոլյաին 1526 թվականին: Տեղի տաճարում թաղված են 15 թագավորներ, նրանց թվում են [[Իշտվին I]], [[Բելի II]], [[Լաոիյ Մեծը]], [[Մատյաշ Հունյադի|Մատյաշ Հունյադին]]ն և  ուրիշներ:

1242 թվականին [[Մոնղոլներ|Մոնղոլների]]ի ներխուժումը քաղաքին վնաս չի պատճառել, զավթիչները ստիպված էին շրջանցել քաղաքը շրջապատի ջրհեղեղի պատճառով: Քաղաքի բարգավաճումը շարունակվել է XVI-րդ դարը մինչև թուրքական ներխուժումները:

1688 թվականին քաղաքը ազատագրվել Է  թուրքական լծից: XVII-րդ դարի վերջում և XVIII-րդ դարի սկզբին քաղաքը նորից վերակառուցվել է, այս անգամ ավստրիալական բարրոկո ճարտարապետական ոճով: Քաղաքի բնակչությունը շատ էր կրճատվել և վերականգնվել է գերմանական և սերբական գաղութներից ժամանածների հաշվին: 1777 թվականին քաղաքը դարձել է [[Եպիսկոպոս|եպիսկոպոսիեպիսկոպոս]]ի նստավայր, և հենց այդ պատճառով էլ քաղաքի կենտրոնական հրապարակում կառուցվել է շքեղ պալատ: XIX-րդ դարում քաղաքի բնակչության թիվը կազմել է 12 հազար:

Քաղաքին նոր ծանր փորձություններ էին սպասվում [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի երկրորդ ճակատ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի]] ժամանակ: 1945 թվականին Սեկեշֆեհերվարի մերձակայքում գնում էին ծանր մարտեր 5-րդ տանկային դիվիզիայի ՍՍ-ի (4-րդ տանկային կորպուսի ՍՍ) և  21-րդ գվարդիայի  4-րդ պահակախումբը բանակի 3-րդ Ուկրաինական ռազմաճակատի (հունվար 1945 թվական) միջև: Այդ մարտերի ընթացքում ավերվել էին քաղաքի շենքերի գրեթե կեսը և սպանվել էր ավելի քան 10 հազար բնակիչ: Քաղաքային գերեզմանատանը և եղբայր գերեզմանատներում թաղված են 4138 խորհրդային մարտիկներ, այդ թվում՝ երկու [[Խորհրդային Միություն|Խորհրդային Միության]] հերոսներ:

* '''Այգի ավերակներ''': Բացահայտված է հնագետների կողմից XI-րդ դարում, որտեղ թագադրվել և թաղվել էին բազմաթիվ Հունգարական արքաներ:

* '''Իշտվինի տաճար''': Գտնվում է հին քաղաքի կենտրոնում, կառուցվել է 1758-1768 թվականներին [[բարոկկո]] ճարտարապետական ոճով, հին գոթական [[տաճար|տաճարի]]ի տեղում:

* '''Աննա մատուռ''': Փոքրիկ [[մատուռ]] տաճարի կողքին: Կառուցվել է [[1480 թվական|1480 թվականին]]ին: Սեկեշֆեհերվարի այն շենքերից է, որը տարել է թուրքական լուծը և [[Երկրորդ համաշխարհային պատերազմ|Երկրորդ համաշխարհային պատերազմը]]ը:

* '''Եպիսկոպոսի պալատ''': Գտնվում է կենտրոնական հրապարակում: Կառուցվել է [[1800 թվական|1800 թվականին]]ին ավստրիական դասական ոճով:

* '''Քաղաքապետարան''': Գտնվում է քաղաքապետարանի հարավային մասում, կառուցվել է [[1690 թվական|1690 թվականին]]ին բարոկկո ոճով:

* '''Զիչի պալատ''': Գտնվում է քաղաքապետարանի արևմուտքում, կառուցվել է [[1781 թվական|1781 թվականին]]ին:

* '''Սբ. Իմրե. եկեղեցի''': Զբաղեցնում է կենտրոնական հրապարակի ամբողջ հյուսիսային մասը, կառուցվել է [[1745 թվական|1745 թվականին]]ին:

* '''Կարմելիտյան եկեղեցի''': Հին քաղաքի հարավում: Կանգնեցվել է [[1769 թվական|1769 թվականին]]ին, զարդարված է որմնանկարներով:

* '''Բորի ամրոց''': Միակն է քաղաքի տեսարժան վայրերից, որը կառուցվել է XX-րդ դարում: Ամրոցի ճարտարապետն է [[Ենո Բորի|Ենո Բորին]]ն: Շինարարությունը ավարտվել է 1959 թվականին: Գտնվում է քաղաքի հյուսիս-արևելյանհյուսիսարևելյան մասում, կենտրոնից հեռու:

* '''Դեղատուն-թանգարան «Սև արծիվ»:''' Գտնվում է հին քաղաքի կենտրոնական Ֆյո փողոցում: Բացվել է XVIII –րդ դարում:

* '''Սվ. Իշտվանի հնագիտական թանգարան:''' Գտնվում է Ֆյո փողոցում «Սև արծիվ դեղատան» առջև: Թանգարանը իր մեջ պահում է քաղաքի հնագիտական պատմությունը հռոմեական ժամանակներից մինչև հիմա: Թանգարանը ձևավորվել է հունգարացի քանդակագործ [[Վենգար Նանդոր|Վենգար Նանդորի]]ի կաղմից:

* '''Քաղաքի նկարչական արվեստի սրահ''' - XIX—XX-րդ դարերի հունգարական արվեստի ցուցադրում:

* '''Տիկնիկների թանգարան:'''

* '''Ազգագրական թանգարան:'''

* '''Ձերժեվա (տերություն)''' – քաղաքի խորհրդանշաններից մեկը, տեղադրված է հին քաղաքի կենտրոնում: Խորհրդանշում է թագավորական իշխանությունը:

* '''Պառակտված զանգ''' – տեղադրված է Ռատուշայի հրապարակի արևմտյան մասում: Նվիրված է երկրորդ համաշխարհային պատերազմում զոհվածների հիշատակին:

2005-2007 թվականներին քաղաքում անցկացվել է հոկեյի միջազգային ֆեդերացիա: Քաղաքը համարվում է Հունգարիայի հոկեյի կենտրոնը, այնտեղ է հիմնված ուժեղագույն Alba Volán թիմը, որը խաղում է [[Ավստրիա|Ավստրիայի]]յի հոկեյի լիգայում:

* {{Դրոշ|ԿԺԴՀ |20px}} [[Սարիվոն]], [[ԿԺԴՀ ]]