«Սինո-ճապոներեն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սինո-ճապոներեն բառապաշար''' կամ '''կանգո''' (ճապոներեն՝ {{lang-ja|漢語}} - ''Հան բառեր''), վերաբերում է [[ճապոներեն]]<nowiki/>ի բառապաշարի այն հատվածին, որը ձևավորվել է [[չինարեն]]<nowiki/>ում կամ որում առկա են չինարեն տարրեր: Քերականական և շարահյուսական որոշ կառույցներ նույնպես կարող են համարվել սինո-ճապոներեն: ''Կանգոն'' սինո-ճապոներենի ճապոներեն անվանումն է և նշանակում է «չինարեն բառեր»:<ref>Shibatani, Masayoshi. [https://books.google.com/books?vid=ISBN0521369185&id=sD-MFTUiPYgC&pg=RA1-PA167&lpg=RA1-PA167&dq=%22Sino-Japanese%22+vocabulary&sig=v0OQy6QCTO_GkvVeFaNuQDf9ujQ#PRA1-PA142,M1 ''The Languages of Japan (Section 7.2 "Loan words", p.142)''], Cambridge University Press, 1990. ISBN 0-521-36918-5</ref> Կանգոն ճապոներենի ընդհանուր [[բառապաշար]]<nowiki/>ի երեք հիմնական բաժիններից մեկն է: Մյուս երկու բաժիններն են մայրենի ճապոներենի բառապաշարը և այլ լեզուներից [[փոխառություն]]<nowiki/>ները: Հաշվարկվել է, որ ճապոներենի բառապաշարի մոտ 60%-ը կանգո բառապաշարն է, սակայն առօրյա խոսքում այն կազմում է բառերի մոտ 18%-ը: <ref>{{nihongo2|国立国語研究所『テレビ放送の語彙調査Ｉ』（平成7年，秀英出版）}}Kokuritsu Kokugo Kenkyuujo, "Terebi Hoosoo no Goi Choosa 1" (1995, Shuuei Publishing)</ref>

[[Չինաստան]]<nowiki/>ի մեծ տարածքի և զարգացած մշակույթի շնորհիվ չինարենը պատմության ընթացքում մեծ ազդեցություն է ունեցել ճապոներենի[[ճապոներեն]]ի, կորեերենի[[կորեերեն]]ի, վիետնամերենի[[վիետնամերեն]]ի և [[Արևելյան Ասիա|արևելաասիական]] այլ լեզուների վրա այնպես, ինչպես [[հունարեն]]<nowiki/>ը և [[լատիներեն]]<nowiki/>ն են ազդել [[Եվրոպա]]<nowiki/>յի պատմության վրա: Օրինակ՝ միջին չինարենում ''վառոդ'' բառի համարժեքը ''հուոյաո'' (火藥) է, իսկ կորեերենում դրա համարժեքը ''հուայակ''ն է, ճապոներենում՝ ''կայակու'': Երբ տեղի ունեցանեն ունեցել չինարենի և ճապոներենի միջև առաջին բախումները, ճապոներենում դեռևս չկարչկային գրային համակարգ, այնինչ չինարենն ուներ գրավոր լեզու և ակադեմիական շատ ինֆորմացիատեղեկատվություն, որն էլ իր հերթին առաջ էր բերում նոր բառեր և տերմիններ ստեղծելու անհրաժեշտությունը:<ref>[http://crlao.ehess.fr/document.php?id=1217 Baxter-Sagart Old Chinese reconstruction, version 1.0], also available at [[wikt:Appendix:Baxter-Sagart Old Chinese reconstruction|Wiktionary]]; see also [[Baxter's transcription for Middle Chinese]]</ref> ՉինարենըՉինարենն այսպիսով դարձել էր [[գիտություն|գիտության]], [[կրթություն|կրթության]] և կրոնի[[կրոն]]ի լեզուն: Ճապոներենում գործածված ամենահին գրային համակարգը գրական չինարենն էր, որը կոչվում էր ''կանբուն'': Կանբուն գրային համակարգը պարտադրում էր, որ յուրաքանչյուր գրագետ ճապոնացի վարժ տիրապետի գրավոր չինարենին, սակայն շատ քիչ ճապոնացիներ էին վարժ խոսում չինարեն:

Չինարենից վերցված բառերի արտասանությունը նմանեցվում էի չինարենի արտասանությանը: Սինո-ճապոներեն բառապաշարը դեռևս ճապոներենում շատ կարևոր մաս է, ինչպես օրինակ լատիներեն կամ հունարեն ծագման բառերը [[անգլերեն]]<nowiki/>ում:

Չինարենից փոխառությունները նաև ազդել են ճապոներենի [[Հնչյունաբանություն|հնչյունաբանության]] վրա՝ առաջ բերելով լեզվի այնպիսի զարգացումներ, ինչպիսիք են փակ [[վանկ]]<nowiki/>երը և [[ձայնավորներ]]<nowiki/>ի և [[բաղաձայններ]]<nowiki/>ի երկար արտասանությունը:

Սինո-ճապոներեն բառերը հիմնականում [[Գոյական անուն|գոյական]]<nowiki/>ներ են, որոնցից շատերը բայական կամ ածականական գոյականներ են, որն էլ նշանակում է, որ դրանք կարող են նախադասության մեջ հանդես գալ որպես [[բայ]]<nowiki/>եր կամ [[Ածական անուն|ածական]]<nowiki/>ներ: Բայական գոյականները կարող են գործածվել որպես բայեր ''սուրու'' (する, "անել") մասնիկը կցելու դեպքում:

Բացի գոյական + ''սուրու'' բանաձևից բայական գոյականները, որոնց արմատը արտահայտված է մեկ [[հիերոգլիֆ]]<nowiki/>ով, ենթարկվում են հնչյունային փոփոխությունների, ինչպես օրինակ ''սուրու(〜する) - զուրու(〜ずる)'' :

''Կանգո'' տերմինը հաճախ կիրառվում է ''օնյոմի (音読み)'' տերմինի հետ, որը նշանակում է հնչյունների ընթերցում: Այն մի համակարգ է, որը թույլ է տալիս չինարենից փոխառած բառերը կարդալ չինարենին հնարավորինս նման: ''Օնյոմին'' նաև հայտնի է ինչպես սինո-ճապոնական արտասանություն և տարբերվում է ''կունյոմի''ից (訓読み), « կարդալ ըստ նշանակության») , որի դեպքում չինարեն հիերոգլիֆները կարդացվում են մայրենի ճապոներենի բառերի արտասանությամբ:

Այդուհանդերձ, կան դեպքեր, երբ ''օնյոմի''ի և ''կունյոմի''ի միջև տարբերությունը կապված չէ [[Ստուգաբանություն|ստուգաբանական]] ծագման հետ: Ճապոնիայում ստեղծված չինական հիերոգլիֆները, որոնք կոչվում են ''կոկուջի''  (国字), սովորաբար ունեն միայն ''կունյոմի'' (訓読み) , բայց կան ''կոկուջիներ,'' որոնք ունեն ''օնյոմի (音読み)'' :

Չնայած որ չինարենից վերցվել է մեծ չափով սինո-ճապոներեն բառապաշար, շատ բառեր ստեղծել են հենց ճապոնացիները՝ օգտագործելով սինո-ճապոնական ձևեր: Սրանք հայտնի են ինչպեսորպես ''վասեի կանգո'' (和製漢語), որը թարգմանաբար նշանակում է «ճապոնացիների ստեղծած կանգո»: Այն չպետք է շփոթել ''վասեի էիգո''յի հետ (和製英語), որը նշանակում է «ճապոնացիների ստեղծած անգլերեն»: <ref>{{cite book|title=Language change in East Asia|last=Chung|first=Karen S.|publisher=Curzon|year=2001|isbn=0700713778|location=Richmond, Surrey|pages=161–163|chapter=Chapter 7: Some Returned Loans: Japanese Loanwords in Taiwan Mandarin|ref=harv|editor1-first=T. E|editor1-last=McAuley}}</ref>

Շատ ''վասեի կանգոներ'' վերաբերում են գաղափարների, որոնք կան միայն ճապոներենում , ինչպես օրինակ ''դայմիո'' (大名), ''վակա'' (和歌), ''գեիշա''(芸者) և այլն:

Չինարենում հիերոգլիֆների միևնույն համադրությունը կարող է ունենալ տարբեր իմաստներ, կամ էլ ընդհանրապես իմաստ չունենալ: Օրինակ՝ ''գոհան'' (ご飯 կամ 御飯 , որը նշանակում է «եփած բրինձ») արտահայտությունը կեղծ կանգո է և գոյությություն չունի չինարենում:

Առաջին հայացքից շատ սինո-ճապոներեն բառերի արտասանությունը նման չէ ժամանակակից չինարենի արտասանությանը: Առաջին հերթին՝ չինարենից փոխառությունները իրականացվել են երեք հիմնական փուլերով,փուլերով․ որոնքդրանք են՝ ''գո-օն'' (呉音), ''կան-օն''(漢音) և ''տո-օն'' (唐音): Այս փուլերը տեղի են ունեցել դարերի ընթացքում, չինարենի հնչյունաբանական պատմության տարբեր շրջաններում, և այսպիսով չինարեն արտասանությունը տարբերվում է ճապոներեն արտասանությունից: Բացի այդ, ժամանակակից չինարենի և ճապոներենիիճապոներենի միջև արտասանական տարբերությունների համար կա երկու հիմնական պատճառ.

# Շատ սինոՍինո-ճապոներեն շատ բառեր փոխառվել են մ.թ. 5-9-րդ դարերում, [[Վաղվաղ միջին չինարեն]]<nowiki/>ից [[հին ճապոներեն]]: Այդ ժամանակից ի վեր երկու լեզուներն էլ նշանակալի փոփոխություններ են կրել: Սա է պատճառը, որ արտասանությունը ժամանակի ընթացքում ավելի և ավելի է փոխվել:

# [[Մանդարին (լեզու)|Մանդարին]] չինարենում արևմուտքի հետ շփման արդյունքում հնչյունների փոփոխություն է տեղի ունեցել, որը կոչվում է [[քմայնացում]]: Արդյունքում օրինակ՝ ''Peking'' (北京՝ կարդացվում է Պեկինգ) - ը դարձել է  ''Běijīng: (կարդացվում է ՝'' Բեիձինգ'')''։ Սինո-ճապոներենում այս փոփոխությունները տեղի չեն ունեցել : Այսպիսով, մանդարինի ''ցի'' (qì- 氣,օդ, շունչ, հոգի) բառը համապատասխանում է ճապոներենի ''կի'' բառին:

# Չինարենի ձայնավորները շատ հաճախ համապատասխանում են սինո-ճապոներենի ձայնավորներին:

# Մանդարին չինարենում ժամանակի ընթացքում կորել է [[Բաղաձայններ|խուլ և ձայնեղ բաղաձայններ]]<nowiki/>ի միջև տարբերությունը: Այստեղ բացառություն են չինարենի [[Վու բարբառ]]<nowiki/>ները, օրինակ՝ [[Շանհայի բարբառ]]<nowiki/>ը: Շանհայի բարբառի ձայնեղ բաղաձայնները համընկնում են ճապոներենի ''գո-օն'' արտասանության հետ: Օրինակ՝ 葡萄 (խաղող) բառը Շանհայի բարբառով կարդացվում է ինչպես ''բուդո (budo) ,'' և այն նույն կերպ է արտասանվում ճապոներենում: Սակայն մանդարինում այն կարդացվում է ''փութաո (pútáo)'':

#Ժամանակակից մանդարինում բոլոր վանկերն ավարտվում են կամ ձայնավորով կամ էլ փոքր թվով բաղաձայններով, որոնցից են «n», «ng»կամ էլ «r» բաղաձայնները: Միջին չինարենում սակայն վանկերը կարող էին ավարտվել օրինակ [p], [t], [k] և  [m] բաղաձայններով, և սա պահպանվել է սինո-ճապոներենում: Սակայն քանի որ սինո-ճապոներենում ևս թույլատրելի չէ վանկն այս բաղաձայններով ավարտել, վանկի վերջից կցվում է հավելյալ ձայնավոր:

#[[Հին ճապոներեն]]<nowiki/>ի /p/ հնչյունը փոխարինվել է /h/- ով: Երբ միջին չինարենի որևէ բառ ավարտվում էր /p/-ով, դա դժվարություն էր առաջացնում ճապոներենում: Օրինակ՝ միջին չինարենի /dʑip/ (տասը) բառը փոխառվել է և հին ճապոներենում դարձել է /zipu/: Ժամանակի ընթացքում այն ենթարկվել է փոփոխությունների՝ /zipu/ > /zihu/ > /ziu/ > /zyū/ >/jū/: