«Աշտարակ (քաղաք)»–ի խմբագրումների տարբերություն

'''Աշտարակ''', [[Հայաստան]]ի [[Արագածոտնի մարզ]]ի մարզկենտրոն։ Գտնվում է [[Քասաղ (գետ)|Քասախ գետգետի]]ի ափին, ծովի մակերևույթից 1100 մ բարձրության վրա, [[Արարատյան դաշտ]]ի և [[Արագած]]ի լեռնազանգվածի կենտրոնում, [[Երևան]] մայրաքաղաքից 13 կմ հյուսիս-արևմուտք։ Քաղաքը 2015 թ. դրությամբ ունեցել է 18 300 բնակիչ, բացառապես հայեր։ Հիմնականում ոռոգվում է Քասախի ջրերով։ Խմելու ջուրն ստացվում է [[Սաղմոսավան]]ի, [[Նազրևան]]ի, [[Շորշոր]]ի աղբյուրներից։ Քաղաքով են անցնում դեպի [[Գյումրի]] և [[Վանաձոր]] տանող մայրուղիները։ Աշտարակը ՀՀ օպտիկական արագագործ կապուղիների հիմնական հանգույցներից մեկն է։ Հստակորեն միմյանցից առանձնանում են Քասախի աջ ափին գտնվող բուն Աշտարակ, [[Մուղնի]], Ձախ ափ, Գիտավան, Բագավան թաղամասերը։ Քասախի գեղատեսիլ կիրճը ծառայում է որպես հանգստի գոտի։ Ընկած է [[Քասախ]] [[գետ]]ի ափին, [[ծով]]ի մակերևույթից 1100մ բարձրության վրա, [[Արարատյան դաշտ]]ի և [[Արագածի լեռնազանգված]]ի կենտրոնում, [[Երևան]]ից 13 կմ հյուսիս-արևմուտք։ [[Քաղաք]]ով են անցնում դեպի [[Գյումրի]] և [[Վանաձոր]] տանող մայրուղիները։

Կարմրավոր Սբ. Աստվածածին եկեղեցու հարավային կողմում Աշտարակի հնագույն թաղամասերից մեկը, որ կրել է եկեղեցու անունը, նրան անմիջապես մոտ լինելու հանգամանքով է։

Ամենահին և ամենամեծ ընտանիքը եղել է Շահ Ազիզ կոչված Կամսարականների գերդաստանը, որը եկել է [[Շիրակ]]ից և վերաբնակվել Աշտարակում։ Շահազիզենց տան ավանդությունը պատմում է Անիից դուրս գալու և վերջապես Աշտարակում վերաբնակվելու պատմությունը։ Այդ գերդաստանի տոհմապետը ասում է, որ եղել է [[Ներսեհ Կամսարական]]ը, Անին ավերելուց և անմարդաբնակ դառնալուց հետո դուրս է եկել գերդաստանով և բնակվել [[Մարմարաշեն]] գյուղում, որից հետո փոխադրվել է Սևանի [[Գոմաձոր]]ը և բնակվել այնտեղ երկար ժամանակ։ Կամսարականի գերդատանը որոնել է այնպիսի մի բնակավայր, որտեղ անվտանգ է և ամուր։ Որոշ ժամանակ հետո նրանք գաղթել են Գոմաձորը և հաստատվել են [[Եղվարդ]] գյուղում։ Թեև Եղվարդը ընդարձակ, արգավանդ հողերով հարուստ էր և բավարարել էր նրանց տնտեսական պահանջներին, բայց չբավարարեց Եղվարդի դաշտային դիրքը՝ քանի որ այն խոցելի էր իր բոլոր 4 կողմերով։ Այդ պատճառով նրանք այտեղից ընդմիշտ հեռացան և ցանկացան գալ Աշտարակ և բնակվել [[Քասախ գետ|ՔասախՔասախի]]ի ափին։ Սակայն աշտարակցիները վախեցան, որ նրանք շատ և ուժեղ մարդիկ էին և մտածեցին, որ կարող են տիրել իրենց ամենալավ հողերին և իշխել բոլոր աշտարակցիներին։ Այդ պատճառով բոլոր աշտարակցիները դուրս եկան նրանց դեմ և արգելեցին նրանց, որպեսզի նրանք չմտնեն իրենց գյուղ։ Կամսարականները չցանկանալով ընդհարվել աշտարակցիների հետ, հաստատվեցին Քասախ գետի ձախ ափին։ [[Սուրբ Սարգիս]] սարավանդի մոտ նրանք կառուցում են գոմեր, տներ, ջրաղացներ, ճանապարհներ, մատուռներ։ Սուրբ Սարգսի մոտ դեռևս երևում են գերեզմանատներ հասարակ տապանաքարերով, որոնք թուլ չեն տալիս որոշել նրանց գոյատևելու ժամանակաշրջանը։

Այսօր բերդի տեղում մնացել է փոքրիկ բլրակի նման մի ավերակակույտ։ Նրա վրա ու շրջակայքում կառուցել են բազմաթիվ անհատական բնակարաններ։ Բնակիչներից շատերը, ավերակի վրա ծառատնկման նպատակով կատարած հողային աշխատանքների [[ժամանակ]] հայտնաբերել են 2,5 մետր երկարությամբ, 50 սմ բարձրությամբ և 35 սմ լայնությամբ ուղղանկյուն [[զուգահեռանիստ]]ի տեսքով սրբատաշ քարե մի սյուն, որի յուրաքանչյուր անկյունի երկու կողմերի երկարությամբ իջնում է մեկական փոս - գիծ, իսկ գլխի մասում առկա է 12 սմ լայնություն, երկարություն և 15 սմ խորություն ունեցող մեկ խոռոչ՝ հավանաբար նրա վրա կանգնող նմանատիպ քարի կամ [[խաչքար]]ի ելունը հագնելու համար։

Աշտարակում շատ առուներ կան ու նրանցից շատերի երկայնքով թմբեր են գցված, բայց ոչ մի թումբ, որպես տեղանուն չի հիշատակվում, բացի Մայր առվի թմբից։

Խաչքարը կանգնած է Աշտարակի Հասարակաց կոչվող գերեզմանոցի արևմտյան եզրին։

«Այդ բոլորի մեջ, սակայն, յուր բարձրությամբ, զարդաքանդակների նրբությամբ և հնությամբ առանձնապես աչքի է ընկնում մի խաչքար, որ յուր պատվանդանի պես սկիհ դնելու համար մի քառակուսի փորվածք ունենալու պատճառով կոչվում է «Ծակ քար». դրա վրա փորագրված արձանագրություններից երևում է, որ Տեր Թումաս քահանան դրել է այդ խաչքարը պարոն Սադունի և դրա զավակների արևշատության համար 1268 թվականին»:

Առաջներում գյուղական վայրերում, ավելի վաղ առաջացել է մանուֆակտուրային և որոշ սննդամթերքների (շաքար, կոնֆետեղեն, թեյ և այլն) խանութներ ունենալու անհրաժեշտությունը, քան գյուղատնտեսական մթերքների շուկաներինը։ Դրսից գյուղ են բերել միայն այնպիսի մթերքներ, որպիսիք նման վայրերում չեն արտադրվել, որոնք էլ վաճառել են գյուղերի կենտրոններում։ Աշտարակը մինչև 20-րդ դարի սկիզբը ունեցել է արդյունաբերական ապրանքների բազմաթիվ խանութներ. իսկ գյուղմթերքների շուկա չի ունեցել։ Նմանատիպ ապրանքները քաղաք են ներմուծվել՝ [[Էջմիածին|ԷջմիածնիԷջմիածնից]]ց, [[Մասիս]]ից և այլ քաղաքներից։ [[1906]] թվականին Ազատյան Կարապետը (Ազատենց Կարո) ստեղծում է Աշտարակի կանոնավոր առաջին շուկան՝ վաճառասեղաններով, փոքրիկ կրպակներով։ Շուկան գտնվել է ներկայիս Խաչատուր Աբովյան և Ներսես Աշտարակեցու փողոցների հատման խաչմերուկի հարավարևելյան կողմում։ Խորհրդային կարգերի օրոք շուկա քանդվում է և տեղափոխվում ներկայիս Ներսես Աշտարակեցու անվան հրապարակի հարավայի ճակատի երեք հարկանի շենքի նախկին տեղը։

[[Սուրբ Մարիանե եկեղեցի (Աշտարակ)|Սուրբ ՄարիանեՄարիանեն]]ն գտնվում է Արագածոտնի մարզի Աշտարակ քաղաքի [[հյուսիս-արևելք]]ում և կառուցվել է 1281 թվականին։ Սուրբ Մարիանե թաղը ստացել է իր անունը գյուղի բարձր կողմը գտնվելու պատճառով և կառուցված Սբ. Մարինե եկեղեցուց։ Մարիանեն մի փոքրիկ, սիրուն եկեղեցի է։ Նրա վեր բարձրացող կամարները հիշեցնում են գոթական ճարտարապետական ոճը։ Հնում [[աբեղա]]ների վանք է եղել, ունեցել է հյուրատուն, իսկ հետո վերածվել է ծխական եկեղեցու։ Իսկ հետո ծխականները փոխվել են առաջ՝ [[Ծիրանավոր]], իսկ հետո՝ Ամենափրկիչ։

Գտնվում է Քասախ գետի ձախ ափին։ Անիից տեզահանված Կամսարական տոհմի մի մեծ խումբ, որոնք [[1319]] թվականին [[երկրաշարժ]]ի և քաղաքական դրդապատճառների հետևանքով դեգերելով Հայաստանի տարբեր բնակավայրերում, գալիս և հանգրվան են գտնում [[Քասախ գետ]]ի ձախ ափին՝ ձորի կամրջի սարավանդում։

=== Կարմրավոր ===

Ըստ ավանդության, Աշտարակում ապրող երեք քույրերը սիրահարվում են Սարգիս անունով մի երիտասարդի։ Ավագ երկու քույրերը որոշում են իրենց զոհաբերել՝ կրտսերին երջանկություն պարգևելու համար և ծիրանագույն ու կարմիր զգեստ հագնելով իրենց նետում են ձորից։ Այս լուրն իմանալով, փոքր քույրը սպիտակ զգեստ է հագնում և նա նույնպես իրեն ձորն է նետում, իսկ Սարգիսը դառնում է ճգնավոր։ Հետագայում ձորի եզրին երեք եկեղեցիներ են հայտնվում՝ [[Կարմրավոր]]ը, [[Ծիրանավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|ԾիրանավորԾիրանավորը]]ը և [[Սպիտակավոր եկեղեցի (Աշտարակ)|ՍպիտակավորՍպիտակավորը]]ը:

[[1664]] թվականին Քասախ գետի վրա կառուցված եռակամար կամուրջի հարավային կողմի հարևանությամբ՝ գետի ձախ ափին են գտնվում տարբեր դարերում, տարբեր քարատեսակներով կառուցված, իրար կիպ կպած, երեք հնագույն կամուրջների մնացորդները։ Նրանցից մեկը կառուցված է կարմրավուն սրբատաշ քարերով, երկրորդը՝ նույն գույնի, սակայն անտաշ քարերով, իսկ երրորդից պահպանվել են միայն հիմքի բազալտե քարերը։ Յուրաքանչյուրի լայնությունը երեք մետր է։

«Իսկ կամուրջն,-ասում է նա (Առաքել Վարդապետ Դավրիժեցին-Ս.Տ.Ս)-որ է ի վերայ Քասախ գետոյն, ի մեջ խորագույն ձորոյն, որ մերձ է ի գիւղն Աշտարակ, որ էր մեծակն և բարձրաշեն , կրով և գործուն քարիվ շինեալ, սա հնացեալ էր և խախտեալ և ական կէսն ևս փլուզեալ. Բայց կարի հարկավոր էր, քանզի բազում գավառաց և բազում ճանապարհաց անցուրդը»:

Եկեղեցու կառուցման տարեթվի, ձևի և ծավալային չափերի մասին, միայն

Եր. Շահազիզը վկայում է նրա երբեմնի գոյություն ունեցած լինելը.

* Գործում է Այվազյանի անվան երաժշտական դպրոցը, կա նաև արվեստի դպրոց։

* Սիմոն Տեր-Սիմոնյան, Աշտարակի ժողովրդական տեղանունների բառարան, Երևան, 2008:

* [http://ashtarak.am/Pages/Home/Default.aspx Աշտարակի քաղաքապետարանի պաշտոնական կայք]