«Անագ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Content deleted Content added
չNo edit summary
չ Ռոբոտ․ Տեքստի ավտոմատ փոխարինում (- , +,, -, +, , - + )
Տող 2.
| անվանում =Անագ/ Stannum (Sn)
| համար = 50
| սիմվոլ = Sn
| վերևից = [[Գերմանիում|Ge]]
| ներքևից =[[Կապար|Pb]]
Տող 8.
| պարբերություն =
| բլոկ =
| արտաքին տեսք =[[Պատկեր:Cín.PNG|250px|β-անագ]]<br />Արծաթափայլ փափուկ , պլաստիկ մետաղ կամ մոխրագույն փոշ (α-անագ)
| պատկեր =
| ատոմային զանգված =118, 710(7)<ref name="iupac atomic weights">{{ռուսերեն հոդված|автор=Michael E. Wieser, Norman Holden, Tyler B. Coplen, John K. Böhlke, Michael Berglund, Willi A. Brand, Paul De Bièvre, Manfred Gröning, Robert D. Loss, Juris Meija, Takafumi Hirata, Thomas Prohaska, Ronny Schoenberg, Glenda O’Connor, Thomas Walczyk, Shige Yoneda, Xiang‑Kun Zhu.|заглавие=Atomic weights of the elements 2011 (IUPAC Technical Report)|ссылка=http://iupac.org/publications/pac/85/5/1047/|язык=en|издание=[[Pure and Applied Chemistry]]|год=2013|том=85|номер=5|страницы=1047-1078|doi=10.1351/PAC-REP-13-03-02}}</ref>
| радиус атома =
| энергия ионизации 1 =
| конфигурация =
Տող 20.
| էլեկտրոնային թաղանթ =
| ատոմի շառավիղ = 162
| կովալենտային շառավիղ = 141
| Վան-դեր-Վալսի շառավիղ =
| իոնի շառավիղ = (+4e) 71 (+2) 93
| էլեկտրաբացասականություն = 1, 96
| էլեկտրոդային պոտենցիալ = -0, 136
| օքսիդացման աստիճան = +4, +2
| ջերմունակություն = 27, 11<ref name="ХЭ">{{ռուսերեն գիրք
|автор = Редкол.:Кнунянц И. Л. (гл. ред.)
|часть =
|заглавие = Химическая энциклопедия: в 5 т
|оригинал =
|ссылка =
|ответственный =
|издание =
|место = Москва
|издательство = Советская энциклопедия
|год = 1992
|том = 3
|страницы = 382
|страниц = 639
|серия =
|isbn = 5—85270—039—8
|тираж = 50 000
}}
</ref>
| իոնիզացման էներգիա 1 = 708, 2 (7, 34)
| իոնիզացման էներգիա 2 =
| իոնիզացման էներգիա 3 =
| ֆազ =
| խտություն =7, 31
| խտություն2 =
| խտություն3 =
| խտություն հջ =
| հալման ջերմաստիճան = 231, 9&nbsp;°C
| եռման ջերմաստիճան = 2873
| կրիտիկական կետ Կ =
Տող 59.
| հալման ջերմունակություն2 =
| գոլորշիացման ջերմունակություն =
| ջերմունակության =27, 11<ref name="ХЭ"/>
| ջերմունակություն2 =
| մոլային ծավալ =16, 3
| հագեցած գոլորշի =
| ճնշում հգ 1 =
Տող 70.
| ճնշում հգ 100 k =
| բյուրեղացանցի կառուցվածք = տետրագոնալ
| բյուրեղացանցի տվյալներ = a=5, 831;c=3, 181
| c/a հարաբերություն = 0, 546
| Դեբայի ջերմաստիճան = 170, 00
| մագնիսական կառուցվածք =
| տեսակարար դիմադրություն =
| ջերմահաղորդականություն =66, 8
| ջերմաստիճանահաղորդականություն =
| ջերմային ընդարձակում =
Տող 87.
{{Պարբերական համակարգի տարր|align=center|fontsize=100%|number=50}}
 
'''Անագ''' ({{lang-lat|''Stannum''}}), քիմիական նշանը՝ '''Sn''' (կարդացվում է՝ ստաննում), տարրերի [[պարբերական համակարգ]]ի 4-րդ խմբի [[քիմիական տարր]], կարգահամարը՝ 50<ref>[http://www.iupac.org/reports/periodic_table Таблица Менделеева] на сайте [[ИЮПАК]].</ref>, ատոմական զանգվածը՝ 118, 69։ Արտաքին էլեկտրոնային մակերևույթի կոնֆիգուրացիան 5s²5p² է։ Միացություններում անագը դրսևորում է +2 և +4 [[օքսիդացման աստիճան]]ներ ([[վալենտականություն]]երը համապատասխանաբար՝ II և IV)։ Պոլինգի սանդղակով անագի էլեկտրաբացասականությունը կազմում է 1.96, այսինքն այն գտնվում է մետաղների և ոչ մետաղների միջև պայմանական սահմանում։ Վերջինս ''β'' ճառագայթող է, կիսատրոհման պարբերությունը շատ մեծ է՝ T<sub>1/2</sub> = 10<sup>16</sup>•10<sup>17</sup> տարի։ Անագը սպիտակ, արծաթափայլ, կռելի, փափուկ [[մետաղ]] է։
 
== Պատմություն ==
Տող 100.
Անագը քիչ տարածված մետաղ է։ Երկրակեղևում տարածվածությամբ այն զբաղեցնում է 47-րդ տեղը (հին տվյալներով այն կազմում է երկրակեղևի զանգվածի 2•10<sup>−4</sup>-ից 2•10<sup>−4</sup>%)։ Անագի հիմնական հանքանյութը [[կասսիտերիտ]]ն է՝ SnO<sub>2</sub>, որը պարունակում է մինչև 78.8% անագ։ Ավելի հազվադեպ բնության մեջ հանդիպում է [[ստաննին]]ը (անագե հրաքար)՝ [[Պղինձ|Cu<sub>2</sub>]][[Երկաթ|Fe]]<span style="color:blue">Sn</span>[[Ծծումբ|S]]<sub>4 </sub> (27.5% Sn)։
 
Անագի պարունակությունը [[երկրակեղև]]ում կազմում է 4.10-3 % (ըստ զանգվածի)։ Բնության մեջ անագը հանդիպում է միացությունների ձևով, որոնցից կարևորներն են անագաքարը (կասիտերիտ) և անագահրաքարը (ստանին)։ Անագը գոյություն ունի 3 բյուրեղական ձևերով։ Ամենակայունը սպիտակ կամ b-անագն է. 13, 2<sup>օ</sup>C-ից ցածր ջերմաստիճաններում այն փոխակերպվում է մոխրագույն [[փոշի|փոշու]] կամ I-անագի։ Որքան ցածր է ջերմաստիճանը, այնքան մեծ է այդ փոխարկման (հայտնի է «անագի ժանտախտ» անունով) արագությունը։ 161<sup>օ</sup>C-ից բարձր ջերմաստիճաններում անագը փոխարկվում է փխրուն կամ g-անագի։
 
Բության մեջ տարածվածությունը արտահայտվում է ստորև բերված աղյուսակում<ref name="Геохимия">Войткевич Г. В., Мирошников А. Е., Поваренных А. С. Краткий справочник по геохимии. М.: Недра, 1970</ref>.
Տող 109.
||Հողում||Բույսերում
|-
|Պարունակությունը, քաշ %||1·10<sup>−4</sup>||5·10<sup>−5</sup>||1, 5·10<sup>−4</sup>||−||3·10<sup>−4</sup>||1·10<sup>−3</sup>||7·10<sup>−7</sup>||5·10<sup>−5</sup>||1·10<sup>−3</sup>||5·10<sup>−4</sup>
|}
 
Տող 118.
ԽՍՀՄ-ում անագի հանքանյութերով առավել հարուստ են [[Հեռավոր Արևելք]]ի շրջանները, [[Անդրբայկալյան երկրամաս|Անդրբայկալը]], [[Ղազախս տան]]ը։ ՀՍԽՀ-ում անագի երևակումներ կան [[Սևանի ավազան]]ում, [[Հրազդան]]ի և [[Ստեփանավան]]ի շրջաններում։
 
Անագի հանքանյութերը բնական միներալային ագրեգատներ՝ անագի այնպիսի պարունակությամբ, որոնցից մետաղական անագ կորզելը տնտեսապես շահավետ Է։ Աևագի հիմն, [[միներալ]]ը կասիտերիտն է (Տո - 78, 8%), արդյունաբերական որոշ նշանակություն ունի նաև ստանիևը։ Անագի հանքանյութերի արմատական հանքավայրերը մշակվում են այն դեպքում, երբ անագի պարունակությունը կազմում է 0, 1-0, 2%, ցրոնայինները՝ 0, 02-0, 07%։
 
Ծագմամբ անագի հանքանյութեր կապված են թթու [[գրանիտ]]ների հետ և ստորաբաժանվում են անագաբեր պեգմատիտային, քվարց-կասիտերիտային և սուլֆիդ-կասիտերիտսւյին ֆորմացիաների։ Ա. հ-ի համաշխարհային պաշարների 75% կուտակված է անագի ցրոնային հանքավայրերում։
Տող 141.
|-
|{{դրոշ|Չինաստան}}
| style="text-align:right" | 1, 500, 000
|-
|{{դրոշ|Մալազիա}}
| style="text-align:right" | 250, 000
|-
|{{դրոշ|Պերու}}
| style="text-align:right" | 310, 000
|-
|{{դրոշ|Ինդոնեզիա}}
| style="text-align:right" | 800, 000
|-
|{{դրոշ|Բրազիլիա}}
| style="text-align:right" | 590, 000
|-
|{{դրոշ|Բոլիվիա}}
| style="text-align:right" | 400, 000
|-
|{{դրոշ|Ռուսաստան}}
| style="text-align:right" | 350, 000
|-
|{{դրոշ|Ավստրալիա}}
| style="text-align:right" | 180, 000
|-
|{{դրոշ|Թաիլանդ}}
| style="text-align:right" | 170, 000
|-
|&nbsp;&nbsp;Այլ
| style="text-align:right" | 180, 000
|-
|&nbsp;&nbsp;Ընդհանուր
| style="text-align:right" | 4, 800, 000
|}
Անագը սպիտակ, արծաթափայլ, կռելի, փափուկ արծաթափայլ [[մետաղ]] է։ Հալման ջերմաստիճանը՝ 231, 9&nbsp;°C, եռմանը՝ 2362&nbsp;°C։ Հայտնի են անագի α ([[խտություն]]ը՝ 5846, 6 կգ/մ<sup>3</sup>) և β (խտությունը՝ 7298, 4 կգ/մ<sup>3</sup>) [[Ալոտրոպ ձևափոխություններ|ալոտրոպային ձևափոխությունները]]։ 13, 2&nbsp;°C-ից ցածր ջերմաստիճաններում β անագը փոխակերպվում է մոխրագույն փոշու, որը կիսահաղորդչային հատկություններ ունեցող α անագն է։
 
Անագը սովորական պայմաններում քիմիապես կայուն Է, օդում դանդաղ խամրում է օքսիդի բարակ թաղանթով պատվելու պատճառով։ Քիմիական միացություններում անագը լինում է քառարժեք և երկարժեք։ Երկարժեք անագը հեշտությամբ օքսիդանում Է՝ վերածվելով քառարժեք անագի։ Քիմիապես կայուն է, օդում դանդաղ խամրում է օքսիդի բարակ թաղանթով պատվելու պատճառով։ Անագը հայտնի է վաղ անցյալից։ Մաքուր տեսքով այս մետաղը մարդիկ ստանում էին դեռևս մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակում։ Անագից պատրաստում էին զարդեր, ամանեղեն, ջրատար խողովակներ։ Անագի մասին հիշատակվում է նաև Հոմերոսի պոեմներում։
 
* Խտությունը 20 °С պինդ վիճակում՝ 7, 3 գ/սմ³, հեղուկ վիճակում հալման ջերմաստիճանը՝ 6, 98 գ/սմ³,
* Հալման ջերմաստիճանը՝ 231, 9 °С, եռմանը՝ 2600 °С,
* Ջերմաստիճանային գործակիցը՝ 20-100 °С - 22, 4•10<sup>−6</sup> К-1,
* Ջերմունակությունը՝ հեղուկ վիճակում՝ 20°С - 226 Ջ/(կգ•К), հեղուկ վիճակում հալման ջերմաստիճանը՝ 268 Ջ/(կգ•К);
* Ջերմահաղորդականությունը 20 °С-ում՝ 65, 8 Վտ/(մ•К);
* Անագի մեխանիկական և տեխնիկական հատկությունները.
* Ֆիզիկական գործակից 0°С-ում 55 ԳՊա և 100°С-ում 48 ԳՊա
Տող 223.
== «Անագի ժանտախտ» ==
[[Պատկեր:Zinn 9eng.jpg|thumb|Մոխրագույն և սպիտակ անագ]]
«Անագի ժանտախտ»ը թանգարանային հիվանդություն է, անագե իրերի քայքայումը ցածր ջերմաստիճաններում։ Սովորական, սպիտակ անագը՝ β անագը, 13, 2&nbsp;°C-ից ցածր ջերմաստիճաններում անկայուն է և դանդաղ փոխարկվում է (-33&nbsp;°C–ում շատ արագ) մի այլ ալոտրոպային ձևափոխության՝ մոխրագույն կամ α անագի։ Փոխարկման հետևաևքով անագի [[ծավալ]]ը խիստ աճում է (25, 6 %) և անագե իրը դառնում է փոշի։
 
Մոխրագույն անագի առկայությունը «վարակիչ» է և արագացնում է «հիվանդության» ընթացքը, (այստեղից էլ «Անագի ժանտախտ» անվանումը)։ «Անագի ժանտախտ»ով ավելի հաճախ են «հիվանդանում» չտաքացվող շենքերում (եկեղեցիներ, թանգարաններ և այլն) պահվող անագե իրերը՝ հին երգեհոններ, ամանեղեն, զարդեր և այլն։
Տող 233.
 
== Իզոտոպներ ==
Բնական անագը բաղկացած է <sup>112</sup>Տո (0, 95%), <sup>114</sup>Տո (0, 65%), <sup>115</sup>Sո (0, 34%), <sup>116</sup>Տո (14, 24%), <sup>117</sup>Տո (7, 57%), <sup>118</sup>Տո (24, 01%), <sup>119</sup>Տո (8, 58%), <sup>120</sup>Տո (32, 97%), <sup>122</sup>Տո (4, 71%) և <sup>124</sup>Տո (5, 98%) [[իզոտոպներ]]ից։ Վերջին իզոտոպը թույլ ռադիոակտիվ է (T<sub>1/2</sub>=10<sup>7</sup> տարի)։ Արհեստական ռադիոակտիվ իզոտոպներից կարևոր են՝ <sup>113</sup>Տո (T<sub>1/2</sub>=118 օր), 11*>Տո (1ւ/2=175 օր) և ւշՅՏո (7ւ/շ = 136 օր)։
 
Բնական անագը կազմված է ստաբիլ [[նուկլիդ]]ներից հետևյալ ատոմային թվերով՝ 112 (կազմում է զանգվածի 0.096%-ը), 114 (0.66%), 115 (0.35%), 116 (14.3%), 117 (7.61%), 118 (24.03%), 119 (8.58%), 120 (32.85%), 122 (4.72%) և մեկ թույլ ռադիոակտիվ նուկլիդից՝ <sup>124</sup>Sn (5.94%)։
Տող 241.
* [[Հայաստան]]ում անագի երևակումներ կան [[Սևանի ավազան]]ում, [[Հրազդան]]ի և [[Ստեփանավան]]ի շրջաններում։ Անագի փոշին թունավոր է և առաջացնում է ստանոզ կոչվող հիվանդությունը։
* Նրանցից շատերը օգտագործվում են որպես պոլիվինիլքլորիդի կայունացուցիչներ, [[կաուչուկներ]]ի հակաօքսիդներ և [[կատալիզատորներ]]՝ պոլիուրետանների ստացման համար, ինչպես նաև թղթի արդյունաբերության և անասնաբուժության մեջ։
* Անագը օգտագործվում է պահածոների տուփերի համար երկաթի անագապատված սպիտակ թիթեղներ (արտադրվող անագի 40%), զոդանյութեր, տպագրական և գնդառանցքակալային համաձուլվածքներ, անագապղինձ և այլն պատրաստելու համար.<ref>{{cite news|url=http://lenta.ru/news/2013/11/22/stalene/|title=Станен стал конкурентом графена|date=22 ноября 2013|publisher=Lenta.ru|accessdate=2013-11-24}}</ref><ref>{{cite news|url=https://www6.slac.stanford.edu/news/2013-11-21-tin-super-material-stanene.aspx|title=Will 2-D Tin be the Next Super Material? Theorists Predict New Single-Layer Material Could Go Beyond Graphene, Conducting Electricity with 100 Percent Efficiency at Room Temperature|date=2013-11-21|publisher=SLAC|accessdate=2013-11-24}}, по материалам Yong Xu et al., Physical Review Letters, 27 Sept 2013 (10.1103/PhysRevLett.111.136804)</ref>։
<center>
<gallery>
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Անագ» էջից