«Միջնադարյան գրականություն»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Միջնադարյան գրականություն''' սկիզբ է առել ուշ անտիկ շրջանում (4- [[5–րդ դար|5-րդ]] դարեր), իսկ ավարտվել [[15-րդ դար]]ում: Ամենահին աշխատությունները, որոնք մեծ ազդեցություն են ունեցել հետագայում [[միջնադար]]յան գրականության զարգացման վրա, դարձել են [[Քրիստոնեություն|քրիստոնեական]] [[Ավետարան]]ը ([[1-ին դար]]), [[Ամբրոսիոս Մեդիոլանցի|Ամբրոսիոս Մեդիոլանցու]] կրոնական փառաբանության երգերը ([[340]]- [[397]] թվականներ), [[Ավրելիոս Օգոստինիոս]]ի աշխատությունները («[[Խոստովանություն]]», [[400 թվական]], «Աստծո քաղաքի մասին», [[410|410-]] [[428 թվական]]ներ), Սոֆրոնիոս Եվսեբիոս Հիերոնիմոսի կողմից [[Աստվածաշունչ|Աստվածաշնչի]] թարգմանությունը [[լատիներեն]], (մինչև 410 թվականը) , Լատինական եկեղեցու հայրերի և վաղ [[Դպրություն|դպրության]] փիլիսոփաների այլ աշխատանքներ: Միջնադարյան գրականության ծագումն ու զարգացումը որոշվում է երեք հիմնական գործոններով՝ ժողովրդական արվեստի ավանդույթներ, անտիկ աշխարհի և քրիստոնեության մշակութային ազդեցություն:

Իր զարգացման գագաթնակետին միջնադարյան արվեստը հասել է [[12–րդ դար|12]]-[[13-րդ դար]]երում: Այդ ընթացքում դրա գլխավոր ձեռքբերումը դարձավ [[գոթական ճարտարապետություն]]ը ([[Փարիզի Աստվածամոր տաճար]]ը), ասպետական գրականությունը, հերոսական [[էպոս]]ը: Միջնադարյան գրականության անկումը և անցումը որակապես նոր փուլ՝ [[Վերածնունդ]] ([[Ռենեսանս]]), [[Իտալիա]]յում տեղի է ունեցել [[14-րդ դար]]ում, [[Արևելյան Եվրոպա]]յի այլ երկրներում` 15-րդ դարում: Այս անցումը կատարվում է, այսպես կոչված միջնադարյան քաղաքի [[Բանահյուսություն|բանահյուսության]] միջոցով, որը գեղագիտական առումով լիովին միջնադարյան բնույթ ունի և ապրում է իր ծաղկումը 14- 15-րդ դարերից մինչև [[16-րդ դար]]ը:

[[19–րդ դար|19-րդ դարի]] պատմաբանները տարբերում էին միջնադարյան գրականություն երկու տիպ՝ «''գիտական''» և «''ժողովրդական''»: Այդպիսի դասակարգումը հավանական էր թվում, քանի որ պարունակում էր սոցիալական ենթատեքստ, առաջին դասին պատկանում էին լատինատառ տեքստերը և պալատական [[պոեզիա]]ն, երկրորդին՝ ռոմանտիկայի ոգով մնացած բոլոր ստեղծագործությունները:

Նրանց միջև տարբերությունը հիմնարար է: Երկար ժամանակ ոչ լատինատառ գրական ձևերը համապատասխանություն չունեին ժողովրդական լեզուներում, և հակառակը, ռոմանո-գերմանական ձևերը լատիներենում: Միայն [[12–րդ դար|12-րդ դարում]] է լատինական ավանդույթը կորցնում իր ինքնապարփակությունը և «արդիականացվում է», այդ ժամանակ ժողովրդական լեզուները ձեռք են բերում նրա որոշ ասպեկտները մշակելու հնարավորություն: Բայց այդ երևույթը երկար ժամանակ մնում է մարգինալ: «<nowiki/>[[Գրականություն]]<nowiki/>» հասկացության առաջացումը այն իմաստով, ինչ մենք հասկանում ենք հիմա, այսինքն առաջարկելով գրավոր, միևնույն ժամանակ պահպանելով տեքստի արտահայտած անհատական բնույթը, իսկապես կիրառելի են միայն լատինական տեքստերի շրջանում: Այն դեպքերում, երբ համընկնում է նկատվում լատինական և ռոմանո - գերմանական գրականության փաստերի միջև, նրանք գրեթե միշտ տարանջատված են զգալի ժամանակամիջոցով, ռոմանո-գերմանական երևույթը առաջանում է ավելի ուշ քան նրա ենթադրյալ նմուշը:

Լատինական ժանրի միակ օրինակը, որը յուրացվել է ժողովրդական լեզվի բնագրով, դա կենդանական [[առակ]]ն է, որը սկիզբ է առնում [[Եզոպոս]]ից: Ժամանակակից բանահյուսությունը կտրականապես հրաժարվում է [[1920]] - [[1930]] - ական թվականների տեսությունից համաձայն որի առակը ({{lang-lat|}}''fabula - առակ, պատմություն'') ծագում է լատինական նմուշներից:

12-րդ դար սկզբին անգլո-գերմանական պալատում սկսվեց լատինատառ տեքստերի ռոմաներեն թարգմանելու գործընթացը (ժողովրդական լեզվի զարգացմանը այդ միջավայրում նպաստել են այն անգլոսակսոնական սովորույթները, որոնք գոյություն ունեին մինչև նվաճումը, և որոնք չեն ունեցել նմանը մայրցամաքում):

Այստեղ «Թարգմանել» բառը պետք է հասկանալ լայն իմաստով: Շատ հաճախ խոսքը վերաբերում է հարմարմանը, մոտավոր, պարզեցված, կամ մեկնաբանված համարժեք բնօրինակին, որոնք նախատեսված էին, որևէ պալատի համար, որը հետաքրքրվում էր «գիտական» հարցերով: Այդ աշխատանքները հիմնականում գործնական նպատակ էին հետապնդում: Թարգմանիչը փորձելով գոհացնել հաճախորդին, ստեղծում էր գրական բնօրինակի նախադեպը , սովորաբար չափածո ստեղծագործությունների, [[հայրեն]]ների միջոցով, որը արմատավորվել էր այդ շրջանի պատմողական ավանդույթի մեջ:

Միջնադարում երևան է գալիս նոր գեղագիտական մտածողության համակարգ, պայմանավորված երեք հիմնական աղբյուրներով՝ հնի ազդեցություն, քրիստոնեություն և ժողովրդական արվեստի [[Բարբարոս|«բարբարոս]]<nowiki/>» ժողովուրդների ազդեցություն: Միջնադարյան միտքը կարողանում է համատեղել անցյալի ժառանգության համակարգված մշակումը, տարբեր էկզոտիկ ազդեցությունների ընկալունակությամբ, ինչպես նաև գյուղացիական մշակույթի ընդերքը, որը պահպանվել է հռոմեական քաղաքակրթական հողի տակ, նորից բացելու և օգտագործելու հազվագյուտ ունակությամբ:

Պատմաբանների ներկայացմամբ 9 - 15-րդ դարերի պոեզիան որոշակի նմանություն ունի [[Բանահյուսություն|բանահյուսության]] հետ: Այդ համեմատությունը չպետք է հասկանալ բառացիորեն: Ժողովրդական հեքիաթը կամ երգը անդեմ են, գրական տեքստի առանձնահատկությունը նրա կոնկրետությունը և անկրկնելիությունն են: Միջնադարյան տեքստերը այս երկու ծայրահեղ դեպքերում երկակի դիրք են զբաղեցնում: Դրանցից որոշները, օրինակ վեպերի մեծամասնությունը ժամանակակից իմաստով մոտ են «ստեղծագործությանը», որոշները ինչպես օրինակ արարքների մասին երգերը մոտ են բանահյուսությանը, իսկ ամբողջ պոեզիան և [[Դիդակտիկա|դիդակտիկ]] ''exempla'' գրեթե ձուլվում է նրա հետ: Այնուամենայնիվ «բանահյուսություն» տերմինը կարող է վերաբերվել երկու տարբեր իրականության, կախված նրանից, թե ինչպիսի սոցիալական գործառույթ է իրականացնում: [[Հեքիաթ]] կամ երգ կապված որոշակի կոլեկտիվ գործողություններով, ձևավորում են բուն բանահյուսությունը:

===Հակաառասպելաբանություն ===

Անտիկ առասպելական սյուժետը և պոետիկան արդեն չէին ապավինում դիցաբանական աշխարհայացքին և վերածվել էին փոխաբերության մակերեսային խաղի Հուստինյանոսի, [[Կառլոս Մեծ]]ի<nowiki/>, [[Օտտոն I|Օտտոն Առաջին]]<nowiki/>ի պալատներում: Վաղ ազգային գրականության (իռլանդական, իսլանդական) առասպելաբանությունը, արտահայտվում է արտասովորությամբ, միջնադարյան պալատական գրականության գեղեցիկ և արկածախնդիր տարրերով: Զուգահեռաբար փոխվում է հերոսների արարքների հուզական շարժառիթը դառնալով ավելի բարդ, բարոյահոգեբանական: Ուշ Միջնադարի և վաղ Վերածննդի խոշոր բանաստեղծներ [[Դանթե Ալիգիերի|Դանթեն]], [[Ջեֆրի Չոսեր|Չոսեր]]<nowiki/>ը, [[Ջովաննի Բոկաչչո|Բոկաչչոն]], հաստատում էին դիցաբանական ժանրի ստեղծագործությունները և նոր պոեզիան , որոնց հիմքում շեշտադրվում էր հավանականությունը, և պատմածի հանրածանոթությունը:

Գրավոր արձակի ի հայտ գալը ավանդույթում նշանավորվեց խոր տեղաշարժով: Այդ տեղաշարժը կարելի է համարել սահման հին և նոր ժամանակների միջև:

12-րդ դարի կեսերից սկսած հայրենը, ամրացված պատմողական ժանրերին, աստիճանաբար ինքնավարացվում է երաժշտությունից և սկսում է ընդունվել որպես բանաստեղծական պայման: Բոլդվին 8-րդը հրամայում է նրա համար կեղծ-Տուրպինա տարեգրությունը վերածել արձակի, արձակով գրված կամ թելադրված առաջին շարադրանքը Վիլարդուենի և Ռոբերտ դե կալի տարեգրությունը և «Հուշարձաններ» են: Արձակով անմիջապես վարակվեց նաև վեպը: Սակայն չափածոն բոլոր ժանրերում ամենևին էլ հետին պլան չմղվեց: 13-14-րդ դարերի ընթացքում արձակը համեմատաբար սահմանային երևույթ էր: 14-15-րդ դարերում հաճախ է հանդիպում արձակի և չափածոյի խարնուրդ, [[Գիյոմ դը Մաշո|Մաշոյի]] «Ճշմարիտ պատմություն»-ից մինչև Ժան Մարոյի «Արքայադստեր և ազնիվ տիկնանց դասագիրքը»:

=== Չափածո և երաժշտություն ===

Միջնադարյան քաղաքակրթությունը իր կեսդարյա գոյության ընթացքում պատկանել է բազմիցս նկարագրված մշակույթի տեսակին: Նույնիսկ այն ժամանակ երբ 12-րդ դարում և հատկապես 13-րդ դարում նրա այդ հատկանիշը աստիճանաբար մարում էր, բանաստեղծական ձևերը շարունակում էին կրել նրա հետքերը: Հասարակությանը հասցեագրված տեքստը, դաստիարակված պատկերավոր գրականությամբ և ծիսակատարությամբ, ձայնը ստեղծում էր այդ հարթության երրորդ չափումը, գրեթե անկիրթ հասարակության մեջ: Բանաստեղծական արտադրանքի վերաբերմունքի միջոցը ենթադրում էր երկու գործոնի առկայություն, դա մի կողմից ձայնն է (երգեցողությունը կամ ձայնային ելևէջները), մյուս կողմից, ժեստը, դիմախաղը: