«Սինո-ճապոներեն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Սինո-ճապոներեն բառապաշար''' կամ '''կանգո''' (ճապոներեն՝ 漢語- Հան բառեր), վերաբերում է ճապոներենի[[ճապոներեն]]<nowiki/>ի բառապաշարի այն հատվածին, որը ձևավորվել է չինարենում[[չինարեն]]<nowiki/>ում կամ որում առկա են չինարեն տարրեր: Քերականական և շարահյուսական որոշ կառույցներ նույնպես կարող են համարվել սինո-ճապոներեն: ''Կանգոն'' սինո-ճապոներենի ճապոներեն անվանումն է և նշանակում է «չինարեն բառեր»: Կանգոն ճապոներենի ընդհանուր բառապաշարի[[բառապաշար]]<nowiki/>ի երեք հիմնական բաժիններից մեկն է: Մյուս երկու բաժիններն են մայրենի ճապոներենի բառապաշարը և այլ լեզուներից փոխառությունները[[փոխառություն]]<nowiki/>ները: Հաշվարկվել է, որ ճապոներենի բառապաշարի մոտ 60%-ը կանգո բառապաշարն է, սակայն առօրյա խոսքում այն կազմում է բառերի մոտ 18%-ը:

Կանգոն, որը ճապոներենում չինարեն ծագում ունեցող բառերի գործածումն է, չպետք է շփոթել կանբունի''կանբուն''ի հետ, որը իսկական չինարեն բառեր գրելն է ճապոնացիների կողմից: Եվ՛ կանգոն''կանգո''ն և՛ կանբունը''կանբուն''ը ունեն [[սինո-քսենիկ]] լեզվաբանական և հնչյունաբանական տարրեր, որոնք կարելի է գտնել կորեերենում[[կորեերեն]]<nowiki/>ում և վիետնամերենում[[վիետնամերեն]]<nowiki/>ում, այսինքն՝ դրանք օտար (սինո) տարրեր են:

Չինաստանի[[Չինաստան]]<nowiki/>ի մեծ տարածքի և զարգացած մշակույթի շնորհիվ չինարենը պատմության ընթացքում մեծ ազդեցություն է ունեցել ճապոներենի, կորեերենի, վիետնամերենի և արևելաասիական այլ լեզուների վրա այնպես, ինչպես հունարենը[[հունարեն]]<nowiki/>ը և լատիներենն[[լատիներեն]]<nowiki/>ն են ազդել Եվրոպայի[[Եվրոպա]]<nowiki/>յի պատմության վրա: Օրինակ՝ միջին չինարենում վառոդ բառի համարժեքը ''հուոյաո'' (火藥) է, իսկ կորեերենում դրա համարժեքը ''հուայակ''ն է, ճապոներենում՝ ''կայակու'': Երբ տեղի ունեցան չինարենի և ճապոներենի միջև առաջին բախումները, ճապոներենում դեռևս չկար գրային համակարգ, այնինչ չինարենն ուներ գրավոր լեզու և ակադեմիական շատ ինֆորմացիա, որն էլ իր հերթին առաջ էր բերում նոր բառեր և տերմիններ ստեղծելու անհրաժեշտությունը: Չինարենը այսպիսով դարձել էր գիտության, կրթության և կրոնի լեզուն: Ճապոներենում գործածված ամենահին գրային համակարգը գրական չինարենն էր, որը կոչվում էր ''կանբուն'': Կանբուն գրային համակարգը պարտադրում էր, որ յուրաքանչյուր գրագետ ճապոնացի վարժ տիրապետի գրավոր չինարենին, սակայն շատ քիչ ճապոնացիներ էին վարժ խոսում չինարեն:

Չինարենից վերցված բառերի արտասանությունը նմանեցվում էի չինարենի արտասանությանը: Սինո-ճապոներեն բառապաշարը դեռևս ճապոներենում շատ կարևոր մաս է, ինչպես օրինակ լատիներեն կամ հունարեն ծագման բառերը անգլերենում[[անգլերեն]]<nowiki/>ում:

Չինարենից փոխառությունները նաև ազդել են ճապոներենի [[Հնչյունաբանություն|հնչյունաբանության]] վրա՝ առաջ բերելով լեզվի այպիսիայնպիսի զարգացումներ, ինչպիսիք են փակ վանկերը[[վանկ]]<nowiki/>երը և ձայնավորների[[ձայնավորներ]]<nowiki/>ի և բաղաձայնների[[բաղաձայններ]]<nowiki/>ի երկար արտասանությունը:

Սինո-ճապոներեն բառերը հիմնականում գոյականներ[[Գոյական անուն|գոյական]]<nowiki/>ներ են, որոնցից շատերը բայական կամ ածականական գոյականներ են, որն էլ նշանակում է, որ դրանք կարող են նախադասության մեջ հանդես գալ որպես բայեր[[բայ]]<nowiki/>եր կամ ածականներ[[Ածական անուն|ածական]]<nowiki/>ներ: Բայական գոյականները կարող են գործածվել որպես բայեր ''սուրու'' (する, "անել") մասնիկը կցելու դեպքում:

Ճապոներենում բայերն ու ածականները փակ դաս են, և չնայած չինարենից արված բազմաթիվ փոխառություններին՝ փաստորեն դրանցից ոչ մեկը չի դասվում խոնարհցողխոնարհվող բայերի կամ ածականների շարքին, այլ այլաբանորենդասվում են խոնարհվածայլաբանորեն խոնարհվածների շարքին:

Բացի գոյական+ ''սուրու'' բանաձևից բայական գոյականները, որոնց արմատը արտահայտված է մեկ հիերոգլիֆով[[հիերոգլիֆ]]<nowiki/>ով, ենթարկվում են հնչյունային փոփոխությունների, ինչպես օրինակ ''սուրու(〜する) - զուրու(〜ずる)'' :

Այդուհանդերձ, կան դեպքեր, երբ ''օնյոմի''ի և ''կունյոմի''ի միջև տարբերությունը կապված չէ [[Ստուգաբանություն|ստուգաբանական]] ծագման հետ: Ճապոնիայում ստեղծված չինական հիերոգլիֆները, որոնք կոչվում են ''կոկուջի''  (国字), սովորաբար ունեն միայն ''կունյոմի'' (訓読み) , բայց կան ''կոկուջիներ,'' որոնք ունեն ''օնյոմի (音読み)'' :

Առաջին հայացքից շատ սինո-ճապոներեն բառերի արտասանությունը նման չէ ժամանակակից չինարենի արտասանությանը: Առաջին հերթին՝ չինարենից փոխառությունները իրականացվել են երեք հիմնական փուլերով, որոնք են՝ ''գո-օն'' (呉音), ''կան-օն''(漢音) և ''տո-օն'' (唐音): Այս փուլերը տեղի են ունեցել դարերի ընթացքում, չինարենի հնչյունաբանական պատմության տարբեր շրջաններում, և այսպիսով չինարեն արտասանությունը տարբերվում է ճապոներեն արտասանությունից: Բացի այդ, ժամանակակից չինարենի և ճապոներենիի միջև արտասանական տարբերությունների գամարհամար կա երկու հիմնական պատճառ.

# Շատ սինո-ճապոներեն բառեր փոխառվել են մ.թ. 5-9-րդ դարերում, [[Վաղ միջին չինարենիցչինարեն]]<nowiki/>ից [[հին ճապոներեն]]: Այդ ժամանակից ի վեր երկու լեզուներն էլ նշանակալի փոփոխություններ են կրել: Սա է պատճառը, որ արտասանությունը ժամանակի ընթացքում ավելի և ավելի է փոխվել:

# Միջին չինարենի վանկային կառուցվածքը ավելի բարդ էր քան հին ճապոներենինը, և առկա էին տարբերություններ այդ լեզուների ձայնավորների և բաղաձայնների միջև: Այդ պատճառով փոխառվոծփոխառված բառի արտասանությունը ուղղակի նմանեցվում էր չինարենին:

# [[Մանդարին(լեզու)|Մանդարին]] չինարենում արևմուտքի հետ շփման արդյունքում հնչյունների փոփոխություն է տեղի ունեցել, որը կոչվում է [[քմայնացում]]: Արդյունքում օրինակ՝ ''Peking'' (北京՝ կարդացվում է Պեկինգ) - ը դարձել է  ''Běijīng:(կարդացվում է ՝'' Բեիձինգ'')'' Սինո-ճապոներենում այս փոփոխությունները տեղի չեն ունեցել : Այսպիսով, մանդարինի ''ցի'' (qì- 氣,օդ, շունչ, հոգի) բառը համապատասխանում է ճապոներենի ''կի'' բառին:

# Մանդարին չինարենում ժամանակի ընթացքում կորել է [[Բաղաձայններ|խուլ և ձայնեղ բաղաձայններիբաղաձայններ]]<nowiki/>ի միջև տարբերությունը: Այստեղ բացառություն են չինարենի [[Վու բարբառներըբարբառ]]<nowiki/>ները, օրինակ՝ [[Շանհայի բարբառըբարբառ]]<nowiki/>ը: Շանհայի բարբառի ձայնեղ բաղաձայնները համընկնում են ճապոներենի ''գո-օն'' արտասանության հետ: Օրինակ՝ 葡萄 (խաղող) բառը Շանհայի բարբառով կարդացվում է ինչպես ''բուդո (budo) ,'' և այն նույն կերպ է արտասանվում ճապոներենում: Սակայն մանդարինում այն կարդացվում է ''փութաո (pútáo)'':

#[[Հին ճապոներենիճապոներեն]]<nowiki/>ի /p/ հնչյունը փոխարինվել է /h/- ով: Երբ միջին չինարենի որևէ բառ ավարտվում էր /p/-ով, դա դժվարություն էր առաջացնում ճապոներենում: Օրինակ՝ միջին չինարենի /dʑip/ (տասը) բառը փոխառվել է և հին ճապոներենում դարձել է /zipu/: Ժամանակի ընթացքում այն ենթարկվել է փոփոխությունների՝ /zipu/ > /zihu/ > /ziu/ > /zyū/ >/jū/:

#ԺԱմանակակիցԺամանակակից չինարենի «r» սկզբնատառը ճապոներենում սովորաբար համապատասխանում է «ny» կամ «ni»- ին: Փոխառման ժամանակ չինարենի այնպիսի բառեր, ինչպիսիք են 人(ren՝ մարդ) և 日(ri՝ օր), որոնք ժամանակակից չինարենում սկսվում են «r» սկզբնատառով, սկսվում էին  [ɲ] քմային-ռնգային բաղաձայնով: Այսպիսով չինարենի ''Rìběn'' (日本, Ճապոնիա) բառը համապատասխանում է ճապոներենի ''Nippon( Նիպպոն)'' բառին: