Վիքիպեդիա

«Արարատյան դաշտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
չ Բոտ: կոսմետիկ փոփոխություններ
Տող 32.
Արարատյան դաշտը հանդիսացել է հայ պետականության օրրանը, երկրի տնտեսական և քաղաքական հզորության կենտրոնը։ [[Ուրարտու]]ի թագավոր [[Արգիշտի Ա]] (մ.թ.ա. 786 - 764) տիրեց Արարատյան դաշտին՝ հիմնելով [[Էրեբունի]]ն (տես Արին-բերդ)։ Մ.թ.ա. 6-րդ դարի սկզբներից Արարատյան դաշտը մտել է հնագույն հայկական թագավորության՝ [[Երվանդունիներ]]ի պետության կազմի մեջ, իսկ 520 թվականից հետո նվաճվել է [[Իրան]]ի Դարեհ Ա Վշտասպյան թագավորի կողմից և մտել Իրանի 18-րդ սատրապության կազմի մեջ։ Մ.թ.ա. 330-ական թվականներին Արարատյան դաշտին վերստին տիրել են Երվանդունիները, իսկ մ.թ.ա. 189 թվականից՝ [[Արտաշեսյաններ]]ը։ 66 թվականից հետո Արարատյան դաշտը մտել է Հայոց [[Արշակունիներ|Արշակունի թագավորության]] կազմի մեջ։ [[8-րդ դար]]ի սկզբից Արարատյան դաշտին տիրել է արաբական խալիֆայությունը, և Արարատյան դաշտը մտել է Արմինիա վարչական միավորի մեջ, իսկ [[9-րդ դար]]ի վերջերից Արարատյան դաշտը մտել է [[Բագրատունիներ]]ի Հայոց թագավորության կազմի մեջ։ [[11-րդ դար]]ից Արարատյան դաշտը նվաճել են [[սելջուկներ]]ը, իսկ [[13-րդ դար]]ում [[մոնղոլ-թաթարներ]]ը։ 1502 թվականից Արարատյան դաշտը մտել է Սեֆևյան Պարսկաստանի կազմի մեջ՝ հարակից շրջանների հետ դաոնալով առանձին կուսակալություն (խանություն) Երևան կենտրոնով։ [[1827]] թվականիի [[ապրիլ]]ից ռուսական զորքերը մտան Արարատյան դաշտ և հայերի համագործակցությամբ գրավեցին [[Երևանի խանություն]]ը՝ հերոսաբար մարտնչելով պարսից զորքի դեմ։ 1827 թվականի [[օգոստոսի 7]]-ին [[Օշականի ճակատամարտ 1827 թ.|Օշականի մոտ կատաղի ճակատամարտ]] է տեղի ունեցել կողմերի միջև։ [[1828]] թվականի [[փետրվարի 10]]-ին կնքված [[Թուրքմենչայի պայմանագիր|Թուրքմենչայի պայմանագրով]] Արարատյան դաշտը անցել է [[Ռուսաստան]]ին՝ մտնելով [[Հայկական մարզ]]ի, իսկ [[1840]] թվականից՝ [[Երևանի գավառ]]ի մեջ։ 1849 թվականի հուլիսից Արարատյան դաշտը մտել է Երևանի նահանգի մեջ։
 
[[1918]] թվականի [[մայիս]]ին Արարատյան դաշտում տեղի է ունեցել [[Սարդարապատի ճակատամարտ|Սարդարապատի հերոսամարտհերոսամարտը]]ը, որը բախտորոշ դեր խաղաց հայ ժողովրդի կյանքում։ Այստեղ են հիմնվել [[Երվանդաշատ]], [[Արտաշատ]], [[Արմավիր]], [[Վաղարշապատ]], [[Դվին]] մայրաքաղաքները։ Արարատյան դաշտում է գտնվում [[Հայաստանի Հանրապետություն|Հայաստանի Հանրապետության]] մայրաքաղաք Երևանը։ Արարատյան դաշտը մարդու ծագման օրրաններից է։ Արարատյան գոգահովտում [[Արտենի (լեռնազանգված)|Արտենի լեռան]] և [[Արզնի]] քաղաքի շրջակայքում հայտնաբերվել են հին ու նոր քարի դարաշրջանի գործիքներ և անթրոպոգենի սառցապատման ժամանակաշրջանի կենդանիների (տրոգոնթերյան փղի, ռնգեղջյուրի, վայրի ձիու, ուղտի, ցուլի և եղջերուի) ոսկորներ, Երևանից 7 կմ հարավ գտնվել է այդ ժամանակվա մարդու գանգ։
Արարատյան դաշտը պատմական ժամանակաշրջանում և այժմ հայ մշակույթի առաջատար շրջաններից է, հարուստ հուշարձաններով՝ [[Շենգավիթ (հնավայր)|ՇենգավիթՇենգավիթի]]ի մշակույթը (V–IV հազարամյակ, մ.թ.ա.), [[Թեղուտ]]ի երկրագործական բնակատեղին (V հազարամյակի վերջ - IV հազարամյակ, մ.թ.ա.), [[Մեծամոր]]ի հնագույն մետաղաձուլական կենտրոնը (111 - 1 հազարամյակ, մ.թ.ա.), ուրարտական նշանավոր ամրոցներ՝ [[Էրեբունի ամրոց|Էրեբունին]] (Արին-բերդ), [[Թեյշեբաինի]]ն (Կարմիր բլուր), Հրազդանի թունելով անցկացված ուրարտական ջրանցքը, [[Էջմիածնի Մայր Տաճար|Էջմիածնի Մայր տաճարը]], [[Սուրբ Հռիփսիմե եկեղեցի (Էջմիածին)|Հռիփսիմեի տաճարտաճարը]]ը, [[Զվարթնոց]]ը են, մեր օրերում կառուցված [[Սարդարապատի հերոսամարտի հուշահամալիր|Սարդարապատի հերոսական ճակատամարտի կոթողը]], բազմաթիվ հուշարձաններ։
 
== Ռելիեֆ ==
Արարատյան դաշտը շրջապատված է [[Արագած]], [[Գեղամա լեռնաշղթա|Գեղամա]], [[Արարատ]] և [[Հայկական Պար լեռնաշղթա|Հայկական պար]] լեռներով։ Ձգվում է հյուսիս-արևմուտքից հարավ-արևելք, ավելի քան 200 կմ, լայնությունը 20 - 45 կմ է, տարածությունը՝ մոտ 6600 կմ<sup>2</sup>։ Արարատյան դաշտը միջլեռնային տեկտոնական իջվածք է։ Հիմքում հնագույն մետամորֆային ապարներ և պալեոզոյի կրաքարաավազաքարային շերտով ծածկված պալեոգեն-նեոգենինի ավազաքարա-կավա-մերգելային նստվածքներով, վերին շերտերում (մոտ 400 մ հզորությամբ)՝ անթրոպոգենի գետալճային նստվածքներով։ Մակերևույթը հարթ է, [[Արաքս]]ի ձախափնյա մասում՝ թույլ զառիկող, նախալեռնային մասում՝ ալիքավոր, աջափնյա մասում լավ են արտահայտված աստիճանաձև բարձր դարավանդները։ Արարատյան դաշտով հոսում է Արաքս գետը՝ այն բաժանելով հյուսիսային, հյուսիս-արևելյան. և հարավային, հարավ-արևմտյան (այժմ՝ [[Թուրքիա]]յում և [[Իրան]]ում) հատվածների։ Ռելիեֆի կարևոր տարրերից են մնացորդաէրոզիոն ([[Խորվիրապ]], [[Սարիպապ]]) և հրաբխային («Կոնդեր») բլուրները։ Արարատյան դաշտը Գայլի դրունքով բաժանվում է [[Նախիջևանյան հարթություն]]ից ([[Շարուրի դաշտ]])։
 
Արարատյան դաշտում տեղ-տեղ բարձրանում են ծալքաբեկորավոր հիմքի ելուստներ ([[Խորվիրապ]], [[Սարիպապ]], Սալհովիտ) կամ խարամային կոներ ([[Արնավիրի բլուր|Դավթի բլուր]], [[Մեծամոր (բլուր)|Մեծամոր]])։
[[Պատկեր:Bashindzhagian ararat.jpg|300px|մինի|հեղինակ՝ [[Գևորգ Բաշինջաղյան]] (1912)]]
 
== Հողեր ==
Բնական [[լանդշաֆտ]]ը կիսաանապատային է՝ անապատային տեղամասերով։ Հողածածկույթում գերակշռում են հումուսով աղքատ գորշահողերը։ Կան նաև ալկալի ու աղուտային, ցածրադիր ողողատներում՝ գերխոնավ հողեր և ճահճուտներ։
Դարավոր ոռոգելի երկրագործության պայմաններում ձևավորվել են կուլտուր-ոռոգելի հողեր։ Իրացվել և իրացվում են աղուտները, մելիորացվում՝ ճահիճները։ Աղուտների մի մասում ստեղծվել են ձկնաբուծական լճակներ։ Բուսածածկույթն աղքատ է, տիրապետում են կիսաանապատային չորասեր տեսակները, ինչպես նաև կան աղասեր անապատային բուսատեսակներ։ [[Հայաստան]]ի առավել յուրացված շրջանն է՝ ծածկված [[խաղող]]ի և մրգատու այգիներով, բանջարաբոստանային մշակաբույսերի դաշտերով։
Օգտակար հանածոներ
Տող 53.
 
== Կենդանական աշխարհ ==
Կենդանիներից տարածված են սողունները (օձերից՝ [[գյուրզա]]ն, [[եղջերավոր իժ]]ը, [[տափաստանային վիշապ]]ը, շահմարը և այլն), շատ են մողեսները (թաքիրային կլորագլուխը, կովկասյան ագաման), միջատները (մորեխազզիներ, ուտիճներ, [[մրջյուն]]ներ, [[կարիճ]]ներ և այլն)։ Հնում միջատների մի տեսակից ստացվում էր հայտնի «[[որդան կարմիր]]» ներկը։ Այդ արժեքավոր միջատը ներկայումս հայտնաբերվել է [[Էջմիածին|էջմիածնի]], [[Մասիս (քաղաք)|ՄասիսՄասիսի]]ի, [[Արմավիրի մարզ|ԱրմավիրԱրմավիրի]]ի, [[Արարատի մարզ|ԱրարատԱրարատի]]ի աղուտներում՝ մոտ 4000 հա տարածության վրա։ Կաթնասուններից տարածված են [[վայրի խոզ]]ը, [[եղեգնուտի կատու]]ն, [[ջրասամույր]]ը և այլն։ [[Այղր լիճ|Այղր լճում]] բազմացվում են [[կուղբ]], [[ձուկ]]։
 
== Պատկերասրահ ==
Տող 63.
Armenian cotton.jpg|Բամբակի բերքահավաք (1930-ական թթ.)
</gallery>
{{Համայնապատկեր|Ararat valley panorama.jpg|1300px|Արարատյան դաշտի համայնապատկերը [[Չարենցի կամար հուշարձան (Ողջաբերդ)|Չարենցի կամարկամարից]]ից}}
 
== Ծանոթագրություններ ==
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Արարատյան_դաշտ» էջից