Վիքիպեդիա

«Արմավիր (մայրաքաղաք)»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ
No edit summary
Տող 37.
Արամայիր, Արամուրիա, Արգիշտի, Արգիշտիխիանա, Արգիշտիխինիլինի, Արգիշտիհինիլի, Արմայիր, Արմավիա, Արմավ(ի) ի-արա, Արմավիր Հին, Արմաուրիա, Արմորիա, Բլուր,«ՙԼքված մայրաքաղաք»-Բլուր, Պլուր - Բլուր/, BLUR, դամբարանավայր, բնակատեղի (ռուս. Плур Պլուր ձևով)։ Արմավիրի տարածաշրջանից և Բլրի մերձակայքից գտնվել են բազմաթիվ սեպագիր արձանագրություններ<ref>Թ. Հակոբյան «Հայաստանի և հարակից շրջանների տեղանունների բառարան», «Արմավիր» հոդվածը, էջ՝ 77-78։</ref>։<br />
== Հիմնադրումը ըստ Մովսես Խորենացու ==
[[Մովսես Խորենացի|Մովսես Խորենացու]] [[«Հայոց պատմություն»|«Հայոց պատմության»]]<ref>Մովսես Խորենացի: Պատմություն հայոց, Մալխասյանցի թարգմանություն, 1968:</ref> առաջին գրքի 10-12-րդ բաժինները պարունակում են տեղեկությունները, ըստ որի [[Հայկազունիներ]]ի քաղաքական կենտրոնը [[Հարք]]-[[Տարոն]]ից տեղափոխվում է [[Արարատյան դաշտ]]<ref>[[Ղևոնդ Ալիշան]]: Տեղագիր Հայոց Մեծաց կամ աշխարհագրութիւն Հայաստանի, Վենետիկ-Ս.Ղազար, 1853 (http://digitale-sammlungen.ulb.uni-bonn.de/content/pageview/105837)</ref>]], որտեղ հիմնադրվում է [[Արմավիր]]ը<ref>• Сергей Глинка. «Обозрение истории армянского народа от начала бытия его до возрождения области Армянской в Российской империи».Москва, 1832.</ref>։ [[Մովսես Խորենացի]]ն '''Արմավիրի''' հիմնադրումը վերագրում է [[Հայկ Նահապետ]]ի թոռ [[Արամայիս]]ին.{{քաղվածք|[[Արամայիս]]ն իր բնակության համար տուն է շինում գետի ափին մի բլուրի վրա և իր անունով այն կոչում է Արմավիր, իսկ գետի անունը իր թոռան՝ [[Երաստ]]ի անունով դնում է [[Երասխ]]''»։|}}
=== Արմավիրի և Սոսյաց անտառի տեղադրությունը ===
[[Արմավիր]] քաղաքը և քաղաքի չորս դին փռված [[Սոսյաց անտառ]]ը<ref>• Հայկ Խաչատրյան [[Սոսյաց անտառ]], 1978: ԱՐՔԱՅԱՊԱՏՈՒՄ:</ref> տեղակայված էին [[Արարատյան դաշտ]]ի [[Արագածոտն գավառ]]ում, նախկինում [[Երասխ գետ]]ի կամ Արմավիր գետի աջ և ձախ ափերի՝ Արմավիրի Արևելյան և արևմտյան բլուրների և դրանցը հարող տարածքների վրա՝ այժմյան [[Արմավիրի մարզ]]ի [[Արմավիր]], Հայկավան, [[Ջրաշեն]] և [[Նոր Արտագերս]], [[Բամբակաշատ]], [[Նոր Արտագերս]], [[Նոր Արմավիր]], [[Նալբանդյան]], [[Այգեշատ]], [[Ջանֆիդա]] և [[Ամասիա]] գյուղերի շրջագծում<ref>Սոսյաց անտառի կամ սրբազան՝ արհեստական անտառի մասին առաջին հիշեցումը պատկանում է հույն նշանավոր աշխարհագրագետ և տիեզերագետ, մաթեմատիկոս Պտղոմեոս Կլավդիոսին (90 –168, այլ տվյաներով՝ 70-147 թթ.), որը եղել է Արմավիրում և հիացել անտառի գեղեցկությամբ</ref>։ <br />
=== Արմավիր քաղաքի տեղադրությունը ===
Հնագետների [[Արմավիր]] քաղաքի տեղադրության հարցում ունեն տարակարծություններ.մի մեծ խումբ հնագետները քաղաքի տեղադրությունը համարում են [[Արմավիր]]ի արևելյան և արևմտյան բլուրները և նրանց միջև գտնվող տարածքները։ Արմավիրի 1962-1969 թթ հնագիտական արշավախմբի ղեկավար [[Բաբկեն Առաքելյան]]ի համոզմամբ, մայրաքաղաքի գլխավոր բնակելի մասը տեղակայված էր [[Արմավիր]]ի արևելյան Բլրի վրա և Բլրի շուրջ բնակելի տարածքներում, իսկ «մոնումենտալ շինությունը», միջնաբերդը, մեհյանա-տաճարային տնտեսությունը, մշակութային, տնտեսական և պաշպտանական սպասարկման նշանակությամբ կառույցներով, նաև եռաշարք պարիսպները տեղակայված էին [[Արմավիր]]ի արևելյան Բլրի վրա։ Միջնաբերդը և Տաճարը շրջափակված էր արտաքին եռաշարք պարիսպով<ref>Б. Н. Аракелян, О некоторых результатах археологического изучения древнего Армавира, «Պատմա-բանասիրական հանդես, 1969, № 4:</ref>։ Ըստ հնագետների Արմավիր մայրաքաղաքը տեղակայված էր ավելի քան 10 հազ m², իսկ վիմագիր արձանագրությունների ցրվածության «աշխահագրությամբ» այն ընդգրկում էր ներկայիս [[Արմավիրի մարզ]]ի Արմավիրի տարածաշրջանի 12 - 14 գյուղերի վարչական տարածքները։ Այսպես, քաղաքի արևելյան դարպաս է հանդիսացել [[Արմավիր]]-[[Արևիկ]] գյուղերի սահմանագծում տեղակայված Մոխրաբլուր-Քյուլթափան<ref>Էմմա Խանզադյան, Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի բնակավայրեր Մոխրաբլուրում(Արևիկ-Արմավիր</ref>), հյուսիսում՝ Արմավիրի մարզի Ալաշկերտ գյուղ-[[Արմավիր]]-Հայկավան [[Արմավիրի մարզ]]ի [[Ալաշկերտ]] գյուղ-Արմավիր-Հայկավան] մայրուղու «Դիք Կամուրջը», արևմուտքում՝ Ամասիա, [[Նոր Արմավիր և Նոր Ամասիա գյուղերի]] բլրաշարքերը<ref>Мартиросян А. А. Аргиштихинили, Издательство АН Армянской ССР, Ереван, 1974</ref>, հարավում՝[[Երասխ գետ]] գետը։ը։ Բլուրը և քաղաքը պաշտպանված էին ջրանցքների ցանցով, առուներով, իսկ նրանց միջակայքում՝ տեղակայված էին [[Արմավիր մայրաքաղաք]]ի ագարակային տնտեսությունները, զորանոցները, ախոռները, դարբնոցները և այլ արհեստանոցաախոռային համալիրներ՝ «արհեստավորաց թաղերը»։<ref>Գ.Տիրացյան'''։ Արմավիրի պեղումների 100-ամյակը:</ref>։
 
=== Քաղաքի և շինությունների անվանումները ===
Տող 68.
== Արմավիրը՝ հայկական պետական-քաղաքական միավորումների և համայնքների կենտրոն։ ==
[[Արմավիր]]ի տարածաշրջանը բնակեցված է եղել անհիշելի ժամանակներից, ինչի վկայությունը Արմավիրի արևելյան Բլրի տարածքում գտնված մ.թ.ա. 15-12 հազարամյաներով թվագրվող երկու վիմագիր ժայռապատկերներն են («Աստղային երկնքի քարտեզներ») և «Սրբազան քար»<ref>Ի.Ա.Կարապետյան։ Հայաստանի նյութական մշակույթը մ.թ.ա . 6- 4 դդ։ http://serials.flib.sci.am/openreader/hushardzanner_19/book/Binder1.pdf</ref><ref>http://surenasmaryan.blogspot.com/2015/05/blog-post_56.html</ref>, ինչես նաև կիկլոպյան տիպի<ref>Կիկլոպյան շարվածքը հիշեցնող կոպիտ մշակված քարեր, եզրերը հանված քարերը…հարմարեցված են, ժայռը մշակված է աստիճանաձև</ref> շինությունների հետքեր Բլրի քարանձավներում<ref>Тер-Аветисян, Археологическое обследование городища и крепости «Древний Армавир», «Научный сборник», Ереван» 1941, էշ 51—64].</ref>։<br />
Վարարահոս գետը իր բազմաճյուղ վտակներով, բերրի հողատարածքները և որսատեղի հարմար անտառը, բնության արհավիրքներից պատսպարվեու՝ հարթավայրի վրա իշխող Բուրը, բարենպաստ պայմաններ են հանդիսացել, որպեսզի սկսած մ.թ.ա. 6-րդ հազարամյակից, տարածաշրջանում բարձրացրող երկու մեծ լեռների([[Արագած]] և [[Արարատ]]) և Բլրի տակով հոսող գետի ([[Երասխ գետ|գետի]]) միջև ընկած տարածքները յուրացվեր այստեղ նստակյաց բնակություն հաստատած տարբեր ցեղախմբերի կողմից, որոնց հիմնական զբաղմունքը անասնապահությունն<ref>На Армянском нагорье скотоводством люди занимались еще в неолитическую эпоху; природные условия страны оказали существенное влияние на весь ход развития этой отрасли хозяйства.http://lah.ru/konspekt/back/urartu.htm</ref> և երկրագործությունն էր<ref>Ս.Ասմարյան, «Արամայիս Նահապետից մինչև Արմավիրի համայնք» Ե 2013</ref>։<br />
Մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակի բնակավայրի հետքեր կան նաև [[Արմավիր]]ի շրջակայքում՝ [[Արմավիր]]-[[Արևիկ]] գյուղերի ճանապարհի մոտակայքում<ref>Է. Խանզադյանը, Հանրագիտարան 2-րդ հատ., էջ` 37-38</ref> (տես՝ Մոխաբլուրը բաժինը)։
 
'''Արմավիրը Հայկազունիների մայրաքաղաք''' (մ.թ.ա. 20-16 դդ)։
Մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի 20-16-րդ դարերում<ref>Հայ ժողովրդի առաջնորդները: Ինտերնետ կայք</ref>։ [[Հայկազունիներ]]ի արքայատոհմի<ref>Մ. Հակոբյան: Մոռացված մի արքայատոհմ:</ref> տարածաշրջանում Խորենացու վկայությամբ, հիմնական բնակություն են հաստատել [[Հայկազունիներ]]ի նահապետները.
* «[[Արամայիս]]ն իր բնակության համար տուն է շինում ([[Երասխ]]) գետ|գետի]] ափին մի բլուրի վրա և իր անունով այն կոչում է [[Արմավիր]]»<ref>Մ. Խորենացի]], ՀՊ, էջ՝ 91</ref>։
* [[Միքայել Չամչյան]]ի [[Հայկազունիներ]]ի տոհմի կառավարման ժամանակագրությամբ, Արամայիս նահապետը իրեն համար «տուն է հիմնադրել» '''մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի 20-րդ դարում՝ մ.թ.ա. 1980 թվականին'''<ref>ՀԺԱ կայք, (Արատտայի մայրաքաղաք - մինչ մ.թ.ա. 11.08.2492՝ Մեծամոր, մինչ մ.թ.ա. 1980՝ Հայկաշեն, մինչ մ.թ.ա. 1561՝ Արմավիր)</ref>։
Հայոց մատենագրության մեջ հայ պատմիչները ([[Ագաթանգեղոս]], [[Փավստոս Բուզանդ]], [[Խորենացի]],[[Սեբեոս]],և այլք), ինպես նաև հույն պատմիչներն և աշխարհագիրները, [[Արմավիր]] քաղաքն են հիշատակել որպես [[Հայկազունիներ]]ի և [[Մեծ Հայք]]ի մայրաքաղաքը՝ [[Հայկազունիներ]]ի քաղաքական կենտրոնը։<br />
Տող 136.
•Մ.թ.ա 8-րդ դարի 50-30-ական թթ, [[Սարդուրի Բ]] վերանորոգել է [[Հայկազունիներ]]ի [[Արմավիր մայրաքաղաք]]ը։ Քաղաքը վերածվել է [[Վան]]ի թագավորության հյուսիսային մայրաքաղի<ref>[http://Г.%20Меликишвили.%20Надписи%20Аргишти%20I,%20Надписи%20Сардури%20II,%20сына%20Аргишти Г. Меликишвили. Надписи Аргишти I, Надписи Сардури II, сына Аргишти])</ref>։
• [[Սարդուրի Բ]] «արմավիրյան «հարսանյաց հանդեսի»»՝ ([[Արմավիրի էլամերեն արձանագրություն]]) և մեկ տասյակի հասնող տնտեսա-շինարարական նշակության արձանագրություններ՝ բ/ք կառուցված պալատի, տաճարների, Խալդյան դռների, գինու և հացահատիկի պահպանման և այլ գործունության մասին։<ref>[[Արմավիրի էլամերեն արձանագրություն]]:</ref><br />
* [[Արմավիր]]ի թատրոնի թատերական ներկայացումների արենա է օգտագործել [[Արմավիր]]ի բլրի հարավային լանջը՝ Բլրի մեծ քարանձավ - [[Ծաղկավանք]]ի շրջանը և «[[Արտավազդ Բ]] քարի» մոտակա տարածքները, հասնելով մինչև [[Երասխ գետ]] գետըը<ref>Արմավիր: Հայոց առաջին թատրոնը, http://surenasmaryan.blogspot.com/2015/06/blog-post_8.html</ref>։ Թատրոնի գլխամասում, ուղիղ Բլրի գագաթին, տեղակայված էր [[Անահիտ]]ի տաճարը և Հայոց դիցամոր արձանը; Տաճարի ճակատային մասում էին տեղակայված հնագետների գտած հունարեն արձանագրությունները։ Մայրաքաղաքի մեծաքանակ բնակչության առկայությունը հնարավորություն է ընձեռել անտիկ թատերագիրներին, պոետներին, դերասաններին, իսկ մ.թ.ա. 69 -ական թթ. մեր արվեստասեր, բանաստեղծ, դրամատուրգ Արտավազդ արքայազնին (ապագա [[Արտավազդ Բ]] հայոց արքա), [[Արմավիր]]ում կազմակերպել թատրոն և թատերական ներկայացումներ, նաև [http://Նավասարդյան%20խաղեր Նավասարդյան խաղեր] ը, համահայկական ձիարշավներ<ref>http://hayasanews.com/wp-content/uploads/-1952.pd</ref>։
* [[Արմավիր (միջնադարյան քաղաք)]]։ Արմավիր քաղաքն ու Արմավիրի դաշտը մտնում է [[Վանանդ]]ի, [[Բագրատունիներ]]ին թագավորության մեջ, իսկ 13-րդ դարում՝ [[Զաքարյաններ]]ի իշխանապետության կազմի մեջ<ref>Հայաստանի մայրաքաղաքները: [[Արմավիր]]:</ref>։
* 1242 թվ. [[Լենկ-Թեմուր]]ի հրոսակները կործանվեցին հայոց հնամենի [[Արմավիր]]ը։ Կենսունակ մնաց քաղաքի Ալիս/ու/ և Բլուր թաղամասերըը՝ 13- 17-րդ դդ ունեցել են ժամանակավոր բնակավայրի կարգավիճակ, վերջինների միավորումից, 1613 թվականին առաջացել է [[Արմավիր]] (Ղուրդուղուլի) բնակավայրը, 1867 թ. նույնանուն շրջկենտրոնը։
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Արմավիր_(մայրաքաղաք)» էջից