«Նեոգեն»–ի խմբագրումների տարբերություն

Նեոգենը ստորաբաժանվում է երկու մասի՝ միոցեն և պլիոցեն, որոնք անջատել է անգլացի երկրաբան Չ․ Լայելը՝ [[1833]] թվականին։ Անվանումն առաջարկել է ավստրիացի երկրաբան Մ․ Հյոռնեսը ([[1853]])։ Նեոգենի ապարներն ամենուրեք տրոհվում են երկու կոմպլեքսի՝ միոցենի (ծովային նստվածքներ) և պլիոցենի (կավերի, ավազների, գիպսերի շերտախմբեր)։ [[Իտալիա]]յի և [[Հունաստան]]ի պլիոցենում դիտվում են բազմաթիվ հրաբխային հաստվածքներ։ Նեոգենն ալպիական ծալքավոր սիստեմի ավարտման ժամանակաշրջանն է, որն արտահայտվում է բազմաթիվ լեռնաշղթաների ([[Ալպեր]], [[Կարպատներ]], Բալկանեոգեններ, Ատլաս, Ապենիններ, Կովկաս, Ղրիմ, [[Պոնտական լեռներ|Պոնտական]] և [[Տավրոս|Տավրոսի լեռներ]], Բելուջուստան, [[Հիմալայներ]]) բարձրացումով։ Միաժամանակ հզոր ծալքավոր մարզեր են ստեղծվում [[Խաղաղ օվկիանոս]]ի եզրամասերում ([[Կամչատկա]], [[Սախալին]], [[Ճապոնիա]], [[Ֆիլիպիններ]], [[Նոր Գվինեա]], [[Կորդիլիերաներ]], [[Անդեր]])։ Ինտենսիվ լեռնակազմությունը ուղեկցվել է ուժեղ հրաբխականությամբ։ Ուղղաձիգ տատանողական շարժումների հաճախականությունը պայմանավորել է ջրավազանների չափերի ու եզրագծերի անընդհատ փոփոխություն և աստիճանական մեկուսացում օվկիանոսներից։ Նեոգենի վերջում դիտվել է ցրտեցում, որը լեռնային շրջաններում առաջացրել է սառցապատումներ։▼

Մեծ փոփոխություններ են կատարվել ցամաքային ֆաունայի և ֆլորայի կազմում։ Հանդես են եկել այժմ ապրող կաթնասունների շատ տեսակներ։ Ուշ միոցենում Եվրասիայի և Հյուսիսային Ամերիկայի միջև կապի առկայության շնորհիվ կատարվել է [[ֆաունա]]յի տեղաշարժ մի մայրցամաքից մյուսը։ [[Ավստրալիա]]ն ամբողջ Նեոգենի, ինչպես և պալեոգենի, ընթացքում մնացել է մեկուսացված բացարձակապես ստորին կաթնասունների (պարկավորներ, միանցքանիներ) համար։ Ծովային ֆաունայում հատկապես բազմազան և առատ են փափկամորթները, ֆորամինիֆերները, օստրակոդները, որոնց զգալի մասն ապրում է մինչև այժմ։ Բուսականությունն ունեցել է գրեթե ժամանակակից կազմ։ [[ՀԽՍՀ]] տարածքում սահմանափակ զարգացում ունեն միոցենի նստվածքները (Երևանյան գոգավորություն), որոնք ներկայացված են հզոր լճային (լագունային) առաջացումներով՝ կավերով, ավազաքարերով, գիպսի և քարաղի շերտերով ու ոսպնյակներով։ Դրանցից վեր տարածված են նույնպես հզոր ավազակավային և կարբոնատային ապարներ՝ վերին սարմատի ֆաունայի մասնակցությամբ։ Վերին միոցենից հետո [[Հայաստան]]ի տարածքը մտնում է ընդհանուր առանցքային բարձրացման մեջ և վերջնականապես ձեռք բերում ցամաքային զարգացման ռեժիմ։ [[Հայկական լեռնաշխարհ]]ի կենտրոնական հրաբխային մարզում լայնորեն տարածված են միոտիս-պոնտի և միջին պլիոցենի հրաբխածի Նեոգեն նստվածքային [[ապար]]ներ։ Վերին պլիոցենը ներկայացված է ծածկոցային տիպի դոլերիտային բազալտներով, անդեգիտաբազալտներով։ Հրաբխային գործունեության հետևանքով ստեղծվել են հսկայական հրաբխային հարթավայրեր։ Թթու էֆուգիաները առաջացրել են էքստրուզիվ կոներ (Արտենի, Հատիս, Իշխանասար)։ Նեոգենի ամենակարևոր օգտակար հանածոն [[նավթ]]ն է։ Միջլեռնային և նախալեռնային իջվածքների հզոր նստվածքների հետ են կապված նավթի խոշոր հանքավայրեր [[ԽՍՀՄ]]-ում ([[Ադրբեջան]], [[Թուրքմենիա]]), [[Ռումինիա]]յում, [[Իրաք]]ում, [[Իրան]]ում, [[Սաուդյան Արաբիա]]յում, [[ԱՄՆ]]-ում, [[Կոլումբիա]]յում, [[Արգենտինա]]յում։ Հայտնի են նաև այրվող գազերի, գորշ ածուխների և աղերի (գիպս, քարաղ) կուտակումներ։ Մի շարք ծալքավոր շրջանների մագմատիկ ինտրուզիաների հետ են կապված [[պղինձ|պղնձի]], [[ցինկ]]ի, [[մոլիբդեն]]ի, [[վոլֆրամ]]ի, սնդիկի հանքավայրեր։ ՀԽՍՀ-ում կան [[քարաղ]]ի (Մերձերևանյան շրջան) և դիատոմիտի ([[Իջևան]]ի, [[Սիսիան]]ի շրջաններ) կուտակումներ։▼