Վիքիպեդիա

«Արծաթ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (- , +,, -, +, , - + )
Տող 1.
{{Արեւմտահայերէն|Արծաթ (արեւմտահայերէն)}}
{{Քիմիական տարր
| անվանում =Արծաթ/ Argentum (Ag)
| համար = 47
| սիմվոլ = Ag
| վերևից = [[Պղինձ|Cu]]
| ներքևից =[[Ոսկի|Au]]
| խումբ =
| պարբերություն =
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Silver crystal.jpg|200px]]<br /> Փափուկ արծաթափայլ մետաղ
| պատկեր =
| ատոմային զանգված =107, 8682(2)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
| радиус атома =
| энергия ионизации 1 =
| конфигурация =
| ковалентный радиус =
| радиус иона =
| электроотрицательность =
| կոնֆիգուրացիա = [Kr] 4d<sup>10</sup> 5s<sup><nowiki>1</nowiki></sup>
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ =144
| կովալենտային շառավիղ = 134
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ = (+2e) 89 (+1e) 126
| էլեկտրաբացասականություն = 1, 93
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = +0, 799
| օքսիդացման աստիճան = 2, 1
| իոնիզացման էներգիա 1 = 1-ինը՝ 730, 5 կՋ/մոլ (էվ) <br /> 2-րդը՝ 2070 կՋ/մոլ (էվ) <br /> 3-րդը՝ 3361
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն = 10, 5
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան = 1235, 1 К; 962&nbsp;°C
| եռման ջերմաստիճան = 2485
| կրիտիկական կետ Կ =
| հալման ջերմունակություն =
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակություն = 25, 36<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.: Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1995
|том = 4
|страницы = 323
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5852700398
|тираж = 20 000
}}
</ref>
| ջերմունակության = 25, 36<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.: Зефиров Н. С. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1995
|том = 4
|страницы = 323
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5852700398
|тираж = 20 000
}}
</ref>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ =10, 3
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
| ճնշում հգ 10 =
| ճնշում հգ 100 =
| ճնշում հգ 1 k =
| ճնշում հգ 10 k =
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք = Խորանարդ
| բյուրեղացանցի տվյալներ = 4, 086
| c/a հարաբերություն =
| Դեբայի ջերմաստիճան = 225
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն = 429
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
| ձայնի արագություն =
| Յունգի մոդուլ =
| cAS համար =
| արգելվող գոտի =
| իզոտոպներ =
| իզոտոպներ լրացումներ =
}}
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=47}}
 
'''Արծաթ''' ({{lang-lat|''Argentum''}}) քիմիական տարր է, որի նշանն է ''Ag'', տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի 1-ին խմբի [[քիմիական տարր]]։ [[Ազնիվ մետաղներ|Ազնիվ մետաղ]] է, պատկանում է անցումային տարրերի շարքին, կարգահամարը՝ 47, ատոմական զանգվածը՝107, 868։ Արծաթը d տարր է, նրա ատոմի էլեկտրոնային թաղանթների կառուցվածքն է՝ 4s<sup>2</sup>4p<sup>6</sup>4d<sup>10</sup>5s<sup>1</sup>։ К, L, М թաղանթները լրացված են։
 
Տող 113 ⟶ 6՝
Արծաթը հայտնի է շատ վաղուց։ [[Եգիպտոս]]ում պեղվել են ավելի քան 6000 տարվա հնություն ունեցող արծաթե զարդեր։ Ավելի ուշ արծաթը օգտագործվում էր դրամային [[համաձուլվածքներ]]ում։
Մ.թ.ա. 2500 թվականին շատ երկրներում արծաթն օգտագործվել է որպես մետաղադրամ։ Արծաթից պատրաստված գեղարվեստական առարկաներ են գտնվել նաև [[Էրեբունի]]ում, [[Երզնկա]]յում (մ. թ. ա. 5-4-րդ դարերում), [[Արտաշատ]]ում (մ. թ. ա. 2-1-ին դարերում)։
== Անվան ծագում ==
Ակնհայտ է, որ {{lang-ru|''серебро''}}, {{lang-pl|''srebro''}}, {{lang-bg|''сребро''}}, {{lang-cu|''сьребро''}} մտնում է ''*sьrebro'' պրոտո-սլավոնական լեզվի մեջ, որը համապատասխանում է մերձբալթյան ({{lang-lt|sidabras}} - ''sirablan'') և գերմաներեն ({{lang-got|silubr}}, {{lang-de|Silber}}, {{lang-en|silver}}) լեզուներին։
 
Արծաթի «ἄργυρος», «''árgyros''» - «արգիրոս» (սպիտակ, փայլող, փայլատակող), կապված է նրա գեղեցիկ սպիտակափայլ գույնի հետ։ Այստեղից էլ ծագել է արծաթի {{lang-lat|argentum}} - արգենտում նույնանշանակ անվանումը։
 
[[Ասորեստան]]ում արծաթը համարվում էր «Լուսնի մետաղ», իսկ ալքիմիկոսներն այն պատկերում էին լուսնեղջյուրի պատկերով։
Արծաթե, ոսկե և պլատինե իրերի ու զարդերի վրա դրվում է հարգանիշ, որը ցույց է տալիս թանկարժեք մետաղի պարունակությունը։
 
== Բնության մեջ ==
[[Պատկեր:SilverUSGOV.jpg|մինի|ձախից|Արծաթի բեկոր]]
Պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում 1, 10-5 զանգվածային % է, ծովաջրում՝ 0, 3-10 մգ/տ։ Բնության մեջ գտնվում է ազատ վիճակում (բնածին արծաթ), նաև միացությունների ձևով, արգենտիտ՝ Ag<sub>2</sub>S, պիրարգիրիտ՝ Ag<sub>3</sub>PbS<sub>3</sub>, պրուստիտ՝ Ag<sub>3</sub>AsS<sub>3</sub>, կերարգիրիտ՝ AgCl և այլն։ Փոքր քանակով արծաթ կա նաև բազմաթիվ այլ [[միներալ]]ներում։ Արդյունաբերական նշանակություն ունեն 0, 02%-ից շատ արծաթ պարունակող միներալները։
 
Բնության մեջ արծաթը հանդիպում է ինչպես բնածին վիճակում, այնպես էլ միացությունների ձևով.
[[Պատկեր:Silver ore.JPG|thumb|right|Արծաթի հանքաքար]]
* արգենտիտ (արծաթ-ծծումբ)
* պիրարգիրիտ (արծաթ-ծարիր-ծծումբ)
Տող 139 ⟶ 19՝
 
Արծաթի հիմնական մասը, որպես կողմնակի արգասիք, կորզվում է այլ մետաղների ([[ցինկ]], [[կապար]], [[կոբալտ]], [[պղինձ]]) արդյունահանման ժամանակ։
{| class="wikitable" style="text-align:left;float:right"
|+ Արծաթի արտադրությունը (2011)
|-
!α/α||երկրներ||տոննա||տոկոս %
|-
| style="text-align:center;"|1||{{դրոշ|Մեքսիկա}}||4.753|| style="text-align:center;"|20, 06
|-
| style="text-align:center;"|2||{{դրոշ|Պերու}}||3.415|| style="text-align:center;"|14, 42
|-
| style="text-align:center;"|3||{{դրոշ|Կիև}}||3.232|| style="text-align:center;"|13, 64
|-
| style="text-align:center;"|4||{{դրոշ|Ավստրալիա}}||1.717|| style="text-align:center;"|7, 25
|-
| style="text-align:center;"|5||{{դրոշ|Չիլի}}||1.309|| style="text-align:center;"|5, 53
|-
| style="text-align:center;"|6||{{դրոշ|Լեհաստան}}||1.269|| style="text-align:center;"|5, 36
|-
| style="text-align:center;"|7||{{դրոշ|Ռուսաստան}}||1.244|| style="text-align:center;"|5, 25
|-
| style="text-align:center;"|8||{{դրոշ|Բոլիվիա}}||1.213|| style="text-align:center;"|5, 12
|-
| style="text-align:center;"|9||[[Պատկեր:Flag of the United States (Pantone).svg|20px]]||1120||4, 73
|-
|10||{{դրոշ|Արգենտինա}}||align="right"|703|| style="text-align:center;"|2, 97
|}
=== Հանքավայրեր ===
Արծաթի հանքաքարի ամենախոշոր հանքավայրերը գտնվում են [[Մեքսիկա]]յում, [[Կանադա]]յում, [[Ավստրալիա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում, [[Ճապոնիա]]յում, [[Ռուսաստան]]ում, [[Գերմանիա]]յում, [[Իսպանիա]]յում, [[Պերու]]ում, [[Չիլի]]ում,
 
[[Պատկեր:World Silver Production 2011.svg|400px|մինի|ձախից|Արծթի արտդրությունը տարբեր երկրներում (2011 թվական)]]
[[Չինաստան]]ում, [[Լեհաստան]]ում, [[Ղազախստան]]ում, [[Ռումինիա]]յում, [[Շվեդիա]]յում, [[Չեխիա]]յում, [[Սլովակիա]]յում, [[Ավստրիա]]յում, [[Հունգարիա]]յում, Նորվեգիայում<ref>[http://www.proserebro.com/ag/mestorozhdeniya Про серебро " месторождения<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>: Ինչպես նաև արծաթի հանքավայրեր կան Հայաստանում, [[Կիպրոս]]ում և [[Սարդինիա]]ում<ref>[http://www.proserebro.com/istoriya-serebra Про серебро " История серебра<!-- Заголовок добавлен ботом -->]</ref>:
 
Տող 196 ⟶ 51՝
 
: <math>\mathsf{3Ag + HCl + HNO_3 = 3AgCl + NO + 2H_2O}</math>
 
Օգտագործվում է օրգանական սինթեզում, հակագազերում։ Ag<sub>2</sub>O-ի ջրային լուծույթը հիմնային է, որը, ըստ երևույթին, արծաթի հիդրօքսիդի (AgOH) առկայության արդյունք է։ AgO մուգ մոխրագույն մետաղափայլ բյուրեղական նյութ է։ Քայքայվում է 100&nbsp;°C-ում, 110&nbsp;°C-nւմ պայթյունով։ Լուծվում է թթուներում, օքսիդիչ է։ Օգտագործվում է «գերօքսիդային» գալվանական էլեմենտներ պատրաստելիս։ Ատոմական ջրածնի և արծաթի փոխազդմամբ ստացվում է արծաթի հիդրիդը՝ AgH, որը խոնավության առկայությամբ արագ քայքայվող սպիտակ բյուրեղական նյութ է։
 
Սենյակային ջերմաստիճանում արծաթը փոխազդում է [[հալոգեններ]]ի հետ՝ առաջացնելով համապատասխան հալոգենիդի պաշտպանական շերտ։ Ջերմաստիճանի բարձրացումը և խոնավության առկայությունը հեշտացնում են հալոգենիդի առաջացումը։ AgF բաց դեղնավուն, ամորֆ նյութ է։ Լավ լուծվում է ջրում։ AgF<sub>2</sub> և Ag<sub>2</sub>F ջրի առկայությամբ անկայուն են։
 
: <math>\mathsf{Ag + F_{2} = 2AgF_2}</math>
 
Չոր [[օդ]]ում և տեսանելի լույսի ազդեցությամբ ֆտորիդները կայուն են։
 
: <math>\mathsf{2Ag + I_{2} = 2AgI}</math>
 
Արծաթի յոդիդը (բաց դեղնավուն բյուրեղներ) ջրում վատ լուծվող նյութ է։ Լույսի ազդեցությամբ քայքայվում է, օգտագործվում է լուսանկարչության մեջ։ Արծաթը միանում է ծծմբին և նրա ցնդող միացություններին՝ առաջացնելով սուլֆիդ՝ Ag<sub>2</sub>S, որը սև, ջրում անլուծելի լուսազգայուն նյութ է․ ստացվում է արծաթի լուծելի [[աղեր]]ի և ծծմբածխածնի փոխազդմամբ։
 
: <math>\mathsf{2Ag + S = Ag_{2}S}</math>
 
: <math>\mathsf{2Ag + H_{2}S = Ag_{2}S + H_{2} {\uparrow}}</math>
 
Արծաթը [[ազոտ]]ին անմիջականորեն չի միանում։ Հայտնի են անկայուն արծաթի նիտրիդը՝ Ag<sub>3</sub>N (շագանակագույն, պինդ նյութ), և արծաթի ազիդը՝ AgN<sub>3</sub> (սպիտակ բյուրեղներ, որոնք տաքացնելիս կամ հարվածից պայթում են։
 
[[Ածխածին]]ը միանում է արծաթին միայն շիկացնելիս՝ առաջացնելով արծաթի կարբիդ՝ Ag<sub>2</sub>C<sub>2</sub>, որը սպիտակ փոշի է, պայթում է հարվածից և ուժեղ լուսավորումից։
 
Մետաղների հետ արծաթը առաջացնում է [[համաձուլվածքներ]]։ Ա․ լուծվում է թթուներում միայն օքսիդիչների առկայությամբ։
 
: <math>\mathsf{Ag + FeCl_{3} = AgCl + FeCl_{2}}</math>
 
Լավ լուծվում է HNO<sub>3</sub>-ում, եռացող խիտ է H<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>-ում։ Արծաթի աղերը մեծմասամբ ջրում վատ են լուծվում։
 
: <math>\mathsf{Ag + 2HNO_{3(conc)} = AgNO_{3} + NO_{2} {\uparrow} + H_{2}O}</math>
 
: <math>\mathsf{2Ag + H_2SO_{4} = Ag_2SO_{4} + SO_{2} + H_{2}O}</math>
 
Լավ լուծվում են նիտրատը, ֆտորիդը, գերքլորատը։ Լուծելի աղերը անգույն են և թունավոր։ Արծաթի սուլֆատը՝ Ag<sub>2</sub>SO<sub>4</sub>, սպիտակ բյուրեղական, ջրում վատ լուծվող նյութ է (0, 79 գ, 100 մլ ջրում, 20&nbsp;°C)։
 
: <math>\mathsf{4Ag + 2H_{2}S + O_{2} = 2Ag_{2}S + 2H_{2}O}</math>
 
Արծաթի կարբոնատը՝ Ag<sub>2</sub>CO<sub>3</sub>, դեղնավուն, լուսազգայուն նյութ է, օգտագործվում է օրգանական սինթեզում։ Արծաթի աղերը համապատասխան անիոնների ավելցուկի առկայությամբ առաջացնում են կոմպլեքսային միացություններ՝ K[Ag(CN)<sub>2</sub>], K<sub>3</sub>[AgCl<sub>4</sub>] և այլն։ Արծաթի իոնների ամենաչնչին քանակներն անգամ (2, 15•10<sup>−9</sup> գ/լ) ունեն մանրէասպան հատկություն։
 
: <math>\mathsf{ 2Na[Ag(CN)_{2}] + Zn = Na_{2}[Zn(CN)_{4}] + 2Ag}</math>
 
== Բնութագիր հատկանիշներ ==
Բոլոր [[մետաղ]]ներից ամենամեծ [[էլեկտրական հաղորդականություն]]ը հենց արծաթն ունի, այն նույնիսկ բարձր է [[պղինձ|պղնձի]] հաղորդականությունից։ Բայց իր թանկարժեքության և լաքոտվելու հատկության պատճառով այն իր լայն կիրառությունը չի գտել էլեկտրական նպատակների համար։
 
Մաքուր արծաթը ունի ամենաբարձր [[ջերմային հաղորդականություն]]ը, ամենասպիտակ գույնը, ամենաբարձր [[օպտիկական անդրադարձողականություն]]ը։ Համեմատած այլ մետաղների հետ՝ արծաթը ունի ամենացածր կոնտակտ դիմադրողականությունը։
<center></center>
<gallery>
Silver-d06-42a.jpg|
Acanthite-119626.jpg|
Pyrargyrite-119806.jpg|
Proustite-118480.jpg|
Chlorargyrite-245502.jpg|
134 Tetraedrita.jpg|
File:Freibergite.jpg|
Silver Bar 01.jpg
Pomeranian pendant.JPG
</gallery>
</center>
 
== Իզոտոպներ ==
Բնական արծաթը բաղկացած է <sup>107</sup>Ag(51, 35 %) և <sup>109</sup>Ag(48, 65 %) կայուն [[իզոտոպներ]]ից։ Արհեստականորեն ստացվել են 102-117 զանգվածի թվերով ռադիոակտիվ իզոտոպներ, որոնցից ամենակայունը <sup>110</sup>Ag է (T<sub>1/2</sub> = 253 օր)։
 
== Կիրառություն ==
Տող 268 ⟶ 68՝
 
Մեծ կիրառություն ունեն նաև արծաթի աղերը։ Լյապիսը (արծաթի նիտրատը՝ AgNO<sub>3</sub>) օգտագործվում է բժշկության մեջ՝ որպես հականեխիչ և աղաղող նյութ։ Արծաթի որոշ աղեր (AgCl, AgBr, AgNO<sub>3</sub>) լուսազգայուն են. լույսի ազդեցությամբ քայքայվում և սևանում են, այդ պատճառով օգտագործվում են լուսանկարչական ժապավենների և թղթերի արտադրության մեջ։
 
== Տես նաև ==
* [[Արծաթագործություն]]
* [[Արծաթի նիտրատ]]
* [[Արծաթի համաձուլվածքներ]]
* [[Արծաթի բրոմիդ]]
* [[Արծաթի քլորիդ]]
* [[Պարբերական աղյուսակ]]
 
== Ծանոթագրություններ ==
{{ծանցանկ}}
 
== Արտաքին հղումներ ==
* [http://www.webelements.com/webelements/elements/text/Ag/key.html Серебро на Webelements]
* [http://n-t.ru/ri/ps/pb047.htm Серебро в Популярной библиотеке химических элементов]
* [http://www.krugosvet.ru/enc/nauka_i_tehnika/himiya/SEREBRO.html Энциклопедия Кругосвет]
* [http://twt.mpei.ac.ru/MAS/Worksheets/ChemTD/Ag.mcd Термодинамические свойства серебра (Mathcad Calculation Server)]
* [http://www.fda.gov/AnimalVeterinary/NewsEvents/CVMUpdates/ucm127976.htm Colloidal silver not approved (''Коллоидное серебро не одобрено'')]{{ref-en}}
* Учебник «Неорганическая химия» под редакцией Ю. Д. Третьякова
* [http://vtorserebro.narod.ru/ Вторичное серебро]
* [http://www.xumuk.ru/toxicchem/142.html Соединения серебра (токсикологическая химия)]
* [http://www.xumuk.ru/bse/2455.html Серебро в Большой советской энциклопедии]
* [http://www.xumuk.ru/spravochnik/257.html Физико-химические свойства серебра (справочник)]
* [http://twt.mpei.ac.ru/MCS/Worksheets/Chem/ChemTherm/Ag.xmcd Термодинамические свойства серебра (online расчет)]
 
{{Փոքր պարբերական աղյուսակ}}
 
[[Կատեգորիա:Արծաթ]]
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Արծաթ» էջից