Գյուղամերձ ամենամեծ ու ամենահին հինքին եղել է Շուխոնցն (Շուխյան տոհմ), որը սկսվել է Բերդաթաղի մոտերքից և հասել մինչև Բեգլարենց (որոնք Շուխյան տոհմի մի շառավիղն են) տունն ու այգին, մինչև ներկայիս կապի հանգույցի շենքը։ Նրանից հետո սկսվել է Ազատենց (Ազատյան տոհմ) հիքին։ Այն զբաղեցրել է թատրոնի շենքի, Ներսես Աշտարակեցու անվան հրապարակի տարածքները, հասել միչև [[Վահան Տերյան|Տերյան]] փողոցը։ Մինչև այժմ էլ Շուխյան և Ազատյան տոհմերի բազմաթիվ ընտանիքների առանձնատներ են գոյատևում իրենց պապենական այգիներում։
== Նշանավոր աշտարակցիներ ==
=== Ներսես Աշտարակեցի ===
[[Պատկեր:Портрет Нерсеса Аштаракеци.А.Овнатанян.jpg|մինի|աջից]]
'''Ներսես Ե Աշտարակեցի''', [[Ամենայն Հայոց կաթողիկոս]], հայ ազատագրական պայքարի և հայ մշակույթի մեծագույն գործիչներից մեկն է։ Ծնվել է [[փետրվարի 13]]-ին Աշտարակում, քահանայի ընտանիքում։ <br />
[[1808]] թ. Ներսեսն ընտրվում է նորաստեղծ Սինոդի կազմում։ <br />
Նա մեծ հեղինակություն էր վայելում [[Էջմիածին|Էջմիածնի]] միաբանության շրջանում։ [[1804]] թ. սկսված ռուս-պարսկական պատերազմի ժամանակ Ներսես արքեպիսկոպոսը շրջելով Հայաստանի բնակավայրերում՝ կոչ էր անում բնակչությանը զենք վերցնել և սատարել ռուսական բանակին։ <br />
Ռուս-թուրքական պատերազմից շատ չանցած՝ [[1814]] թ., Ներսես արքեպիսկոպոսը նշանակվեց [[Վրաստան]]ի թեմի առաջնորդ և տեղափոխվեց [[Թիֆլիս]]: Այստեղ Ներսեսը լայնածավալ մշակութային գործունեություն սկսեց՝ ջանալով Թիֆլիսը դարձնել Անդրկովկասի հայության մշակութային-քաղաքական կենտրոն։<br />
[[1816]] թ. նա ռուսական կաբինետի կողմից պարգևատրվեց Սուրբ Աննայի առաջին աստիճանի մեդալով։ <br />
[[1824]] թ. Ներսեսը Թիֆլիսում հայկական դպրոց բացեց, որը հետագայում կոչվեց հենց իր անունով՝ [[Ներսիսյան դպրոց (Թիֆլիս)|Ներսիսյան]]: Նրա շնորհիվ Թիֆլիսը դարձավ [[Կովկաս]]ում հայության մշակութային, քաղաքական կենտրոնը։ Նա անմիջապես բարենորոգումներ իրականացրեց վիրահայոց թեմում, սակայն հանդիպեց հայ տգետ հոգևորականության և հարուստ վերնախավի դիմադրությանը։ <br />
1826 – 1828 թթ. ռուս-պարսկական պատերազմը նոր հորիզոններ բացեց արևելահայության համար։ Ներսեսը գործի անցավ։ Քանի որ [[Եփրեմ Ա Ձորագեղցի|Եփրեմ կաթողիկոսը]] ապաստանել էր [[Հաղպատի վանք]]ում, հայ եկեղեցու առաջնորդությունը փաստացի գտնվում էր Ներսես Աշտարակեցու ձեռքում։ Նրա կոչով հարյուրավոր հայեր զենքի կոչվեցին, կազմեցին կամավորական խմբեր և լծվեցին ռուսական ռազմակառքին։ Նա անձամբ առաջնորդեց հայ կամավորներին ռազմի դաշտում և մասնակցեց Երևանի, Սարդարապատի, Էջմիածնի գրավման մարտերին։ Հայ կամավորների համար Ներսեսը մշակեց 34 կետից բաղկացած հատուկ կանոնադրություն<ref>[http://archive.ankakh.com/2012/12/262971/ Ներսես Աշտարակեցու կազմած կանոնոդրություն]</ref>: Լինելով լավ հռետոր՝ մարտից առաջ Ներսես արքեպիսկոպոսը բոցաշունչ ճառով ոգևորում էր իր զինվորներին։ Ցուցաբերած ծառայությունների համար ռուսական կաբինետը Ներսես արքեպիսկոպոսին պարգևատրեց [[Ալեքսանդր Նևսկի|Ալեքսանդր Նևսկ]]ու շքանշանով։<br />
Հուսախաբվելով [[Պետերբուրգ]]ի կառավարության խոստումներից՝ նա իրեն նվիրեց հայության կրթության և լուսավորության գործին։ Նրա հավատամքով հայության ապագան ամուր եկեղեցական կազմակերպության մեջ է, և միայն հայ առաքելական եկեղեցին կարող է սատար լինել հայությանը՝ դիմագրավելու օտարներին։ <br />
Ներսես կաթողիկոսը բարեփոխեց Էջմիածնի կաթողիկոսարանի հարաբերությունները թեմերի և պատրիարքությունների հետ։ Նրա ջանքերով արդեն օտարվող Պոլսի պատրիարքարանը վերադարձավ Էջմիածնի գիրկը։<br />
Նա սահմանափակեց Սինոդի և թեմակալ առաջնորդների իրավունքները։
=== Պերճ Պռոշյան ===
[[Պատկեր:Perch Proshyan.JPG|մինի|ձախից]]
'''Պերճ Պռոշյան''', հայ գրող։ Ծնվել է [[1837]] թվականին, դերձակի ընտանիքում։<br />
Թիֆլիսում մասնակցել է հայ պրոֆեսիոնալ թատրոնի ստեղծմանը, [[Երևան]]ում, [[Թիֆլիս]]ում, [[Ագուլիս]]ում, [[Շուշի]]ում, [[Աշտարակի պետական թատրոն|Աշտարակում]] և այլ վայրերում՝ օրիորդաց և երկսեռ դպրոցների հիմնադրմանը։ <br />
1876-81 թթ աշխատակցել է «Փորձ» ամսագրին։ Մինչ [[1879]] թ. դասավանդել է Շուշիի, Ագուլիսի, Աստրախանի հայկական դպրոցներում։ <br />
Թարգմանել է Տոլստոյի, Գոգոլի, Օստրովսկու, Դիկկենսի և այլ գրողների գործերից։ <br />
Ճանաչվել է իր առաջին՝ «Սոս և Վարդիթեր» ([[1860]] թ.) վեպով։ Հետագայում գրել է «Կռվածաղիկ» ([[1876]] թ.), «Ցեցեր» ([[1889]] թ.), «Բղդե» ([[1890]] թ.), «Հունոն» ([[1901]] թ.) վեպերը, իսկ բարձրակետը՝ «Հացի խնդիր» (1879 թ.) վեպն է։ Ազգային-հայրենասիրական թեմայով գրել է «Շահեն» ([[1883]] թ.), «Սկիզբն երկանց» ([[1892]] թ.) վեպերը<ref>[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/4683 Պերճ Պռոշյանի կենսագրությունը]</ref>:
=== Վարդգես Պետրոսյան ===
'''Վարդգես Պետրոսյան''', հայ արձակագիր, հրապարակախոս, հասարակական գործիչ։
1961-1966 թթ. եղել է «Պիոներ կանչ» թերթի խմբագիր, իսկ 1966-1975 թթ.-ին՝ «Գարուն» ամսագրի գլխավոր խմբագիրը։ [[1975]] թ. մայիսից եղել է Հայաստանի գրողների միության վարչության քարտուղար։ 1981 թ.-ից ՀՍՍՀ Մինիստրների խորհրդին կից գրականուլյան և արվեստի գծով պետական մրցանակների հանձնաժողովի նախագահն է եղել<ref>[http://www.dasaran.am/apps/wiki/view/id/3682 Վարդգես Պետրոսյանի կենսագրությունը]</ref>:<br />
Պարգևատրվել է Լենինի, Հոկտեմբերյան հեղափոխության և «Պատվո նշան» շքանշաններով։<br />
Ռուսերեն լույս են տեսլ նրա «Մամա, ես արդեն մեծ եմ» (Մոսկվա, 1964), «Քաղաքի կիսաբաց լուսամուտները» (Մոսկվա [[1973]]), «Դեղատուն «Անի» (Մոսկվա [[1979]], գրքի մեջ մտնում են «Վերջին ուսուցիչը» վիպակը և մի շարք պատմվածքներ), «Հատընտիր» ([[1982]] թ. վիպակների և պատմվածքների ժողովածու) և ուրիշ գրքեր։
=== Նորայր Սիսակյան ===
[[Պատկեր:Academician Norair Sisakian, Museum in Ashtarak, 01 VM.jpg|մինի|ձախից]]
'''Նորայր Սիսակյան''', հայ կենսաքիմիկոս, կենսաբանական գիտությունների դոկտոր ([[1940]]), պրոֆեսոր ([[1944]])։ Ծնվել է [[1907]] թ. [[հունվարի 25]]-ին Աշտարակում, գյուղացու ընտանիքում։ <br />
Գիտնականի աննախադեպ նվաճումները ենթաբջջային գոյացությունների ուսումնասիրման բնագավառում սկիզբ դրեցին գիտության նոր ուղղության զարգացման ինչպես նաև կարևորագույն նախապայման հանդիսացան մոլեկուլյար կենսաբանության ու կենսաքիմիայի նոր ուղղությունների զարգացման համար։<br />
Սիսակյանին «կոսմիկական դարաշրջանի» նախաշեմին հաջողվեց լինել տիեզերագնացության զարգացման հիմքերն ու ուղղությունները նախանշող գիտնականների առաջին շարքերում։<br />
Նրա անունը հավերժացվել է Մոսկվայում՝ Ա.Բախի անվան կենսաքիմիայի ինստիտուտի շենքին փակցվել է հուշատախտակ։ Նորայր Սիսակյանի անունը ոսկե տառերով հավերժացվել է Փարիզում, [[ՅՈՒՆԵՍԿՕ]]-ի գլխավոր մասնաշենքի վրա։<br />
Տիեզերական կենսաբանության ու բժշկության կազմակերպման ու զարգացման բնագավառներում անգնահատելի ծառայությունների համար նա ընտրվում է Միջազգային աստղագնացության ակադեմիայի փոխպրեզիդենտ, Միջազգային աստղագնացության ֆեդերացիայի կենսաաստղագնացության կոմիտեի նախագահ։<br />
Ուսումնասիրում է Հայաստանի ցորենի տարբեր սորտերի կենսաքիմիական առանձնահատկությունները, ի նկատի ունենալով նաև այն, որ Հայաստանը համարվում է կուլտուրական ցորենների ծագման կենտրոններից մեկը։<br />
Ակադեմիկոս Սիսակյանն իր ամբողջ կյանքը նվիրեց գիտությանը և մարդկության բարօրությանը<ref>[http://www.ysu.am/newspaper/hy/1380106722#.VQ1nHo6sW4I Նորայր Սիսակյանի կենսագրությունը]</ref>:
=== Գևորգ Էմին ===
[[Պատկեր:Գևորգ Էմին.JPG|մինի|աջից]]
'''Գևորգ Էմին''', հայ գրող, բանաստեղծ։ Ծնվել է [[1919]] թ. [[սեպտեմբերի 30]]-ին Աշտարակ քաղաքում։ <br />
[[1951]] թ. «Նոր ճանապարհ» ժողովածուի համար արժանացել է ՍՍՀՄ պետական մրցանակի։ <br />
[[1979]] թ. եղել է Չարենցի անվան մրցանակի դափնեկիր։<br />
[[1979]] թ.-ից եղել է [[ՍՍՀՄ]] գրողների միության անդամ։<br />
1979 թ. պարգևատրվել է ժողովուրդների բարեկամության շքանշանով։<br />
1984 թ. պարգևատրվել է Հոկտեմբերյան հեղափոխության շքանշանով։<br />
1967 թ. «Հայֆիլմ» կինոստուդիան Էմինի սցենարով նկարահանել է «Յոթ երգ Հայաստանի մասին» կինոնկարը, որն արժանացել է անդրկովկասյան և ուկրաինական ֆիլմերի փառատոնի գլխավոր («Պրոմեթևս-69») և լենինգրադյան համամիութենական փառատոնի երկրորդ մրցանակներին<ref>[http://www.ktak.am/e107_plugins/forum/forum_viewtopic.php?178 Գևորգ էմինի կենսագրությունը]</ref>:
=== Սմբատ Շահազիզ ===
'''Սմբատ Շահազիզ''', հայ բանաստեղծ, հրապարակախոս և մանկավարժ։ Ծնվել է 1840 թ. սեպտեմբերի 5-ին Աշտարակ քաղաքում, հոգևորականի ընտանիքում։ <br />
Շահազիզի առաջին բանաստեղծությունները տպագրվել են 1859-ին «Ճռաքաղ» ամսագրում։ 1860-ին Մոսկվայում հրատարակվել է նրա «Ազատության ժամեր» գրաբար և աշխարհաբար բանաստեղծությունների առաջին ժողովածուն։ <br />
1865-ին լույս է տեսել Շահազիզի գեղարվեստական ստեղծագործությունների երկրորդ գիրքը՝ «Լևոնի վիշտը» խորագրով։ <br />
1870-ական թթ․ գրած իր յոթ բանաստեղծությունները Շահազիզը հրատարակել է 1893-ին՝ «Հոբելյանի տարեդարձ» ժողովածուում։ Սրանից ստացված գումարը նա տրամադրել է «հասարակաց օգտին»՝ 1893-ին հիմնադրելով «Աբովյան-Նազարյան» ֆոնդը, որից օգտվել են հայ կարիքավոր գրողները։<br />
Շահազիզը 1898-99-ին Մոսկվայում ստեղծել ու գլխավորել է մի «մասնախումբ», որը կազմակերպել է Արևմտյան Հայաստանում համիդյան կոտորածներից որբացած հայ երեխաների խնամքի ու կրթության գործը<ref>[http://www.litopedia.org/index.php?title=%D5%8D%D5%B4%D5%A2%D5%A1%D5%BF_%D5%87%D5%A1%D5%B0%D5%A1%D5%A6%D5%AB%D5%A6 Սմբատ Շահազիզի կենսագրությունը]</ref>:
=== Գրիգոր Ղափանցյան ===
[[Պատկեր:Ղափանցյան.jpg|մինի|ձախից]]
'''Գրիգոր Ղափանցյան''', հայ լեզվաբան-հայագետ։ Ծնվել է 1887 թ. հունվարի 1-ին Աշտարակում։ <br />
[[1918]] թ. մայիսին նա մասնակցել է Սարդարապատի հերոսամարտին։ <br />
[[1921]] թ. Գ.Ղափանցյանը հրավիրվել է ԵՊՀ, որտեղ աշխատել է մինչև կյանքի վերջ։<br />
[[1942]] թ. առանց ատենախոսության պաշտպանության՝ դոկտորի գիտական աստիճան։ <br />
[[1943]] թ. նա հաստատվել է ՀԽՍՀ գիտությունների նորաստեղծ ակադեմիայի հիմնադիր անդամ և ընտրվել հասարակագիտական բաժանմունքի ակադեմիկոսքարտուղար։ <br />
[[1950]]-[[1955]] թթ. ղեկավարել է [[ՀԽՍՀ ԳԱ]] Հրաչյա Աճառայանի անվան լեզվի ինստիտուտը։<br />
[[1942]] թ. Գ.Ղափանցյանն արժանացել է [[ՀԽՍՀ]] գիտության վաստակավոր գործչի կոչման։
=== Գևորգ Վիրապյան ===
'''Գևորգ Վիրապյան''', հայ թարգմանիչ, ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ։ Ծնվել է 1917-ի հունվարի 24-ին, Աշտարակում։ <br />
Մասնակցել է Հայրենական մեծ պատերազմին։ <br />
1956-77-ին եղել է «Սովետական գրող» հրատարակչության ավագ խմբագիր։
=== Հենրիկ Թումանյան ===
'''Հենրիկ Թումանյան''', բանաստեղծ, ՀԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ (1975)։ Ծնվել է 1914 թ. հոկտեմբերի 15-ին Հայաստանի Աշտարակ քաղաքում։ <br />
1939 թ.-ից՝ ԽՍՀՄ գրողների միության անդամ։<br />
1975 թ.՝ ՀԽՍՀ մշակույթի վաստակավոր գործիչ։<br />
1970 թ.՝ Հայաստանի գրողների միության և Հայհրատպետկոմի մրցանակ «Բալլադ, որ եղել է» պոեմի համար։<br />
1973 թ.՝ Հայաստանի գրողների միության մրցանակ «Ճակատագիրը» պոեմի համար։
== Քույր քաղաքներ ==
|