[[Արևմտյան Հայաստանի ինքնահռչակ կառավարություն|Արևմտյան]] Հայաստանի նորագույն շրջանը սկսվում է [[Հայ դատի հանձնախումբ|Հայդ Դատի]] Հանձնախմբի գործունեությամաբ, որը ունեցավ լուրջ գաղափարական և քաղաքական հաջողություններ աշխարհի քսանհինգ երկրներում։ 2000թ․ Արևմտյան Հայաստանի խնդիրը մտավ նոր ՝ հայրենատիրության փուլ։Ձևավորվեցին նոր անկախ և անկուսակցական կառույցներ՝ Հայաստանում, Ռուսաստանում,Եվրոպայում և ԱՄՆ-ում։ Արևմտյան Հայաստանի խնդիրը Ռուսաստանում սկսեց ակտիվորեն քննարկվել 2000թ2000թ․, ․Կ․ՄիքաելյանիԿ․Միքաելյանի և մի խումբ հայ մտավորականների կողմից առաջարկվեց 2001 թ․ [[Շվեյցարիա]]յի [[Լոզան]] կամ [[Ֆրանսիա]]յի [[Սևր]] քաղաքներից մեկում կազմակերպել Արևմտյան Հայաստանի հայության հիմնադիր համագումար, սակայն հանգամանքների բերումով այն տեղի չունեցավ<ref>Газета "Юсисапайл"[http://husisapail.narod.ru/zayavlPravZapArm.htm Новейшая Хронология вопроса Западной Армении в России]</ref>։ 2004թ․ Շուշիում մի խումբ մտավորականներ և ազատամարտիկներ հռչակեցին Արևմտյան Հայաստանի Հայերի Ազգային Խորհուրդ ստեղծելու մասին։ 2007թ-ից այդ կառույցը ղեկավարում է Ա․ Աբրահամյանը [<ref>http://www.western-armenia.eu/WANC/accueil.htm Արևմտյան Հայաստանի Ազգային Խորհուրդ]</ref> ։ 2005թ․ ԱՄՆ ում Մ․Սոսիկյանը ստեղծեց Արևմյան Հայաստանի Պաշտպանության կոմիտե <ref>https://western-armenia.org/ Արևմտյան Հայաստանի պաշտպանության կոմիտե, ղեկավար Մ․Սոսիկյան, (ԱՄՆ)</ref>, 2011թ փետրվարի 4-ին Արևմտյան Հայաստանի Ազգային Խորհուրդը հանդես եկավ Հռչակագրով[ <ref>http://www.western-armenia.eu/stat.gov.wa/arm/2011/Hrtchagakir-04.02.2011.pdf Հռչակագիր</ref>]։ 2013-2016թթ2016թ․թ․ ձևավորվեց Արեւմտահայերու Ազգային Համագումարը <ref>http://www.ncwarmenians.org/ Արեւմտահայերու Ազգային Համագումարը (ԱԱՀ), ղեկավար գեներալ Նորատ Տեր Գրիգորյան (ՌԴ)</ref> որը գրանցված է Ֆրանսիայում։ 2016-2017թթ2017թ․թ․ Արեւմտահայերու Ազգային Համագումարից առանձնացավ և իր կառույցը ստեղծեց Ս․Սարադարյանը (Շվեցարիա)<ref>http://cnarmeniens.org/blog-post/article-published-armenian-media-leradevagan Արևմտահայերի ժառանգների Միավորում, ղեկավար S.g. Seraydarian (Շվեցարիա)</ref>։ Այս բոլոր կառույցներից որոշակի հաջողությունների է հասել Արևմտյան Հայաստանի Վտարանդի Կառավարությունը, որը գործում է արդեն վեց տարի և ունի ընդունված Սահմանադրություն<ref>http://www.lragir.am/index/arm/0/country/view/55085 Լրագիր</ref >, Կառավարություն<ref>http://westernarmenia.wixsite.com/government-in-exsile/westernarmeniagovernmentexsile-ctvq Վտարանդի Կառավարություն</ref> [[Արևմտյան Հայաստանի ինքնահռչակ կառավարություն|<u>Ազգային Ժողով,</u>]] Սահմանադիր Գերագույն Իրավարար Ատյան, Գիտությունների Ակադեմիա։ <ref>http://esango.un.org/civilsociety/showProfileDetail.do?method=showProfileDetails&profileCode=649873 Գրանցված ԷԿՕՍՕՍ, ՄԱԿ </ref>
