«Կատալոնիզմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
ավելացվեց Կատեգորիա:Իսպանիայի ինքնավար համայնքներ ՀոթՔաթ գործիքով |
No edit summary |
||
Տող 1.
[[Պատկեր:Catalunya is a Nation.jpg| thumb | right | 300px | 2006 թվականի փետրվարի 1-ին ընդունված հրովարտակ։ Կազմակերպիչները «Ընտրության իրավունքի համար պլատֆորմ» կազմակերպության անդամներն էին։ Նրանք առաջնորդվում էին հետևյալ կարգախոսով․«Մենք անկախ ժողովուրդ ենք և ունենք մեր ճակատագիրը ինքնուրույն որոշելու իրավունք»։]]
'''Կատալոնիզմ''', '''կատալոնական ազգայնական շարժում''' կամ '''կատալոնական ազգայնականություն''' ({{lang-ca|catalanisme}}) , սոցիալական, մշակութային և քաղաքական շարժում այսպես կոչված կատալոնական հողերի ազատագրման համար, ինչպես նաև քաղաքական, լեզվական և մշակութային ինքնուրույնության պահպանման համար։ Խոսքը
[[Ժուան Ֆուստեն]] ({{lang-ca|Joan Fuster}})՝ վալենսիացի հայտնի գրողներից մեկը, մի անգամ ասել է «կատալոնական ազգայնականության գոյության պատճառներից մեկը իսպանական [[Ազգայնականություն|ազգայնականության]] առկայությունն է»<ref>[http://ca.wikiquote.org/wiki/Joan_Fuster В «Wikiquotes»].{{ref-ca}}</ref>։ Այս շարժման առաջացման հիմնական պատճառ դարձավ այն, որ 1700-ական թվականներին, երբ [[Պիրենեյան թերակղզի|Պիրենեյան թերակղզու]] արևելյան մասը կամ Հյուսիսային Կատալոնիան անցան [[Ֆրանսիա|Ֆրանսիային]]՝ համաձայն Պիրենեյան դաշնագրի, և այդտեղ արգելվեց կատալոներենի կիրառությունը։ Պատճառներից մյուսը 1714 թվականին [[Ֆիլիպ 5-րդ|Ֆիլիպ 5-րդի]] կողմից ընդունված դեկրետն էր, որը ոտնահարում էր կատալոնցիների ավանդական իրավունքները։ Կատալոներենի, ազգային մշակույթի, ինչպես նաև քաղաքական ինստիտուտների նկատմամբ ճնշումներ և բռնություններ շարունակավեցին հետագայում՝ 19-րդ և 20-րդ դարերում, հատկապես դիկտատորներ [[Միգել Պրիմո դե Ռիվեր]]<nowiki/>ի և [[Ֆրանցիսկո Ֆրանկո|Ֆրանսիսկո Ֆրանկոյի]] կառավարման տարիներին։
Կատալոնական ազգայնականությունը առաջին անգամ հստակ կերպով հանդես է եկել 19-րդ դարում, երբ տեղի ունեցան նախկին մշակութալեզվական ինքնուրույնության վերականգնման շարժումներ ({{Lang-ca|Renaixença}} ՝ «Վերածնունդ»)։ Այնուհետև սկսվեց նորից նշվել կատալոնական ազգային տոն համարվող Ժոկս Ֆլուրալսը՝ ({{lang-ca|Jocs Florals}} {{lang-oc|Jòcs Floraus}}) տոնական խաղեր, մրցումներ ճարտասանության և ասմունքի ոլորտում, որտեղ հաղթողներին շնորհում են արհեստական ծաղիկներ՝ թանկարժեք քարերի կամ ոսկե
1892 թվականին հրապարակվեցին ''[[Մանրեսայի սկզբունքները]]'' ({{lang-ca|Bases de Manresa}}), որտեղ ասվում էր, որ պետք է վերականգնվի Միջնադարյան Կատալոնիայի սահմանադրությունը։ Վերջինս գործել էր մինչև 1714 թվականը։
Տող 11.
Ժամանակակից կատալոնական ազգայնական շարժումը ունի մի քանի սկզբունքներ․ բոլոր կատալոնացիների կողմից ընդունելի է այն տեսակետը, որ կատալոնացիներն առանձին ազգ են և գրեթե նմանություն չունեն իսպանացիների հետ։ Այս փաստը ամրագրվել է նաև հանրաքվեով։ Սրա տրամաբանական շարունակությունը Կատալոնիային ինքնորոշման իրավունք տալն է։ Սակայն հենց այստեղ էլ առաջ են գալիս կատալոնացիների միջև առկա հիմնական տարաձայնությունները։ Մի մասը կարծում է, որ դա լրիվ անկախանալը և անկախ պետություն ունենալն է, մյուսների կարծիքով պետք է բավարարվել Իսպանիայի կազմում լայն ինքնավարության հասնելով։ Բացառված չէ նաև այն տեսակետը, որ եթե Կատալոնիան ձեռք բերի անկախություն, նրան կմիանան նաև [[Վալենսիա|Վալենսիան]] և [[Բալեարյան կղզիներ]]<nowiki/>ը։
Չնայած այն հանգամանքին, որ Կատալոնիային տրվել է բավական լայն ինքնավարություն․ [[Կատալաներեն|կատալոներեն]]<nowiki/>ը ճանաչվել է որպես պետական լեզու, ստացել են ֆինանսական ինքնուրույնություն և Մադրիդից գրեթե կախում չունեն,
2012 թվականի նոյեմբերի 25-ին անցկացված տեղական ինքնակառավարման
== Կատալոնական ազգայնական շարժման պատմությունը մինչև 1975 թվական ==
Տող 24.
Կատալոնացիների ազգայնական շարժումը, որը առկա է մինչև օրս, միտված էր կատալոնական նախկին ինքնուրույնության վերականգնմանը։ Սա հատկապես արդիական դարձավ Նուևա-Պլանտայի 3 դեկրետների ընդունումից հետո․ 1707 թվականի հունիսի 29-ի դեկրետը վերաբերում էր Վալենսիայի և Արագոնին, 1715 թվականի նոյեմբերի 28-ի դեկրետը [[Մալյորկա|Մալյորկայի]] և [[Պիտիուսյան կղզիներ|Պիտիուսկյան կղզիներ]]<nowiki/>ին էր վերաբերում, իսկ 3-րդ դեկրետը՝ 1716 թվականի հունվարի 16-ին ընդունված, վերաբերում էր Կատալոնիային՝ Կատալոնիայի իշխանությանը։
Այս փաստաթղթերը ստորագրվել են Իսպանիայի ժառանգության համար մղված պատերազմների ավարտից անմիջապես հետո։ Դրանից հետո Ֆիլիպ 5-րդը գլխավորեց իսպանական զորքերը և 1714 թվականի սեպտեմբերի 11-ին գրավեց Բարսելոնան, իսկ դրանից հետո 1715 թվականի հուլիսի 11-ին Ֆիլիպի զորքերը գրավեցին նաև վերջին խոշոր քաղաքը՝ Մալյորկա կղզու կենտրոն [[Պալմա դե Մալյորկա|Պալմա]] քաղաքը։ Զրկանքների ենթարկվեցին հատկապես այն քաղաքները և շրջանները, որոնք ցանկանում էին Իսպանիայի թագավորական գահին տեսնել Կարլ 6-րդ Գաբսբուրգին, իսկ մյուս շրջանները, օրինակ Նավարայի ինքնավար մարզը և Բասկերի երկիրը, որոնք հավատարմության երդում էին տվել Ֆիլիպ 5-րդին պահպանեցին իրենց ինքնուրույնության մի որոշակի մասը։ Ժամանակի ընթացքում Ֆիլիպը երկիրը դարձրեց կենտրոնացված։ Բոլոր շրջանները ընդունում էին [[Մադրիդ|Մադրիդի]] գերակայությունը իրենց նկատմամբ։
Նուևա-Պլանտայի դեկրետների շնորհիվ վերացան տարբեր շրջաններում գոյություն ունեցող տեղական քաղաքական ենթակառուցվածքները,
Կատալոնալեզու շրջանները շուտով բաժանվեցին պրովինցիաների, որոնց կառավարումը իրականացնում էին Մադրիդից նշանակված նահանգապետերը ({{lang-ca|Capità General}}), իսկ տնտեսական և ֆինանսական հարցերի լուծման համար ստեղծվեցին հատուկ տեղական մարմիններ, որոնց ղեկավարում էին ինտենդենտները ({{lang-ca|intendències provincials}})։ Մադրիդում այդժամ ստեղծվեցին պետական քարտուղարություններ ({{lang-ca|secretaries d'Estat}}), որոնք հետագայում սկսեցին կոչվել նաև նախարարություններ։ Թագավորին կից ստեղծվեց ''Կաստիլիայի խորհուրդը'' ({{lang-es | Consejo de Castilla}}), որտեղ նախկին Արագոնյան թագավորությունը ուներ ավելի քիչ թվով պատգամավորներ, քան [[Նավառա (ինքնավար համայնք)|Նավարա]]<nowiki/>յի ինքնավար մարզը, [[Գալիսիա]]<nowiki/>ն կամ [[Աստուրիա|Աստուրիան]]։ Ստեղվեց նաև Իսպանիայի խորհրդարանը, որը լուրջ դեր չէր խաղում կենտրոնացված իսպանական թագավորության կազմում։
1711 թվականի ապրիլի 13-ին թագավորի հրամանի համաձայն վերականգնվեց Արագոնիայի թագավորությունը, բայց այս փոփոխությունները չէին վերաբերում կատալոնալեզու շրջաններին և նրանք փոփոխությունների չենթարկվեցին։
Հյուսիսային Կատալոնիայում կամ Արևելյան Պիրենեյներում տեղացիների իրավունքները սկսեցին ոտնահարվել 1659 թվականից, երբ նոյեմբերի 7-ին Իսպանիայի և Ֆրանսիայի միջև ստորագրվեց հաշտության պայմանագիր, որի համաձայն մի քանի կատալոնական շրջաններ՝ [[Ռոսսելիո]], [[Բալյասպի]], Կունֆլեն, Կապս և Ալթա-Սարդանի, անցան Ֆրանսիայի
Չնայած բոլոր բռնաճնշումներին, որոնք կիրառվում էին իսպանական և ֆրանսիական կենտրոնական իշխանությունների կողմից, գումարած նաև այն հանգամանքը, որ կատալոնացիները չունեին քաղաքական և վարչական կառույցներ, այնուամենայնիվ նրանք պահպանեցին իրենց ազգային ինքնագիտակցությունը և պայքար սկսեցին
1736 թվականին գրվեց [[Միացյալ Թագավորություն|Մեծ Բրիտանիայի]] թագավոր Գեորգ Օգոստոսի նամակը կատալոնացներին ({{lang-ca | Record de l'Aliança fet el Sereníssim Jordi Augusto Rey de la Gran Bretanya}}), որտեղ նա հիշեցնում էր 1705 թվականին կնքված Ժնևյան համաձայնագրի մասին, որտեղ Մեծ Բրիտանիան խոստանում էր ստեղծել Կատալոնիայի անկախ հանրապետությունը({{lang-ca | Republica Libera de Cathalunya}})։ Հիշեցումը գրվել էր 1736 թվականին, և անցած 22 տարիները որակվում էին «ստրկության 22 տարիներ» արտահայտությամբ ({{lang-ca | any 22 de nostra esclavitud}})։
|