«Ատոմ»–ի խմբագրումների տարբերություն
Content deleted Content added
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ |
չNo edit summary |
||
Տող 1.
{{արևմտահայերեն|Հիւլէ}}
{{Տեղեկաքարտ Տարրական մասնիկ}}
'''Ատոմ''', քիմիական տարրերի հատկություններ ունեցող սովորական նյութի ամենափոքր բաղադրիչ մասը։ Ցանկացած [[պինդ մարմին]], [[հեղուկ]], [[գազ]] կամ [[Պլազմա (ֆիզիկա)|պլազմա]] կազմված է չեզոք կամ [[Իոնացում|իոնացված]] ատոմներից։ Ատոմները շատ փոքր են. սովորաբար մոտ 100 [[պիկոմետր]] (մեկ մետրի տասը միլիարդերորդը)։
[[Դը Բրոյլի ալիք|Փոքր չափերի]] պատճառով ատոմների վաքագծի վերաբերյալ դասական ֆիզիկայի կանխատեսումները նկատելիորեն սխալ են, ինչը պայմանավորված է [[Քվանտային մեխանիկա|քվանտային էֆեկտներով]]։ Ֆիզիկայի զարգմացման ընթացքում ատոմային մոդելները հիմնվել են քվանտային սկզբունքների վրա՝ ատոմը վարքագիծն ավելի լավ կանխատեսելու և բացատրելու համար։
Ցանկացած ատոմ կազմված է մեկ [[Միջուկ (ատոմ)|միջուկից]] և մեկ կամ ավելի [[էլեկտրոն]]ներից։ Միջուկը կառուցված է մեկ կավ ավել պրոտոններից և սովորաբար գրեթե նույն քանակությամբ [[նեյտրոն]]ներից։ Պրոտոններն ու նեյտրոնները կոչվում են [[նուկլոն]]ները։ Ատոմի զանգվածի ավելի քան 99.94%-ը միջուկն է։ Պրոտոններն ունեն դրական, էլեկտրոնները՝ բացասական, իսկ նեյտրոնները՝ չեզոք [[էլեկտրական լիցք]]։ Եթե ատոմում էլեկտրոնների և պրոտոնների թիվը հավասար է, ուրեմն այն էլեկտրականապես չեզոք է։ Եթե ատոմում պրոտոնների համեմատ կան ավել կամ պակաս էլեկտրոններ, ուրեմն այն համապատասխանաբար բացասական կամ դրական լիցք ունի և կոչվում է [[իոն]]։
Ատոմում էլեկտրոնները միջուկի հետ կապված են [[էլեկտրամագնիսականություն|էլեկտրամագնիսական]] ուժի միջոցով։ Պրոտոնները և նեյտրոնները միջուկում կապված են [[միջուկային ուժեր]]ով, որոնք սովորաբար ավելի ուժեղ են էլեկտրամագնիսական ուժերից և չեզոքացնում են դրական լիցք ունեցող պրոտոնների միջև եղած վանող ուժերին։ Որոշակի պայմաններում վանող էլեկտրամագնիսական ուժը կարող է միջուկային ուժերից ուժեղ դառնալ, ինչի հետևանքով միջուկից կարող են նուկլոններ հեռանալ (այս [[Ռադիոակտիվություն|միջուկային տրոհման]] արդյունքում առաջանում է այլ քիմիական տարր)։
Ատոմում պրոտոնների քանակով է պայմանավորված թե ինչ քիմիական տարրի ատոմ է այն. օրինակ՝ [[պղինձ|պղնձի]] բոլոր ատոմները ունեն 29 պրոտոն, իսկ նեյտրոնների թվով պայմանավորված թե քիմիական տարիի որ իզոտոպից է ատոմը։ Էլեկտրոնների քանակը ազդեցություն ունի ատոմի էլեկտրամագնիսական հատկությունների վրա։ [[Քիմիական կապ]]երի միջոցով ատոմները կարող են [[քիմիական միացություններ]] կազմել, ինչպես օրինակ [[մոլեկուլ]]ները։
== Ատոմային տեսության պատմություն ==
=== Ատոմները փիլիսոփայությունում ===
{{հիմնական|ատոմիզմ}}
Այն միտքը, որ նյութը կազմած է դիսկրետ միավորներից հանդիպում է բազմաթիվ անտիկ մշակույթներում, ինչպես օրինակ՝ Հնդկաստանում և Հունաստանում։ «Ատոմ» անվանումը տրվել է հին հույն փիլիսոփաների կողմից։ Սակայն, այս գաղափաները հիմնված էին փիլիսոփայական և աստվածաբանական հիմնավորումների վրա, ոչ թե ապացույցների և փորձերի։ Այդ պատճառով ատոմի կառուցվածքի և վարքագծի մասին նրանց պատկերացումները սխալ էին։ Նրանք նաև չէին կարող համոզել, այսպիսով ատոմիզմը նյութի բնույթի վերաբերյալ բազմաթիվ տեսություններից մեկն էր։ Միայն 19-րդ դարում ատոմի գաղափարը ընդունվեց գիտնականների կողմից, երբ քիմիայում արվեցին այնպիսի հայտնագորցություններ, որոնք միայն կարող էին բացատրվել ատոմի գոյությամբ։
===Ապացույցի վրա հիմնված առաջին տեսություն===
[[File:Daltons symbols.gif|right|thumb|
Various atoms and molecules as depicted in [[Ջոն Դալթոն]]'s ''A New System of Chemical Philosophy'' (1808).]]
1800-ական թվականների սկզբին [[Ջոն Դալթոն]]ը ատոմի գաղափարի միջոցով է բացատրել այն, որ [[Քիմիական տարրեր|տարրերը]] միշտ փոխազդում են փոքր ամբողջ թվերի հարաբերությամբ։՚ Օրինակ՝ գոյություն ունի երկու անագի օքսիդ. մեկը՝ 88.1% անագ, 11.9% թթվածին, երկրորդը՝ 78.7% անագ, 21.3% թթվածին (համապատասխանաբար [[անագի օքսիդ(II)]] և [[անագի օքսիդ(IV)]])։ Սա նշանակում է, որ 100 գրամ միայն կարող է միանալ 13.5 կամ 27 գրամ թթվածնի հետ։ 13.5-ը և 27-ը կազմում եմ 1:2 հարաբերություն։ Այս փաստից ելնելով Դալթոնը եզրակացրեց, որ տարրերը փոխազդում են դիսկրետ միավորների (այլ կերպ ասած՝ ատոմների) ամբողջ թվի բազմապատիկներով։ Անագի օքսիդի պարագայում մեկ անագի ատոմը կարող է միանալ կամ մեկ, կամ երկու թթվածնի ատոմի հետ։<ref name="From AtomosToAtom">{{cite book|author=Andrew G. van Melsen |year=1952 |title=From Atomos to Atom |isbn= 0-486-49584-1 |publisher=Dover Publications |location=Mineola, N.Y.}}</ref>
Դալթոնը նաև հավատում էր, որ ատոմի տեսությունը կարող է բացատրել, թե ինչու է ջուրը տարբեր գազեր տարբեր հարաբերությամբ կլանում։ Օրինակ՝ նա գտավ, որ ջուրը [[ածխաթթու գազ]] շատ ավելի լավ է կլանում, քան [[ազոտ]]։<ref name = "Dalton_1803_paper">Dalton, John. "[http://web.lemoyne.edu/~GIUNTA/dalton52.html On the Absorption of Gases by Water and Other Liquids]", in ''Memoirs of the Literary and Philosophical Society of Manchester''. 1803. Retrieved on August 29, 2007.</ref> Դալթոնը կարծում էր, որ սա կապված է գազերի համապատասխան մասնիկների զանգվածների և դասավորության տարբերությունների հետ (ածխաթթու գազի մոլեկուլը (CO<sub>2</sub>) շատ ավելի մեծ և ծանր է ազոտի մոլեկուլից (N<sub>2</sub>))։
=== Բրոունյան շարժում ===
1827 թվականին [[Բուսաբանություն|բուսաբան]] [[Ռոբերտ Բրոուն]]ը ջրի մեջ ծաղկափոշու շարժը մանրադիտոկով ուսումնասիրելիս հայտնաբերեց, որ նրանք շարժվում են անկոնոն, այ երևույթը այժմ կոչվում է «[[Բրոունյան շարժում]]»։ Ենթադրվում էր, որ սրա պատճառը ջրի մոլեկուլների շարժն է։ 1905 թվականին [[Ալբերտ Այնշտայն]]ը ապացուցեց այս մոլեկուլների և նրանց շարժման գոյությունը՝ բրոունյան շարժման առաջին վիճակագրական վերլուծությամբ։<ref name=adp322_8_549/><ref>{{cite book
|last=Mazo|first=Robert M.|year=2002
|title=Brownian Motion: Fluctuations, Dynamics, and Applications
|publisher=Oxford University Press|isbn=0-19-851567-7
|oclc=48753074|pages=1–7}}
</ref><ref name=lee_hoon1995/> Ֆրանսիացի ֆիզիկոս [[Ժան Բատիստ Պերրեն]]ը օգտագործել է Այնշտայնի աշխատանքները՝ ատոմների զանգվածն ու չափերը փորձնականորեն որոշելու համար։<ref name=e31_2_50/>
== Ատոմի միջուկի կառուցվածք ==
Տող 36 ⟶ 54՝
== Ծանոթագրություններ ==
{{Reflist
<ref name=adp322_8_549>{{cite journal|last=Einstein|first=Albert|year=1905|title=Über die von der molekularkinetischen Theorie der Wärme geforderte Bewegung von in ruhenden Flüssigkeiten suspendierten Teilchen|journal=[[Annalen der Physik]]|volume=322|issue=8|pages=549–560|language=German|url=http://www.zbp.univie.ac.at/dokumente/einstein2.pdf|format=PDF|doi=10.1002/andp.19053220806|accessdate=4 February 2007|bibcode = 1905AnP...322..549E }}</ref>
<ref name=lee_hoon1995>{{cite web|last=Lee|first=Y.K.|year=1995|author2=Hoon, K.|title=Brownian Motion|url=http://www.doc.ic.ac.uk/~nd/surprise_95/journal/vol4/ykl/report.html|publisher=[[Imperial College]]|accessdate=18 December 2007| archiveurl= https://web.archive.org/web/20071218061408/http://www.doc.ic.ac.uk/~nd/surprise_95/journal/vol4/ykl/report.html| archivedate= 18 December 2007 <!--DASHBot-->| deadurl= no}}</ref>
<ref name=e31_2_50>{{cite journal|last=Patterson|first=G.|year=2007 |title=Jean Perrin and the triumph of the atomic doctrine|journal=[[Endeavour (journal)|Endeavour]]|volume=31|issue=2|pages=50–53|doi=10.1016/j.endeavour.2007.05.003|pmid=17602746}}</ref>
}}
{{մասնիկներ}}
| |||