Վիքիպեդիա

«Միացյալ Թագավորություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Պիտակներ՝ Խմբագրում բջջային սարքով Բջջային ծրագրից խմբագրում
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-(հարավ|հյուսիս)\-(արևելյան|արևմտյան) +\1\2); կոսմետիկ փոփոխություններ
Տող 29.
[[Հյուսիսային Իռլանդիա]]ն Միացյալ Թագավորության միակ հատվածն է, որ սահմանակից է մեկ այլ սուվերեն պետության՝ [[Իռլանդիա|Իռլանդիայի հանրապետության]] հետ։ Միացյալ Թագավորությունը բացի այս ցամաքային սահմանից մյուս կողմերից շրջապատված է [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ով, [[Հյուսիսային ծով]]ով, [[Անգլիական նեղուց]]ով և [[Իռլանդական ծով]]ով։
 
Միացյալ Թագավորությունը [[ունիտար պետություն]] է, որը գործում է [[սահմանադրական միապետություն]] և [[պառլամենտական համակարգ]] կառավարման համապատասխան։<ref name="page823">{{cite web |url= http://webarchive.nationalarchives.gov.uk/+/http://www.number10.gov.uk/Page823 |title=Երկրներ երկրի ներսում |publisher=Prime Minister's Office |date=հունվարի 10, 2003}}</ref> Կառավարության նստավայրն է մայրաքաղաք Լոնդոնը։
Դա մի երկիր է իր սեփական իրավական համակարգով և բաղկացած է չորս երկրներից՝ [[Անգլիա]], [[Հյուսիսային Իռլանդիա]], [[Շոտլանդիա]] և [[Ուելս]]։ Վերջին երեք երկրներին տարբեր հզորության վարչական կառավարման իրավունք է տրված իրենց մայրաքաղաքներում՝ [[Բելֆասթ]], [[Էդինբուրգ]] և [[Կարդիֆ]] համապատասխանաբար։<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/education/7859034.stm |title= Fall in UK university students |work= BBC News |date =հունվարի 29, 2009}}</ref><ref>{{cite web |url= http://www.transport-research.info/web/countryprofiles/uk.cfm |title=Երկրների վերլուծություն: Միացյալ Թագավորություն |publisher=Transport Research Knowledge Centre |accessdate=2010 թ․ մարտի 28}}</ref>
Միացյալ Թագավորության հետ միավորված են, բայց նրա կազմի մեջ չեն մտնում, թագից կախյալ երեք տարածքները՝ [[Գերնսի]]ն, [[Ջերսի]]ն և [[Մեն (կղզի)|Մեն կղզին]]։
 
Միացյալ Թագավորությունը ունի տասնչորս Բրիտանական օվկիանոսյան տարածքներ։
Սրանք [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրության]] մնացորդներն են, որն իր բարձրակետում՝ 1922 թ. տարածքային առումով կազմում էր համարյա երկրագնդի մակերևույթի մեկ քառորդը և մարդկության պատմության մեջ ամենամեծ կայսրությունն էր։ Բրիտանական ազդեցությունը կարելի նկատել մինչ օրս նրա նախկին տարածքների մեծ մասում՝ բազմաթիվ բնագավառներում՝ [[անգլերեն|լեզվի]], [[Միացյալ Թագավորության մշակույթ|մշակույթի]] և [[Մեծ Բրիտանիայի իրավական համակարգ|օրենսդրական համակարգի]]։
 
Տող 41.
 
== Պատմություն ==
=== Բրիտանացիների ծագման հարց ===
[[Պատկեր:Peterborough.Chronicle.firstpage.jpg|thumbմինի|250px|աջից|Անգլո-սաքսոնական ժամանակագրության («[[Պիտերբորո]]յի ժամանակագրություններ») առաջին էջը, որտեղ պատմվում է, որ բրիտներն էին կղզու առաջին բնակիչները, և նրանք եկել էին [[Հայաստան]]ից։]]
Այսօրվա Մեծ Բրիտանիայի տարածքի բնակեցումը [[Կրոմանյոնցի|ժամանակակից մարդկանց]] կողմից, սկսվել է մոտ 30 000 տարի առաջ<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/wales/south_west/7069001.stm «Հին կմախքը պարզվեց, որ ավելի հին է»] ''Բի-Բի-Սի Նյուս'': 30 հոկտեմբեր 2007: Ստուգված է 27 ապրիլ 2011: {{ref-en}}</ref>։ Համարվում է, որ Մեծ Բրիտանիայի [[նախապատմական ժամանակաշրջան]]ի բնակչությունը հիմնականում պատկանում էր [[Կղզիաբնակ Կելտեր]]ին, որոնք ներառում էին [[Բրիտեր]]ին և [[Գաելներ]]ին<ref>{{cite book | title=Կելտական մշակույթ. Պատմական հանրագիտարան |page= 973 |author=Կոխ, Ջոն Թ. |isbn= 9781851094400
|year=2006 |publisher= ABC-CLIO |location=Սանտա Բարբարա, Քալիֆոռնիա}}{{ref-en}}</ref>։ Պահպանվել է 9-րդ դարում [[Ալֆրեդ Մեծ]]ի հրամանով գրված [[Անգլո-սաքսոնական ժամանակագրություններ]]ի մի ձեռագիր (հայտնի է նաև «Պիտերբորոյի ժամանակագրություններ» անվանումով), որտեղ գրված է, որ կղզու առաջին բնակիչները բրիտներն էին, ովքեր եկել էին Հայաստանից։ Սա տարբեր բանավեճերի պատճառ է հանդիսացել։ XIX դարի անգլիացի գիտնական Ջեյմս Ինգրեմը թարգմանել է այս աշխատությունը ժամանակակից անգլերենով։ Սակայն նրա թարգմանությունը լույս է տեսնում որոշ ժամանակ անց՝ դոկտոր Ջայլիսի խմբագրմամբ, ով «Արմենիա» բառը փոխարինել էր «Արմորիկա» բառով՝ չհավատալով, թե բրիտները կարող էին եկած լինել Հայաստանից։ Ըստ որոշ ուսումնասիրողների էլ՝ հավանական է, որ բրիտները գաղթած լինեին Հայկական լեռնաշխարհից, դեռ ավելին՝ մատնանշվում է անգամ ստույգ տարածքը՝ Անգեղ տնից։ Ըստ այս տեսակետի պաշտպանների՝ այստեղից է գալիս Անգլիա երկրի անունը։ Տարվում է նաև մեկ այլ զուգահեռ. Անգեղ անվանումը գալիս է անգղ թռչնից, որը նման է angel բառին, ինչը նշանակում է հրեշտակ։ Իսկ վերջիններս պատկերացվում են որպես հզոր թռչնի թևերով էակներ։
 
Սակայն կա մի տեսակետ էլ, որը հետևյալ կերպ է բացատրում անգլո-սաքսոնական ժամանակագրություններում գրված այդ տեղեկությունը բրիտների՝ Հայաստանից գաղթելու մասին. քրիստոնեության տարածմամբ Աստվածաշնչի միջոցով Հայաստանը հռչակվեց որպես մի երկիր, որի ամենաբարձր լեռան՝ [[Արարատ]]ի գագաթին մեծ ջրհեղեղի ժամանակ հանգրվանեց մարդկության նոր նահապետի՝ [[Նոյ]]ի տապանը, և այնտեղից էլ նրա սերունդները հետագայում տարածվեցին աշխարհով մեկ։ Ուստի, յուրաքանչյուր ժողովուրդ, իր հին լինելը փաստելու համար, իր ծագումը ձգտում էր բխեցնել Հայաստանից։ Այդպես էր օրինակ 11-րդ դարի վրացի մատենագիր [[Լեոնտի Մրովելի]]ի «Քարթլիս ցխովրեբա» («Վրացական կյանք») երկը, որտեղ վրացիների նահապետ Քարթլոսը համարվում էր հայերի նահապետ Հայոսի ([[Հայկ նահապետ|Հայկ]]) կրտսեր եղբայրներից մեկը։
Տող 51.
{{main|Անգլիայի պատմություն|Ուելսի պատմություն|Շոտլանդիայի պատմություն|Իռլանդիայի պատմություն}}
[[Պատկեր:Stonehenge2007 07 30.jpg|մինի|200px|աջից|[[Սթոունհենջ]]ը [[Ուիլտշիր]]ում կառուցվել է մոտ 2500 թվականին մ.թ.ա.]]
[[Բրիտանիայի գրավումը Հռոմի կողմից]] սկսվեց մ. թ. [[43]] թվականին, դրան հաջորդեց [[Հռոմեական Բրիտանիա]]յի կառավարումը Բրիտանիայի հարավում, որը տևեց շուրջ 400 տարի։ Այնուհետև երկիր ներխուժեցին [[Հին գերմանացիներ|գերմանական]] [[Անգլոսաքսեր|անգլոսաքսական]] ցեղերը, ինչը կրճատեց Բրիտերի բնակության շրջանը մինչև ապագա [[Ուելս]]ի սահմանները։<ref>{{cite encyclopedia |editor1-first=Ջոն |editor1-last=Դեյվիս |editor2-first=Նիգել |editor2-last=Ջենկինս |editor3-first=Մինա |editor3-last=Լինչ |encyclopedia=Ուելսյան Ակադեմիայի Ուելսի հանրագիտարան |year=2008 |publisher=Ուելսի համալսարանի հրատարակություն |location=Կարդիֆ |isbn=9780708319536 |page=915}}{{ref-en}}</ref> [[Անգլոսաքսոնական ժամանակաշրջան|Անգլոսաքսերի]] կողմից բնակեցված տարածքները միավորվեցին [[Անգլիա թագավորություն|Անգլիա թագավորության]] մեջ [[X դար]]ում։<ref name="Short bio">[http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/athelstan.shtml [[Էտելստան]]ի կարճ կենսագրությունը Բի-Բի-Սի Պատմություն կայքում]{{ref-en}}</ref> Այդ ընթացքում [[Դալ Ռիադա|հյուսիս-արևմտյանհյուսիսարևմտյան Բրիտանիայի]] գալեները (որոնք, ինչպես ենթադրվում է տեղափոխվել են այստեղ ապրելու, գալով հյուսիս-արևմտյանհյուսիսարևմտյան Իռլանդիայից [[V դար]]ում)<ref>{{cite book |author= Մեյկի, Ջ. Դ. |title=Շոտլանդիայի պատմություն |location =Լոնդոն |publisher=Փենգուին |year=1991 |isbn=9780140136494 |pages=18–19}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite book |author= Քեմփբել, Էվան |title=Սուրբերը և Ծովային Արքաները. Սքոթերի առաջին թագավորությունը |publisher=Քենոնգեյթ |location=Էդինբուրգ |year=1999 |isbn=0-86241-874-7 |pages=8–15}}{{ref-en}}</ref> միավորվեցին [[պիկտեր]]ի հետ և կազմավորեցին [[Շոտլանդական թագավորություն]]ը [[IX դար]]ում։<ref>{{cite book |last= Հեյ |first= Քրիստոֆեր |title= Քեմբրիջի համալսարանի Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի պատմության հանրագիտարան |publisher=Քեմբրիջի համալսարանի հրատարակություն |year= 1990 |page= 30 |isbn= 9780521395526}}{{ref-en}}</ref>
 
[[Պատկեր:Bayeux Tapestry WillelmDux.jpg|մինի|200px|ձախից|[[Խալի Բայեից]] պատկերում է [[Ճակատամարտ Հասթինգսի մոտ|ճակատամարտը Հասթինգսի մոտ]] և իրադարձությունը, որը բերեց դրան]]
Տող 67.
[[XVIII դար]]ում երկիրը կարևորագույն դեր ուներ [[Արևմտյան աշխարհ]]ում [[Խորհրդարանային հանրապետություն|խորհրդարանականության]] գաղափարների զարգացման մեջ, ինչպես նաև կատարեց անգնահատելի ներդրում համաշխարհային գրականության, արվեստի և գիտության մեջ։<ref>{{cite book |last=Ֆերգյուսոն |first=Նիալ |year=2004 |title=Կայսրություն. Բրիտանական համաշխարհային կարգի աճն ու անկումը և դասեր գլոբալ ուժերի համար |publisher=Բեյզիք Բուքս |location =Նյու-Յորք|isbn=0465023282}}{{ref-en}}</ref> Բրիտանիայի առաջնորդած [[արդյունաբերական հեղափոխություն]]ը փոխեց երկիրը և ապահովեց [[Բրիտանական կայսրություն|Բրիտանական կայսրության]] զարգացումն ու աճը։ Այդ ժամանակներում Բրիտանիան, ինչպես և այլ [[Մեծ տերույթուններ]]ը ներգրավված էին [[Գաղութացում|գաղութական]] զարգացման մեջ, ներառյալ [[ստրկավաճառություն]]ը։ Չնայած «Ստրկավաճառության ակտի» ընդունումից հետո [[1807]] թվականին Միացյալ Թագավորությունը առաջատար դեր ստանձնեց այս չարիքի հետ պայքարում։<ref>Լուզմոր, Ջո (2007): [http://www.bbc.co.uk/devon/content/articles/2007/03/20/abolition_navy_feature.shtml Նավարկում ստրկության դեմ]: Բի-Բի-Սի Դևոն: {{ref-en}}</ref> Բրիտանիան հիմնականում կենտրոնացած էր Հյուսիսային Ամերիկայում գտնվող գաղութների վրա։ Այնուամենայնիվ, [[ԱՄՆ անկախության պատերազմ]]ի արդյունքում դրանց կորցնելուց հետո, կայսրական հավակնությունները ուղղվեցին դեպի մոլորակի այլ անկյուններ, մասնավորապես [[Հնդկաստան]]։<ref>Կոնգրեսի գրադարան, [https://books.google.am/books?id=BQDgr_XvsHoC&pg=PA73 «Ամերիկյան հեղափոխության ազդեցությունը արտասահմանում»] էջ՝ 73:</ref>
 
[[1800]] թվականին, երբ Ֆրանսիայում դեռևս պատերազմներ էին մոլեգնում, Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի խորհրդարանները ընդունեցին «[[Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի ունիայի ակտ|Ունիայի ակտը»]]», միավորելով երկու թագավորությունները և ստեղծելով '''Մեծ Բրիտանիայի և Իռլանդիայի միացյալ թագավորությունը''', որը ստեղծվեց [[1801]] թվականի հունվարի 1-ին։<ref>{{Cite web|url=http://www.actofunion.ac.uk/actofunion.htm#act|title=Ունիայի ակտը|publisher=Ունիայի ակտի վիրտուալ գրադարան|accessdate=15 մայիս 2006|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yH4MBFc|archivedate=2012-05-27}} {{ref-en}}</ref>
 
[[Պատկեր:Battle of Waterloo 1815.PNG|մինի|250px|ձախից| [[Վաթերլոոյի ճակատամարտ]]ը եղավ [[Նապոլեոնյան պատերազմներ]]ին վերջը և [[Pax Britannica]]-յի սկիզբը։]]
 
[[Հեղափոխական պատերազմներ|Հեղափոխական]] և [[Նապոլեոնյան պատերազմներ]]ում (1792 - 1815) Ֆրանսիայի պարտություններից հետո Մեծ Բրիտանիան մնաց [[XIX դար]]ում աշխարհում ծովային և տնտեսական հիմնական ուժը (Լոնդոն մայրաքաղաքով, որը խոշորագույն քաղաքն էր աշխարհում մոտ [[1830]]-ից մինչև [[1930]] թվականները)<ref>Տելիեր, Լ. Ն. (2009): «Աշխարհի քաղաքային պատմությունը. Տնտեսական և աշխարհագրական տեսանկյուն»: Քվեբեկ. էջ՝ 463. ISBN 2-7605-1588-5</ref> և մնում էր գերտերություն մինչև [[XX դար]]ի կեսերը։<ref>Սոնդհաուս, Լ. (2004). «Նավատորմերը ժամանակակից աշխարհի պատմության մեջ»: Լոնդոն: Ռիկթիոն Բուքս. էջ՝ 9. ISBN 1-86189-202-0</ref> Չունենալով մրցակիցներ ծովի վրա, Բրիտանիան իր վրա վերցրեց «համաշխարհային ոստիկանի» դերը։ Այս իրավիճակը հետագայում անվանվեց «[[Pax Britannica]]»։<ref>{{Cite book| first=Էնդրյու| last=Թորտեր| title=Տասնիններորդ դար, Օքսֆորդի Բրիտանական կայսրության պատմություն, հատոր III| publisher=Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն| year=1998| isbn=0-19-924678-5 |url= https://books.google.am/?id=oo3F2X8IDeEC| ref=refOHBEv3| accessdate=22 հուլիս 2009 |page=332}}{{ref-en}}</ref> Սա նույնպես արագ տնտեսական, գաղութային և արդյունաբերական աճի ժամանակաշրջան էր։ Միացյալ Թագավորությունը նկարագրվում էր որպես «խաղաղության արհեստանոց»։<ref>[http://www.bbc.co.uk/history/british/victorians/workshop_of_the_world_01.shtml Խաղաղության արհեստանոց]. Բի-Բի-Սի Պատմություն: Ստուգված է 11 մայիս 2011: {{ref-en}}</ref> Բրիտանական կայսրությունն այդ տարիներին [[Հնդկաստան]]ը, [[Աֆրիկա]]յի հսկայական տարածքներ և շատ այլ տարածքներ աշխարհով մեկ միացրեց իրեն։ Բացի պաշտոնական հսկողության, որը Բրիտանիան կիրառում էր իր գաղութներում, Բրիտանական գերիշխանությունը նաև տնտեսական հսկողություն էր նշանակում շատ երկրների հանդեպ, ինչպես օրինակ, [[Չինաստան]]ի, [[Արգենտինա]]յի և [[Թայլանդ|ՍիամՍիամի]]ի վրա։<ref>{{Cite book| first=Էնդրյու| last=Փորտեր| title=Տասնիններորդ դար, Օքսֆորդի Բրիտանական կայսրության պատմություն, հատոր III| publisher=Օքսֆորդի համալսարանի հրատարակչություն |year=1998 |isbn= 0-19-924678-5 |url= https://books.google.am/?id=oo3F2X8IDeEC |ref=refOHBEv3 |accessdate=22 հուլիս 2009 |page=8}}{{ref-en}}</ref><ref>{{Cite book |first=Փ. Ջ. |last= Մարշալ |title=Քեմբրիջի պատկերազարդված Բրիտանական կայսրության պատմություն |publisher=Քմեբրիջի համալսարանի հրատարակչություն |year=1996 |isbn=0-521-00254-0 |url= https://books.google.am/?id=S2EXN8JTwAEC |ref=refMarshall |accessdate=22 հուլիս 2009 |pages=156–57}}{{ref-en}}</ref> Իսկ ներքին շուկայում տեղի ունեցավ անցում [[ազատ շուկա]]յավարման և [[laissez-faire]] (չմիջամտելու սկզբունք) քաղաքականությանը, ինչ բերեց առևտրի նշանակալի զարգացմանը։ Մեկ դարի ընթացքում երկրում տեղի ունեցավ զգալի բնակչության աճ որը ուղեկցվում էր արագ ուրբանիզացիայով, ինչն էլ իր հերթին բերեց հասարակական և տնտեսական ցնցումների։<ref>{{cite book |url= https://books.google.am/?id=H5kcJqmXk2oC&pg=PA63&dq=britain+19th+century+widening+franchise#v=onepage&q&f=false |title=Մեծ Բրիտանիա. Տեղեկատվական ուղեցույց ձեռնարկ Վերածնունդից մինչև մեր օրերը |page=63 |first=Ռիչարդ Ս. |last=Թոմսոն |year=2003 |isbn= 9780816044740 |location =Նյու-Յորք |publisher=Ֆաքտս ոն ֆայլ |accessdate=5 հուլիս 2011}}{{ref-en}}</ref> Դարի ավարտին մոտ այլ զարգացած երկրները սկսեցին մրցակցության մեջ մտնել Բրիտանիայի արդյունաբերական գերակայման հետ։<ref>{{cite book |title= Առաջին համաշխարհային պատերազմ. Մարդիկ, քաղաքականություն և ուժ |series= Ամերիկան պատերազմում |page=21 |publisher=Բրիտանիկա ուսումնական հրատարակություն |author=Հորշ, Ուիլիամ Լ. |year=2009 |isbn =9781615300488 |location =Նյու-Յորք}}{{ref-en}}</ref>
 
[[Պատկեր:Royal Irish Rifles ration party Somme July 1916.jpg|մինի|Թագավորական Իռլանդական հրաձիգների հետևակը [[Սոմեյի համար ճակատամարտ]]ի ժամանակ։ Ավելին քան 885 000 Բրիտանական զինվորներ իրենց կյանքը կորցրին [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ի ռազմի դաշտերում։]]
 
Միացյալ Թագավորությունը, [[Ռուսական կայսրություն|ՌուսաստանՌուսաստանի]]ի, [[Ֆրանսիա]]յի և [[ԱՄՆ]]-ի (1917 թ. հետո) հետ միասին հիմնական ուժերից մեկն էր, որ պատերազմում էր [[Գերմանական կայսրություն|Գերմանական կայսրության]] և նրա դաշնակիցների դեմ [[Առաջին համաշխարհային պատերազմ]]ում (1914-18)։<ref>Թուրներ, Ջոն (1988): «Բրիտանիան և Առաջին համաշխարհային պատերազմը»: Լոնդոն. Անվին Հայման. էջեր՝ 22-35: ISBN 978-0-04-445109-9.</ref> Պատերազմի ժամանակ Բրիտանիայի ռազմական ուժերը գերազանցում էին 5 միլիոն մարդը,<ref name=Westwell&Cove/> որոնք հավաքվել էին ամբողջ կայսրությունից և Եվրոպայի որոշ շրջաններից։ Արդյունքում Բրիտանիան ունեցավ մոտ 2,5 միլիոն վիրավորվածներ, և ավարտեց պատերազմը հսկայական սուվերեն պարտքով։<ref name="Westwell&Cove">Վեսթվել, Ի.; Քով, Դ. (խմբ.) (2002): «Առաջին համաշխարհային պատերազմը, հատոր 3»: Լոնդոն. Մարշալ Քավենդիշ: էջեր՝ 698 և 705. ISBN 0-7614-7231-2.</ref> Պատերազմից հետո Բրիտանիան ստացավ [[Ազգերի Լիգա]]յի մանդատը բոլոր նախկին գերմանական և [[Օսմանական կայսրություն|օսմանական]] գաղութների վրա, ինչի շնորհիվ [[Բրիտանական կայսրություն]]ը աճեց մինչև իր ամենամեծ չափը, այդ ժամանակ կայսրությունը զբաղեցնում էր աշխարհի մեկ հինգերորդ մասը, որտեղ ապրում էր աշխարհի բնակչության չորրորդ մասը<ref>Թուրներ, Ջ. (1988): «Բրիտանիան և Առաջին համաշխարհային պատերազմը»: Աբինգդոն. Ռութլեդջ: էջ՝ 41. ISBN 0-04-445109-1.</ref>։ Սակայն [[Իռլանդական ազգայնականություն|իռլանդական ազգայնականության]] բռնկումը և Իռլանդիայի ներսում վեճերը [[Գոմրուլ]]ի պայմանների շուրջ բերեցին [[Սեպարատիզմ Իռլանդիայում|կղզու բաժանմանը]] [[1921]] թվականին, անկախ [[Իռլանդիա|Իռլանդական ազատ պետության]] և Հյուսիսային Իռլանդիայի, որը մնաց Մեծ Բրիտանիայի կազմի մեջ։<ref name="CAIN">{{Cite web|url=http://cain.ulst.ac.uk/issues/politics/docs/ait1921.htm|title=Անգլո-Իռլանդական համաձայնագիրը, 6 դեկտեմբեր 1921|publisher=CAIN|accessdate=15 մայիս 2006|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yH5mG28|archivedate=2012-05-27}}{{ref-en}}</ref>
 
[[Մեծ Ճգնաժամ]]ը (1929-32) տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ Միացյալ Թագավորությունը պատերազմից հետո դեռ ամբողջովին չէր վերականգնվել։ Ճգնաժամը հանգեցրեց մեծ անախորժությունների։ Երկրում և՛ քաղաքական, և՛ հասարակական խռովություններ բարձրացան։<ref>Ռուբինշտեյն, Վ. Դ. (2004): «Բրիտանիայի կապիտալիզմը, մշակույթը և անկումը, 1750-1990»: Աբինգտոն. Ռութլեդջ: էջ՝ 11. ISBN 0-415-03719-0.</ref>
Տող 93.
== Աշխարհագրություն ==
{{հիմնական|Մեծ Բրիտանիայի աշխարհագրություն}}
Պետությունը գտնվում է [[Բրիտանական կղզիներ]]ի վրա ([[Մեծ Բրիտանիա (կղզի)|Մեծ Բրիտանիա]] կղզի և [[Իռլանդիա (կղզի)|Իռլանդիա]] կղզու հյուսիս-արևելյանհյուսիսարևելյան մասսը, մի շարք փոքր կղզիներ և [[արշիպելագ]]ներ, [[Նորմանդյան կղզիներ]], [[Օրկնեյան կղզիներ]], [[Շետլանդյան կղզիներ]])։ Կղզիները շրջապատում են [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ը և [[Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս]]ը, Մեծ Բրիտանիա կղզու հարավ-արևելյանհարավարևելյան ափը գտնվում է ընդամենը 35 կմ հեռավորության վրա [[Ֆրանսիա]]յի ափեզրից, նրանց բաժանում է [[Լա Մանշ]] նեղուցը<ref name=cia/>։
 
[[Պատկեր:Uk topo en.jpg|մինի|upright|Մեծ Բրիտանիայի տոպոգրաֆիական քարտեզը]]
 
Մեծ Բրիտանիայի մակերեսը կազմում է 243 809 կմ², ցամաքը կազմում է 240 579 կմ², ներքին ջրային տարածքները՝ 3 230 կմ²։ [[1993]] թվականի տվյալներով ցամաքի 10% ծածկված է անտառներով, 46% օգտագործվում է որպես արոտավայրեր, ևս 25% օգտագործվում է գյուղատնտեսության մեջ<ref name="Atlapedia">{{Cite web|author=Լաթիմեր Քլարկ Քորփորեյշն Փթի ՍՊԸ|url=http://www.atlapedia.com/online/countries/unitedki.htm|title=Մեծ Բրիտանիա – Ատլապեդիա օնլայն|publisher=Atlapedia.com|accessdate=26 հոկտեմբեր 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yAmOHYe|archivedate=2012-05-27}}{{ref-en}}</ref>։
Ափերի երկարությունը կազմում է 17 820 կմ<ref>{{Cite web|author=Քլեր Նիլ|url=http://www.cartography.org.uk/default.asp?contentID=749|title=Ինչպիսի՞ն է Մեծ Բրիտանիայի ափեզրի երկարությունը|publisher=Բրիտանական քարտեզագրության միությունը|accessdate=26 հոկտեմբեր 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yAn3CWU|archivedate=2012-05-27}}{{ref-en}}</ref>։ Հարավային ափեզրը միացած է [[Եվրոպա|Մայրցամաքային ԵվրոպաԵվրոպայի]]յի հետ 50 կմ երկարությամբ [[Եվրոթունել]]ով, որից 38 կմ անցնում է ջրի տակով, սա աշխարհում ամենաերկար ստորջրյա թունելն է<ref>{{Cite web |url=http://www.eurotunnel.com/ukcP3Main/ukcCorporate/ukcTunnelInfrastructure/ukcInfrastructure/ |title =Եվրոթունել |publisher=Եվրոթունել |accessdate=29 նոյեմբեր 2010}}{{ref-en}}</ref>։ Հյուսիսային Իռլանդիան ունի 360 կմ երկարությամբ ցամաքային սահման [[Իռլանդիա]]յի հետ և սա Մեծ Բրիտանիայի միակ ցամաքային սահմանն է<ref name=cia/>։
 
[[Լոնդոն]]ի [[Գրինվիչյան աստղադիտարան]]ը հանդիսանում է [[զրոյական միջօրեական]]ի տեղորոշման կետը։ Ընդհանուր առմամբ Մեծ Բրիտանիան գտնվում է [[Աշխարհագրական կոորդինատներ|հյուսիսային լայնության]] 49° - 61° և [[Աշխարհագրական կոորդինատներ|արևմտյան երկայնության]] 9° և [[Աշխարհագրական կոորդինատներ|արևելյան երկայնության]] 2° միջև։
 
[[Անգլիայի աշխարհագրություն|Անգլիան]] զբաղեցնում է ամբողջ Մեծ Բրիտանիայի տարածքի կեսից մի փոքր ավելի տարածք, 130 395 կմ²<ref>{{cite news| url=http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/country_profiles/7327029.stm |work=Բի-Բի-Սի Նյուս | title=Անգլիա – նկարագիրը | date=11 փետրվար 2010}}{{ref-en}}</ref>։ Նրա մեծ մասը զբաղեցնում են իջվածքները<ref name="Atlapedia"/> լեռնային տարածքով հյուսիս-արևմուտքում, ներառյալ Լճային երկրամասի [[Լճային երկրամաս (Մեծ Բրիտանիա)|Կամբիրիական լեռները]], [[Պենինյան լեռներ]]ը և [[Լեռնային երկրամաս]]ի, [[Էկսմուր]]ի և [[Դարտմուր]]ի [[կիր|կրային]] բլուրները։ Հիմնական գետերն են [[Թեմզա]]ն, [[Սևերն]]ը և [[Համբեր (գետ)|ՀամբերՀամբերը]]ը։։ [[Սքոֆել-Պայկ]]ը [[Լճային երկրամաս (Մեծ Բրիտանիա)|Լճային երկրամասում]] Անգլիայի ամենաբարձր կետն է, բարձրությունը 978 մ<ref name="Atlapedia"/>։
 
[[Պատկեր:BenNevis2005.jpg|մինի|ձախից|[[Բեն-Նևիս]], Շոտլանդիայում - [[Բրիտանական կղզիներ]]ի ամենաբարձր կետն է։]]
Տող 113.
 
====== Կլիմա ======
{{հիմնական|Մեծ Բրիտանիայի կլիման}}
Մեծ Բրիտանիան ունի չափավոր օվկիանոսային [[կլիմա]] մեծ քանակությամբ անձրևներով, տարվա ամբողջ ընթացքում<ref name=cia/>։ Ջերմաստիճանը փոփոխվում է տարվա եղանակից կախված, սակայն հազվադեպ է իջնում −11[[Ցելսիուսի աստիճան|°C]]-ից կամ բարձրանում 35&nbsp;°C-ից<ref>{{Cite web|url=http://www.metoffice.gov.uk/climate/uk/|title=Մեծ Բրիտանիայի կլիմայի համառոտագիրը|publisher=Մետի գրասենյակ|accessdate=1 մայիս 2011|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yAsDB9c|archivedate=2012-05-27}}{{ref-en}}</ref>։ Հիմնականում քամիները փչում են հարավ-արևմուտքից և հաճախ բերում են սառը և խոնավ եղանակ [[Ատլանտյան օվկիանոս]]ից<ref name=cia/>, սակայն երկրի արևելյան մասերը հիմնականում պաշտպանված են այս քամիներից, և քանի որ տեղումների հիմնական մասը տեղում է արևմտյան շրջաններում, արևելյան շրջանները բավականին չորային են։ Ատլանտյան հոսանքները, որոնք տաքացվում են [[Գոլֆստրիմ]]ի կողմից, բերում են փափուկ ձմեռներ, երբեմն ձմռանը և վաղ գարնանը լինում է [[ձյուն]], սակայն այն արագ հալվում է։
 
Տող 146.
 
====== Կառավարություն ======
Միացյալ Թագավորությունն ունի խորհրդարանական կառավարություն, որը հիմնված է վեսթմինսթերյան համակարգի վրա, որը կիրառվում է նաև ողջ աշխարհում։ [[Խորհրդարան]]ը, որը նստում է Վեսթմինսթերյան պալատում, կազմված է 2 պալատից՝ ընտրովի [[Միացյալ Թագավորության համայնքների պալատ|համայնքների պալատպալատից]]ից և նշանակովի [[Միացյալ Թագավորության լորդերի պալատ|լորդերի պալատպալատից]]ից։։ Ցանկացած ընդունված փաստաթուղթ պետք է թագուհու հավանությանն արժանանա, որպեսզի ընդունվի որպես օրենք։ Խորհրդարանը Միացյալ Թագավորության գլխավոր օրենսդիր մարմինն է, քանի որ [[Շոտլանդիա]]յի պատվիրակված խորհրդարանը, ինչպես նաև [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յի և [[Ուելս]]ի ասամբլեաներն ինքնիշխան մարմիններ չեն, և տեսականորեն բրիտանական խորհրդարանը կարող է ցրել դրանք։
 
Միացյալ Թագավորության վարչապետի պաշտոնը պատկանում է խորհրդարանի այն անդամին, ով ստանում է համայնական խորհրդարանի մեծամասնության աջակցությունը։ Սովորաբար [[վարչապետ]]ը լինում է պալատի ամենախոշոր քաղաքական կուսակցության առաջնորդը։ Ձևականորեն վարչապետը և կառավարությունը նշանակվում են միապետի կողմից, սակայն վարչապետն ինքն է հավաքում իր կաբինետի անդամներին, և ըստ ավանդության՝ թագուհին հավանության է արժանացնում վարչապետի ընտրությունը։<ref name="npm">[http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/6245682.stm Բրաուն՝ Միացյալ Թագավորության նոր վարչապետը]</ref>
Տող 160.
[[Շոտլանդիա]]ն, [[Ուելս]]ը և [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]ն ունեն իրենց [[գործադիր իշխանություն]]ը, որը գլխավորում է Առաջին նախարարը և միապալատ [[օրենսդիր իշխանություն]]ը։ [[Անգլիա]]ն՝ Միացյալ Թագավորության ամենախոշոր շրջանը, չունի ոչ գործադիր, ոչ էլ օրենսդիր իշխանություն և ուղղակիորեն ղեկավարվում է Բրիտանական կառավարության կողմից։ Այս իրավիճակն ստեղծել է «Արևմտյան Լոթիանի խնդիրը», որը կապված է այն բանի հետ, որ Շոտլանդիայի, Ուելսի և Հյուսիսային Իռլանդիայի պատգամավորները քվեարկելու իրավունք ունեն և երբեմն վճռորոշ ձայն ունեն<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/3432767.stm Շոտլանդիայի պատգամավորներին քննադատում են տարիֆների մասին քվեարկության համար]</ref> Անգլիային վերաբերող հարցերի շուրջ, որոնք լուծվում են պատվիրակված օրենսդիրների կողմից ինքնուրույն իրենց շրջաններում։<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk_politics/talking_politics/82358.stm Արևմտյան Լոթիանի հարցը]</ref>
 
[[Շոտլանդիայի կառավարություն]]ը և [[Շոտլանդիայի խորհրդարան|խորհրդարանխորհրդարանը]]ը մեծ ազդեցություն ունեն բոլոր հարցերի լուծման հարցում՝ կրթության, առողջապահության, Շոտլանդիայի օրենքների և տեղական ինքնակառավարման հարցերում։<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/scotland_99/the_scottish_parliament/310036.stm Շոտլանդիայի խորհրդարանի իշխանությունը և կառուցվածքը]</ref> [[2007]] թվականի ընտրություններում տարած հաղթանակից հետո Շոտլանդիայի ազգային կուսակցությունը, որն անկախության կողմնակից է, ձևավորեց շոտլանդական կառավարությունը՝ կուսակցության առաջատար՝ [[Ալեքս Սալմոնդ]]ի գլխավորությամբ։<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/6659531.stm Սալմոնդն ընտրվել է որպես առաջին նախարար]</ref> Ունիոնիստական կուսակցությունները ի պատասխան ստեղծեցին շոտլանդական դեվոլյուցիայի հանձնաժողով,<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/7311840.stm Դեվոլյուցիայի վերլուծական մարմինը մեկնարկել է]</ref> որը [[2009]] թ պատրաստեց առաջարկություններ լրացուցիչ իշխանություն պատվիրակելու վերաբերյալ՝ ներառյալ Շոտլանդիայում հավաքվող հարկերի կեսի վերահսկման վերաբերյալ։<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/scotland/8099634.stm Արմատական Հոլիրուդական ուժերն արթնացան]</ref> [[2011]] թ ընտրություններում ազգային կուսակցությունը կրկին հաղթեց և մեծամասնություն ստացավ Շոտլանդիայի խորհրդարանում։<ref>[http://www.bbc.co.uk/news/uk-scotland-13305522 Շոտլանդիայի ընտրությունները՝ Ազգային կուսակցությունը հաղթում է ընտրություններում]</ref>
 
Ուելսի կառավարությունը և ազգային ասամբլեան ավելի համեստ իշխանություն ունեն, քան Շոտլանդիայինը։<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/events/wales_99/the_welsh_assembly/309033.stm Ասամբլեայի կառուցվածքը և իշխանությունը]</ref> Ուելսում [[2006]] թ Ղեկավարման ակտի ընդունումից հետո ասամբլեան կարող էր օրենքներ ընդունել պատվիրակված շրջանի վերաբերյալ՝ Վեսթմինսթերից առանձին թույլտվություն («Օրենսդրական հրաման») ստանալուց հետո,<ref>[http://www.guardian.co.uk/politics/2007/jul/16/wales.devolution Ի՞նչ իշխանությամբ է օժտված Ուելսի ասամբլեան]</ref> սակայն [[2011]] թ [[մայիս]]ից Ասամբլեան կարող է օրենքներ ընդունել ասամբլեայում ակտերի ընդունման միջոցով՝ առանց որևէ լրացուցիչ թույլտվության։ Ներկայիս կառավարությունը ձևավորվել է [[2011]] թ ընտրություններից հետո և ունի լեյբորիստական վարչակազմ՝ [[Կարվին Ջոնս]]ի գլխավորությամբ, ով [[2009]] թ [[դեկտեմբեր]]ից եղել է Լեյբորիստների կոալիցիոն վարչակազմի և Ուելսի կուսակցության Առաջին նախարարը։<ref name="IcWales">[http://www.walesonline.co.uk/news/wales-news/2009/12/01/carwyn-jones-clinches-leadership-in-wales-91466-25299305/ Կարվին Ջոնսը պահանջում է գերակա դիրք Ուելսում]</ref>
Տող 170.
[[Պատկեր:Royal courts of justice.jpg|մինի|Անգլիայի և Ուելսի Արդարադատության դատարանները]]
 
Միացյալ Թագավորությունը չունի միասնական իրավական համակարգ, քանի որ ըստ [[1706]] թ միավորման մասին համաձայնության 19-րդ կետի՝ [[Շոտլանդիա]]ն պահպանեց իր իրավական համակարգը։<ref>[http://www.scotshistoryonline.co.uk/union.html Միավորման վերաբերյալ խորհրդարանի որոշումը]</ref> Ներկայումս Միացյալ Թագավորությունն ունի 3 տարբեր իրավական համակարգ՝ [[Անգլիա]]յի, [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յի և Շոտլանդիայի։ Վերջին սահմանադրական փոփոխությունները հանգեցրեցին [[Գերագույն դատարան]]ի ստեղծմանը [[2009]] թ [[հոկտեմբեր]]ին, որը պիտի փոխարիներ [[Միացյալ Թագավորության լորդերի պալատ|լորդերի պալատպալատի]]ի դատական հանձնաժողովին։<ref>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/8283939.stm Գերագույն դատարանի դատավորները երդում տվեցին]</ref><ref>[http://www.dca.gov.uk/consult/supremecourt/supreme.pdf Սահմանադրական բարեփոխում՝ Գերագույն դատարան Միացյալ Թագավորության համար]</ref> Գաղտնի խորհրդի դատական հանձնաժողովը, որը ներառում է Գերագույն դատարանի բոլոր անդամներին, հանդիսանում է Ազգերի համագործակցության մի քանի անկախ երկրների, Բրիտանական անդրծովյան տարածքների և Թագավորական հողերի գերագույն վերաքննիչ մարմինն է։
 
[[Պատկեր:High Court of Justiciary.jpg|մինի|ձախից|upright|Գերագույն քրեական դատարանը Շոտլանդիայում]]
Տող 198.
'''Մուտքի արգելք'''
 
[[2012]] թվականի մայիսի 1-ից Մեծ Բրիտանիայի ԱԳՆ-ն հայտարարեց, [[Մարդու իրավունքներ]]ի խախտողների համար երկիր մուտքի արգելքի մասին։ ԱԳՆ զեկույցում ասվում է՝
{{քաղվածքի սկիզբ}}Մեծ Բրիտանիա մուտքի արգելքը ընդհանուր կարգով տարածվում է այն անձանց վրա, որոնց հանդեպ գոյություն ունեն անկախ, հավաստի և վստահության արժանի տեղեկություններ, այն մասին, որ այս մարդիկ կապ ունեն մարդու իրավունքների խախտումների հետ{{քաղվածքի վերջ|աղբյուր=[http://www.bbc.co.uk/russian/international/2012/05/120501_britain_human_rights_report.shtml ԲԻ-Բի-Սի՝ «Բրիտանիան փակում է մարդու իրավունքների խախտողների մուտքը»]}}
 
Տող 237.
Ճանապարհային ցանցը ներառում է 3497կմ հիմնական [[ճանապարհ]]ները, 3497կմ [[ավտոմայրուղի]]ները և 344000կմ երկրորդական ճանապարհները։<ref name=cia/> [[2009]] թ Միացյալ Թագավորությունում կար 34 միլիոն գրանցված [[ավտոմեքենա]]։<ref>[http://www.dft.gov.uk/pgr/statistics/datatablespublications/tsgb/latest/tsgb2010vehicles.pdf Միացյալ Թագավորության տրանսպորտային վիճակագրությունը]</ref> [[Երկաթգիծ]]ը բրիտանական կղզում կազմում է 16116կմ և [[Հյուսիսային Իռլանդիա]]յում՝ 303կմ, որտեղով ամեն օր տեղափոխվում է 18000 [[ուղևոր]] և 1000 բեռնատար [[վագոն]]ներ։<ref name=cia/>
 
[[2009]] թ [[հոկտեմբեր]]ից [[2010]] թ [[սեպտեմբեր]]ը բրիտանական [[օդանավակայան]]ներն ընդհանուր առմամբ սպասարկել են 211.4 միլիոն ուղևորների։<ref name=caastats>[http://www.caa.co.uk/docs/80/airport_data/201009/Table_01_Size_of_UK_Airports.pdf Զեկուցվող օդանավակայանների չափերը 2009-2010 թթ]</ref> Այդ ժամանակաշրջանում ամենախոշոր օդանավականներն են դարձել [[Հիթրոու օդանավակայան|Հիթրոուն]] (65.6 միլիոն ուղևոր), [[Գեթվիք օդանավակայան|ԳեթվիքԳեթվիքը]]ը (31.5 միլիոն ուղևոր) և [[Ստանստեդ]]ը (18.9 միլիոն ուղևոր)։<ref name=caastats/> Հիթրոուն, որը տեղակայված է մայրաքաղաքից 24 կմ դեպի արևմուտք, սպասարկում է աշխարհում ամենաշատ միջազգային ուղևորներին<ref name=bbc1>[http://news.bbc.co.uk/1/hi/business/7472432.stm Հիթրոու օդանավակայան]</ref><ref name=airport>[http://www.aci.aero/aci/aci/file/Press%20Releases/2008/TOP30_International%20Passengers_2007.pdf Վիճակագրություն՝ համաշխարհային 30 օդանավակայանները]</ref> և հանդիսանում է երկրի գլխավոր ավիափոխադրողի՝ [[Բրիթիշ Էյրուեյզ]]ի (British Airways), ինչպես նաև [[ԲԻԷմԱյ]] (BMI) և [[Վիրջին Ատլանտիկ]]ի (Virgin Atlantic) կապող օղակը։<ref>[http://news.bbc.co.uk/2/hi/7697261.stm Lufthansa ընկերությունը գնում է BMI]</ref>
 
== Գիտություն և տեխնոլոգիա ==
Տող 348.
 
====== Կրոն ======
[[Պատկեր:Westminster abbey west.jpg|մինի|upright|[[Վեսթմինսթերյան աբբատություն]], բրիտանական թագավորների [[թագադրություն|թագադրության]] վայրը|leftձախից]]
Հիմնական կրոնները՝ [[քրիստոնեություն]], ամենատարածված կրոնն է (42 079 000), 71,6%, [[իսլամ]] (1 591 000), 2,7%, [[հինդուիզմ]] (559 000), 1%, [[սիկխիզմ]] (336 000), 0,6%, [[հուդայականություն]] (267 000), 0,5%, [[բուդդայականություն]] (152 000), 0,3%, այլ կրոններ (179 000), 0,3%, [[աթեիզմ]] (9 104 000), 15,5%, չեն պատասխանել (4 289 000), 7,3%։
 
Տող 373.
'''Միացյալ Թագավորության ճարտարապետությունը''' կամ '''Բրիտանական ճարտարապետությունը''' բաղկացած է [[ճարտարապետություն|ճարտարապետական]] ոճերի [[էկլեկտիզմ]]ական համակցությամբ՝ սկսած այն շինություններից, որոնք եղել են նախքան Միացյալ Թագավորությունը՝ օրինակ [[Հին հռոմեական ճարտարապետություն|հռոմեական]] ճարտարապետությունը, մինչև 21-րդ դարի [[ժամանակակից ճարտարապետություն]]ը։ [[Անգլիա]]յում կարելի է տեսնել ունիկալ ճարտարապետական լուծումների նմուշներ,<ref name="BritEncart"/> բայց և [[Իռլանդիա]]ն, [[Շոտլանդիա]]ն և [[Ուելս]]ը նույնպես նպաստել են ունիկալ ճարտարապետական կառույցների շինությանը և ընդհանուր առմամբ բոլորն էլ մեծ դեր են խաղացել [[ճարտարապետության պատմություն|ճարտարապետության պատմության]] մեջ։<ref name="BritEncart">{{Citation|url=http://uk.encarta.msn.com/encnet/refpages/RefArticle.aspx?refid=781533633|title=Բրիտանական ճարտարապետություն, էջ 1 |publisher=uk.encarta.msn.com|work=[[Encarta]]|accessdate=18 Հունիս 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwQNgfPK|archivedate=31 Հոկտեմբերի 2009|deadurl=yes}}</ref> Չնայած Միացյալ Թագավորությանը հասած նախապատմական և կլասիկ շինությունների, բրիտանական ճարտարապետությունը սկսվում է առաջին [[անգլոսաքս]]ական եկեղեցիների շինարարությամբ, որը սկսվել է [[Ավգուստին Կենտեբերիացի|Ավգուստին Կենտեբերիացու]] գալուց հետո [[Մեծ Բրիտանիա (կղզի)|Մեծ Բրիտանիա]] կղզում 597 թվականին։<ref name="BritEncart"/> [[Նորմանական ճարտարապետություն]]ը ձևավորվեց 11-րդ դարում և այն սկսվեց լայնամաշտաբորեն կառուցվել եկեղեցիների և ամրոցների տեքով ողջ Մեծ Բրիտանիայում և Իռլանդիայում, որպեսզի նորմանները կարողանան ուժեղացնել իրենց ազդեցությունը։<ref name="BritEncart"/> [[Անգլիական գոթական ճարտարապետություն]]ը, որը ծաղկել է 1180 թվականից մինչև մոտ 1520 թ.-ը, ներմուծվել է [[Ֆրանսիա]]յից, բայց արագ տեմպերով այն ձեռք է բերել իր սեփական ունիկալ առանձնահատկությունը։<ref name="BritEncart"/>
 
Ամբողջ Միացյալ Թագավորությունով մեկ լիքն են [[միջնադարյան ճարտարապետություն|միջնադարյան ճարտարապետության]] նմուշները՝ քարե մեծ [[դղյակ]]ների տեսքով։ Ավելի մեծ կոնցենտրացիաներով դղյակների ու ամրոցների կարելի է հանդիպել [[անգլաշոտլանդական սահման]]ի վրա, որոնք կառուցվել են սկսած [[14-րդ դար]]ից [[Շոտլանդական անկախության պատերազմ]]ի ժամանակներում։<ref name="BritEncart2">{{Citation|url=http://uk.encarta.msn.com/encnet/refpages/RefArticle.aspx?refid=781533633&pn=2|title=Բրիտանական ճարտարապետություն. էջ 2 |publisher=uk.encarta.msn.com|work=[[Encarta]]|date=|accessdate=18 Հունիսի 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/5kwQOJDjl|archivedate=31 Նոյեմբերի 2009|deadurl=yes}}</ref> Վառոդի և թնդանոթի հայտնագործությունից հետո ամրոցները դարձան ավելորդ կառույց և [[Անգլիական վերածնունդ|Անգլիական վերածննդի]] ժամանակաշրջանում մշակվեցին հայրենական ճարտարապետության նոր գեղարվեստական ոճեր՝ [[Թուդորյան ճարտարապետական ոճ|Թուդորյան ոճը]], [[Անգլիական բարրոկո]]ն, [[Թագուհի Աննայի ճարտարապետական ոճ|Թագուհի Աննայի ոճը]] և [[Պալադյան ճարտարապետություն|Պալադյան ոճը]]։<ref name="BritEncart2"/>
[[Գեորգիանյան ճարտարապետություն|Գեորգիանյան]], [[Շոտլանդական բարոնական ճարտարապետություն|Շոտլանդական բարոնական]] և [[Նեոդասական ճարտարապետություն|Նեոդասական]] ոճերը զարգացան [[Շոտլանդական լուսավորություն|Շոտլանդական լուսավորության]] շնորհիվ և 1930-ականներից սկսած զարգանում է [[Ճարտարապետական մոդեռնիզմ|մոդեռիստական]] ոճի ճարտարապետությունը Ուելսի [[արքայազն Չարլզ]]ի հովանավորության ներքո։<ref name=ArchCon4>{{cite news|url= http://news.bbc.co.uk/2/hi/uk_news/8045027.stm| publisher=news.bbc.co.uk|work=[[BBC News]]| title=Ճարտարապետությունը լսում է արքայազնի հայցը | date= 12 Մայիսի 2009| accessdate=20 Հունիսի 2009}}</ref>
 
Տող 397.
====== Փիլիսոփայություն ======
{{Հիմնական|Բրիտանական փիլիսոփայություն}}
Միացյալ թագավորությունը հայտնի է իր «Բրիտանական էմպիրիզմ» ավանդույթով, որը փիլիսոփայական գիտելիք է հիմնված «Շոտլանդական փիլիսոփայության» վրա։ Նրան երբեմն անվանում են «[[Ողջախության շոտլանդական դպրոց]]»։<ref>{{cite book |url= http://www.rrbltd.co.uk/bibliographies/scottish_v5_bibliog.pdf |title= Ողջախության շոտլանդական դպրոց տարեգիր. Ակունքներ |accessdate =17 Դեկտեմբեր 2010 |editor= Ջեյմս Ֆիեսեր |publisher=Thoemmes Press |location =Բրիստոլ |year=2000}}</ref> Բրիտանական էմպիրիզմի հայտնի փիլիսոփաներից են [[Ջոն Լոկ]]ը, [[Ջորջ Բերկլի]]ն և [[Դեյվիդ Հյում]]ը, իսկ շոտլանդական ողջախոհության դպրոցի կարկառուն ներկայացուցիչներն էին [[Դուգլաս Ստյուարտ]]ը, [[Թոմաս Ռեյդ]]ը և [[Ուիլիամ Համիլթոն (փիլիսոփա)|Ուիլիամ Համիլթոնը]]։ Երկու բրիտանացիներ [[Ուտիլիտարիզմ]] բարոյական փիլիսոփաթյունը։ Գործը սկսել է [[Ջերեմի Բենթամ]]ը, իսկ ավելի ուշ շարունակել է [[Ջոն Ստյուրատ Միլ]]ը իր «[[Ուտիլիտարիզմ (գիրք)|Ուտիլիտարիզմ»]]»։<ref>{{cite book |url=https://books.google.am/?id=s7y5MJOuN30C&pg=PA66 |title=Բժշկության բարոյական խնդիրները. Պրակտիկ դասագիրք |author=Միշել Պալբեր |publisher=Lutterworth Press | location = Քեմբրիջ |year=1999 | isbn = 978-0-7188-2978-0 |page=66 |accessdate=30 Դեկտեմբեր 2010}}</ref><ref>{{cite book |url=https://books.google.am/?id=8A4xLnzfqYwC&pg=PA82 |title=Ուլտիմիտարիզմ |author= Ջեֆրի Սքար |publisher=Routledge | location = Լոնդոն |year=1995 |page=82 |accessdate=30 Դեկտեմբեր 2010 | isbn = 978-0-415-12197-2}}</ref> Մեծ Բրիտանիայի մյուս նշանակալից փիլիոսոփաներն են [[Դունս Սքոթ]]ը, [[Ջոն Լիբուրն]]ը, [[Մերի Ուոլստոնկրաֆթ]]ը, [[Ֆրենսիս Բեկոն]]ը, [[Ադամ Սմիթ]]ը, [[Թոմաս Հոբս]]ը, [[Ուիլյամ Օկկամ]]ը, [[Բերտրան Ռասել]]ը և [[Ալֆրեդ Ջուլս Այեր]]ը։ Ծագումով ոչ բրիտանացի, բայց բրիտանաբնակ հայտնի փիլիոսոփաներից են [[Իսայա Բերլին]]ը, [[Կառլ Մարքս]]ը, [[Կառլ Փոփեր]]ը և [[Լյուդվիգ Վիտգենշթայն]]ը։
 
====== Երաժշտություն ======
Տող 404.
 
Բրիտանիայում տարածում են գտել բազմաթիվ երաժշտական ոճեր՝ [[Անգլիական ազգային երգ|Անգլիայի]], [[Շոտլանդիայի ազգային երաժշտություն|Շոտլանդիայի]], [[Ուելսի ազգային երաժշտություն|Ուելսի]], [[Իռլանդիայի ազգայի երաժշտություն|Իռլանդիայի]] ազգային երաժշտություններով և ավարտած [[Ծանր մետաղ (երաշժտություն)|ծանր մետաղով]]։ Բրիտանիայի հայտնի կոմպոզիտորներից են [[Ուիլյամ Բյերդ]]ը, [[Հենրի Պյորսել]]ը, [[Էդուարդ Էլգար]]ը, [[Գուստավ Հոլստ]]ը, [[Արթուր Սալիվանը]]ը, [[Ռալֆ Վոան Ուիլյամս]]ը և բրիատանական ժամանակակից [[օպերա]]յի պիոներ [[Բենջամեն Բրիտտեն]]ը։ [[Փիթեր Մաքսվել Դևիս]]ը համարվում է կենդանի կոմպոզիտորներից ամենանշանակալիցը և համարվում է [[թագավորական երաժշտության վարպետ]]։
Մեծ Բրիտանիան ամբողջ աշխարհում ճանաչում ձեռք բերած [[Բի-բի-սի սիմֆոնիկ նվագախումբ|Բի-բի-սի սիմֆոնիկ նվագախմբի]] հայրենիքն է։ Բրիտանական հայտնի դիրիժորներից են [[Սայմոն Ռեթլ]]ը, [[Ջոն Բարբիիոլի]]ն և [[Մալկոլմ Սարջենտ]]ը։ Հայտնի [[կինոկոմպոզիտոր]]ներից են [[Ջոն Բարրի]]ն, [[Կլինտ Մենսել]]ը, [[Մայք Օլդֆիլդ]]ը, [[Ջոն Փաուել]]ը, [[Կրեյգ Արմստրոնգ]]ը, [[Դևիդ Առնոլդ]]ը, [[Ջոն Մերֆի (կոմպոզիտոր)|Ջոն Մերֆին]] և [[Հրաի Գեգսոն-Ուիլյամս]]ը։ [[Գեորգ Ֆրիդրիխ Հենդել]]ը չնայած այն բանին, որ ծնվել էր [[Գերմանիա]]յում, ընդունել էր բրիտնական քաղաքացիություն<ref name="Handel">{{cite web|url=http://www.parliament.uk/parliamentary_publications_and_archives/parliamentary_archives/handel_and_naturalisation.cfm|title=Բրիտանիայի քաղաքացի ըստ պառլամենտի ակտի: Գեորգ Ֆրիդրիխ Գենդել|date=20 Հուլիսի 2009|publisher=UK Parliament|accessdate=11 Սեպտեմբերի 2009|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHd9yTX|archivedate=2012-05-27}}{{ref-en}}</ref> և նրա ստեղծագործություններից շատերը, այդ թվում և «[[Մեսսիա (օրատորիա)|Մեսսիան»]]» անգլերեն լեզվով էին։<ref>{{cite news |url=http://www.playbillarts.com/features/article/4236.html |title=Հենդելն ամբողջությամբ անգլերենով |last=Էնդրյու |first=Ջոն |date=14 Ապրիլի 2006 |work=Playbill | location = Նյու Յորք |accessdate=11 Սեպտեմբերի 2009}}{{ref-en}}</ref> [[Էնդրյու Լլոյդ Ուեբեր]]ը խասել է միջազգային փառքի և համարվում է բազմաթիվ [[մյուզիքլ]]ների երաժշտության հեղինակ, որոնք տարիներ շարունակ եղել են լոնդոնյան [[Վեսթ-Էնդ]]ի առաջատարը և հաճախ օգտագործվել են [[Նյու Յորք]]ի [[Բրոդվեյ (Նյու Յորք)|Բրոդվեյում]]։<ref>{{cite book |url= https://books.google.am/books?id=AWaZ1LAFAZEC |title= Սոնդհեյմը և Լլոյդ Ուեբերը. Նոր երաժշտություն |accessdate=20 Օգոստոսի 2010 |publisher=Chatto & Windus |location =Լոնդոն |year =2001 |author=Ստեփան Ցիտրոն |isbn= 9781856192736}}{{ref-en}}</ref>
 
[[The Beatles]] խմբի ստեղծագործությունները վաճառվել են ավելի քան մեկ միլիարդ օրինակով։ Երաժշտության պատմության մեջ նրանք համարվում են ամենաականավոր կատարողներից մեկը, որոնք մեծ դեր ունեն ժողովրդականություն վայելող երաժշտության զարգացման գործում։<ref name="Beatles sales"/><ref name=McCartney/><ref name="uktvrecording"/> Վերջին 50 տարիներին բրիտանական ժողովրդակթյուն վայելող երաժշտության ներկայացուցիչներից են [[Քուին]]ը, [[Կլիֆ Ռիչարդ]]ը, [[Բի Գիս]]ը, [[Էլթոն Ջոն]]ը, [[Լեդ Զեփելին]]ը, [[Փինք Ֆլոյդ]]ը և [[Ռոլինգ Սթոունզ]]ը, որոնցից յուրաքանչյուրն ամենաքիչը վաճառել է 200 միլիոն սկավառակ։<ref>{{cite news |url= http://www.emimusic.com/news/2009/singstar®-queen-to-be-launched-by-sony-computer-entertainment-europe/ |title= Բրիտանական ռոքի լեգենդները, որոնց համար ստեղծվել են PlayStation3 և PlayStation2 համակարռչային խաղեր |publisher=EMI |date= 2 Փետրվարի 2009}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.timesonline.co.uk/tol/comment/faith/article3897823.ece |title= Վերածննդի եկեղեցին դառնում է աշխարհի հրաշալիքներից մեկը |newspaper= The Times |location= Լոնդոն |date=9 Մայիսի 2008 |first= Բեն |last= Մաքինթայր}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news |url= http://www.telegraph.co.uk/news/newstopics/celebritynews/2305273/Sir-Elton-John-honoured-in-Ben-and-Jerry-ice-cream.html |title =Էլթոն Ջոնը պատվավոր հյուր է Ջոնի և Բենի մոտ |newspaper =The Daily Telegraph |date =17 Հուլիսի 2008 |first= Ուրմի |last= Խան |location= Լոնդոն}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news |url=http://www.telegraph.co.uk/news/uknews/1562875/Rock-group-Led-Zeppelin-to-reunite.html |title= Լեդ Զեփելինը միանում է |newspaper =The Daily Telegraph |date =19 Ապրիլի 2008 |location=Լոնդոն |first=Ռիչարդ |last=Ալեյե |accessdate=31 Մարտ 2010}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news|title=Պինք Ֆլոյդը հիմնող Սիդ Բարեթը մահացել է տան մեջ |url=http://www.timesonline.co.uk/article/0,,2-2265034,00.html |newspaper=The Times |location= Լոնդոն |date=11 Հուլիսի 2006 |first=Ադամ |last=Ֆրեսքո |accessdate=31 Մարտի 2010}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news |first=Քեյթ |last=Հոլթոն |title=Ռոլինգ Սթուոնզը պայմանագիր է ստորագրել նոր ալբոմի համար |url=http://www.reuters.com/article/entertainmentNews/idUSL1767761020080117 |agency=Reuters |date=17 Հունվարի 2008 |accessdate=26 Հոկտեմբերի 2008}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite news |first=Թիմ |last=Ուոլքեր |title=Ջիվն ասում է. "Ինչու է Ռոբին Գիբն ավելի մեծ հարգանք ուզում Բի Գիսի համար |url=http://www.independent.co.uk/arts-entertainment/music/features/jive-talkin-why-robin-gibb-wants-more-respect-for-the-bee-gees-826116.html |work=The Independent |location= Լոնդոն |date=12 Մայիսի 2008 |accessdate=26 Հոկտեմբերի 2008}}{{ref-en}}</ref> Ըստ [[Գինեսի ռեկորդների գիրք|Գինեսի ռեկորդների գրքի]] հետազոտությունների բրիտանկանն ոճում ամենամեծ հաղթանակաների թվով 10 կատարողներից 8-ը ծննդով Բրիտանիայից են, որոնք են [[Ստաուս Քվո]]ն, [[Քուին]]ը, [[Ռոլինգ Սթոունզ]]ը, [[UB40]]-ը, [[Դեփեչ Մոդ]]ը, [[Բի Գիս]]ը, [[Pet Shop Boys]]-ը և [[Manic Street Preachers]]-ը։<ref name="Hit singles">{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/4259312.stm |title= Ստատուս Քվոն առաջատարն է ըստ սինգլների քանակի |date=19 Սեպտեմբերի 2005 |work=BBC News |accessdate=2 Օգոստոսի 2009}}{{ref-en}}</ref> Համաշխարհային ճանաչում ունեցող բրիտանական ծագումով երաժշտական աստղերից են [[Placebo]]-ն, [[Քոլդփլեյ]]ը, [[Ռադիոհեդ]]ը, [[Oasis]]-ը, [[Spice Girls]]-ը, [[Դաֆֆի (երգչուհի)|Դաֆֆին]], [[Ջեսի Ջեյ]]ը, [[Մյուզ]]ը, [[Ադել]]ը, [[Arctic Monkeys]]-ը, [[Franz Ferdinand]]-ը, [[Gorillaz]]-ը, [[Էմի Ուայնհաուս]]ը, [[East 17]]-ը, [[Blur]]-ը, [[Plan B (ռեփեր)|Plan B-ն]], [[Ռոբի Ուիլյամս]]ը և [[Դեքլան Գելբրեյթ]]ը։
Տող 414.
 
====== Թանգարաններ ======
Միացյալ Թագավորությունը հայտնի է իր թանգարաններով։ Կան բազմաթիվ թանգարաններ [[Լոնդոն]]ում, [[Օքսֆորդ]]ում, [[Քեմբրիջ]]ում, [[Մանչեսթեր]]ում, [[Լիվերպուլ]]ում, [[Էդինբուրգ]]ում, [[Գլազգո]]յում, [[Քենտ]]ում, [[Յորք]]ում, [[Դերբի (քաղաք)|ԴերբիԴերբիում]]ում, [[Բիրմինգհեմ]]ում։ Միայն Լոնդոնում ավելի քան 240 թանգարան կա։ Հիմնականում թանգարանների մուտքը ազատ է<ref>[http://www.edemvlondon.ru/free-museums-london.html Լոնդոնի մուտքը ազատ թանգարանների ցուցակը]</ref>։ Կերպարվեստի ժողովրդականությանն են նպաստում Լոնդոնի ազգային պատկերասրահը, Ազգային դիմանկարի պատկերասրահը, Թեյթ Բրիտանը, Թեյթ Մոդեռնը։ Ամենաշատ այցելվող թանգարանը՝ ժամանակակից արվեստի թանգարանը տարեկան ընդունում է մոտ 4.7 միլիոն այցելու։<ref>[http://entertainment.timesonline.co.uk/tol/arts_and_entertainment/visual_arts/article7105032.ece Ժամանակակից արվեստի թանգարան]{{ref-en}}</ref>
 
{{տես նաև2|Բրիտանական թանգարան (Լոնդոն)|Լոնդոնի թանգարան|Վիկտորիայի և Ալբերտի թանգարան}}
Տող 432.
Մեծ Բրիտանիան մեծ ազդեցություն է ունեցել կինեմատոգրաֆիայի պատմության վրա։ Բրիտանական ռեժիսորներ [[Ալֆրեդ Հիչքոք]]ը և [[Դևիդ Լին]]ը համարվում են պատմության մեջ ամենաճանաչված ռեժիսորներից մեկը,<ref>{{cite web|url=http://www.bfi.org.uk/sightandsound/topten/poll/directors-directors.html|title=10 լավագույն ռեժիսորներ|accessdate=2 Նոյեմբեր 2010|publisher=Բրիտանական կինոինստիտուտ|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHUco5o|archivedate=27 Մայիսի 2012}}{{ref-en}}</ref> իսկ մյուս հայտնի ռեժիսորներն են [[Չարլի Չապլին]]ը, [[Մայքլ Փաուել]]ը, [[Քերոլ Ռիդ]]ը և [[Ռիդլի Սքոթ]]ը։<ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462570/index.html|title=Չարլի Չապլին (1889–1977)|accessdate=25 հունվար 2011|publisher=Բրիտանական կինոինստիտուտ|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHV8Hp8|archivedate=24 Մայիս 2012}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/447167/index.html|title=Մայքլ Փոուել (1905–1990)|accessdate=25 Հունվար 2011|publisher=Բրիտանական կինոինստիտուտ|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHVapor|archivedate=27 Մայիս 2012}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/459891/index.html|title=Քերոլի Ռիդ (1906–1976)|accessdate=25 Հունվար 2011|publisher=Բրիտանական կինոինստիտուտ|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHW2IDm|archivedate=27 Մայիս 2011}}{{ref-en}}</ref><ref>{{cite web|url=http://www.screenonline.org.uk/people/id/462413/index.html|title=Scott, Sir Ridley (1937–այժմ)|accessdate=25 Հունվար 2011|publisher=Բրիտանական կինոինստիտուտ|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHWTuEu|archivedate=2012-05-27}}{{ref-en}}</ref> Շատ բրիտանական դերասաններ համաշխարհային ճանաչում են ձեռք բերել։ Նրանց թվում են այնպիսի աստղեր, որպիսիք են [[Ջուլի Էնդրյուս]]ը, [[Ռիչարդ Բերթոն]]ը, [[Մայքլ Քեյն]]ը, [[Շոն Քոնների]]ն, [[Վիվիեն Լի]]ն, [[Դևիդ Նիվեն]]ը, [[Լոուրենս Օլիվիե]]ն, [[Պիտեր Սելլերս]]ը և [[Քեյթ Ուինսլեթ]]ը։ Կոմերցիոն առումով հաջողակ [[Ամենամեծ վարկանիշով ֆիլմերի ցանկ|որոշ ֆիլմեր]] ստեղծվել են Մեծ Բրիտանիայում ([[Հարի Փոթեր (ֆիլմաշար)|Հարի Փոթեր]] և [[Ջեյմս Բոնդ]])։<ref>{{cite news |url=http://www.guardian.co.uk/film/2007/sep/11/jkjoannekathleenrowling |title=Հարի Փոթերը դառնում է ամենաշատ վաճառված ֆիլմաշարը |accessdate=2 Նոյեմբեր 2010 |work=The Guardian |date =11 Սեպտեմբեր 2007 |location =Լոնդոն}}{{ref-en}}</ref> «[[Ealing Studios]]» կինոընկերությունը համարվում է աշխարհում գործող կինոընկերություններից ամենահինը։<ref>{{cite web|url=http://www.ealingstudios.com/EalingStudios/history_home.html|title="Ealing" կինոստուդիայի պատմությունը|publisher="Ealing" կինոստուդիա|accessdate=5 Հուլիսի 2010|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHWup6R|archivedate=27 Մայիս 2011}}{{ref-en}}</ref>
 
Չնայած իր տարածմանը և հաջող պատմությանը, բրիտանական կինոինդուստրիան իր ինդիվիդուալության նկատառումներով հաճախ վիճելի է հանդիսանում, քանի որ նրա մեջ կան և՛ ամերիկյան, և՛ եվրոպական կինեմատոգրաֆիայի ազդեցությունը։ Շատ բրիտանական ֆիլմերի համար համապրոդյուսեր են դառնում ամերիկյան պրոդյուսերները և նրանց մեջ բրիտանական դերասանների հետ հավասար նկարահանվում են ամերիկյան դերասանները, իսկ բրիտանական դերասանները հաճախ նկարահանվում են [[Հոլիվուդ]]ում։ Հոլիվուդյան հաջողակ ֆիլմերից շատերը հիմնվում են բրիտանացիների, բրիտանական գրականության և իրադարձությունների վրա։ Վառ օրինակներից են «[[Տիտանիկ (ֆիլմ, 1997)|Տիտանիկ»]]», «[[Մատանիների տիրակալը (ֆիլմաշար)|Մատանիների տիրակալը»]]» և «[[Կարիբյան ծովի ծովահենները (ֆիլմաշար)|Կարիբյան ծովի ծովահենները»]]» ֆիլմերը։
 
[[2009]] թվականին բրիտանական ֆիլմերը համաշխարհային կինովարձույթում հավաքեցին 2 միլիարդ դոլար եկամուտ՝ կարողանալով գրավել աշխարհի կինոշուկայի 7%-ը և ներքին շուկայի 17%-ը։<ref name=statistics>{{cite web|url=http://www.ukfilmcouncil.org.uk/vitalstats|title=Բրիտանական ֆիլմեր. Ամենակարևոր տեղեկատվությունը|accessdate=22 Հոկտեմբերի 2010|publisher=UK Film Council|archiveurl=http://www.webcitation.org/67yHXNVg3|archivedate=27 Մայիս 2011}}{{ref-en}}</ref> [[2009]] թվականին Մեծ Բրիտանիան կարողացավ ձեռք բերել մոտ £944 միլիոն՝ կինոթատրոն այցելած 173 միլիոն հանդիսատեսի շնորհիվ։<ref name=statistics/> [[Բրիտանական կինոինստիտուտ]]ը կազմել է [[100 լավագույն բրիտանական ֆիլմերի ցանկը վերջին 100 ամյակում ըստ BFI-ի|100 լավագույն բրիտանական ֆիլմերի ցանկը]]։ Ամենամյա [[BAFTA]] մրցանակաբաշխությունը համարվում է [[Օսկար]]ի բրիտանական համարժեքը։<ref>{{cite news |url= http://news.bbc.co.uk/1/hi/entertainment/1190562.stm |title= BAFTA-ն բացում է մրցարշավը Օսկարի հետևից |accessdate=14 Փետրվար 2011 |work=BBC News |date=26 Փետրվար 2001}}{{ref-en}}</ref>
Տող 460.
====== Սպորտ ======
{{Հիմնական|Սպորտը Բրիտանիայում}}
[[Պատկեր:Wembley Stadium, illuminated.jpg|մինի|[[Լոնդոն]]յան «[[Ուեմբլի (ստադիոն)|Ուեմբլի»]]» ստադիոնը, որը երբևէ ստեղծած ամենաթանկ ստադիոններից մեկն է<ref name="Daily Mail - stadium ready">{{cite news |date=9 մարտ 2007 |url=http://www.dailymail.co.uk/news/article-441182/Wembley-kick-Stadium-ready-England-play-game-fortnight.html |title=Ուեմբլիի բացումը. Գոթերի ստադիոնը և Անգլիայի առաջին խաղը շուտով կսկսվի |work=Daily Mail |location=Լոնդոն |accessdate=19 մարտի 2007 |first= Christian |last= Gysin}}{{ref-en}}</ref>]]
 
Բազմաթիվ հանրաճանաչ սպորտաձևեր, որոնցից են [[ֆուտբոլ]]ը, [[ռեգբիլինգ]]ը, [[ռեգբի]]ն, [[ակադեմիական թիավարություն]]ը, [[բռնցքամարտ]]ը, [[բադմինտոն]]ը, [[կրիկետ]]ը, [[թենիս]]ը, [[դարթս]]ը և [[գոլֆ]]ը, ի հայտ են եկել և զարգացել են հենց Բրիտանիայում։ Մրցույթներից մեծամասնությունում՝ այդ թվում և [[համաընկերական խաղեր]]ում Անգլիայի, Շոտլանդիայի, Ուելսի և Հյուսիսային Իռլանդիան հանդես են գալիս առանձին թիմերով։ Բայց լինում են դեպքեր, երբ Մեծ Բրիտանիան հանդես է գալիս մի թիմով, օրինակ Օլիմպիական խաղերի ժամանակ։ [[Լոնդոն]]ում առաջին անգամ օլիմպիական խաղեր են անցկացվել [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 1908|1908]] և [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 1948|1948]] թվականներին, իսկ [[Ամառային Օլիմպիական խաղեր 2012|2012 թվականին]] Լոնդոնը դարձավ առաջին քաղաքը, որտեղ երեք անգամ Օլիմպիադա է անցկացվել։
Տող 476.
[[Թենիս]] խաղն ի հայտ է եկել [[Բիրմինգհեմ]] քաղաքում [[1859]]-ից [[1865]] թթ. միջակայքում։ [[Ուիմբլդոնի մրցաշար]]ը դա միջազգային մրցույթ է, որն անցկացվում է ամեն տարի [[Լոնդոն]]ի հարավում՝ [[Ուինբլդոն]]ում։ Այն համարվում է աշախարհի ամենահարգի մրցույթներից մեկը։ [[Սնուկեր]]ը մեծ տարածում ունի Մեծ Բրիտանիայում, իսկ ամենամյա [[Սնուկերի աշխարհի առաջնություն|աշխարհի առաջնությունը]] անցկացվում է [[Շեֆիլդ]]ում։<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/sport1/hi/other_sports/snooker/6288739.stm |title=Չինաստանը Դինգի ձեռքերում |work=BBC Sport |accessdate=2 Հունվարի 2011 |first=Սաջ |last=Չոուդհուրի |date=22 հունվարի 2007}}</ref> Հյուսիսային Իռլանդիայում նաև ժողովրդականություն են վայելում այնպիսի սպորտաձևեր, որոնցից են [[Գելսական ֆուտբոլ]]ը և [[Հյորլինգ]]ը, որոնց մրցույթները լի են հանդիսատեսներով։ [[Շինտի]] խաղը ժողովրդականություն է վայելում [[Շոտլանդական լեռնաշխարհ]]ում։<ref>[http://www.scottishsport.co.uk/othersports/shinty.htm Շինտի]. Շոտլանդական սպորտ: Ստուգվել է 2 Հոկտեմբերի 2008.{{ref-en}}</ref>
 
Մեծ Բրիտանիան հանդես է գալիս նաև [[Ավտոարշավ]]ով։ [[Ֆորմուլա 1]]-ի բազմաթիվ թիմեր և վարորդներ բազայավորված են հենց այստեղ, իսկ բրիտանական վարորդները ամենաշատ տիտղոսներն են շահել, քան մյուս երկրների ներկայացուցիչները։ [[1950]] թվականին [[Սիլվերսթոուն (մայրուղի)|ՍիլվերսթոունՍիլվերսթոունում]]ում անցկացվել է ամենաառաջին գրան-պրին։ Հիմա այնտեղ ամեն տարվա հուլիսին անցկացվում է [[Մեծ Բրիտանիայի Գրան-պրի]]ն։ Երկրում նաև անցկացվում են [[Ռալլիի աշխարհի մրցարշավ]]ներ։
 
====== Խորհրդանիշներ ======
{{Հիմնական|Մեծ Բրիտանիայի, Նորմանդյան կղզիների և Մեն կղզու խորհրդանիշները}}
[[Պատկեր:Britannia-Statue.jpg|մինի|աջից|upright|[[Բրիտանիա]]յի արձանը [[Պլիմուտ]]ում։ Բրիտանիան Միացյալ Թագավորության [[ազգային մարմնացում]]ն է։]]
[[Միացյալ Թագավորության դրոշ]]ը [[Միության դրոշ]]ն է։ Այն հիշատակվում է նաև «Ջեքի միություն» անվանումով։ Այն առաջին անգամ ստեղծվել է 1606 թվականին՝ [[Անգլիայի դրոշ]]ի և [[Շոտլանդիայի դրոշ]]ի վերադրմամբ և թարմացվել է 1801 թվականին՝ ավելացվելով [[Սուրբ Պատրիկի դրոշ]]ը։ Միության դրոշի մեջ Ուելսի դրոշը չկա, քանի որ Ուելսը գրավվել և միացվել է Անգլիային մինչև Միացյալ Թագավորության ստեղծումը, բայց և այնպես քննարկումներ եղել են Միության դրոշում նաև Ուելսի դրոշի օգտագործման վերաբերյալ։<ref>{{cite news |url=http://news.bbc.co.uk/1/hi/uk/7114248.stm |title=Ուելսի վիշապը կանչում է Միության դրոշին |work=BBC News |date=27 Նոյեմբերի 2007 |accessdate=17 Հոկտեմբերի 2008}}</ref> Մեծ Բրիտանիայի «[[Մեծ Բրիտանիայի օրհներգ|Աստված պահպանի թագավորին»]]» [[պետական օրհներգ]]ում «Թագավոր» բառը ամեն անգամ փոխվում է «Թագուհի» բառով, եթե միապետը կին է։
 
[[Բրիտանիա]]ն Միացյալ Թագավորության [[ազգային մարմնացում]]ն է, և նա ունի [[Հռոմեական Բրիտանիա]]յի ծագում։<ref>{{cite web|url=http://www.24carat.co.uk/britanniaframe.html|title=Բրիտանիան բրիտանական մետաղադրամների վրա|publisher=Chard|accessdate=25 Հունիսի 2006}}</ref> Բրիտանիան խորհրդանշվում է երիտասարդ կնոջ տեսքով, որն ունի շագանակագույն կամ ոսկե մազեր և կրում է [[Կորինֆյան սաղավարտ]] և սպիտակ զգեստ։ Նա մի ձեռքին բռնել է [[Պոսեյդոն]]ի եռաժանին և մի [[վահան]], իսկ մյուս ձեռքով ընդունում է Միության դրոշը։ Երբեմն նա պատկերվում է առյուծի վրա նստած։ Բրիտանական կայսրության վերելքի ժամանակ պետությունն ասոցացվում էր ծովային գորիշխանության հետ՝ ինչպես օրինակ «[[Բրիտանիա, կառավարիր ծովերով]]» երգում։ Մինչ 2008 թ.-ը [[առյուծ]]ի խորհրդանիշը պատկերված էր Բրիտանիայի հետևի ֆոնի վրա [[Հիսուն պենս (Մեծ Բրիտանիա)|Հիսուն պենս]] և [[Տաս պենս (Մեծ Բրիտանիա)|Տաս պենս]] մետաղադրամների վրա։ Այդ խորհրդանիշը նաև օգտագործվում է [[Բրիտանական բանակ]]ի ոչ հանդիսավոր դրոշների վրա։ [[Բուլդոգ]]ը երբեմն օգտագործվում է որպես Միացյալ թագավորության խորհրդանիշ և կապված է նացիստական Գերմանիա [[Ուինսթոն Չերչիլ]]ի կատարած այցի հետ։<ref>{{Cite book|last=Բեյքեր|first=Սթիվ|title=Գազանների պատկերներ|publisher=University of Illinois Press|year=2001|page=52|isbn=0-252-07030-5}}</ref>
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Միացյալ_Թագավորություն» էջից