Կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվություն

Կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվություն

Կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվությունը (ԿՍՊ-ն) կորպորատիվ ինքնակարգավորման ձև է, որն ինտեգրվում է ռազմավարական բիզնես ծրագրի մեջ։ Այն անվանվում են նաև “կորպորատիվ խիղճ”, “սոցիալական դիրքի ներկայացում”, “պատասխանատվության վրա հիմնված կենսունակ ձեռներեցություն” և այլն։

Որպես կազմակերպության ռազմավարության տարր ԿՍՊ-ն ինքնակարգավորման հնարավորություն է ապահովում՝ օգնելով վերահսկել ծավալվող ձեռնարկչատիրական գործունեությունը և վարել այն օրինական դաշտի ոգուն, էթիկայի նորմերին և միջազգային ստանդարտներին համահունչ կերպով։ ԿՍՊ-ը նպատակ է հետապնդում պատասխանատվություն ստանձնել կազմակերպության կողմից ընդունվող որոշումների և կատարվող քայլերի հանդեպ և օժանդակել այնպիսի քայլերի և միջոցառումների իրականացմանը, որոնք դրական ազդեցություն կունենան շրջակա միջավայրի վիճակի վրա, ինչպես նաև սպառողների, աշխատողների, համայնքների և առհասարակ բոլոր այն հետաքրքրված կողմերի վրա, որոնք որոշակի առնչություն ունեն այն ոլորտների հետ, որոնցում կազմակերպությունը ծավալում է իր գործունեությունը։

ԿՍՊ-ով ուղղորդվող ձեռներեցությունը միտված է ակտիվորեն պաշտպանել հասարակական շահերը և գործել դրանց օգտին՝ աջակցելով համայքների բարգավաճմանն ու զարգացմանը և ինքնակամորեն հրաժարվելով այնպիսի գործունեությունից, որը կարճաժամկետ կամ երկարաժամկետ կտրվածքով հնարավոր վնասներ կարող է հասցնել շրջակա միջավայրին կամ ներգրավված հասարակությանը։ Ընդ որում, այդպիսի ինքնակասեցնող քաղաքականությունը վերաբերում է նաև այնպիսի դեպքերին, երբ իրավական տեսանկյունից վնասաբեր գործունեության դիմաց պատժամիջոցներ չեն նախատեսվում։

ԿՍՊ-ը հասարակական շահերը կորպորատիվ իրականության և իրականացվող որոշումների նախապայմանների մեջ գիտակից ընգրկելու որոշումն է, այդպիսի շահերի սահմանումը որպես կազմակերպության առաջնային սկզբունք և նպատակ՝ որպես երեք հիմնասյուներ կարևորելով մարդկանց, երկրագունդը և ստացվող շահույթը։

Որպես նոր հասկացություն “կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվություն”-ը առաջացել է 1960-70-ական թվականներին՝ բազում վերազգային կազմակերպությունների ձևավորումից հետո։ 1984թ.-ին Ռ. Էդվարդ Ֆրիմենի “Ռազմավարական մենեջմենթ՝ սթեյքհոլդերային մոտեցում” գրքի հրատարակումից հետո սկսեց օգտագործվել նաև “ստեյքհոլդեր” (stakeholder) հասկացությունը, որն՝ ի տարբերություն “բաժնետերերի”, ավելի ընդգրկուն էր և վերաբերում էր բոլոր նրանց, ում համար նշանակալից է լինելու կազմակերպության ծավալած գործունեությունը։

ԿՍՊ կողմնակիցները որպես փաստարկ օգտագործում են այն գաղափարը, որ հեռանկարային տեսանկյունից կազմակերպություններին ավելի նպատակարմար է առաջնորդվել այդպիսի սկզբունքներին համաձայն։ Հակառակորդների կարծիքով այդ ամենը ոչ ավել բան է, քան լոկ ցուցադրական ներկայացում և վերազգային կազմակերպությունների հնար պետական վերահսկիչ մարմինների ուշադրությունից ձերբազատվելու համար։

ԿՍՊ-ը իրենից ներկայացնում է նաև խորհրդատվական բնույթի նորմերի մի ամբողջություն, որը կոչված է ուղղորդել կազմակերպություններին սպառողների համար առավել արդյունավետ լինելու գործում։ Բարգավաճման բիզնես էթիկան կիրառական էթիկայի ճյուղերից մեկն է, որը դիտարկում է էթիկական բնույթի այն հնարավոր խնդիրներն ու երկընտրանքները, որոնք կարող են ծագել ձեռնարկչատիրական գործունեության ընթացքում։ ISO 26000-ը միջազգային ճանաչում ունեցող այդպիսի ստանդարդ է, որը լույս է տեսել 2010թ.-ի Նոյեմբերի 1-ին և կոչված է ուղղորդել կազմակերպություններին դեպի արդյունավետ և փոխշահավետ գործունեություն։ Հասարակական կառույցները (որոնցից է, օրինակ, ՄԱԿ-ը) նույնպես հղվում են կորպորատիվ պատասխանատվության երեք հիմնասյուներին։

Պատկերացումները

Որոշ վերլուծաբաններ նշում են որ մայրցամաքային եվրոպայի և անգլոսաքսոնական մոտեցումները ԿՍՊ հանդեպ տարբերվում են։ Չնայած անորոշություններ ու տարբերություններ կան նաև արևմտյան երկրների միջև։

Առավել տարածված և ընդունված է մոտեցումը, որը նախատեսում է համայնքային նորարարությունների և զարգացման ծրագրերի ներմուծումը։ Նման պայմաններում կազմակերպությունները տեղային մարմիններին օգնում են զարգանալ և առաջընթաց ապրել և միաժամանակ բարելավում են սեփական հմտությունները, ձեռք են բերում նոր կոմունիկացիոն փորձ և բարի համբավ տարածաշրջանում։ Նման կերպ է գործում, օրինակ, Shell հիմնադրամը (Shell Foundation)՝ ներգրավվելով Ծաղկադաշտում (Flower Valley) իրականացվող միջոցառումներին հարավային Աֆրիկայում։ Այնտեղ կրթական կենտրոններ են հաստատվում ինչպես տեղական համայնքների երեխաների, այնպես էլ մեծահասակների ուսուցանման համար։

Ավելի տարածված մոտեցում է բարեգործական գործունեության իրականացումը, որի շրջանակներում կազմակերպություններն իրենց անունից դրամական հատկացումներ և օգնություն են տրամադրում զարգացող երկրների տարածաշրջանային կազմակերպություններին և աղքատ համայնքներին։ Այս մոտեցումը քննադատվում է այն առումով, որ տեղական հասարակությանը զարգանալու համար իրական հանրավորություննրե և պայմաններ չեն ապահովվում, և նրանք արդյունքում չեն կարողանում բարելավել իրենց կարգավիճակը և դրանից բացի կախվածության մեջ են ընկնում տրամադրվող օգնությունից։

Մեկ այլ մոտեցում է ԿՍՊ սկզբունքների անմիջական կիրառումը բիզնես-գործունեության մեջ։ Որպես օրինակ կարող է ծառայել Ազնիվ Առևտրի գաղափարի կիրառումը, որն այսօրվա դրությամբ ընդունվել է միջազգային առևտրով զբաղվող բազում կազմակերպությունների կողմից։

Հնարավոր քաղաքականություն է նաև կորպորատիվ սոցիալական պատասխանատվության գաղափարի տարածումը և արդյունքում առաջացող փոփոխություններից օգտվելը։ Նման մոտեցումն անվանվում է Միասնական Արժեքի Ստեղծում (Creating Shared Value) և հիմնվում է այն հաստատման վրա, որ ձեռնարկչատիրությունների գործունեության արդյունավետությունը և հասարակության բարենպաստության մակարդակը փոխկապակված են։ Ձեռնարկչատիրությունն ունի որակավորված և լավ կրթված մարդկային ռեսուրսների կարիք, որպեսզի ի վիճակի լինի ապահովել իր մրցունակությունը։ Մյուս կողմից, հասարակության բարգավաճման համար բարենպաստ պայմաններ պետք է լինեն ձեռնարկչատիրության համար և կայուն ու առողջ տնտեսական համակարգ պետք է լինի ձևավորված, որպեսզի հնարավոր լինի իրականացնել բարեգործություն առանց վնասներ ունենալու։

ԿՍՊ գաղափարներին լուրջ ուշադրություն է դարձվել մրցակցային ռազմավարությունների գծով առաջատար մասնագետ և Հարվարդի Բիզնես Դպրոցի (Harvard Business School) Ռազմավարության և Մրցունակության Համալսարանի (Institute for Strategy and Competitiveness) դեկան Մայքլ Ե. Փորթերի (Michael E. Porter) “Strategy & Society: The Link between Competitive Advantage and Corporate Social Responsibility” հոդվածում, որը թողարկվել է Harvard Business Review ամսագրում։ Հոդվածը խորաթափանց վերլուծություն է ներկայացնում այն հարցի շուրջ, թե ինչու է սոցիալական պատասխանատվության գաղափարը շահավետ կազմակերպության համար։ Նաև որպես օրինակներ են նշվում այն կազմակերպությունները, որոնք ամուր կապեր են ձևավորել իրենց բիզնես պլանավորման և ԿՍՊ-ի միջև և որոնք նկատելի հաջողությունների են հասել դրա շնորհիվ։

ԿՍՊ կիրառումից բխող հնարավոր շահերը ձեռներեցների համար

ԿՍՊ-ից ստացվող շահույթի և առավելությունների մասշտաբներն ու առավելությունը չափազանց տարբեր կարող են լինել կախված նրանից, թե որ ոլորտներում է ներգրավված կազմակերպությունը, և թե ինչպիսի քայլերի է նա իրականում դիմում։ Առավել հաճախ, սակայն, կազմակերպությունները իրենց մշակած քաղաքականությով չեն ջգտում կարճաժամկետ շահույթի ստացմանը։

Հիմնական “ներգրավված” ստեյքհոլդերների վրա ունեցած ազդեցությունից տարբեր կարող է լինել և իմաստը, որը կազմակերպությունը ենթադրում է, գործ ունենալով ԿՍՊ-ի հետ։ ԿՍՊ-ի տակ կարող է հասկացվել բարեգործական ծրագրերի ծավալում կամ կամավոր աշխատանքների ստանձնում։ ԿՍՊ-ն կարող է դիտարկվել որպես ոլորտ, որն աչնչվում է մարդկային ռեսուրսների հետ, կամ բիզնես մշակումների, կամ կազմակերպության հասարակական կապերի բաժանմունքի հետ։ Այս գծով առաջընթացների մասին կարող են զեկույցներ ներկայացվել ինչպես ֆիրմայի նախագային, այնպես էլ նախարարների խորհրդին։ Որոշ կազմակերպություններում ԿՍՊ տիպի արժեքներ կարող են գործել առանց որևէ հատուկ կառավարչական մարմնի ստեղծման։

Շահութաբերության և նպատակահարմարության տեսանկյունից ֆիրմաները հաճախ կարող են առաջնորդվել հետևյալ դատողություններով.

• մարդկային ռեսուրսների ներգրավվում — ԿՍՊ ծրագիրը կարող է ուղղված լինել թարմ կադրերի հավաքագրման խրախուսմանը և նրանց հոսունության նվազեցմանը։ Դա հատկապես վերաբերում է նորավարտ ուսանողներին աշխատանքային շուկային։ Հաճախ լինում է, որ հնարավոր նոր աշխատողները հարցազրույցի ժամանակ հետաքրքրվում են ֆիրմայի ծավալած գործունեությամբ բարեգործության կամ ԿՍՊ ոլորտում, և այսպիդի ակտիվության առկայությունը թույլ է տալիս կազմակերպությանը որակյալ կադր շահել մրցակիցներից։ Բացի դրանից արդյունավետ իրականացված ԿՍՊ ծրագրերը կարող են բարցրացնել աշխատողների թիմային ոգին և նրանց հարգանքի զգազումը սեփական աշխատատեղի հանդեպ։ Հաճախ նաև աշխատողների մակարդակի վրա բարեգործական նվիրատվություններ են կազմակերպվում ի օգուտ աշխատողների կողմից ընտրված այս կամ այն բարեգործական կազմակերպության՝ այսպես կոչված “payroll giving”-ի միջոցով, երբ դեռ չհարկազրկված աշխատավարձից մի մասը անմիջականորեն ուղղվում է նշված բարեգործական կազմակերպության հաշվին։
• ռիսկի վերահսկում — հատկապես խոշոր և երկարամյա կազմակերպությունների համար շատ կարևոր է գուդվիլի պահմանումը և գուդվիլային ռիսկի վերահսկումը։ Համբավը, որը դժվարությամբ կառուցվել է տարիների կամ նույնիսկ տասնամյակների ընթացքում, կարող է արագորեն կործանվոլ մեկ տգեղ կրեդիտային պատմության կամ արտադրական պատահարի պատճառով։ Այդ պատճառով կազմակերպությունները ձգտում են առավելագույնս ապահովվել նման ռիսկերից, և այդ գործում օգտակար կարող է լինել ԿՍՊ ռազմավարության իրականացումը։
• բրենդային տարբերակում — եթե նպատակային շուկայում շատ են միանման մրցակից կազմակերպությունները, և կազմակերպությանը դժվար է առանձնանալ նրանցից սպառողների մտապատկերում, ապա հաջող որոշում կարող է լինել ուշադրության գրավումը բարեգործական կամ հասարակական գործունեության հաշվին։ Սպառողի հավատարմությունն այդպիսով կառուցվում է ուժեղ է բարոյական արժեքների հիման վրա և որոշ դեպքերում այն կարող է օգնել պահպանել սպառողական շուկան ճգնաժամային պայմաններում։
• գործունեության ծավալման արտոնագիր — կազմակերպությունները ձգտում են խուսափել իրենց գործունեության վերահսկումից և կարգավորումից հարկավորման և պետական կարգավորման լծակների միջոցով։ Այդ պատճառով հաճախ նրանք որոշում են հոժարակամ դիմել որոշ քայլերի՝ կանխարգելելով այդպիսով հնարավոր պետական պարտավորումները և պահպանելով որոշակի ազատություններ պրոբլեմատիկ ոլորտում։