Վիքիպեդիա

«Զանգեզուր»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-http://books.google.com/ +https://books.google.am/)
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (- , +,, -, +, , - + )
Տող 3.
 
== Պատմություն ==
Զանգեզուրը պատմականորեն ընդգրկված է եղել [[Մեծ Հայք]]ի Սյունիք նահանգի կազմում և սահմանակից է եղել [[Այրարատ]], [[Վասպուրական]], [[Արցախ (նահանգ)|Արցախ]], [[Ուտիք]] և [[Գուգարք]] նահանգներին։ Սյունիքի տարաքծում հայտնաբերվել են [[Արտաշես Ա]]-ի (մ․թ․ա․ 189-160 թթ․) արձանագրություններից<ref>Историко-филологический журнал, 1965 г., № 4; А. Я. Борисов, Надписи Артаксия (Арташеса), царя Армении, ВДИ, 1946 г., N2</ref><ref>{{статья |автор = Периханян А. Г. |заглавие = Арамейская надпись из Зангезура (Некоторые вопросы среднеиранской диалектологии) |ссылка = http://hpj.asj-oa.am/849/1/1965-4(107).pdf |издание = Ист.-филол. журн. |тип = |место = |издательство = |год = 1965 |выпуск = |том = |номер = 4 |страницы = 107-128 }}</ref>։ Մ․թ․ա․ 2-րդ դարից մինչև մ․թ․ 4-րդ դարի վերջը Սյունիքը եղել է Մեծ Հայքի կազմում, որտեղ թագավորել են [[Արտաշեսյաններ]]ը, ապա [[Արշակունիներ]]ը։ Շուրջ հազար տարի Սյունիքում իշխել են հին հայկական Սյունի տոհմի ներկայացուցիչները։ [[301 թվական]]ին Սյունիքը, ինչպես և ողջ Մեծ Հայքը, ընդունել է [[քրիստոնեություն]]<ref>[http://www.vehi.net/istoriya/armenia/agathangelos/ru/04.html Агатангелос. «История Армении»; «Спасительное обращение страны нашей Армении через святого мужа-мученика» , 795 CXII]</ref>։ Ըստ [[Զորանամակ]]ի՝ Մեծ Հայքի թագավորական բանակին Սյունիքը տվել է ամենաշատ թվով զինվորները (19 400)։ Չորրորդ դարից Սյունիքը հիշատակվում է որպես հայկական ամենամեծ նախարարություններից մեկը, որտեղ ժառանգաբար իշխում են Սյունի տոհմի ներկայացուցիչները<ref>{{книга |автор = |заглавие= Всемирная история |ссылка =|ответственный = Под ред. А. Белявский, Л. Лазаревич, А. Монгайт |место= М. |год = 1956 |том= 2, ч. V, гл. XXV |страницы= }}:<blockquote>Помимо постоянного войска, которым располагал царь, основные военные силы выставлялись нахарарами. Численность армии во время войны доходла до 100—120 тыс. Нахарары распределялись по рангам в зависимости от количества выставляемых ими воинов. Наиболее сильными после царей были князья Сюни. Особая воинская грамота определяла количество воинов, выставляемых каждым нахараром.</blockquote></ref>։ Սյունիքի 12 գավառներից Զանգեզուրի տարածքում էին յոթը (''[[Ճահուկ (Սիւնիք)|Ճահուկ]], [[Աղահեճք]], [[Հաբանդ (Սյունիք)|Հաբանդ]], [[Բաղք]] կամ Բալք, [[Ձորք]], [[Արևիք]] և [[Կովսական (գավառ)|Կովսական]]'')։ 5-րդ դարի սկզբում այստեղ գործունեություն է ծավալել [[Մեսրոպ Մաշտոց]]ը<ref>[http://www.vehi.net/istoriya/armenia/korun/koriun7-15.html Корюн, 14]</ref><ref name="Henri-Jean Martin">{{книга |автор =Henri-Jean Martin. |заглавие= The History and Power of Writing |ссылка = |ответственный = Пер. Lydia G. Cochrane |издательство = University of Chicago Press |год = 1995 |страницы= 39}}:<blockquote>St. Sahac, the patriarch, and King Vramshapuh encouraged various attempts to constitute a national writing system, but the merit of having resolved the problem falls to St. Mesrop Machtots. Mesrop had studied Greek literature in his youth, after which he served as «chancellor of the ordinances of the sovereign» and custodian of the royal archives until he went to evangelize the province of Siunia.</blockquote></ref>։ [[428 թվական]]ից մինչև 8-րդ դարի սկիզբը Զանգեզուրը եղել է [[Սասանյան Պարսկաստան]]ի [[Հայկական մարզպանություն|Հայկական մարզպանության]] կազմում։ 7-րդ դարում Զանգեզուրը գրավվել է արաբների կողմից։
 
[[Պատկեր:Bagratuni Armenia 1000-hy.svg|thumb|left|220px|[[Բագրատունյաց Հայաստան]]ն իր ծաղկման ժամանակաշրջանում]]
9-11-րդ դարերում Զանգեզուրը եղել է [[Սյունիքի թագավորություն|Սյունիքի թագավորության]] մաս<ref name="БЭС">{{статья |автор = |заглавие = Зангезур |ссылка = http://www.vedu.ru/bigencdic/21834/ |ответственный = |автор издания = |издание = Большой энциклопедический словарь|место = |издательство = |год =2012 |том = |страницы = 467}}</ref>, որը եղել է Հայկական թագավորության կազմում<ref>Сюникское царство — статья из Большой советской энциклопедии (3-е издание).</ref>, իսկ 11-րդ դարի երկրորդ կեսին՝ Հայկական թագավորության անկումից հետո, եղել է ինքնուրույն թագավորություն մինչև 1170 թվականը։ Այսպիսով՝ Հայկական թագավորության կործանումից հետո Սյունիքը [[Տաշիր-Ձորագետի թագավորություն|Տաշիր-Ձորագետի թագավորության]] հետ միասին եղել է հայկական այն սակավաթիվ տարածքներից մեկը, որ պահպանել է իր անկախությունը<ref>{{книга |автор= University of Cambridge. |заглавие = The Cambridge history of Iran |ссылка=https://books.google.am/books?id=16yHq5v3QZAC&pg=PA64&dq=Siunik&hl=ru&ei=JVRUTKGFEsWOjAej0_jCBA&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=4&ved=0CDUQ6AEwAzgo#v=onepage&q=Siunik&f=false|издательство = Cambridge University Press |год= 1991 |том= 5 |страницы = 64}}:<blockquote>Alp-Arslan’s victory at Malazgirt also meant that, apart from the districts of Tashir and eastern Siunik', Armenia passes definitely into Muslim hands; and within the nest decade or so, the Byzantines, resolutely anti-Armenian to the end, exterminated several survivors of the native Bagratid and Ardzrunid dynasties.</blockquote></ref>։ 1211-1435 թվականներին Սյունիքում ծաղկում է ապրում Օրբելյանների իշխանական տոհմը։
 
16-18-րդ դարերում Զանգեզուրում ծավալվել է հայերի ազատագրական պայքարն ընդդեմ Թուրքիայի ու Պարսկաստանի։ Պայքարն առավել ուժեղացել է 18-րդ դարում՝ [[Դավիթ Բեկ]]ի օրոք, ով ազատագրել է Զանգեզուրն օտարի տիրապետությունից, և ում իշխանությունը ճանաչվել է Սեֆյանների կողմից<ref name="iranica2">[http://www.iranica.com/articles/armenia-vi Armenia and Iran] — Encyclopædia Iranica. G. Bournoutian::<blockquote>Having only recently shaken off the yoke of the qezelbāš, the Armenian people reengaged in a struggle for liberation, this time against Ottoman occupation troops. The armed Armenian forces waged heroic battles on the outskirts of Erevan, in Qarabāḡ, in the mountainous regions of Siwnikʿ and elsewhere. Daviṭʿ Beg, leader of the liberation battles being waged in Siwnikʿ, defeated the Ottoman troops and reached the banks of the Aras. He linked with Shah Ṭahmāsp II who was conducting the war against the Ottomans in Azerbaijan. Shah Ṭahmāsp by special edict recognized the dominion of Daviṭʿ Beg over the province of Siwnikʿ </blockquote></ref>։ 16-19-րդ դարերում Զանգեզուրն Արևելյան Հայաստանի հետ միասին ընդգրկված է եղել [[Երևանի կուսակալություն|Երևանի կուսակալության]] կազմում եղել է Սեֆիդյանների, ապա Աֆշարների տիրապետության տակ, իսկ հետագայում բաժանվել է [[Երևանի խանություն|Երևանի]], [[Նախիջևանի խանություն|Նախիջևանի]] ու [[Ղարաբաղի խանություն]]ների միջև<ref>Петрушевский И. П. Очерки истории феодальных отношений в Азербайджане и Армении в XVI—XIX вв. — Ленинград, 1949.</ref><ref>Искандер Мюнши «Тарих-и алем арай-и Аббаси» Тегеран 1914 г.</ref><ref>«A Chronicle of the Early Safavis Being the Ahshan ut-tawarikh of Hasan-i Rumlu» C.N. Seddon Barode 1931—1934. t.I, s.59</ref>։
Տող 21.
 
Ըստ ԽՍՀՄ ԳԱ Կովկասի ժողովրդագրական ժողովածուի՝ Հայաստանի՝ ադրբեջանցիներով բնակեցված տարածքները դատարկվել են. դաշնակների կողմից այստեղ իրականացվել է հատուկ քաղաքականություն՝ «երկիրը մաքրելու օտարազգիներից» և առաջին հերթին մուսուլմաններից, որոնք վտարվել են [[Նոր Բայազետի գավառ|Նոր Բայազետի]], Երևանի, Էջմիածնի ու Շարուր-Դարալագյազի գավառներից: Միևնույն ժամանակ դատարկվել են Ադրբեջանի՝ հայերով բնակեցված տարածքները, վտարվել են տասնյակ հազարավոր հայեր<ref>Н. Г. Волкова. «Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX веках», Кавказский Этнографический сборник, IV часть, Институт Этнографии им. Н. Н. Миклухо-Маклая АН СССР, Москва, Наука, 1969, стр. 10
</ref>: Ն. Վոլկովան նշում է, որ 1897 թվականին Զանգեզուրի գավառի (որ ընդգրկում էր նաև Ադրբեջանական ԽՍՀ՝ հետագայում ձևավորված [[Լաչինի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Լաչինի]], [[Զանգելանի շրջան (Ադրբեջանական ԽՍՀ)|Զանգելանի]] ու [[Ղուբաթլուի շրջան]]ները) 137, 9 հազար բնակչից 71, 2 հազարը ադրբեջանցիներ էին (51, 7 %), 63, 6 հազարը՝ հայեր (46, 2 %), 1, 8 հազարը՝ քրդեր (1, 3 %): [[1922 թվական]]ին անցկացված գյուղատնտեսական հաշվառման տվյալներով՝ Զանգեզուրի՝ Հայկական ԽՍՀ-ին անցած տարածքում ապրում էր 63, 5 հազար մարդ, այդ թվում՝ 56, 9 հազար հայ (89, 5 %), 6, 5 հազար ադրբեջանցի (10, 2 %), 0, 2 հազար ռուս (0, 3 %)<ref>Н. Г. Волкова (Наталья Георгиевна Волкова — одна из ведущих советских этнографов-кавказоведов, признанный учёный в области этнической истории народов Кавказа, автор нескольких монографических исследований по этническому составу населения Северного Кавказа, по кавказской этнонимике) Кавказский Этнографический Сборник, Статья: Этнические процессы в Закавказье в XIX—XX вв. — IV. — СССР, Институт Этнографии им. М.Маклая, АН СССР, Москва: Наука, 1969. — С. 10. — 199 с. — 1700 экз. <!-- — ISBN 2131 Т11272 это тип заказа и номер тиража --></ref>:
 
[[1918 թվական]]ին թուրքական զորքերի դուրսբերումից հետո հայկական զինված ուժերն Անդրանիկ Օզանյանի գլխավորությամբ մեծ դեր խաղացին Զանգեզուրի՝ մուսուլմաններով բնակեցված տարածքների դատարկեցմանն ու շրջանի էթնիկական մաքրմանը: Բրիտանական հրամանատարությունը քաղաքական նպատակներով Անդրանիկին թույլ չտվեց նույն կերպ վարվել նաև Ղարաբաղում: Անդրանիկն Արևմտյան Հայաստանից իր հետ Արևելյան Հայաստան է բերում 30 հազար հայ փախստականներ, ովքեր հիմնականում [[Մուշ]]ից ու [[Բիթլիս]]ից էին, որոնք կարողացել էին դիմադրել թուրքերի հարձակումներին: Փախստականների մեծ մասը բնակություն է հաստատում Զանգեզուրում, մյուսները՝ Երևանի և Դարալագյազի շրջաններում՝ փոխարինելով այդտեղից վտարված մուսուլմաններին<ref>Bloxham. The great game of genocide: imperialism, nationalism, and the destruction of the Ottoman Armenians. — P. 103—105.<blockquote>On the Armenian side, many of the key perpetrators were the former leaders of the volunteer battalions and Turkish-Armenian 'self-defense' operations. From mid-1918, Andranik was prominent in the destruction of Muslim settlements during the purging of the Armenian-Azeri border region of Zangezur. Hovannisian describes his actions as the beginning of the process of 'transforming Zangezur into a solidly Armenian land'. Alexandr Khatisian, one-time Prime minister of Armenia, used similar language, averring that 'it was not the will of the diplomats which was to bring about homogeneous populations in this or that region, but through the course of elemental behaviour'. Andranik was stopped from expanding this policy into Karabakh by the local British commander, who had his own distinct political agenda.
<br /> <br />
Andranik brought with him 30, 000 Armenian refugees, mostly from eastern Anatolia, particularly Mush and Bitlis, where, under the protection of fedayee forces lead by Ruben Ter Minassian, they had managed to resist the Turkish assault and escape to the Caucasus. Some refugees stayed in Zangezur, but Ter Minassian, a former member of the Armenian national council, ordered the transfer of many of them to the Erivan and Daralgiaz regions, where they replaced evicted Muslims in a move to ethnically homogenize key areas of the Armenian state. One of the fedayees accurately described this as ethnic cleansing, and the parallels to the settlement of muhajirs at Armenian expense in the late Ottoman empire are obvious.</blockquote></ref>:
 
== Ստուգաբանություն==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Զանգեզուր» էջից