«Բետա-տրոհում»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (-== *Պատմությունը *== +== Պատմություն ==)
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (- , +,, -, +, , - + )
Տող 6.
 
Եթե պրոտոնը և նեյտրոնը ատոմի միջուկի մաս են, բետա-տրոհման պրացեսները մի քիմիական տարրը վերածում են մյուսի՝ [[պարբերական աղյուսակ]]ում հարևան տարրի։ Օրինակ՝
: <math>\mathrm{{}^1{}^{37}_{55}Cs}\rightarrow\mathrm{{}^1{}^{37}_{56}Ba}+ e^- + \bar{\nu}_e</math> (<math>\beta^-</math>-տրոհում),
 
: <math>\mathrm{~^{22}_{11}Na}\rightarrow\mathrm{~^{22}_{10}Ne} + e^+ + {\nu}_e</math> (<math>\beta^+</math>-տրոհում),
 
: <math>\mathrm{~^{22}_{11}Na} + e^- \rightarrow\mathrm{~^{22}_{10}Ne} + {\nu}_e</math> (էլեկտրոնի զավթում)։
 
Բետա-տրոհումը չի փոխում {{math|''A''}} միջուկում [[նուկլոն]]ների թիվը, սակայն փոխում է միջուկի {{math|''Z''}} [[էլեկտրական լիցք]]ը (ինչպես նաև {{math|''N''}} նեյտրոնների թիվը)։ Այսպիսով, կարելի է ներմուծել բոլոր նուկլիդների հավաքածուն միևնույն {{math|''A''}}-ով, սակայն տարբեր {{math|''Z''}}-ով և {{math|''N''}}-ով (իզոբար շղթա). այս ''[[իզոբար]]ային'' նուկլիդները բետա-տրոհման ժամանակ կարող են հաջորդաբար փոխակերպվել մեկը մյուսին։ Դրանց մեջ որոշ նուկլիդներ (գոնե մեկը) բետա-կայուն են, քանի որ դրանք իրենցից ներկայացնում են [[զանգվածի դեֆեկտ|զանգվածի ավելցուկ]]ի լոկալ մինիմումներ. եթե նման միջուկն ունի {{math|(''A'', ''Z'')}} թվեր, հարևան միջուկները՝ {{math|(''A'', ''Z'' − 1)}} և {{math|(''A'', ''Z'' + 1)}} ունեն զանգվածի մեծ ավելցուկ և կարող են տրոհվել բետա-տրոհման միջոցով {{math|(''A'', ''Z'')}}-ի, բայց ոչ հակառակը։ Անհրաժեշտ է նշել, որ բետա-կայուն միջուկը կարող է ենթարկվել այլ տիպի ռադիոակտիվ տրոհումների, [[ալֆա-տրոհում|ալֆա-տրոհման]], օրինակ։ Բնական պայմաններում Երկրի վրա գոյություն ունեցող իզոտոպների մեծ մասը բետա-կայուն է, սակայն գոյություն ունեն մի քանի բացառություններ այնքան մեծ [[կիսատրոհման պարբերություն|կիսատրոհման պարբերությամբ]], որ չեն հասցնի անհետանալ մոտ {{nobr|4, 5 միլիարդ տարում}}՝ նուկլեոսինթեզի պահից հաշված։ Օրինակ, <sup>40</sup>K-ը, որ ենթարկվում է բոլոր երեք տիպի բետա-տրոհումների (բետա-մինուս, բետա-պլյուս և էլեկտրոնի զավթում) ունի 1, 277{{e|9}} տարի կիսատրոհման պարբերություն։
 
Բետա-տրոհումը կարելի է դիտարկել որպես գրգռումով պայմանավորված անցում երկու քվանտամեխանիկական վիճակների միջև, այդ պատճառով այն ենթարկվում է [[Ֆերմիի ոսկե կանոն]]ին։
Տող 45.
== Կրկնակի բետա-տրոհում ==
 
Որոշ միջուկներ կարող են ենթարկվել [[կրկնակի բետա-տրոհում|կրկնակի բետա-տրոհման]] ({{math|ββ}}-տրոհում), որի դեպքում միջուկի լիցքը փոխվում է ոչ թե մեկ, այլ երկու միավորով։ Գործնականում ամենահետաքրքիր դեպքերում այդ միջուկները բետա-կայուն են (այսինքն սովորական բետա-տրոհումը էներգետիկորեն արգելված է), քանի որ երբ {{math|β}}- և {{math|ββ}}-տրոհումները երկուսն էլ թույլատրված են, β-տրոհման հավանականությունը (սովորաբար) շատ ավելի մեծ է, , ինչը խանգարում է շատ հազվադեպ պատահող {{math|ββ}}-տրոհումների հետազոտությանը։ Այսպիսով, {{math|ββ}}-տրոհումը սովորաբար ուսումնասիրվում է բետա-կայուն միջուկների համար։ Ինչպես սովորական բետա-տրոհման դեպքում, կրկնակի բետա-տրոհումը չի փոխում ''{{math|A}}''-ն, հետևաբար, տրված ''{{math|A}}''-ով նուկլիդներից գոնե մեկը պետք է կայուն լինի ինչպես պարզ, այնպես էլ կրկնակի բետա-տրոհման նկատմամբ։
 
== Պատմություն ==
 
Բետա-տրոհման հետազոտությունը հանգեցրեց [[նեյտրինո]]յի գոյության ֆիզիկական վկայությանը։ 1914 թ. [[Ջեյմս Չեդվիկ]]ը փորձնականորեն ցույց տվեց, որ բետար տրոհման ճամանակ ճառագայթվող էլեկտրոնների էներգիան ունի անընդհատ, այլ ոչ դիսկրետ սպեկտր։ Դա ակնհայտ հակասության մեջ էր էներգիայի պահպանման օրենքի հետ, քանի որ ստացվում էր, որ էներգիայի մի մասը բետա-տրոհման ընթացքում կորում է։ Երկրորդ խնդիրն այն էր, որ ազոտ-14 ատոմի սպինը հավասար էր 1-ի, ինչը հակասում էր [[Էռնեստ Ռեզերֆորդ|Ռեզերֆորդի]] կանխատեսմանը՝ 1/2։ 1930 թ. գրված հայտնի նամակում [[Վոլֆգանգ Պաուլի]]ն էնթադրում էր, որ էլեկտրոններից և պրոտոններից բացի, ատոմներում կան շատ թեթև չեզոք մասնիկներ, որոնց նա անվանեց նեյտրոններ։ Պաուլին ենթադրում էր, որ այդ «նեյտրոնը» ճառագայթվում է բետա-տրոհման ժամանակ և նախկինում պարզապես չի նկատվել։ 1931 թ. Էնրիկո Ֆերմին Պաուլիի «նեյտրոնը» վերանվանեց նեյտրինոյի, 1934 թ. Ֆերմին հրապարակեց բետա-տրոհման մոդելը, որում մասնակցում էր նեյտրինոն<ref>Г. Т. Зацепин, А. Ю. Смирнов, Физическая энциклопедия [http://www.femto.com.ua/articles/part_2/2430.html Нейтрино]</ref>։
 
== Տես նաև ==