Վիքիպեդիա

«Էրզրումի ճակատամարտ»–ի խմբագրումների տարբերություն

Դիտել պատմությունը
← Նախորդ տարբՀաջորդ տարբ →
Content deleted Content added
ՎիզուալԵլատեքստ
No edit summary
Տող 44.
# թույլ էր տալիս մանևրել ուժերով և ռեզերվներով, քանզի Էրզրումում էին գտնվում թուրքական գլխավոր թիկունքային բազան և III բանակի ղեկավարման կենտրոնը:
 
Բնականաբար, նման կարևորության կետը լավ պաշտպանված էր: ԷրզրւմԷրզրում-Կարին քաղաքը նախկինում էլ իրենից ներկայացնում էր լավ ամրացված բերդաքաղաք, սակայն գերմանացիների օգնությամբ թուրքերն արդիականացրել էին հին ամրաշինական կառույցները, կառուցել էին նորերը, ավելացրել էին գնդացիրներ և հրետանի, և 1915 թվականի վերջին Էրզրումն իրենից ներկայացնում էր վիթխարի [[ամրացված շրջան]], որը դժվարանցանելի լեռները՝ հզոր ամրաշինական կառույցների համադրմամբ վեածելվերածել էին անառիկ ամրոցի: Իր հերթին Էրզրումի նախադուռ՝ [[Բասեն|Բասենի]] դաշտ մուտք գործելու համար, պահանջվում էր գրավել ուժեղ Քյոփրի-քյոյի դիրքերը: Նրա հետևից լեռների միջև գտնվող նեղ վայրում ուղին փակում էր Հասան-Ղալա բերդը: Իսկ հյուսիսից Էրզրում-Կարինի հեռավոր մատույցներում ուղին փակում էին ամրացված բնակավայրեր՝ Թորթումը, Վեյչիհասը, Շաքլյարին, Ղըզըլ-Քիլիսան, Կոշը:
 
1914 թվականի դեկտեմբերի 22-ից մինչև 1915 թվականի հունվարի 17-ը մղված [[Սարիղամիշի ճակատամարտ]]ում պարտություն կրելուց հետո, Օսմանյան կայսրությունը փորձում էր վերակազմակերպել իր ուժերը: [[Հայոց ցեղասպանություն]]ը հսկայական խնդիր էր դարձրել օսմանյան զորքերի մատակարարումը :<ref name="caven"/> Հայերի կողմից վարվող առևտուրը, գյուղատնտեսական և արհեստավորական գործունեությունը որոնք մեծապես նպաստում էին Օսմանյան Թուրքիայի բանակների մատակարարմանը, այժմ խափանված էին:<ref name="caven"/> Հայ զինվորների պլանավորված քշվելը դեպի [[աշխատանքային գումարտակ]]ներ, իսկ ապա նրանց կոտորածները, առավել խորացրեցին թուրքական բանակի թիկունքային ապահովման հիմնախնդիրները:<ref name=caven>Walton, 1984</ref> Այնուամենայնիվ, 1915 թվականի ընթացքում ռուս-թուրքական պատերազմի Կովկասյան ռազմաճակատում, այսինքն՝ Արևմտյան Հայաստանում, առանձնապես խոշոր ռազմագործողություններ տեղի չունեցան: Սա Հայոց պատմության՝ պարզաբանում պահանջող հարցերից մեկն է: Հենց 1915-ի ընթացքում էր, որ ապրիլից սկսած Արևմտյան Հայաստանը ենթարկվում էր հայազրկման՝ եղեռնի մեթոդով ([[Հայոց ցեղասպանություն]]):
 
Միևնույն ժամանակ, [[1915]] թվականի վերջին ավարտվեց [[Դարդանելի օպերացիա|Դարդանելյան ռազմագործողությունը]], որից հետո ազատվեց թուրքական զորքերի մի զգալի ռազմական խմբավորում, որը թուրքական հրամանատարությունը պլանավորում էր նետել ռուսական, այսինքն՝ Կովկասյան ռազմաճակատ՝ Արևմտյան Հայաստան, նպատակ ունենալով մարտական գործողությունների ընթացքը փոխել հոօգուտ իրեն:<ref name="caven"/> Մասնավորապես՝ ռուսական Կովկասյան ռազմաճակատի զորքերի դեմ նախատեսվում էր նետել դարդանելյան դիվիզիաներից ութը:<ref name="caven"/>
Տող 73.
[[Պատկեր:General_De-Vitt_with_Staff.jpg|մինի|450px|աջից|Գեներալ Դե-Վիտտը՝ [[Կովկասյան IV բանակային կորպուս]]ի հրամանատարը XXIX դիվիզիայի շտաբի հետ:]]
 
Ռազմաճակատի կենտրոնում, օժանդակ հարված հասցնելով Խնուսին և Մուշին, թուրքերի դեմ պետք է գրոհեին [[Կովկասյան IV բանակային կորպուս|Կովկասյան IV բանակային կորպուսըկորպուսի]]՝ զորքերը՝ [[Վլադիմիր Դե-Վիտտ]]ի հրամանատարությամբ, այնինչ գեներալ [[Վլադիմիր Լյախով]]ի Մերձծովյան զորախումբը հարձակվելու էր Սև ծովի առափին, միաժամանակ՝ Բաթումի նավաջոկատը պետք է խափաներ թուրքերի ծովային փոխադրումները Տրապիզոն նավահանգստով:
 
1916 թվականի հունվարի 7-ին ուժեղ հրետանային նախապատրաստությունից հետո գեներալ Պրժևալսկու [[II Թուրքեստանյան բանակային կորպուս]]ի զորամասերը գրոհի գնացին և գրավեցին թշնամու առաջնագծի խրամատները Հայ-Դաղի լեռներում: 1916 թվականի հունվարի 10-ին նախնական հարձակում սկսվեց օսմանյան III բանակի մաս կազմող XI բանակայի կորպուսի դեմ: Առաջին մարտերն ընթացան Ազկանի (Azkani) գյուղի մոտ և նրա մերձակա Կարա Ուրգան լեռան մոտ: Հունվարի 12-ին սկսվեց գեներալ Պրժևալսկու [[II Թուրքեստանյան բանակային կորպուս]]ի և հեծելազորի գեներալ [[Պյոտր Կալիտին|Պյոտր Կալիտինի]] [[Կովկասյան I բանակային կորպուս]]ի ընդհանուր հարձակումը: Երկու օրվա անընդհատ մարտերի ընթացքում Կովկասյան բանակի այս երկու կորպուսները ճզմեցին թուրքական պաշտպանության ձախ՝ հոյւսիսային թևը և հունվարի 14-ին դուրս եկան թշնամու զորքերի զբաղեցրած Քյոփրիքյոյի դիրքերի թիկունքը՝ սպառնալով Էրզրում-Կարինի հետ Քյոփրիքյոյի հաղորդակցությամը: Այսպիսով՝ 4 օրվա ընթացքում ռուսական զորքերին հաջողվեց ճեղքել XI բանակային կորպուսի պաշտպանական գծերը: Օսմանյան XI կորպուսը ծանր կորուստներ կրեց: Թուրքերը սկսեցին հակահարձակվել: Սկսվեցին ծանր, արյունահեղ մարտեր: Սակայն թուրքական հրամանատարությունը զորքերը մարտի էր նետում հապշտապ, մաս-մաս, և գեներալ Պրժևալսկու [[II Թուրքեստանյան բանակային կորպուս]]ը, հետ մղելով հանդիպակաց հարվածները, շարունակում էր աստիճանաբար առաջ շարժվել:
Տող 91.
Հունվարի 29-ին Կոստանդնուպոլսից վերադարձավ Օսմանյան III բանակի հրամանատար Մահմուդ Քյամիլ փաշան ([[:tr:Mahmut Kamil Paşa]]): Նա զգում էր, որ ռուսները ոչ միայն Էրզրումի վրա կհարձակվեն, այլև կվերսկսեն հարձակումը ռազմաճակատի հարավային թևում՝ [[Վանա լիճ|Վանա լճի]] շուրջ: [[Խնուս]] քաղաքը ([[:tr:Hınıs]]), որը գտնվում էր Էրզրումից դեպի հարավ-արևելք, փետրվարի 7-ին գրավվեց ռուսական զորքերի և նրանց շարքերում մարտնչող հայկական զորամասերի կողմից: Դրա նպատակն էր կանխել թուրքական համալրումների ժամանումը [[Մուշ]] քաղաքից՝ [[:tr:Muş]] դեպի Էրզրում-Կարին:<ref>W.E.D. Allen and Paul Muratoff, Caucasian Battlefields, A History of Wars on the Turco-Caucasian Border, 1828-1921. ISBN 0-89839-296-9</ref> Օսմանյան III բանակի հրամանատար Մահմուդ Քյամիլ փաշան շարունակում էր փորձել ամրացնել իր զորքերի պաշտպանական գծերը: Արդյունքում նրա տրամադրության ներքո գտնվող զորային ռեզերվների մեծ մասը հեռացրեց Էրզրումից և միաժամանակ թուրքական հրամանատարության ուշադրությունը շեղեց դեպի Արևմտյան Հայաստանի հարավային ու կենտրոնական գավառները: Ռուսական զորքերին՝ հայկական զորաասերի աջակցությամբ, հաջողվեց նույն օրը ևեթ գրավել Մուշը՝ [[Մուշի ճակատամարտ]]ից հետո: Մուշ քաղաքը գտնվում էր Էրզրում-Կարինից 70 մղոն (մոտ 113 կմ) հեռավորության վրա:
 
Փետրվարի 11-ին և 12-ին ծանր մարտերի թատերաբեմ դարձավ Դեվե-Բոյուն լեռը: Վերջինս օսմանյան հրետանու դիրքերի համար շատ կարևոր հենակետ էր: Դվե Դեվե-Բոյունից դեպի հյուսիս Կովկասյան բանակի զորասյուներըմոտեցանզորասյուները մոտեցան [[Կարգապազար]] լեռանը, որը թուրքերը համարում էին անանցանելի: Օսմանյան III բանակի X բանակային կորպուսը պաշտպանում էր ռուս-թուրքական ռազմաճակատի այս տեղամասը, և այդ կորպուսի հրամանատարը իր ենթակա դիվիզիաները այնպես էր տեղակայել, որ դրանք չէին կարող միմյանց աջակցել:<ref>W.E.D. Allen and Paul Muratoff, Caucasian Battlefields, A History of Wars on the Turco-Caucasian Border, 1828-1921. ISBN 0-89839-296-9</ref> Օսմանյան III բանակի հրամանատար Մահմուդ Քյամիլ փաշան հինգ դիվիզիա ուներ Դեվե-Բոյունի շրջանը պաշտպանելու համար, սակայն դանդաղ արձագանքեց այն իրադարձություններին, որոնք տեղի էին ունենում այդ դիրքերից դեպի հյուսիս:
 
=== Էրզրումի բերդ ===
[[Բերդաքաղաք|Բերդաքաղաքը]] ռուսական զորքերի հրաձակման սպառնալիքի ներքո էր, թե՛ հոյւսիսայինհյուսիսային, թե՛ հարավային կողմից: Իրենց նախորդ հաղթանակներով Կովկասյան բանակի զորքերն արդեն մաքրել էին իրենց ուղին դեպի Էրզրումի մատույցները: Այժմ ռուսները մտադիր էին վերցնելգրավել Էրզրումը, որը ԱրևմտյաԱրևմտյան Հայաստանի ամենաուժեղ բերդաքաղաքն էր, և Օսմանյան կայսրության ու աշխարհի ամենահզոր բերդաքաղաքերիցբերդաքաղաքներից մեկը: Օսմանյան կայսրությունում Էրզրումը համարվում էր երկրորդ հզորագույն պաշտպանված քաղաքը: Էրզրումի պաշտպանության համար բերդաքաղաքում կար միավոր 235 հրետանի: Ամրությունները քաղաքը պաշտպանում էին 180 աստիճան աղեղով՝ երկու օղակ կազմելով: Էրզրումն ուներ 11 ֆորտեր՝ բերդեր և մարտկոցներ, որոնք պաշտպանում էին կենտրոնական տարածքը:<ref name="Allen">Allen & Muratoff</ref> Թևերը պաշտպանված էին երկու ֆորտերից բաղկացած խմբով՝ յուրաքանչյուր կողմից: III Օսմանյան բանակի զինվորները չէին բավարարում, որպեսզի այդ հսկայական բերդաքաղաքը պաշտպանեին իր ամբողջ պարագծով:<ref name="Allen" /> Կորուստները կազմում էին 10.000 զինվոր, ևս 5.000 օսմանյան զինվոր գերի էր ընկել, շարքից դուրս էր եկել 16 միավոր հրետանի և 40.000 մարդ ապաստան էր գտել Էրզրումի բերդաքաղաքում:
 
=== Յուդենիչի պլան ===
[[Պատկեր:Н.Н. Юденич.jpg|մինի|450px|աջից|Ն.Ն. Յուդենիչի լուսանկարը «Летопись войны» (ՊատրեազմիՊատերազմի տարեգրություն) հանդեսում, 1916, № 78, էջ. 1243:]]
 
 
Ստացված է «https://hy.wikipedia.org/wiki/Էրզրումի_ճակատամարտ» էջից